Heimskringla - 20.11.1940, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 20. NÓV. 1940
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
arnir bera þeim, sumir lesa
dagblöðin, einstöku skrifa
sendibréf en aðrir virðast dotta
og er þó einn mælskugarpur-
inn að halda ræðu — ræðu
sem hann fastlega vonar að
kjósendur sínir munu lesa i
blöðunum, eða minsta kosti út-
drátt hennar. Hann dregur
ekki af sér og svitin bogar af
honum svo hann er búin að
væta fjögur handlín og drekka
feiknin öll af ísvatni. Hann er
nð halda hernaðarræðu og
sparar sízt stóryrðin: “Texas
blæðir, Texas stendur í ljósum
logum,” segir hann. “ósiðaður
villumanna skari, mexikanskra
bynblendinga fer eldi og stáli
Uni frumbýlinga héruðin hinna
amerísku brautryðjanda, í Tex-
as. Konur biðja um hjálp, börn-
in æpa í angist sinni og mæð-
Urnar segja þeim sögur af
frændum sínum í norðrinu er
niunu koma þeim til hjálpar,
hinir hraustu, göfugu ameri-
kanar munu reka þennan ó-
bjóðalýð aftur heim til sín.
Guð mun senda þeim hjálp frá
Bandaríkjunum því þeim mun
renna blóðið til skyldunnar. Og
við munum ekki bregðast þess-
um vonum, ,við munum enda
gera meir en reka ræningja
heim til sín, við munum fylgja
þeim heim til sín og létta ekki
þessu stríði fyr en þeir eru
gersigraðir og hinn þríliti fáni
blakta yfir allri Norður-Ame-
riku frá hinum snækrýndu
Canada fjöllum suður til Pan-
ama-eyðis og enda lengra suð-
ur.” Þannig farast þingmann-
inum orð og ræðunni er tekið
dynjandi lófaklappi upp á á-
heyrenda pöllunum. Þingmenn-
irnir létu sér fátt um finnast,
vissu að svona ræður eru að-
eins til sjálfs auglýsingar en
hafa þess utan alls enga þýð-
ingu. Ræðumaður gengur til
smtis, brosandi, ánægður.
Annar þingmaður rís úr sæti
°g biður um orðið. Forsetinn
hallar hárri röddu: “Hinn
heiðraði þingmaður Abraham
Lincoln frá Illinois hefir orð-
ið.” Flestir líta upp. Hvað
hemur nú, sknngileg skemti-
saga, einhver leikaraskapur
eða glamurræða svipuð þeirri
síðustu? Áhorfendurnir teygja
fram hálsinn til að horfa á
þennan einkennilega mann. —
Hann stingur svo í stúf við aðra
þingmenn. Hann er langur,
^njór og beinaber, með úfið hár
í óstroknum hversdags fötum.
Hann virðist framandlegur í
þessum þingheim, minnir á
eitthvað frumrænt, sterkt og
ósveigjanlegt eins og kvistótt-
an meið eða stuðlabergið í
Klettafjöllunum. Hann gæti
verið námumaður frá Pennsyl-
Vaníu, skipstjóri utan af fljót-
unum eða fjárhirðari vestan
Ur fjöllum, en sem þingmaður?
*iá, hvernig í ósköpunum hafði
hann komist hingað inn.
Fyrstu setningarnar eru ekki
áheyrilegar; orðin koma strjált
°g hikandi, málrómurinn ó-
þarflega hár og hvellur. En
^haðurinn og málrómurinn tek-
úr breytingum. Hann er að
S0ekja í sig veðrið. Röddin
Verður þyngri, bassakendari
°rðin koma viðstöðulaust. Það
er eins og endurvakin sam-
vizka þjóðarinnar hafi tekið
411 máls. Menn leggja frá sér
^agblöðin, hætta að skrifa og
hálfsofandi þingmenn hrinda
v®rðum. Hér er ekkert munn-
flapur heldur rökfastar sann-
anir. Hér kemur stuttur út-
^ráttur úr ræðunni: Liðsmenn
stjórnarinnar halda því fram
að þetta stríð sé sjálfsvarnar
stríð frá okkar hálfu. Þetta
er vana viðbára. En ef herinn
Var sendur til Texas til að reka
^texikanana af höndum sér,
hvernig stendur þá á því að
fyrstu orusturnar eru háðar á
h^exikanskri grund. Eg legg
th að þingnefnd sé útnefnd til
rannsaka upptök þessa
stríðs til þess. að þjoðin megi
vita hið sanna, í þessu efni. En
á meðan verður ekki við komið
vil eg benda þinginu á það, sem
frá mínu sjónarmiði virðist
sennilegast um upptök þess.
Herinn er sendur inn í Mexikó
til að vekja stríð af því stjórn-
in vildi stríð, ætlaði sér að
fara í stríð. Og hversvegna
vill stjórnin stríð? Hún girn-
ist ófrið til að leiða athygli
þjóðarinnar frá innanlands-
málum, frá innanlands vand-
ræðum, frá innanlands óstjórn,
frá eigin úrræðaleysi til að
bæta vort böl. Þegar þolin-
mæði þjóðarinnar virðist að
þrotum komin, sérsjbaklega eft-
ir að Bandaríkin hafa gefið
Bretum fimm tólftu af því sem
þeir kröfðust af landi, en frá
upphafi tilheyrði Maine og
Massachusetts ríkjum, með
Ashburton-Websters samning-
unum, hyggst hún að bjarga
sér með því að sameina þjóðina
í ófriði við útlent vald. Við
höfum gefið Bretum land, segja
þeir. Vel og gott, við skulum
vinna meiri lönd frá Mexikön-
um. Til hvers skal það svo
notast? Til að gróðursetja
þrælahald frá Potomac til
Yucatan skaga — kannske
lengra. Hinn þríliti frelsisfáni
skal innleiða þrælahald þar
sem því er nú útrýmt svo
þrælahalds ríkin verði fleiri og
geti ráðið lögum og lofum í
allri Norður-Ameríku. Þau
lönd sem ynnust frá Mexikó
áttu að verða nýlendusvæði
fyrir þrælahalds ríkin. Lin-
coln gerir svo stutt yfirlit yfir
þróun þrælahalds og fríríkj-
anna. Þegar Missouri samn-
ingarnir voru gerðir voru 22
ríki í bandalaginu en með þess-
um samningi var þrælahald
forboðið fyrir norðan Missouri
riki. Þegar svo Missouri og
Maine voru gerð að ríkjum ár-
ið 1820 varð hið fyrra þræla-
halds ríki en hið síðara fríríki.
Ennþá helst talan jöfn en svo
gat þó ekki til lengdar gengið,
þar sem nú voru aðeins tvær
nýlendur (territories) Arkans-
as og Florida, eftir í suðurrikj-
unum en ótal mörg í Norður-
ríkjunum. Það var því sjáan-
legt að fríríkin myndu verða
fleiri með tímanum. Þegar
Texas var tekið inn í sam-
bandið, árið 1845, sem þræla-
haldsríki, var hlutur Suður-
ríkjanna að nokkru bættur og
þetta vakti þá hugmynd hjá
þrælahöfðingjunum að með því
að ná meira landi frá Mexikön-
um (Texas heyrði Maxikó til í
fyrstu) gætu þeir elft vald sitt
innan Bandaríkjanna.”
Þegar hér var komið tóku
þingmenn Suðurríkjanna held-
ur en ekki að ókyrrast. Nokkr-
ir reyndu að snúa ræðumann-
inum út af laginu með spurn-
ingum. “Vill þingmaðurinn
lofa Mexikönum að myrða fólk-
ið í Texas,” spurði einn.
“Eg vil engan feigan og til
engra víga stofna, að þarf-
iausu. Þar sem tvær ólíkar
þjóðir byggja landið verða
stundum skærur en Texas hef-
ir sinn ríkisher og sína ríkis-
lögreglu. Við segjum ekki
New York ríki stríð á hendur
þótt þar verði negra uppþot.
Engin veit heldur, í þesusm
þingsal, hvað mikið hefir kveð-
ið að óeirðum í Texas en ef
herinn var sendur til að friða
landið hvernig stendur þá á
því að herlið okkar þarf að
fara yfir Neuces ána og inn í
Mexikó til að skjóta fyrstu
skotunum á þá Mexikönsku.
Eftir beztu upplýsingum var
Nueceselfan hin forna landa-
merkjalína milli Texas og ann-
ara ríkja í Mexikó. Aðrir þykj-
ast vita betur, en alt er hér
bygt á sögusögnum og ágisk-
unum. ,Eg sting upp á þing-
nefnd til að rannsaka málið.”
Þannig svarar Lincoln þessari
spurningu.
Framh.
SIGURÐUR
VILHJÁLMSSON
Með Sigurði Vilhjálmssyni
er genginn til moldar einn af
hinum einkennilegustu Vestur-
Islendingum, sem eg hefi
kynst. Hann var einn af þess-
um mönnum, sem maður á
erfitt með að gera sér grein
fyrir, sjaldgæf persóna, sem
var undarlegt sambland af viti
og heimsku, geðofsa og góð-
mensku, þekkingarlöngun og
taumlausri tilhneigingu til að
ýkja.
Fundum okkar Sigurðar bar
fyrst saman í Winnipeg fyrir
nærri fjörutíu árum. Eg var
þá nýkominn frá íslandi. Sig-
urði fanst víst, og það eflaust
með réttu, að það væri full
þörf á að fræða mig um margt,
sem eg bar sorglega lítið skyn
á. Hann tók mig tali einn
sunnudag. Við gengum lengi
saman um göturnar og sátum
heima hjá honum og töluðum,
eða réttara sagt, Sigurður tal-
aði en eg hlustaði. Hann var
að útskýra fyrir mér efnið, það
er að segja, hið raunverulega
efni . . . ekki efnisheiminn,
eins og hann kemur okkur fyrir
sjónir, heldur hið eina, óeyði-
leggjanlega efni. Og því leng-
ur sem hann útskýrði, því ó-
skiljanlegra varð það, sem
hann var að segja, eða öllu
heldur, það, sem hann vildi
segja.
Sigurður gat ekki útskýrt
neitt, hann gat ekki gert sig
skiljanlegan, gat ekki klætt
sugsanir sínar í neinn þann
búning, sem gerði þær aðgengi-
legar fyrir nokkurn mann, sem
á hann hlustað. Og það frem-
ur en nokkuð annað var ef til
vill orsökin til þess, að mörg-
um fanst Sigurður vera
heimskur maður.
Samvera okkar þennan dag
endaði með því, að við fórum
til kvöldguðsþjónustu hjá ein-
hverjum ofsatrúarsöfnuði, sem
hélt samkomur sínar uppi á
lofti í húsi einu á Ross-stræti
neðarlega. Þar sagðist Sig-
urður ætla að sýna mér trúar-
lega heimsku og heilög fífla-
læti á sínu hæsta stigi. Og
það var orð að sönnu. Eg
hafði aldrei fyr séð fólk velta
sér á gólfinu og veina ámát-
lega af eintómri trúarbragða-
legri hrifningu; og þótt eg
skildi minst af því sem sagt
var, gat eg ekki að því gert að
brosa að ósköpunum. En Sig-
urður var alvarleikinn sjálfur
og sagði, að hér mætti maður
ekki hlægja. En þegar út á
götuna kom, bölvaði hann í
sand og ösku öllu þessu at-
hæfi hinna frelsuðu sálna og
sagði, að svona væru allir
prestar og alt trúað fólk . . .
eintómir vitleysingar, sem all-
ir heilvita menn hlytu að hafa
megnustu andstygð á.
Mörgum árum seinna kynt-
ist eg Sigurði betur. Hann var
þá að mestu leyti hættur við
iðn sína, sem var skósmíði, og
farinn að gefa sig mikið við
lestri. Hann las bækur um
vísindi, heimspeki og félags-
fræði, annað mun hann ekki
diafa lesið til muna. Og það
var furða, hvað hann gat kom-
ist niður í þessu, jafn illa og
hann var undir búinn. Hann
var alveg óþreytandi við lest-
urinn, og löngunin til að vita
meira virtist fara vaxandi með
aldrinum. Nokkrar tilraunir
gerði hann til að halda fyrir-
lestra og gefa út smárit um
hugðarmál sín, en þær tilraun-
ir báru alls engan árangur,
meðfram af því, að hann gat
aldrei komið orðum að því,
sem hann vildi segja, svo nokk-
urt lag væri á.
Hann var gífuryrtur og harð-
ur í dómum um alla, sem
höfðu aðrar skoðanir en hann,
og hann var allra manna ó-
lægnastur á að sannfæra aðra,
Iþví að um leið og einhverju,
sem hann sagði, var mótmælt,
ýfðist skapið, og þá varð tal
hans venjulega svo þjösnalegt,
að fáir gátu á hann hlustað
lengur. Oft tók hann til máls
á mannfundum, þar sem um-
ræður fóru fram. Og flestir
hættu að hlusta, þegar Sigurð-
ur tók til máls. Það var sama
sagan, hugsunin var óijós og
málið stirfið.
Uppáhaldshöfundar Sigurð-
ar í heimspekinni voru efnis-
hyggjurithöfundar frá miðri
nítjándu öld, Buechner og ,
fleiri. Eg held hann hafi skilið
þá furðu vel, og hann bar tak-
markalausa virðingu fyrir viti
þeirra og þekkingu. Væri hon-
um bent á, að sumt í skoðun-
um þeirra væri orðið úrelt og
æði vafasamt, þá helti hann úr
skálum bræði sinnar yfir
hausamótunum á þeim, sem
gerðust svo djarfir að and-
mæla nokkru, sem þessir
meistarar hefðu sagt.
Hann reyndi af alefli að
kafa til botns í hugmyndunum
um eðli efnisins, útskýringum
vísindanna á atómum, elek-
trónum og rafmagni. Hann las,
og hann setti saman á alveg
óskiljanlegu máli heila stafla
af athugasemdum og útskýr-
ingum frá sjálfum sér um þessi
efni. Hann bað kunningja sína
að lesa þessi skrif sín, en flestir
gáfust upp á því, þegar þeir
höfðu litið yfir tvö eða þrjú
fyrstu blöðin. Hann tók lang-
ar klausur upp úr bókunum,
sem hann las, og hélt að hann
hefði samið þær sjálfur. Hjá
honum varð alt að þoku og
reyk, og þó var ávalt undir
niðri löngunin til að vita meira
og meira.
Hvað lundarfar snertir, átti
Sigurður mikið skylt við ofsa-
trúarmennina, þá menn, sem
ávalt eru vissir í sinni sök, sem
halda, að þeir hafi fundið allan
sannleikann, eru ókrítiskir og
þola ekki mótspyrnu. Hann
hafði það, sem á ensku er kall-
að “one track mind”, einstreng-
ingsskapur og viss tegund af
þröngsýni voru yfirgnæfandi
hjá honum.
Við enga menn var honum
jafn illa og presta, eða svo
talaði hann. Og samt gekk
hann stöðugt í kirkju og hlust-
aði á ræður presta; og tók bet-
ur eftir þeim en margur annar.
Hann var vanur að segja, að
hinir frjálslyndu prestar væru
ofurlítið skárri en aðrir stétt-
arbræður þeirra, en furðulega
væru þeir samt skilnings- og
þekkingarlausir. Undir niðri
hafðí hann ekki svo lítið uppá-
hald á sumum prestum, þó
hann bölvaði ræðum þeirra og
þeim sjálfum fyrir heimskuna.
Hann var náttúrlega ekki ávalt
sjálfum sér samkvæmur frem-
ur en flestir aðrir.
A
Það er til dálítil saga um
annan Vestur-sllending, sem
líka er einkennilegur maður,
ofsatrúarmaður, sem h'efir rit-
að hið óskiljanlega rugl um
trúmál. Vel getur verið að
sagan sé tilbúningur, en hún er
góð fyrir því. Þessi maður var
eitt sinn á ferð og kom til ensks
bónda, sem bjó í grend við ís-
lenzka bygð. Bóndi þessi var
alþektur fyrir trúaráhuga, en
hann þótti miður gestrisinn
og hafði venjulega úthýst, er
menn báðu hann gistingar. —
Bóndinn talaði mikið um það,
hversu miklir orðhákar sumir
Islendingar væru og óguðlegir
menn frá hans sjónarmiði, og
lét í ljós þá skoðun, að það
væri meira en lítið vafamál,
hvort að slíkir menn ættu vísa
sáluhjálp. Þá svaraði hinn . . .
“En þeir úthýsa aldrei” . . .
Sigurður Vilhjálmsson var fá-
tækur maður og hús hans var
fátæklegt, en þar mun aldrei
hafa verið vísað á bug þeim,
sem leituðu þar skjóls. Og
margir gistu þar lengur eða
skemur; og léttvæg mun borg-
unin, sem húsráðandinn fékk,
hafa stundum verið. Mesta góð-
menskan er stundum falin í
smáum verkum, sem ekki er
mikið tekið eftir, en þau verk
sýna innrætið. Og þrátt fyrir
hinn hrjúfa skráp, bar Sigurð-
ur í brjósti sér samúbarkend,
sem ekki gat visað mönnum út
á gaddinn.
Tvö vestur - íslenzk skáld
hafa minst Sigurðar fallega i
ljóðum. Það er vel farið. Við,
sem þektum hann nokkuð vel,
minnumst hans hlýlega, þó að
maðurinn væri einkennilegur
og raun væri stundum á hann
að hlusta.
G. A.
SAMBÚÐ ÍSLENDINGA
OG SETULIÐSINS
Rœða forsœtisráðherra Islands
á skólastjórafundinum
Hermann Jónasson forsætis-
og kenslumálaráðherra boðaði
fyrir nokkru skólastjóra gagn-
fræðaskóanna, alþýðuskólanna
og ýmsra annara skóla til fund-
ar og hófst þessi fundur kl. 10
árdegis í dag. Setti forsætis-
ráðherra hann með ræðu og
fer útdráttur úr henni hér á
eftir.
— Eg býð ykkur alla vel-
komna til þessa fundar, sagði
forsætisráðherra. Eg hygg, að
okkur Islendingum, sem höfum
tekið upp svo mikið af nýung-
um í skólamálum á seinni ár-
um væri þörf á því að skóla-
menn hefði tækifæri til þess
meir en verið hefir, að koma
saman til funda og bera saman
ráðin. Þótt þessi fundur sé boð-
aður vegna sérstakra ástæðna
mætti vel svo fara, að hann
yrði upphaf þess að slík mót
skólastjóranna yrði upp tek-
inn. Enda á engan hátt svo
að skilja, að ekki verði rætt á
þessum fundi, ef þörf þykir,
fleiri mál en það eitt, sem er
tilefnið til fundarins.
Forsætisráðherra vék síðan
að því, að hann hefði boðað til
fundarins til að ræða við skóla-
stjórana um sambúðina við
hinn útlenda her, sem dvelur
um þessar mundir í landinu. 1
landinu væru nú tvær þjóðir,
íslendingar og útlendur her.
Það myndi nú vera meiri her
á landi í hlutfalli við tölu
landsmanna en í nokkru öðru
landi. Þessu sambýli fylgdi
mikill vandi — meiri en við
höfum gert okkur fulla grein
fyrir.
Nokkur reynsla væri nú
komin á sambúð Islendinga og
herliðsins. Hinir brezku að-
komumenn hafa yfirleit komið
vel fram — með fáum undan-
tekningum eins og verða vill
í fjölmennum liðssafnaði. —
Brezka herliðið sem heild hefir
áreiðanlega fullan hug á, að
mistök í því efni eigi sér ekki
stað.
Forsætisráðherra mintist á
þær veilur, sem hefðu verið á
framkomu íslendinga sjálfra.
Fyrstu vikurnar hefði borið á
því, að ýmsir unglingspiltar —
oftast undir áhrifum víns —
hefðu sýnt Bretum nokkra ó-
kurteisi. Þetta hefði leitt ti
nokkurrar óánægju. En eftir-
lit með drukknum mönnum
Kjósendur í 2.
deild—kjósið
til framfara, einingar og
hagnaðar í bœjarstjórn
FLOKKSLEYSINGJA
FYRIR FULLTRÚA
Fyrir bæjarráðsmenn
C. RHODES SMITH
GARNET COULTER
Fyrir skólaráðið
MARY E. JENKINS
JAMES BLACK
VERK ÞEIRRA ÁÐUR
TALA FYRIR ÞA
Greiðið snemma atkvœði
A FÖSTUDAGINN
“Hvernig get eg bezt látið í
ljósi traust mitt á fulltrúa-
stjórn? Hvernig get eg sýnt
einlægni mína í verkinu? —
Með því að greiða atkvæði í
hvert skifti sem mér gefst
tækifæri til þess.”—Life.
Civic Election Committee
218 Curry Bldg.
Simar 97 932 — 97 934
hefði verið aukið og eins reynt
að gæta þess vandlega, að Is-
lendingar kæmu í hvívetna
kúrteislega fram við setuliðið.
Drukknir menn væru “teknir
úr umferð” og valda því ekki
lengur árekstrum. Því væri
jafnframt treyst, að enskir her-
menn væru ekki drukknir á al-
mannafæri.
Fleiri veilur hafa komið í
ljós, hélt forsætisráðherra á-
fram. Ýmsir slæpingjar og
auðnuleysingjar hafa við öll
tækifæri reynt að hanga í her-
mönnum, oft til þess að sníkja
vindlinga og áfengi. Sumir bíl-
stjórar hafa líka reynt að gera
hermenn að féþúfu í sambandi
við bifreiðaakstur, brennivíns-
kaup og kvenfólk. I sambandi
við áfengið myndu bráðlega
verða gerðar sérstakar ráðstaf-
anir. Síðast en ekki sízt hefði
framkoma nokkurs hluta kven-
þjóðarinnar verið með þeim
hætti, að til stórrar vansæmd-
ar og stórrar ógæfu horfir.
Mikið af þessum mistökum,
sagði forsætisráðherra, stafar
af lélegu uppeldi og skapgerð-
arbrestum. Þjóðin er líka á
menningarlegu gelgjuskeiði,
þar sem mikið af henni hefir á
örskammri stund farið að búa í
bæjum í stað þess að vera í
sveit. Því verður heldur ekki
neitað, að það hefir verið gert
alt of lítið til að leiðbeina al-
menningi, sérstaklega ung-
mennum, og skapa almenn-
ingsálit, stefnu og aðhald í
þessum málum.
Þótt undarlegt sé, sagði for-
sætisráðherra, er sambúðin
öðrugri viðfangs vegna hins
rótgróna vinfengis, sem verið
hefir um langan aldur milli Is-
lendinga og brezku þjóðarinn-
Framh. á 7. bls.
JOHN S. BROOKS LTD.
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og “Sea Island Cotton”
Þér megið treysta bæði vörugæðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Umboðsmaður iyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta.
I