Heimskringla - 25.06.1941, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. JÚNI 1941
Itidmskrmgla
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgenidur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
íyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
tJltanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 25. JÚNI 1941
STRIÐ RÚSSA OG ÞJÓÐVERJA
Vináttunni miklu milli Rússa og Þjóð-
verja er lokið. 1 ágústmánuði 1939, er
hennar varð fyrst vart, minti hún marg-
an á málsháttinn: saman níðingar skríða.
Það var fátt viðbjóðslegra, en að sjá
myndir af Hitler og Stalin í faðmlögum,
enda þótt skrípamyndir væru. En því er
nú lokið. Hitler hefir þar svikið einn
hlutleysis-samninginn enn; hann hefir
svikið Rússa eins og hann hefir gert
hálfa tylft annara þjóða í Evrópu áður,
er í einlægni trúðu honum. Ef til vill
hefðu illverk Hitlers nú verið færri, ef
Stalin hefði aldrei lagt lag sitt við hann.
Það er ekki unt að segja, hvað Þjóð-
verjum og Rússum hefir farið á milli.
Hitt er víst, að Rússland hefir ekki unað
strekkingi Hitlers með her sinn austur
að Svartahafi og suður á Balkan-skaga.
En jafnvel þó Rússar hefðu af því mátt
sjá, hvað þeirra beið, hreyfðu þeir hvorki
legg né lið til aðstoðar þessum þjóðum,
en sátu í þess stað á ráðstefnu hjá Hitler
og hafa eflaust gert margvísleg kaup við
hann, sem nú hafa verið svikin.
Hvað því veldur að Hitler hefir gripið
til þessa ráðs, að ráðast nú á Rússa, fyr-
irvaralaust, er auðvitað ýmsu getið til
um, en líklegast er að olíu og vörubirgða-
skortur í Þýzkanlandi, hafi verið aðal-
ástæðan. Hitler telur Rússa ekki hafa
staðið við sína samninga, en það er
sama afsökunin og hann hefir borið við
í hvert skifti, sem hann hefir ráðist á
hlutlausa þjóð.
Það getur og verið nokkur ástæða, að
árásir á Bretlandseyjarnar, hafa mis-
hepnast og munu nú álitnar ógerningur.
En að halda kyrru fyrir, er einnig
hættulegt fyrir Hitler. Herinn verður
að hafa eitthvað fyrir stafni. Þjóðin
iiti á Þýzkaland sem sigrað, ef hann legði
árar í bát. Hún sér fram á það, að
langt stríð, er hættulegt. Innilokun
Breta hefir liklegast haft alvarlegri af-
leiðingar í för með sér fyrir nazista, en
látið hefir verið uppi.
1 ræðu sem Churchill hélt s. 1. sunnu-
dag um árás Hitlers á hendur Rússlandi,
lýsti hann því ákveðið yfir, að Bretar
aðstoðuðu Rússa á allan mögulegan hátt.
Við skoðum Hitler og nazistahjörð hans
erkióvin vorn. Allir sem móti honum
berjast, eru samherjar vorir. “Hitler
lítur á Bretland og Bandaríkin, sem aðal
óvini sína”, sagði Churchill. “Vald þeirra
á sjónum er það sem hann óttast mest.
Árásin á Rússland, er því forspil að aðal
áhlaupinu á England.”
Bandaríkin hafa ekki, þegar þetta er
skrifað, látið neitt uppi um hvernig
þetta alt horfir við þeim. En að þau
styðji Rússa á sama hátt og England, er
líklegast talið, láni þeim á sömu skil-
málum og Bretum, hernaðarvörur og
hvað annað sem er.
Það er og líklegt, að orð Roosevelts
forseta á þingi, út af Robin Moor-málinu,
hafi vakið óhug hjá Hitler og ýtt undir
hann, að hefjast eitthvað stórt að meðan
tími væri til þess.
Það er með öllu óvist, hvernig Rússar
reynast. Um herstyrk þeirra vita menn
ekki fremur en um herstyrk Þjóðverja,
áður en stríðið hófst. Hitt er víst, að
þeim hefir skilað vel áfram í heimi vís-
indanna síðari árin. Það hafa jafnvel
nýungar frá þeim komið viðvíkjandi
hernaði. Flutningur skriðdreka í loft-
inu byrjaði hjá þeim; fallhlifar hernaður
var og fyrst reyndar þar að sagt er.
Hver veit hvað Þjóðverja bíður þarna.
En hvort sem þeir reynast betur eða
ver, er þó þetta að segja, að það er
ávalt munur að mannsliðinu. Það eru
því góðar fréttir fyrir Breta og þeirra
samherja, að hafa nú fengið Rússland í
lið með sér á móti Þjóðverjum. Það eru
miklar nýjungar í stríðinu og ein bezta
fréttin, í augum Breta og þeirra fylgis-
manna.
Þungbœrir kostir
Auðmaður einn í Ástralíu arfleiddi
bróðurson sinn að öllum eigum sínum
með því skilyrði, að hann skuldbindi sig
til að lesa aldrei blöðin. En hann skeytti
ekki um arfinn, hann vildi heldur verða
af honum en mega ekki lesa blöðin.
KIRKJUÞING SAMEINAÐA
KIRK JUFÉLAGSIN S
Það er haldið að þessu sinni í Riverton
og hefst n. k. föstudag. Það verður sett
í Sambandskirkjunni kl. 7.30 að kvöldi.
Verður þar margt presta og málsnjallra
manna saman komið. Fyrir rúmri viku
átti einn safnaðanna i kirkjufélaginu,
Sambandssöfnuðurinn í Winnipeg 50 ára
starfsafmæli. Var þess minst mjög há-
tíðlega sem um hefir verið getið, en
það sem þeim er þetta ritar, fanst þó
mest til um, var hve málefni kirkjunnar
voru þar rædd hispurslaust, víðtækara
og kredddulausara, en menn eiga að
venjast í öðrum kirkjum. Hugir manna
voru ekki bundnir neinum kreddum, eða
þessum forsendum, sem gera hverjum
nútíðarmanni málefni kirkju og trúar
óskiljanlegt, vegna breytinga sem orðið
hafa á viðhorfi og þekkingu manna á
hlutunum, á heiminum nú og fyrrum.
Þarna var auðheyrt, að um lifandi nú-
tíðarstofnun var að ræða. Kirkjuþing
hins Sameinaða Kirkjufélags Islendinga
í Vesturheimi, hefir sömu aðferð í með-
ferð mála sinna. Þangað skal þeim
ráðlagt að koma, sem kynnast vilja skoð-
unum nútíðar-trúmannsins á viðfangs-
efnum trúar og kirkju. Og á því hafa
margir þörf, því af öllum bágbyljum
mannanna, kemst fátt nú í samjöfnuð
við skoðanirnar sem boðaðar eru ennþá
í flestum nútíðar kirkjum. Á kirkju-
þinginu verða fyrirlestrar og ræður
fluttar, þar á meðal sumar af menta-
fólki heiman af Islandi, sem í sjálfu sér
ætti að vera oss hvöt til að sækja sam-
komur þingsins, meðal annars vegna
meðferðar þess á íslenzku máli. Það er
svipað og að vera kominn til íslands að
hlýða á ræðuflutning þess. Þeir sem fá
því komið við, ættu því að sækja þetta
þing bæði fundi þess og samkomur.
Hinn sanni auður mannsins, er fólginn
í þvi, sem hann gerir gott í heiminum.
HVAÐ GERA GOOD-
TEMPLARAR?
Nú, eigi síður en oft áður, spyrja þeir,
sem miður vingjarnir eru bindindisstarfi,
hvað Goodtemplarar hafist nú að, til
hvers verið sé að halda félagsstarfi sem
þeirra við? Það er nokkur von til þess
að þannig sé spurt, þar sem vinsalan er
víðast í ihöndum fylkisstjórna þessa
lands. Með ágóðanum af henni í greip-
um stjórna, verður vissulega óhægra
um tök að vinna að vinbanni, þvi stjórnir
setja hagnaðinn af henni áreiðanlega
ofar siðferðishugsjóninni, sem þar er um
að ræða. Er það hálf ílt til afspurnar af
stjórnum, en um lit er ekki til neins að
tala við blinda menn. En hvað hinu við-
víkur, þá er samt hægt að hafa góð áhrif
á einstaklinginn og það verða aðrir að
gera úr því stjórnir ekki gera það, ef
ekki á verr að fara í þjóðfélaginu. 1
því er starf Goodtemplaranna íslenzku
fólgið. Að amast við félagsskap, sem í
þá átt vinnur, i sömu áttina og önnur
siðferðisfélög eða kirkjur vinna, er á-
stæðulaust og fíflsháttur meiri, en búast
mætti við af mönnum nú orðið.
En það sem kom oss til að skrifa þessa
grein, var þó ekki aðalstarf eða stefna
Goodtemplara, heldur vildum vér með
henni draga athygli að skýrslu, sem birt
er á öðrum stað í þessu blaði, og áhrærir
það aukastarf, ^sem hin fámenna sveit
íslenzkra Goodtemplara hefir með hönd-
um. Að leggja af mörkum á annað þús-
und dali árlega til aðstoðar öðrum líkn-
arfélögum, er þessari fámennu íslenzku
félagssveit, engin skömm — og það er
margur, sem minna lætur af hendi rakna
^n það, í þarfir þeirra, er ásjár og um-
hyggju þurfa með.
Ríkir menn án vizku, eru sauðir í gull-
reifi.—Sólon.
MENNINGARFÉLAGIÐ
IDAKOTA
Erindi flutt ó 50 ára minningarhátíð
Sambandssafnaðar í Winnipeg af
M. B. Halldórson
Það er hlutverk mitt í kvöld að minn-
ast með nokkrum orðum fyrsta vísisins
til frjálslyndis í trúarefnum meðal Is-
lendinga í Vesturheimi, menningarfé-
lagsins í Dakota. Er mér manna skyld-
ast þetta að gera því bæði er það að eg
er einn af þeim örfáu núlifandi mönnum
^em í því félagi stóðu og eins hitt að
ekkert félag sem ég hefi heyrt um getið
hefir haft eins mikil og góð áhrif sem
það, þegar þess er gætt að það var
starfandi aðeins í fjögur ár, enda voru
stofnendur þess það me$,ta mannval sem
eg hefi nokkurntíma þekt'að viti og
mannkostum.
Félagið var stofnað 4. febrúar 1888 í
húsi Stephans G. Stephanssonar skálds,
skamt fyrir vestan Garðar, N. Dakota,
og hlaut nafnið Hið íslenzka menning-
arfélag. Var forseti kosinn Skapti B.
Brynjólfsson; skrifari, Stephan G. Steph-
ansson; gjaldkeri, ólafur ólafsson frá
Espihóli. Nefnd var sett til að semja
lög fyrir félagið og skrifara falið á hend-
ur að rita forspjall fyrir lögunum. Set
eg það forspjall hér því það sýnir anda
þann er félagið var í stofnað.
Einkunnar orð:
Mannúð — Rannsókn — Frelsi
Stefna félagsins er að styðja og út-
breiða menning og siðferði, það sið-
ferði og þá trú sem á er bygð reynslu,
þekking og vísindum. 1 staðinn fyrir
kirkjulegan flokkadrátt vill það efla
mannúð og bræðralag í staðinn fyrir í-
hugunarlausa játning, skynsamlega og
óhindraða rannsókn, í staðinn fyrir
blinda trú, sjálfstæða sannfæringu og í
staðinn fyrir heimsku og hleypidóma
andlegt frelsi og framför sem engar
hömlur á ,eru lagðar.
Ætla mætti að þetta forspjall myndi
engan mann hneyksla. En öðru var nú
að heilsa. Rétttrúnaðar lítilmenska og
smásálarskapur réðist á félagið úr öllum
áttum. Séra Jón Bjarnason ritaði grein
um það í apríl númeri Sameiningarinnar
1888. Vissi auðvitað ekkert um það
nema eftir afbökuðum kerlingaáögum
en hvað gerði það til? Félagið bar ekki
lúterskan hlekk um fótinn eins og Jón
Ólafsson einu sinni komst að orði og
það var nóg. Það var kallað allavega
ónöfnum, apafélag og annað verra. Á
fundi 23. júní 1888 sagði faðir minn fund-
armönnum að félaginu yrði nú ekki
lengur leyft að halda fundi sína í skóla-
húsinu á Mountain, sem var aðal sam-
komuhús bygðarinnar. Þar höfðu flestir
fundirnir verið haldnir fram að þeim
tíma og auðvitað borgað fyrir húsið.
Voru fundir eftir það haldnir í heimahús-
um. Ekki hafði þó annað óguðlegra
farið fram á þessum fundum en að spek-
ingurinn Ólafur Ólafsson hafði 15. april
haldið fyrirlestur um spiritisma. Tek
eg til þeirrar ræðu svo lengi sem eg hefi
minni og rænu, því það var eiginlega
ekki fyrirlestur. Ræðumað/ur talaði
blaðalaust í fullan klukkutima og svo
skýrt og skilmerkilega að það var eins
og hann læsi upp úr bók; og það um efni
sem fæstir fundarmanna og yfir höfuð
allur fjöldi fólks hafði ekki heyrt nefnt
á nafn.
En nú skildi gengið milli bols og
höfuðs á þessari ófreskju. Lúterska
kirkjufélagið hafði þing sitt á Mountain
þetta Ar og bauð til kappræðu um: “Er
kirkjan með frjálsri rannsókn?” Ekki
var eg á þeim fundi en útdrátt úr ræð-'
um má.finna í bæði Hkr. og Lögbergi.
Var fréttaritari Lögbergs, Einar Hjör-
leifsson; segir hann svo frá að það hafi
verið glímuskjálfti í mönnum um daginn
og þeir hafi verið að hvísla: Skyldu
menningarmennirnir koma?
Þeir komu, og eitt er víst: Kirkjufélag-
ið hefir aldrei boðið til kappræðu síðan.
Strax á fyrsta ári fór menningarfé-
lagið að tapa meðlimum. ólafur Ólafs-
son, Stephan G. Stephansson og fleiri
fluttu til Alberta 1888-9, aðrir fylgdu
eftir en mjög fáir bættust við. Með-
limir voru aldrei fleiri en fjörutiu, svo
ekki var miklu af að taka. Síðasti
fundur var haldin 12. júlí 1891. — En þó
félagið yrði ekki eldra hefir andi þess
svifið yfir vötnum trúfrelsisins og sjálf-
stæðis í hugsunarhætti meðal Vestur-
::slendinga síðan.
Því er haldið fram að engin sambands-
taug sé milli menningarfélagsins og
frjálstrúar hreyfingarinnar í
Nýja-lslandi sem byrjuð var af
séra Magnús Skaptason 1889,
og sannast mála er það að séra
Magnús sagði aldrei með ber-
um orðum að hann hafi orðið
fyrir nokkrum áhrifum frá
menningarfélags mönnum. —
Hann sagði að það sem honum
sneri var ritningar greinin
“Farið þið frá mér bölvaðir o. s.
frv.” Hann var uppyfir það haf-
inn að leggja Guði sínum slíka
óhæfu í munn. En eitt er víst:
ekki fór að bera á frjálslyndi í
trúarefnum hjá séra Magnúsi
fyr en eftir að hann hafði verið
á kirkjuþinginu og kappræðu-
fundinum á Mountain 24. júni
1888. Enda hitti hann þar aft-
ur aldavini ættar sinnar, þar
sem voru Brynjólfur Brynjólfs-
son og synir hans. Brynjólfur
hélt svo upp á Jósep læknir á
Hnausum, föður séra Magnús-
ar, að hann lét syni sína þrjá
heita eftir sonum Jóseps lækn-
is: Skapta, Björn og Magnús.
Magnús Brynjólfsson bar því
nafn séra Magnúsar.
En hvað sem því líður er hitt
víst að þessi söfnuður er skil-
getið afkvæmi menningarfé-
lagsins. Séra Björn Pétursson
kemur hingað beint frá Dakota
haustið 1890 sem trúboði Úní-
tara og stofnar söfnuðinn í
febrúar 1891. Auðvitað naut
hans ekki lengi við og þá
hverfa áhrifin frá Dakota um
tíma nema hvað séra Magnús
naut altaf nokkurs styrks það-
an á ýmsan hátt, enda fór hann
suður í Bandaríki þegar hann
hætti hér. En þá var þess ekki
lengi að bíða að séra Rögnvald-
ur kæmi og settist hér að; og
þá byrjuðu aftur áhrifin frá
Dakota. Hafa þau haldist við
siðan. Og þau áhrif voru bæði
bein og óbein því þó séra Frið-
rik Bergman, sem gerði mögu-
legt samband safnaðar síns við
Únítara söfnuðinn þegar hann
féll frá, fengi sitt frjálslyndi
annarstaðar að, kom hann líka
frá Dakota, og er eitt víst:
sömu ástæðurnar fyrir hugs-
unarhætti sínum heyrði eg frá
fylgjendum hans sem eg endur
fyrir löngu hafði heyrt menn-
ingarfélagsmenn hafa yfir.
Það sagði séra Rögnvaldur
mér að þegar hann fór hingað
norður 1896 til skólagöngu hafi
það loforð verið af sér tekið að
standa fast með frjálslyndis-
málunum í trúarefnum og láta
ekkert óunnið sem hann gæti
fyrir þau gert. Veit eg að þetta
er satt því sama loforð var af
mér tekið þegar eg fór hingað
til lærdóms 1893.
Allir munu kannast við hve
vel séra Rögnvaldur hélt þetta
heit sitt, en hitt vita aðeins
þeir er ár eftir ár voru á ein-
hvern hátt samverkamenn
hans, hvílíkur ótæmandi úr-
ræðabrunnur hann var, hvern-
ig hann ætið fann ráð þegar
aðrir uppgáfust. Hve hann
var vakinn og sofinn síhugs-
andi um velferð þessara mála
og eyddi fyrir þau allri sinni
æfi. Fylgdi honum frá fyrstu
til þess siðasta sama viljaþrek-
ið, sama hugrekkið og sami ó-
bifanlegi ásetningurinn sem eg
svo vel man eftir hjá stofnend-
um menningarfélagsins.
Sjálfur á eg þeim félagsskap
afar mikið gott upp að ynna,
næst ætt minni og uppeldi var
hann orsökin til þess að jafn-
vel á skólaárum mínum var
mér unt að vinsa víðteknar vit-
leysur frá vísindum, slíkt er
mjög örðugt þeim sem uppald-
ir eru í rökfræðislausum rétt-
trúnaði. Því er þeim mönnum
svo sjaldan trúandi til umbót-
anna, þeir eru oft ágætir á-
burðarhestar en ekki meira.
Hugsunarhætti menningarfé-
lagsins þakka eg það, að frem-
ur öllu öðru hefir mín guði
gefna vitglóra -verið um æfina
ljós á minum vegum og lampi
minna fóta, svo að ef eg veit
sannleikann í einhverju máli
er það aðeins aukaatriði hvert
nokkur annar maður viður-
kennir þann sannleik eða ekki.
Á V ARP
dr. Richards Beck, forseta Þjóð-
rœknisfélagsins, á 50 ára minn-
ingarhátíð Sambandssafnaðar
i Winnipeg.
Frá fyrstu tíð hefir hinn
kirkjulegi félagsskapur vor ís-
elndinga í landi hér verið meg-
instoð þjóðræknislegrar við-
leitni vorrar, og hann er það
enn í dag, þrátt fyrir það, að
íslenzk tunga skipar, því mið-
ur, eigi sama tignarsess í kirkj-
um vorum og áður var; valda
því drjúgum breyttar aðstæð-
ur, sem eigi verða ræddar við
þetta tækifæri. Hitt dylst eng-
um, sem nokkuð verulega þekk-
ir til sögu vorrar í landi hér, að
dr. Rögnvaldur Pétursson hafði
rétt að mæla, er hann komst
svo að orði i grein sinni um
“Þjóðræknissamtök meðal ís-
lendinga í Vesturheimi”: “Sá
félagsskapurinn, sem orðið hef-
ir varanlegastur, er hinn
kirkjulegi félagsskapur, og get-
ur engum blandast hugur um
það, að hann hafi verið öflug-
asta stoðin fyrir þjóðerni vort
hér.”
Söfnuður sá, sem heldur há-
tíðlegt 50 ára afmæli sitt hér í
kvöld, hefir lagt merkilegan og
víðtækan skerf til þjóðræknis-
legrar starfsemi vorrar. Er
mér því ljúft, fyrir hönd stjórn-
arnefndar Þjóðræknisfélags Is-
lendinga í Vesturheimi og fé-
laga þess, að þakka umrædd-
um söfnuði af heilum huga
margþætt starf hans í þágu
sameiginlegra áhugamála
vorra, varðveizlu íslenzkra
menningarerfða og manndóms-
hugsjóna, á liðnum aldarhelm-
ingi. Færi eg jafnhliða söfn-
uðinum, presti hans og forseta,
kveðjur félagsins.
Það yrði stórum lengra mál,
en hæflegt væri í stuttu ávarpi,
ef rekja ætti marghliða þátt-
töku þessa safnaðar í þjóð-
ræknismálum vorum, hlutdeild
safnaðarfólks hans í þeirri
starfsemi um 50 ára skeið. —
Ekki kemst eg þó hjá því að
minnast á nokkur höfuðatriði í
því sambandi; annað væri lítt
sæmandi tómlæti og blábert
vanþakklæti, en hvortugt er
frjósamt í félagsmálum.
Þess ber þá fyrst að geta
með þakklátum huga, cið sá
maðurinn, sem meginþátt átti
í viðgangi þessa safnaðar fyr
á árum og var honum alla daga
stoð og styrkur dr. Rögnvald-
ur Pétursson, var einnig árum
saman eins og alkunnugt er
forseti Þjóðræknisfélagsins og
jafnan óþreytandi forvígismað-
ur þess og starfsmaður.
Svipuðu máli gegndi um séra
Ragnar E. Kvaran, er einnig
skipaði forsetasess Þjóðrækn-
isfélagsins og önnur embætti
þess. Með sanni má segja, síð-
an félagið var stofnað, að allir
prestar þessa safnaðar hafa
með mörgum hætti stutt að
starfi þess og verið velunnarar
þess. Safnaðarfólkið hefir og
verið alveg sama sinnis gagn-
vart félaginu eins og félaga-
skrá þess ber með sér; allmarg-
ir leikmenn úr þeim hóp hafa
einnig svo árum skiftir átt sæti
í stjórnarnefnd félagsins og
skulu þessir nefndir: Gísli Jóns-
son, núverandi ritstjóri Tíma-
rits félagsins, í 10 ár, lengstum
sem ritari; Páll S. Pálsson í 8
ár, og Bergþór E. Johnson, nú-
verandi forseti safnaðarins, i 7
ár.
Þá er ein sú hliðin á starf-
semi Sambandssafnaðar í þjóð
ræknisáttina, sem sérstaklega
ber að minnast og þakka:
margra ára ágætt starf Leik-
félags hans. Með sýningu ís-
lenzkra og erlendra merkisleik-
rita hefir það eigi aðeins gert
félagslif vort litbrigðaríkara,
heldur einnig jafnframt ofið
sterkan þátt í þjóðræknisstarf-