Heimskringla - 14.01.1942, Qupperneq 3

HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
WINNIPEG, 14. JANÚAR 1942
til áveituskurðir til að dreifa
vatninu frá jökulsánum yfir
kornræktarsvæðin. En þegar
bómullarekrurnar komu til
sögunnar líka, reyndist vatnið
ekki nóg handa hvorutveggju.
Nú fær Usbeskistan nóg korn
frá Síberíu og ræktar eingöngu
bómull. Og skurðirnir hafa
verið auknir og endurbættir,
svo að vatnið nýtist betur og
er jafnframt notað til rafmagns
framleiðslu. Fyrsta rafstöðin í
Usbesgistan var bygð fyrir fá-
um árum, eða 2 árum eftir að
Usbeskistan varð ráðstjórnar-
riki.
Lenin kvað einhverntíma að
hafa sagt: Byklting — það er
alræði öreiganna og rafvirkjun
fyrir alt landið. Skilyrðið fyrir
því, að þjóðin hafi gott af að
ráða yfir framleiðslutækjunum
sjálf, er það, að þau séu full-
komin og samkvæmt kröfum
tímans. Aflstöðin, sem reist
var við Bossu 1926 hafði aðeins
fjórar litlar túrbínur, sem fram-
leiddu 4600 kílóvatt alls, en
eftir sex ár var aflið þrefaldað.
Fuglinn Rok
Til 1921 hafði fólkið í Us-
beskistan ekki hugmynd um
önnur samgöngutæki en úlf-
aldann, hestinn og asnann. Það
þekti ekki einu sinni vagna. Þó
að veturinn stæði ekki nema
rúma tvo mánuði voru sleðar
notaðir allan ársins hring, þeg-
ar þungavara var flutt. Fólk
þekti ekki hjólið.
En 1921 kom fyrsta flugvélin.
Hún vakti auðvitað mikla
furðu, en þó ekki uppnám eða
óðagot, eins og búast hefði
mátt við. Allir þektu gömlu
þjóðsöguna um fuglinn Rok,
sem hægt var að setjast á og
láta fljúga með sig yfir fjöll og
dali. Og þessvegna þótti eng-
um tiltökumál, þó að menn sæ-
ust koma út úr fuglinum. Fólk
hafði að vísu hugsað sér hann
öðruvísi.
Svo komu bensíngeymar
meðfram vegunum og bifreið-
arnar fóru að bruna um landið.
Fólk tók því líka með ró. Emír-
inn hafði átt skrautlega úlfalda
til ferðalaga og því skyldi þá
ekki Lenin, sem var enn vold-
ugri en emírinn, ekki eiga enn
furðulegri dýr. Hvar, sem bif-
reið kom í þorp hópaðist fólkið
að og hafði með sér hey og
vatn til að gefa bílnum. Norski
höfundurinn Otto Luihn og
þýzki blaðamaðurinn Kirsch
hafa sagt margar skrítnar sög-
ur af kynnum Usbeska af véla-
menningunni.
Fólki þótti það merkilegra,
þegar það sá fyrsta hestvagn-
inn. Það hafði heyrt sögur frá
öðrum löndum ,um, 'að þar
hefðu menn sleða á keflum, en
það hafði ekki trúað þessu. —
Þarna var vél, sem ekki var
flóknari en svo, að fólkið gat
skilið hana og það var stór hrif-
ið af þessu hugviti. Samskon-
ar hrifningu vakti fyrsta reið-
hjólið, sem sást í Síberíu. Fólk
þar hafði lengi þekt bifreiðar
og flugvélar og vissi, að vél
knúði þessi tæki áfram — en
reiðhjólið hreyfðist vélarlaust!
1 Mið-Asíu var fólk afar hissa
á, að reiðhjólin vlldu hvorki
mat eða drykk.
Fornaldarborgir
í Tashkent, sem er víðlend-
asta borg Asíu, voru fyrir tíu
árum vatnsrennur í öllum
strætum og þar tók fólk gult
og leirblandið vatn til drykkj-
ar og þvotta. Og þessar vatns-
rennur voru sorpræsi um leið.
Húsin voru lágir leirkofar og
sneru bakhliðinni að götunni.
Nú er komin fullkomin vatns-
og sorpleiðsla í alla borgina og
nú er hún böðuð í rafljósi, sem
fólk þekti ekki einu sinni að
nafninu til fyrir tuttugu árum.
Nú er borgin í neon-ljósi frá
auglýsingum verzlunarhverfis-
ins og kvikmyndahúsanna, og
nýtísku funkishús eru risin á
rústum leirkofanna. Gistihús-
in hafa öll nýtízku þægindi.
En Samarkand, borg Timur
Lenks og Alexanders mikla á
sér enn merkilegri sögu en
Tashkent. Árið 330 f. Kr. tók
Alexander Samarkand og hélt
þaðan síðar til Indlands. En
löngu fyrir tíð Alexanders
höfðu grískir lærðir menn tal-
að um hin gömlu ríki Mið-Asíu,
sem nefndust Sogdiana og Mar-
giana. Þar bjuggu gamlar
arískar þjóðir og trúðu á Zoro-
aster. Rússneskir vísindamenn,
sem hafa kannað fornsögu
þessara landa hafa einnig fund-
ið vitnisburð um annan átrún-
að, sem er miklu eldri og stafar
frá bernsku mannkynsins. Og
í Pamir eiga einu óblönduðu
aríarnir í veröldinni heima.
Kýros Persakonungur hafði
lagt landið undir sig á undan
Alexander og fyrir hans tíma
var þjóðin á háu menningar-
stigi að því er séð verður af
gömlum skilríkjum. — Þegar
Alexander mikli var í Samar-
kand hafði borgin nær eina
miljón íbúa og Alexander sat
þar um hríð áður en hann gerði
Babylon að höfuðborg. Það
var í fylliríi í Samarkand sem
Alexander rak Kleitos vin sinn
í gegn með sverði. 500 árum
síðar, eða 200 e. Kr., lögðu kín-
verskir hirðingjar landið undir
sig og nú hófust áhrif mon-
gólskra þjóða í Usbeskistan. —
Kínverjar voru duglegir kaup-
menn og öldum saman varð
landið nú miðstöð verzlunar
milli Austur- og Vestur-Asíu.
Um 1000 árum síðar hófst ný
öld. Arabar lögðu mndir sig
landið og fluttu með sér mú-
hameðstrú. Bróðir spámanns-
ins, Hassim-ibn-Abbas er graf-
inn í Samarkand og þessvegna
er borgin heilög í augum mú-
hameðstrúarmanna. Eldgam-
all kóran, afar stór, sem geymd-
urur er í kapellu Usbeskistan,
þykir einn af mestu helgidóm-
um Islams.
Berserkurinn Djengis Khan
fór yfir landið með herskara
sína. Eftir hann kom Timur
Lenk — þjóðhetjan mikla. —
Nafn hans er enn á vörum allra
Usbeska. Fólkið kann hvorki
að lesa né skrifa, en minnið er
í góðu lagi og þjóðsögurnar
geymast vel. 1 Samarkand er
talað um Timur Lenk, eins og
hann hefði verið uppi skömmu
fyrir rússnesku byltinguna. —
Hann dó í Samarkand árið 1405
og er grafinn í veglegri kirkju,
sem hann lét byggja sjálfur.
Við höfðalag hans er grafinn
kennari hans og til fóta einn af
lærðustu mönnum þeirra tíma,
stjörnufræðingur. Til vinstri
handar er sonur hans og til
hægri ráðgjafi hans. En fall-
egasta húsið í Samarkand og
máske allri Asíu er grafhýsið
Bibi-Chanum, sem Timur Lenk
lét reisa yfir uppáhaldskonu
sína. Ekki fékk hún þó að hvíla
í grafhýsinu, sem bygt var yfir
hana, heldur í lítilli hvelfingu
til hliðar. Islamstrúin kennir,
að konan hafi ekki sál og megi
þvi ekki hvílast í helgidómi.
1925 var fjölkvæni enn í Mið-
Asíu og konur gengu kaupum
og sölum. Konur urðu að ganga
með slæðu — vef úr hrosshári
— fyrir andlitinu og var það
mest kvöl, þegar heitt var. —
Konan var eign mannsins og
alveg réttindalaus. Hefir sovét-
stjórninni gengið illa að fá
þessu breytt. Englendingar
hafa ekki kært sig um að
breyta fornum venjum í ný-
lendum sínum, en Rússar vilja
breyta þjóðum þeim, sem þeir
ráða yfir, í tískuhorf. Nú eru
konur jafnfætis körlum að lög-
um um alla Mið-Asíu. Slæðan
er ekki bönnuð, en þær konur,
sem kjósa að vera án hennar,
njóta verndar gegn árásum. í
ráðstjórnunum eiga konur sæti
eigi síður en karlar, og stúlk-
urnar úr kvennabúrunum
ganga nú á skóla og lifa frjálsu
lífi. Það er hætt að byggja
skrautleg grafhýsi yfir látnar|
ambáttir, en í staðinn eru reist
barnahæli, ellihæli, spitalar og
skólar.
Rússar byrjuðu að nema |
land í Usbeskistan 1865, en
ekki markaði sá innflutningur
spor í lífi þjóðarinnar.
Keisarastjórnin rússneska
viðurkendi emírinn af Bochara
sem þjóðhöfðingja og keisarinn
lét sér nægja að taka skatta af
landinu. Síðari emírinn, Olim
Khan, sem var annálaður fyrir
grimd, flýði 1920 til Dosjambe,
sem nú heitir Stalinabad og
hafði með sér auðæfi sín, en
gat ekki flutt ambáttirnar. —
Stofnaði hann nýtt kvennabúr í
Dosjambe og tók í það falleg-
ustu stúlkurnar í bænum, nauð-
ugar viljugar. Nú starfa marg-
ar fyrverandi “drotningar” úr
kvennabúrunum á sjúkrahús-
um og í verksmiðjum og þykir
betra en áður.
Eftir heimsstyrjöldina tóku
Bretar landið til þess að verja
Indland gegn þýzkri innrás i
Indland. Emírinn var rekinn á
flótta eftir langa viðureign, en
Rússar náðu landinu. Eftir það
lifði emírinn landflótta í Af-
ganistan, en fangelsi hans, þar
sem hann píndi fólk til dauða
að gamni sínu, er nú þjóð-
menjasafn.
Nýr heimur
Endurreisnarstarfið á þess-
um slóðum er aðeins fárra ára
gamalt, en það boðar nýja
tíma. Gleymda landið á nýja
framtíð fyrir höndum, og hin
gamla höfuðborg Alexanders
mikla verður höfuðborg á ný.
1 gamla daga risu bygðirnar
upp kringum kirkjur og must-
eri. Nú myndast þeir kringum
verksmiðjurnar. Og verksmiðj-
urnar eru reistar þar, sem ork-
an og hráefnin voru fyrir hendi.
Bómullaruppskeran i Usbeski-
stan er unnin í verksmiðjum á
staðnum. Og þarna fundust
fyrir skömmu afar auðugar
járn- og kolanámur, svo að
þarna verða reistar málmsmiðj-
ur, sem framleiða þann iðnað,
sem Rússa skortir mest. Þar,
sem úlfaldalestirnar mættust
forðum, er nú miðdepill flug-
leiðanna um Asíu. Þarna eru
að rísa upp stórborgir.
Síðan að kvenfólkið var leyst
úr þrældómi er það næsta
skrefið að gera fólkið læst og
skrifandi. Hefir verið búið til
nýtt latinustafrof handa þeim
þjóðflokkum, sem ekkert rit-
mál höfðu. Það eru enn marg-
ar sveitarstjórnir í Usbeskistan,
sem ekki halda neina gerðabók,
því að enginn í hreppsnefnd-
inni kann að skrifa. En það er
altaf einhver, sem man vel og
getur sagt eftir á, hvað gert
hefir verið og úrskurðað.
I nýju skólunum sitja gamlir
bændur og ambáttir úr kvenna-
búrunum hlið við hlið og læra
að lesa og skrifa og furða sig á,
hve stór og margbrotinn heim-
urinn er. En fyrst og fremst er
þó lögð stund á að kenna börn-
unum. Konur í Usbeskistan
höfðu þá hjátrú, að ekki mætti
snerta við smábörnum. Þau
voru lögð í umbúðir og látin
eiga sig. Móðirin mátti lúta
yfir barnið, þegar hún gaf því
brjost, en ekki snerta það. Með
slíkum óþrifnaði varð barna-
dauðinn vitanlega ferlegur. Nú
er mæðrunum kent á barna-
heimilum, hvernig þær eiga að
hirða börnin og hefir heilsu-
farið stórbatnað síðan, en
gamla fólkið hristir höfuðið
yfir öllu nýja siðleysinu.
Usbeskistan er alls ekki
stjórnað sem nýlendu, heldur
er það sjálfstætt land, og þó
að fólkið hafi vefið á lágu stigi,
þá tekst því furðu vel stjórnin.
Usbeskistan hefir ekki verið
sjálfstætt land nema í 15 ár
og enn styttra er síðan við-
reisnarstarfið hófst í landinu.
En þarna í eyðimörkinni og á
steppunum eru að rísa upp
RANNS0KN UTSÆÐIS
Bœndum er hérmeð boðið til að skilja
eftir sýnishorn af útsœði sem þeir
œtla sér að nota nœsta vor, hjá ein-
hverjum kornhlöðu ráðsmanni Federal
Grain Ltd., til rannsóknar án endur-
gjalds.
blómlegar borgir. Hinar gömlu
menningarþjóðir Mið-Asíu eru
að vakna af dvala. Tækniöld-
in er gengin í garð í hinu gamla
ríki Alexanders mikla og Tim-
ur Lenks.—Fálkinn.
JÓHANNA ÓLAFIA
CARRIE
1883 — 1940
“Lifið er fljótt en þess lukka er
svo kvik
Lifsporið mjótt eins og þegj-
andi strik
Lífstarf og þróttur sem lýsandi
ryk
Leiftur um nótt eða haföldu
blik.”
Jarðneskar leifar Islendinga
hvíla víðsvegar um víðan reit
þessarar miklu heimsálfu, og
ýmsir ganga til hvíldar langt
um aldur fram, og gröfin þeirra
gleymist íslendingum, margra
þeirra er ekki minst í íslenzku
blöðunum.
Langar mig örfáum orðum
að minnast þessarar konu, sem
er horfin af sjónarsviði lifsins
um aldur fram og sem ekki
hefir verið minst í íslenzku
blöðunum. Hún dó snögglega
að heimili sínu i Cypress River,
Man., 24. sept. 1940. Hún var
fædd á Saurbæ i Kolbeinsdal í
Skagafjarðarsýslu 4. okt. 1883.
Kom hún vestur um haf með
foreldrum sínum 1888. Kom til
Winnipeg á afmælinu sínu er
hún var 5 ára gömul.
Foreldrar hennar voru Frið-
rik Friðriksson Benjamínsson-
ar og Ingibjargar Þorbergsdótt-
ur hreppstjóra í Hattardal í
Húnaþingi og kona hans Guð-
laug Sesselja Pétursdóttir Guð-
laugssonar Jónssonar prests á
Barði í Fljótum, en móðir henn-
ar var Jóhanna ólafsdóttir
Jónssonar Þorleifssonar á Stór-
holti í Fljótum. Er Guðlaug
Sesselja systir Elinar Þiðriks-
son á Steinstöðum í Nýja Is-
landi, Stefáns Péturssonar er
lengi bjó í Winnipeg (nú dá-
inn) föður Herberts læknis,
nú í flugher Breta, og þeirra
systkina. Hún er komin yfir
áttræt, en stendur enn í stríði
lífsins sem hetja, enda hefir
hún sýnt þrek og manndóm í
harðri og langri lífsbaráttu,
hefir ætíð verið hin mesta
myndar kona.
Lengst mun sú framliðna
hafa verið í Winnipeg framan
af árum, vann þar að staðaldri
eftir hún fór að stálpast. Hún
kom hér vestur nokkru áður en
faðir hennra dó og stundaði
hann í banalegunni, hann dó
22. júní 1925. Heimili þeirra
,var þá (og er enn) í Assiniboia
ár d'alnum um 15 mílur norð-
austur frá Cypress River, var
þar landnám fjölskyldunnar.
Um þetta leiti kyntist hún
eftirlifand'i manni sínum, J.
Alexander Carrie og giftust þau
16. júní 1926, bjuggu þá fyrst
í því nágrenni, en síðan í mörg
ár nálægt Stockton, Man. Voru
þau flutt til Cypress River
þorpsins nokkru áður en hún
dó.
Barna varð þeim ekki auðið
en einn dreng fóstruðu þau,
Leonard að nafni. Systkini
hennar á lífi eru: Jón, Pétur og
Jóhannes hér í þessu bygðar-
lagi, Rósa (Mrs. Lewis) í Win-
VIÐ KVIÐSLITI
Til linunar, bóta og styrktar
reynið nýju umbúðirnar, teyju-
lausar. Stál og sprotalausar. —
Skrifið: Smith Manfg. Company,
jlept, 160, Preston, Ont.
nipeg, og Snæbjörn í San Fran-
cisco, Cal. Var hann um skeið
í Bandaríkja hernum á Hawaii
eyjunum og hlaut hann á þeim
tírna heiðurspening fyrir skot-
hæfni. Eru þau sytkini vel
gefin og vönduð í allri fram-
komu.
Jóhanna sál. var dugleg og
yel látin. Starfsvið hennar lá
lítið meðal íslendinga, átti því
lítinn þátt í ísl. félagsskap, en
þar sem hún kom fram lagði
hún gott til mála. Hennar er
sárt saknað af vinum og ætt-
ingjum. Þyngstur harmur var
kveðinn að móðurinni, sem
mörg sár hafa verið slegin á
íangri æfi, en hún hefir jafnan
tekið því sem að höndum ber
sem hetja, með andlegum
þroska og skilningi.
G. J. Oleson
Jens bókhaldari kemur heim,
ljómandi af gleði, faðmar kon-
una sína og segir:
— Elsku Gudda, skrifstofu-
stjórinn hefir fengið nýja stöðu!
— Vertu ekki að fagna því.
Það kemur einhver þursinn í
hans stað.
— Já, það er eg! Það er eg!
AGRICULTURAL SUPPLIES BOARD
Dominion Department of Agriculture, Ottawa
Honourable James G. Gardiner, M inister
RÉTTILEGA FÓÐRUÐ SVlN OG UNDIRBÚIN
FRAMLIEÐA BETRA
Fóðrun svína krefst skipulagningar og nærgætni, ef
hinn bezti árangur á að fást hvað viðvíkur skrokk-
gæðum og hagnaði.
Athugulir svínafóðrendur gera sér far um að blanda
fóðrið með nægilegum holdgjafarefnum og málm-
efnum, er fullnægir þörfum þeirra þannig, að þau
nái tilætluðum skrokkþunga.
Reynslan hefir sýnt, að þessi aðferð er nauðsynleg til
þess að draga úr fóðurkostnaði og tryggja góð slátur-
svín.
Bændur, sem hafa í hyggju að nota hveiti til svína-
fóðurs, ættu að blanda það með grófu korni nú þegar.
Leitið frekari upplýsinga hjá Landbúnaðarráðuneyti
fylkis yðar, Landbúnaðarskólanum, næsta Tilraunabúi
eða Landbúnaðarráðuneytinu í Ottawa.
149 1
FLESK HANDA BRETUM