Heimskringla - 11.12.1940, Síða 5

WINNIPEG, 11. DES. 1940
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
Þjóð leitaði hamingjunnar með
slíkum eldmóði sem hér er
gert, heldur en að hún hugsaði
eins og íslenzki mentamanns-
sonurinn, sem sagði, að það
vaeri ómögulegt að lifa á þessu
andskotans landi?
En það var heimssýningin,
sem þú vildir sjá. Við skulum
sleppa Hudsonfljóti og Rocke-
feller og ganga hérna út á aust-
Urenda byggingarinnar.
Nú sjáum við yfir Brooklyn
°g Queens, mannflestu borgar-
hluta New York. Fljótið, sem
aðskilur þá frá Manhattan-
eyju, er East River, en landið,
sem þeir standa á, Long Island.
Húsin hverfa í móðuna við
sjóndeildarhring, en langt að
baki þeim eru stórir bæir og
toýmörg þorp, því Long Island
er heljarstór eyja. Brooklyn,
nó á hægri hönd, nær alt að
sjó fram Atlantshafsmegin, en
Queens á vinstri hönd nær hér
fremst fast að Long Island- j
sundi, sem skilur Long Island |
fr'á meginlandinu. Ef þú horf-
ir eftir strandlengjunni Queens
megin, þá sérðu þarna dálít-
lr>n fióa, sem skerst inn í eyj-
Una, þótt ilt sé að greina hann
béðan. Þessi flói heitir Flush-
ing Bay, en bærinn Flushing
stendur við flóann austanverð-
an 0g er að vísu sambygður
Queens. Eins og þú sérð, er
tandið ákaflega lágt þarna upp
af flóanum, og þar voru vot-
iendi og fúafen á gríðarstóru
svaeði.
Sérðu hvíta sykurtoppinn,
Sem teygir sig þarna upp úr
húsaþyrpingunni skamt frá
Eiushing Bay og hvítu hvelf-
lnguna, sem merkja má dálítið
neðar? Þau standa, þar sem
talin voru botnlaus fúafen fyrir
n°kkrum árum, og engar lif-
^ndi verur höfðust þar við,
nenia rottur og mývargur. —
narna er miðdepill heimssýn-
lngarinnar!”
Sólin var að síga bak við
hæðirnar í Jersey-ríki og fyrstu
Ijósin kviknuðu í gluggum
shýjakljúfanna.
“Mér er að verða hálfkalt,”
Sagði eg. “Við skulum þá
^anga hérna inn í veitingaskál-
ann og fá okkur kaffibolla. Eg
fet sagt þér ^tthvað frá sýn-
lngunni, en þú ættir að dvelja
. erna þar til myrkur er skollið
® °g borgin öll er orðin eitt
jósahaf. Það er æfintýraleg
syn, nærri því gremjulegt að
^eta ekki séð þessa fjallháu
ayggingu, sem við stöndum á,
uPPljómaða líka. En nú skal
eg segja þér söguna um ösku-
augana, sem urðu æfintýra-
°rg. — þú manst eftir fúafen-
lnu> sem eg nefndi áðan við
l£etur Flushing-flóa.
Eyrir réttum mannsaldri síð-
an voru þetta þúsund ekrur
^ands og skildu Flushing-bæ
S þorpið Coronto, sem nú er
sarriv
Ur
axið Queens. Kattarróf-
°g slý þöktu gljúpt yfirborð-
‘ Eaunilt díki þræddi landið
ínn í Bowery-vatn, grunt og
e juríkt. Það var eyðilegasti
e.aðurinn á Long Island. Ekki
lnu sinni eitt einasta kofa-
r, nilii rauf auðnarsvipinn. —
s Unimu eftir aldamótin hófst
ga fenjanna. Borgarhlutinn
r°oklyn tók að vaxa hröðum
j re^uni. Vextinum fylgdi þörf-
gs,fyrir þægilegan stað fyrir
Um U °g annan úrganga úr hús-
^orgarbúa. Þá mundu menn
jjj. 1 einu eftir fenjaflákunum
^nshing. — Þú skalt ekki
bú°Sa að bessu> — hvað gerir
in við gömlu rakvélablöð-
Se • ? — Það var meira
bj^a mjög líklegt, að sand-
eVtan og díkin mundu gleypa
SVQað Sem á landið væri látið,
En ettlr sæusi: engin merki.
ask SV° tor að ioicum> a^
ek'« ^ annar úrgangur, sem
^1 var út á flákana í tug-
anataH daglega, hætti að
yfi k & 0g hlóðst í hauga á
Va r °rðinu. Á tíu ára tímabili
Þetta orðið eins og óhugn-
anlegur, dökkgrár skriðjökull,
sem þokaðist smám saman á-
leiðis yfir þvert landið. Brúnin
á skriðunni var eins há og
fjögurra hæða hús. Hólar og
dældir mynduðust í ryksveip-
uðu landslaginu, og hér og þar
báru öskulestir og rusladallar
við heiðan himin. Long Is-
land-járnbrautin var lögð yfir
fenin, út í vistlegri héruð eyj-
arinnar. Þegar tímar liðu, sáu
farþegarnir á þessari daunillu
leið hálfstálpaða drengi og
tötrum klædda menn ráfa
þarna um öskuhaugana,
prikandi í hrúgur og hauga.
Þeir voru í leit að týndum f jár-
sjóðum. Skartgripir, peningar,
verðbréf, borðsilfur og gler af
hverskyns verðmætum og út-
gáfum rótuðust upp á yfirborð-
ið. 1 fyrstu prikaði hver út af
fyrir sig. En síðar varð þetta
eins og hver annar amerískur
“business”. Menn helguðu sér
svæði og afgirtu með gömlum
járnrúmum og f jaðradýnum og
leigðu svo prikunarréttinn
þeim, sem hæst bauð. Einn
stórprikarinn gróf upp nokkur
tonn af borðsilfri. Annar lagði
sig einkum eftir úrum, hálsfest-
um, brjóstnælum og seðlabunk-
um. Flöskur fundust í þús-
undatali, og leynisprúttsalarn-
ir keyptu þær háu verði. Mjólk-
urfélögin heimtu allmikið af
flöskueign sinni úr haugunum.
Allskonar verðbréf höfðu óvart
lent í pappírskörfunni og ösku-
dallinum. Veðskjöl, hlutabréf,
erfðaskrár og ástarbréf voru
drjúg tekjulind.
Heilbrigðisstjórn borgarinn-
ar hafði oft á tíðum engan frið
fyrir kvéinstöfum fólks, sem
fleygt hafði allskonar verð-
mæti í öskudallana, af vangá
auðvitað, en þegar að var gáð
voru ökubílarnir búnir að hirða
alt saman. Stundum var þó
hepnin með. Einu sinni hringdi
kona nokkur með miklu íra-
fári. Hún var rétt búin að
fleygja vænum bögli af verð-
bréfum í öskudallinn og ösku-
karlarnir nýfarnir með alt
saman. Heimilisfang konunn-
ar gaf til kynna hvaða númer
mundi hafa verið á öskuvagn-
inum, og númerið aftur hvar
hann mundi tæma herfangið.
Og nú var ekið, eins og vélar
og gúmmí þoldu, á staðinn og
pakkinn heimtur úr ösku á síð-
ustu stundu. Eitt sinn fann
náungi nokkur dýrindis perlu-
festi þarna í haugunum, og
þegar verkamenn voru að
grafa fyrir einni af sýningar-
höllunum, fanst kassi, sem
hafði að geyma 4000 gulldali.
Á afgirtum lantfareignunum
óx svo annar iðnaður á skömm-
um tíma, þegar gersemirnar
þurru. “Landeigendur” sáðu
næpum, gulrótum, rófum, káli
og kartöflum og sáu sér til mik-
illar undrunar, að gróðurinn
þreifst með ágætum. Þá hófst
ræktun í stærri stíl. Tugir
ekra voru plægðir, 'og sólin
glampaði á postulínsbrotin og
blikkdósirnar í rásunum. Jarð-
vegurinn reyndist hinn frjó-
samasti, og prikararnir stund-
uðu ræktunina af kostgæfni í
nokkur ár.
Þá birtust gul sólarblóm á
nokkrum ekrum fáskrúðugs
öskulandsins. — Vegfarendur
horfðu undrunaraugum á gula
flekkina, sem stungu mjög í
stúf við litvana umhverfið. —
Lögreglan réði gátuna. I skjóli
gula skrúðsins duldust nokkur
þúsund ópíum-“poppar”, og þar
með var sá þáttur jarðræktar-
innar kominn bak við hengsli
og lás.
Skömmu á eftir var byrjað
að gera golf-völl úr hinni
“ræktuðu jörð”. Áður en ár
var liðið litaði fagurgræn á-
breiða öskuhlíðarnar. Innan
skamms var hafin hin blóm-
legasta golfstarfsemi, og leik-
endur þyrptust að úr nálægum
hverfum. En áður en þeir voru
búnir að læra að reikna rétt
út vegalengdina milli hólanna,
var sverðinum svift af öskunni,
eins og ábreiðu af gólfi, og
hann hafður á brott. Heimssýn-
ingaráformin voru orðin til. —
Ríki prikaranna var ausið út
yfir svæðið, “Corona-fjalli”,
hundrað feta háum öskuhaug,
var þeytt út yfir sléttuna. Niu
miljónir kúbíkmetra af ösku-
blandinni leðju voru fluttar á
brott. Sjötíu og fimm þúsund
tré voru gróðursett, og þrjátíu
og fimm ekra stór gróðrarstöð
var stofnsett. Tvö hundruð
ekrur af nýju landi voru “bún-
ar til”. Leirdíkið var gert að
fegursta stöðuvatni. Hver
eimlestarburðurinn eftir ann-
an af hundrað feta grjótdröng-
um þöktu alt svæðið, eins og
kálhöfuð í garði. Skellandi
grjóthamrar ráku þúsundir
þeirra á kaf í öskuna og aur-
inn. Götur voru lagðar yfir
þvert og endilangt svæðið, og
fyrstu byggingarnar voru
reistar. Rotturnar og mývarg-
urinn lögðu á flótta. “The
World of To-morrow” (heimur
morgundagsins) var að verða
til! — Þessum kafla í sögu fenj-
anna var að verða lokið, þegar
eg kom þangað fyrst í október-
mánuði 1938. Alt svæðið iðaði
af lífi og starfi.
Það var í ársbyrjun 1932, að
hugmyndin um heimssýningu
í New York 1939, kom fyrst
fram opinberlega.
Sýningin skyldi vera til
minningar um, að árið 1939
voru liðin 150 ár síðan George
Washington vann eið að stjórn-
arskrá Bandaríkjanna og varð
fyrsti forseti hins fullvalda
lýðrikis. Einn af forvígismönn-
um sýningarhugmyndarinnar
var Fiorello H. LaGuardia, nú-
verandi borgarstjóri í New
York.
Borg og ríki tóku hugmynd-
inni vel. Félag var stofnað til
framkvæmda og hlutafé safn-
að. Yfirvöldin veittu ekki bein-
an fjárstyrk, eins og tíðkast
um sýningar í Evrópu, en voru
fús til samvinnu og styrktar á
annan hátt. New York bauðst
til þess að láta Flushing-mýr-
arnar af hendi fyrir sýningar-
svæði, en þær voru sökum ná-
lægðar sinnar ákjósanlegasti
staðurinn, sem völ var á, ef
gerlegt væri að þurka þær og
gera harðvelli úr öskunni og
aurnum. Rannsókn var gerð,
og starfið því næst hafið. Með
þessu græddist borginni tvent.
Hún styrkti framgang þessa
menningar- og hagsmunamáls
borgarinnar og landsins, og um
leið losnaði hún við hina hvim-
leiðu forarpolla úr nágrenni
sínu. Og þegar sýningunni
lýkur og flestar byggingarnar
verða rifnar til grunna, verður
eftir einn fegursti skemtigarð-
ur veraldar, þar sem þang og
slý áður þöktu daunilla fenja-
flákana, og rotturnar réðu
ríkjum.
En græddi þá nokkur á þess-
ari sýningu, nema borgin sjálf?
spyrð þú.
Þegar sýningarstjórnin bauð
öllum þjóðum til þátttöku við
Friðartorg, fórust Grover
Whalen, forstjóra sýningarinn-
ar, orð eitthvað á þessa leið:
“Með því að leiða fortíðina
fram við hlið nútíðarinnar, skal
sýningin hafa áhrif á það, sem
koma á. Vér munum sýna feg-
urstu þróun mannlegra hug-
sjóna og athafna, svo að þeir,
sem sjá og skilja, geti skapað
sér bjartar hugmyndir um, að
hve háleitu marki þeir og þjóð-
ir þeirra geta stefnt, og um
leið skilið, að til þess að vinna
með árangri að lausn vanda-
mála vorra tíma, þurfum vér
'að kunna og skilja söguna og
jnauðsyn þess, að þjóðir og
kynstofnar vinni saman. Einir
fáum vér litlu áorkað. Á
þenna hátt mun sýningin gera
alla, sem heimsækia hana, fær-
ari um að vinna sitt starf vel í
þeim heimi, sem bíður vor við
sólarupprás hvers nýs dags.”
Orð, orð, vængjuð orð, en
haldlaus, og svo sem til sann-
indamerkis hófst önnur heims-
styrjöld í sýningarlokin! segir
þú.
Hve gamalt er boðorðið um
að elska náunga sinn? spyr eg
þig í staðinn. Hvar eru verkin
þess boðorðs? Vissulega ein-
hversstaðar, þótt ekki séu þau
sjáanleg á vígvöllunum í Ev-
rópu.
En hefirðu tekið eftir öðru,
sem eg hef altaf haft í huga,
meðan eg var að segja þér
jörð fyrir þann, sem kann að . nýju stjórn, sem mynduð var í
lesa? Hana fann Chesterton ; Portúgal um þessar mundir.
víst aldrei.”
Við gengum að lyftunni, sem
átti að flytja okkur úr hundr-
að og tveggja hæða háum loft-
kastalanum til jarðarinnar aft-
ur.—Eimreiðin.
ÓFRAMFÆRINN
EINRÆÐISHERRA
Á aðal-járnbrautarstöðinni í
Lissabon getur flest kvöld að
líta miðaldra mann. — Hann
þessa sögu af öskuhaugunum, jstendur í fólksmergðinni á ein-
sem urðu musteri menningar um gangstíg stöðvarinnar og
og framsóknar? Hún er smá- j er að lesa dagblað, meðan hann
mynd af sögu og sókn hinnar \ bíður eftir lest, sem á að fara
amerísku þjóðar, alt frá því að til Coimbra. Þessi maður læt-
skip hinna fyrstu landnema, ur lítið yfir sér. Hann er vel
“Mayflower”, tók land við Vir- klæddur og hefir á sér svip
ginia-strendur og þangað til mentaðs manns, enda er hann
síðasti rottuhalinn hvarf af prófessor í hagfræðisvísindum
Flushing-fenjum. Það má finna j við hinn gamla háskóla í Co-
svipaðar dæmisögur í öllum imbra. En hann er meira. —
löndum, þar sem fólkið kemur Hann heitir Antonio de Oli-
að ónumdri jörð, sem geymir veira Salazar og er oft kallaður
gull í iðrum. Þar er hafin bar- hinn óframfærni einræðisherra
átta til þess að gera þá jörð að í Portúgal. Hina glaðværu
sem hæfustum samastað fyrir unglinga á járnbrautarstöðinni
fólkið, sem byggir hana. Það í Lissabon grunar ekki, hver
verða ýmsar misfellur á þess- hann er, enda þótt flestir þeirra
ari baráttu, hvort sem það er eigi honum glaðværð sína og
nú ópíumrækt, þrælahald eða efnalegt sjálfstæði að þakka.
einhver pólitísk svik. En þær Einræðisherra Portúgals er
eru ekki nema eins og stein vafalaust einhver mikilhæfasti
völur í götu á langri leið. Þær maður, sem nú fæst við opin-
eru yfirstignar, en stefnunni ber mál í Evrópu. Hann er
ekki breytt. j fæddur árið 1889 og er því lið-
Bjálkakofar frumbyggjanna lega fimtugur. Faðir hans var
eru miklu fjarskyldari skýja- veitingamaður í þorpi einu
kljúfunum en New York fram- skamt frá Coimbra, og hafði
tíðarborginni, sem spámenn hann efni á að veita hinum
heimssýningarinnar reistu í gáfaða syni sínum æðri ment-
“Perisphere”-kúlunni og allir un. Salazar lagði stund á guð-
vildu búa í, ef þeir ættu þess fræði, en tók þó ekki prest-
kost. Og einhverntíma kemur vígslu, heldur hneigðist hann
að því, að framtíðarborgin að hagfræði. Eftir mjög glæsi-
verður reist; engin dvergaborg, legan námsferil í þeirri grein
heldur samastaður mentaðra j við háskólann í Coimbra, var
og heilbrigðra manna. Salazar gerður að prófessor í
En heyrðu nú, — við erum hagfræði við þannan sama
búnir að sitja hér alt of lengi; skóla árið 1916.
við skulum aðeins líta út yfir Við stjórnarbyltinguna í
borgina og ljósadýrðina og Portúgal árið 1926 var Salazar
koma svo héðan.” þröngvað til að takast þann
Myrkur var skollið á. Miljón- vanda á hendur að rétta við
ir ljósa voru kviknuð um alla fjárhag ríkisins, sem þá var í
borgina; flöktandi ljós, iðandi algerðu öngþveiti. Það var
ljós, eins og murildabjarmi á Gomez da Costa marskálkur,
hafi úti í kolsvarta myrkri. sem knúði dr. Salazar til að
“Þekkirðu þessa byggingu gerast f jármálaráðherra í hinni
þarna, með uppljómaðan koll-
inn? Það er ein af Rockefeller-
byggingunum, sem við sáum
fyr. Þarna er Chrysler, þar
sem litljósin skiftast á í sí-
fellu. Og komdu svo hér og
sjáðu ljósaskrautsmiðstöð ver-
aldarinnar. Það er Times
Square. — Camel-sígarettur,
Schaefers-bjór og Coca-Cola,
— alt sýnt með hinum fegurstu
litum. Enska skáldið Chester-
ton sagði um Times Square, að
þar væri paradís fyrir hvern
þann, sem ekki kynni að lesa!
En sleppum því. Líttu að
síðustu hérna niður á Fimtu
götu, þráðbeina eins -langt og
augað eygir, sjáðu skipulegan
umferðarstrauminn, hvernig
göturnar skerast reglulega eins
og reitaraðir á skákborði. —
Sjáðu fólksstrauminn og bíla-
fjöldann. Hlustaðu á hjart-
slátt heimsborgarinnar. Horfðu
á fólkið. Það ber höfuðið hátt
og gengur hratt. Líttu í kring
um þig hérna og sjáðu þokka-
lega klæðaburðinn, gljáburst- j
uðu skóna og tandurhreinu j
flibbana. Alt þetta er þess
virði að lesa, fyrir þá, sem
kunna. Alt; þetta sér hver
ferðamaður. Hitt lærir hann
síðar, að mikill f jöldi þess,
fólks, sem mætir honum í dag-
lega lífinu, er háskólagengið —
að almenn mentun er góð, að
bóka- og blaðaútgáfa er mjög
mikil, og að það er sami frísk- j
legi blærinn á allri mentastarf- j
semi og á umferðinni á götun- j
um og framkomu fólksins. —
Hann kemst heldur ekki hjá
því að sjá misfellur og ýmis-
legt, sem hann metur litils. 2 cents bréfspjald 1 Address
En hvar er paradís á þessari
Dr. Salazar, sem jafnan hefir
verið því mjög frábitinn að láta
nokkuð á sér bera, var mjög ó-
fús til að taka þann vanda á
íendur, en lét þó til leiðast. En
eftir að hann hafði gegnt em-
aættinu í nokkra daga, sagði
hann því af sér, vegna þess að
lonum hraus hugur við þeirri
fjármálaóreiðu og stjórnmála-
spillingu, sem hann hafði kynst
í fari portúgalskra stjórnmála-
manna þessa fáu daga. I sár-
ustu vandræðum leitaði ríkis-
stjórnin í Portúgal til Þjóða-
bandalagsins og bað það um
lán. En þegar Þjóðabandalag-
ið krafðist upplýsinga um hag
ríkistjóðsins og Þjóðbankans,
reyndist stjórnin mjög ófús til
að veita nokkra vitneskju um
þau atriði.
Árið 1928 gerðist dr. Salazar
aftur fjármálaráðherra í Por-
túgal. Svo mjög lögðu menn
nú að hinum hlédræga há-
skólakennara, að hann þóttist
verða að takast þétta vanda-
sama embætti á hendur, enda
þótt honum væri slíkt sárnauð-
ugt. Var hugsunarháttur hans
í þessu efni furðu ólíkur hugs-
unarhætti hinna pólitísku
veifiskata, sem vanir eru að
sækjast eftir embættum, er
þeir eru oft og einattt lítt færir
til að gegna. Slík ásælni er
hverri þjóð stórhættuleg, enda
er hún í mesta máta hvimleið.
Dr. Salazar setti portúgölsk-
um stjórnmálamönnum þann
kost árið 1928, er hann tók að
sér að rétta við fjárhag lands
síns, að þeir veittu honum fult
einræði í þeim málum. Hann
taldi nauðsynlegt að beita sín-
um eigin aðferðum og velja sér
þá aðstoðarmenn, er hann gæti
felt sig við. Eftir tæpt ár hafði
hann komið fjárhag þjóðar
sinnar og f jármálastjórn á heil-
Framh. á 7. bls.
Hin ágæta bók “Iceland”,
eftir Vilhjálm Stefánsson, er nú
komin í bókaverzlun Davíðs
Björnssonar að 702 Sargent
Ave. Tilvalin jólagjöf. Sendið
inn pantanir, sem fyrst. Bókin
kostar $3.25 (póstgjald að auki
út á land).
JOHN S. BROOKS LTD.
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og “Sea Island Cotton”
Þér megið treysta bæði vörugæðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Lel^nd Hotel, Winnipeg
Umboðsmaður fyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta.
FIVE RQSES
oiLL -puvipotes F I- 01J R *

Sparið
frímerki—
Límið seðilinn á
2 cents bréfspjald
“Dagbók af
Frægum Forskriftun
um Jólabökun”
Allar konur, sem fást viá heimabökun,
vilja fá eintak af þessari endurskoðuðu
FIVE BOSES FLOUR dagbók um
nýjustu aðferðir við jólabökun.
Skrifið í dagl
Lake of the Woods Milling Co. Ltd.
(Dept. E), WINNIPEG, Man.
Please send me absolutely FREE
your “Diary of Celebrated Christmas
Recipes.”
Name