Heimskringla - 25.03.1942, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. MARZ 1942
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VTKING PRESS LTD.
653 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
öll viðskiíta bréf biaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
TTitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” Is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 25. MARZ 1942
TÍMARITIÐ XXIII ÁR
Támarit Þjóðræknisfélagsins flytur í
ár f jöldan allan af ritgerðum, sögum og
kvæðurn og er með fjölbreyttara móti.
Fyrsta og veigamesta ritgerðin, er um
Columbus og Cabot og Ameríkufundi
þeirra, eftir Halldór Hermannsson. Tín-
ir höfundur upp alt það sem álitið mun
vera nokkur drög til vesturheimsferða
þessara manna, en vinsar úr og vísar á
bug öllu því er skoðað er ágizkanir einar.
Það er góðra gjalda vert, að halda sig
við staðreyndirnar en það er þó því að-
eins bezt gert, að líkur allar séu ekki þar
með skoðaðar úr sögunni. Eins og fyr
haillast höfundur að því, að Columbus
muni ekki um landið í vestri neitt hafa
frétt af íslendingum, hafi trauðla til Is-
lands komið og saga Finns Magnússonar
um að Magnús Eyjólfsson, biskup, hafi
talað við Columbus (á latínu) muni vera
tilgáta. Stefna Columbusar í suðvestur
er hann fór í landaleitina, ætlar höfund-
ur að beri einna ljósastan vott um þetta.
Þá voru nærri fimm aldir liðnar frá Vín-
landsfundi Leifs. Er á nokkuð furðu-
legra hægt að benda í sögunni en það, að
Evrópumenn skyldu ekkert fræðast á
þessum langa tíma um heiminn í vestri
og vera alóljóst im Grænland og Vínland
og heimildir Islendinga um þessi lönd?
Island var þó í sambandi við Norðurlönd,
og þau aftur við Evrópu fyrir sunnan sig,
allar þessar aldir. Er það og ekki neinn
stuðningur málstað þeirra, er ætla Vin-
land ekki hafa verið eins týnt og látið er,
að sögurnar um landafundi þessara fimt-
ándu-aldar manna (eða Columbusar, þvi
Cabot vissi eitthvað betur) hafi verið
skrifaðar með það fyrir augum, að gefa
þeim sem mestan eða allan heiðurinn af
landafundinum? Ef ennfremur Cabot
vissi um sagnir íslendinga, sem játað er
að hann hafi gert, og Bristol-búar, er
erfitt að skilja að Columbus, sem alls
st'aðar var, hafi ekkert um þær vitað.
Hafi svo þeim sögum fylgt, að Leifur
hafi komist eins langt suður og til
Bandaríkjanna, og Columbus lendir rétt
fyrir sunnan þau, þó hann veldi suður-
leiðina, þá munar þar minstu, og ekkert
ólíkt því, sem hann hafi ætlað sér að
“hafa fugl” af Vínlandi, þó hann héti
ferðinni til Asíu, sem hann ef til vill hefir
mest gert til að gefa þeim góðar vonir, er
gerðu hann út. Ef þetta varð að dylja,
var ekki óeðlilegt að lýsing hans af Is-
landi yrði sú, að hún gæti ekki við neitt
land í heimi átt.
Með þessu er ekki verið að gagnrýna
áminsta grein H. H. Höfundur hennar
heldur sér við staðreyndir og skrifar
fflestum íslendingum fróðlegar um fund
Ameríku; hafa fyr birst greinar eftir
hann í “Timaritinu” um það mál. En
það er þetta, sem horfir svo skrítilega
við — að skoðun margra íslendinga —
hvað geysilega fáfróðir Evrópumenn,
aðrir en Norðurlandabúar, gátu verið í
lok fimtándu aldar — ekki aðeins um
Grænland og Vínland, heldur einnig Is-
land. Þó hafði ísland þá átt trúarlegt
samband við kaþólska í fleiri aldir sunn-
an að, er múnka sína höfðu alls staðar
snuðrandi og stelandi nýtum fræðum frá
öðrum. Frá Norðurlöndum virtust menn
geta siglt blindandi til íslands á þessum
öldum; það var þeim ekki duldara en
það. Þegar á alt þetta er litið, er erfitt
að gera sér grein fyrir að Columbus hafi
ekki verið neins vís um Vínland. Hafi
hann grunað vegalengdina styttri en al-
ment var álitið að hún vær til Asíu, virð-
ist Jiík/legra en nokkuð annað, að þá hug-
mynd hafi hann haft úr Vínlandssögunni.
Og það gat hvatt hann meir en nokkuð
annað til ferðarinnar. Vonbrigði hans
út af því, að landið (eða Vínland) var
ekki Asía, eins og hann hélt, eru eðlileg.
En ekki nú meira af tilgátum í þetta
sinn.
Grein Guðrúnar H. Finnsdóttur um E.
Pauline Johnson (áttatíu ára minning),
er skemtilega skrifuð og læsilegasta
greinin í öllu ritinu. “Litlu sporin”, smá-
saga eftir Svanhildi Þorsteinsdóttur, er
og vel gerð svipmynd og sönn, því miður,
þó sorgarsaga sé.
Margt fleira sér til gagns og gamans
finna lesendur í ritinu. “Fjóluhvamm-
ur”, heitir sjónleikur í einum þætti, eftir
dr. J. P. Pálsson, og sem vera mun með
því betra er höfundurinn hefir skrifað;
þá eru ritgerðir um Hon. Joseph T. Thor-
son og W. J. Líndal dómara, eftir rit-
stjórann; um Halldór Hermannsson eftir
dr. R. Beck og grein um 3 merka Vestur-
íslendinga (Jón Jónsson frá Sleðbrjót,
Magnús Jónsson frá FjalH og Jón Sig-
urðsson frá Torfastöðum) eftir séra G.
Árnason. Ennfremur grein eftir Þ. Þ. Þ.
sem hann nefnir “Norður á Ross”, og
saga “Hafliði”, ein af hinum ógleyman-
legu minningum íslendinga hér í landi,
eftir æfintýraskáldið J. M. Bjarnason.
Af kvæðum er einnig mikið í ritinu.
Lengst þeirra er kvæði eftir Will Carle-
ton, þýtt af Sig. Júl. Jóhannessyni, og
heitir “Á sveitinni”. “Þar sem mig
dreymdi”, heitir og kvæði eftir Ragnar
Stefánsson, vel kveðið, og má það um
flest hinna kvæðanna segja.
Aftast í ritinu er fundargerð 22. árs-
þings Þjóðræknisfélagsins, er fyllir
nærri 34 blaðsíður í ritinu; hefir oss
stundum fundist, að komast mætti af
með minna rúm fyrir þingfregnirnar og
þær ekki þurfa að vera ólæsilegri fyrir
því.
Bæði vegna innilhalds ritsins og eins
hins, að það er málgagn Þjóðræknisfé-
lagsins, ætti það skilið, að komast inn á
hvert íslenzkt heimili bæði austan hafs
og vestan. En slíkt má um fleiri íslenzk
tímarit segja, en sem ekki munu eiga
því láni fremur en það að fagna.
“HVAÐ HAFA ÞEIR OKKUR
FÆRT?”
Þetta er fyrirsögn á grein, er birtist í
fylgiriti blaðsins Winnipeg Tribune s. 1.
viku um íslendinga. Segir greinarhöf-
undur, J. C. Royle, frá ýmsu er landar
hafist hér að og minnist á nokkuð margt
í þvi sambandi. En fátt af þvi er þess
eðlis, að fræða nokkuð um lyndisein-
kunnir Islendinga. Þeir komu, segir í
greininni, til Nýja-íslands og settust þar
að í óbygðu landi; eru því í tölu frum-
byggja Canada. Þá halda þeir uppi
tveimur kirkjum, hafa verið góðir við-
skiftamenn og borgarar, en frá þessu er
svo stuttaralega sagt, að ekki verður
neitt af því dregið að þeir séu í neinu
frábhugðnir öðrum innflytjendum þessa
lands. Virðist þó sem það sé fyrst og
fremst um að ræða, er verið er að greina
sundur innflytjendurna, eftir þjóðerni.
Myndir fylgja greininni af Sigtryggi
Jónassyni, “landnámsföður” íslendinga í
Oanada, af Gretti Jóhannssyni, konsúl,
af frú G. F. Jónasson, sem fjallkonu á ís-
lendingadeginum á Gimili 1941, af nokkr-
um börnum á Laugardagsskólanum ís-
lenzka og einum kennaranna, ungfrú Vil-
borgu Eyjólfsson, af fimm skáldum
(Magnúsi Markússyni, E. P. Jónssyni, P.
S. Pálssyni, Sig. Júl. Jóh. og Skúla John-
son) og af stjórnarnefnd Þjóðræknisfé-
lagsins.
Blaðið helgar íslendingum heila síðu,
sem þakka ber og góðan vilja. En til-
ganginum virðist alls ekki hafa verið náð
með þessu skrifi. íslendingar hafa sýnt,
að þeir eru í hópi fremstu námsmanna
þessa lands; á það er ekki minst. Heldur
er ekki minst á að þeir eigi frægasta
landkönnuð þessa lands, Vilhj. Stefáns-
son, eða vísindamann, sem dr. Thorberg
Thorvaldson, forseta Vísindafélags Can-
ada og fleiri lækna, lögfræðinga og
kennara en nokkur annar þjóðflokkur,
að tiltölu við fólksf jölda. Ekki er heldur
að því vikið, að þeir hafi sérkent sig
fyrir að hafa átt meiri þátt í húsagerð
þessa bæjar, en nokkurt annað hinna
þjóðarbrotanna, miðað við fólksfjölda,
og að í íþróttum unnu þeir þessu landi
þann heiður, að eignast heimsmeistara
í hockey-leik. Ennfremur er þess að
geta, að Islendingar eru gömul bók-
mentaJþjóð, með rásfastri menningu og
það hefir hugsjónalíf og lyndiseinkunnir
þeirra mjög mótað. Hér í landi hafa
þeir haddið bókmentastarfi nokkru uppi
og gefa í þessum bæ, meðal annars, út
tvö blöð á sínu máli, sem bæði eiga orð-
ið lengri sögu sér að baki, en blaðið Win-
npeg Tribune! Hefði farið vel á, að hið
yngra blað hefði borið þá virðingu fyrir
ellinni, að geta þeirra í grein sinni. En
á þetta alt brestur svo, að af greininni
verður engra sérkenna Islendinga vart
og einskis, sem til kynna gefur, að sagt
verði, að þeir séu af þjóð komnir með
sérkennilegri og sjálfstæðri andlegri
menningu, þjóð, sem í fórum sínum á,
meðal annars, elzta þjóðþing í heimi!
Greinin er handahófsverk frá þessu
sjónarmiði skoðuð, en að öðru leyti að
vísu meinlaus og gagnslaus. Um mynd-
irnar er svipað að segja; í vali sumra
þeirra virðist mikið hafa ráðið hverjum
vænst um þykir að horfa á myndir af sér
í blöðum. Á mynd skáldanna saknar
maður þessara, úr því sérstök hópmynd
var af þeim birt: Gutt. J. Guttormsson-
ar, Þ. Þ. Þorsteinssonar, Gisla Jónsson-
ar, dr. S. E. Björnssonar, Kristjáns Páls-
sonar og fleiri. Með svo stórri mynd af
skálduim, hefði nafna þessara verið sjálf-
sagt að geta.
Blaðið eða Ihöfundur þessara skrifa,
hafa ekki verið öllum hnútum eins kunn-
ugir og vera skyldi. Þó ihöfum vér heyrt,
að þeir hafi notið aðstoðar Grettis Jó-
hannssonar, konsúls, við starfið. Hefði
hann, með lítilli fyrirhöfn, getað skipu-
lagt þetta, svo að meira gagni hefði orð-
ið, en raun er á, og eins og efflaust hefir
fyrir blaðinu vakað með þessu. Þetta er
af góðvild og í vináttu skyni við íslend-
inga gert af blaðsins hálfu; það má eng-
inn misskilja.
ÞJÓÐSTJÓRN í HERSHÖNDUM
Úr nýlega útgefinni bók, Alvalda skóli
(The Sohool for Dictators) eftir ítalskan
útlaga Signor Silone, er eftirfarandi
kafli þýddur. Mr. W. er amerískur metn-
aðar maður, fer um Evrópu að læra far
Fasista, til að beita því sér tiil upphefðar;
Próf. Pickup er hans náðunautur, þeir
hitta í Sviss Thomas the Cynic (efa-
blandinn og bermæltur) sem sýnir þeim
að Fasism og Nazism stafa ekki frá
heimsspeki né stjórnspeki né nokkurri
speki, heldur digurmannlegum látum,
yfirgangi með hryðjuverkum, unz al-
menningur hafði sterikan beyg af þeim,
þá studdi herlið þessa flokka til valda og
lögreglulið.
Prófessor Pickup: Meistari Bermæltur,
þú mátt ekki halda, að eg reyni að gera
1-ítið úr Mr. W., þó eg segi eins og er, að
eg get ekki hugsað mér hann sem for-
ingja óaldar flokka.
Mr. W.: Dirfist þú að bregða mér um
hugleysi?
P. P.: Nei, það orð myndi varla hitta
það rétta.
Thomas: Ef mér hefir verið sagt rétt
frá, þá barðist Mr. W. mjög hraustlega á
vestur vigstöðvunum, særðist i orustu en
neitaði að láta binda sár sín fyr en fylk-
ing óvinanna var rékin á flótta. Þetta
las eg í bæklingi sem þú fékst mér sjálf-
ur, prófessor.
P. P.: Æ! Þá sögu bjó eg til sjálfur
þegar vinskapur okkar Mr. W. stóð sem
hæst. En nú get eg sagt þér eins og er;
Mr. W. var langt frá orustuvelli þegar
hann ....
Mr. W.: Nóg um það!
Thomas: Eg leyfi mér að samfagna
þér Mr. W. og taktu það fyrir alvöru en
ekki háð. Ef okkar heiðursverði pró-
fessor segir nú satt, sem eg vona, þá
sannar hann óafvitandi að þú átt sam-
merkt við marga fræga og sigursæla
framkvæmdamenn. Þegar eg las bækl-
inginn varð eg smeikur, það verð eg að
játa, að þú dygðir ekki til að stjórna
borgarastriði. Hann er uppveðraður og
framhleypinn, hugsaði eg, gengur út í
opinn dauðann í fyrstu stræta vígum og
lætur drepa sig. En nú er eg alveg ó-
hultur um þig. Sá sem er foringi borg-
ara stríðs sýnir kjark sinn með því einu
að vísa sínum fylgismönnum í lífshásk-
an, hvað þá óvinum, með ískaldri ró, en
ganga aldrei í háskan sjálfur. Vitanlega
má hann ekki láta bera á því, að hann sé
Mfshræddur. Skyldur foringja og skyld-
ur þeirra sem foringjum fylgja eru sund-
urleitar, það kemur því betur í Ijós sem
fleiri aldir líða og það sýnir sig að for-
ingjum er óhættara en fylgifiskum, þó
fólki sé ennþá mikið til ókunnugt um
það. Fulltíða fólk eins og það gerist, lít-
ur upp til yfirvalda eins og börn til for-
eidra. Hvaða foreldrar yfirgefa börn sln
í háska? Hvaða börn mundu ekki slegin
ótta og örvænting ef látin yrðu ein í
hættulegum vanda? . . . Fas-
ismi er afspringur stríðs og
fremur á sínu sviði sama gald-
ur og stríðs formælendur við
stríðs heyjendur: áróður, ein-
kennis búninga og stríðs blekk-
ingar til að hafa sitt fram i
stjórnmálum. Fasistar fóru að
hermanna sið, spöruðu sízt ill-
ræði ef ekki kom öðru við, sigr-
uðu von bráðar aðra flokka og
kúguðu til fylgis. Stjórnmála
flokkar eru í eðli sínu friðsam-
legt lið, foringjarnir ræðupalla
garpar af öðru frægir en hug-
rekki, herliði þeirra fylkt til
blaða bardaga og kosninga. •—
Foringjar í stjórnmálum af hin-
um gamla skóla höfðu met og
völd af ýmsurn kostum: þeir
voru mentaðir, reyndir í land-
stjórn, umburðarlyndir við
mótstöðumenn, ókunnugir
eignabraski eða fyrirlitu það,
forðuðust lýðskrum og yfirlæti,
en þesssir kostir voru nú gerðir
að athlægi. . . Foringja Fasista
er öðru vísi farið. Hann er vit-
anlega skepna skaparans en
skapari hans er stfíðið, nýrrar
aldar maður, því að með stríð-
inu “byrjaði sagan á ný.” Hans
fylgismenn héldu lífi á víg-
völlum, voru ráðþrota er striði
lauk og k.unnu, sér enga forsjá.
Hans ráð eru hernaðar brögð,
fyrst af öllu hernaður innan-
lands til valda, þar næst hern-
aður utanlands, sambreysking-
ur af ofbeldi og áróðri, fé kúg-
að af eigna stéttum með Leyni-
legum hótunum, öreigar beittir
skrumi, mótstöðumönnum
skotið skelk í bringu með heift
og hryðjuverkum. Sama lag er
innan flokksins, mál ekki lögð
til umræðu með foringja og
fylgismönnum, heldur taka
þeir við skipunum hans um-
ræðulaust. Þeir eru hross en
hann situr á baki með taum-
hald og spora. í stuttu máli
foringi fastista hefir kosti her-
foringja eða látalæti og meir
af látalátum en kostum.”
Næst þessu eru krufðar sög-
ur um hreystilega framgöngu
þeirra Hitlers í stríðinu og tjáð
hversu nauðsynlegt sé foringj-
unum að slíkum sé komið á
loft og almenningur trúi þeim,
það geti svo farið að foringj-
arnir sjálfir festi trúnað á
þeim, þegar fram líða stundir,
en þá sé þeim hætta búin. Pró-
fessorinn þolir ekki mátið og
segir:
“Áður en þú ferð lengra,
Meistari Bermæltur, vildi eg
mega benda þér á að þú gerir
lítið úr og níðir alt sem heilagt
er. Eg á ekki von á að geta
sannfært þig en skal samt gefa
þér vísbendingar, því að sam-
vizka mín bannar mér að þegja.
Borgara styrjöld fasista er að
sumu leyti réttvís barátta og
fróm, eins og Livius og Cic-
ero sögðu, trúarstríð, háð í
guðsótta. Hetjuhugur foringj-
ans þarf ekki að sýna sig í lík-
amlegri hugprýði, heldur er
kjarkur hans skapandi og fórn-
andi, kjarkur til að ráða lífi og
dauða annara. Þeim kjarki má
vel vera samfara nokkur beyg-
ur, jafnvel blygð sem kauðar
halda kanske sé hugleysi, því
að sjálfsfórn leiðtogans er al-
gerlega andlegs eðlis. Hann
veit vel að hann verður’að forð-
ast háska og halda Mfi, þvi að
hann verður að ljúka sínu er-
indi. Hann verður sömuleiðis
að gefa fjöldanum, þursalegum
af efnishyggju, háleita ástæðu
til að deyja fyrir einhvern. Ef
hetja hverfur verður þjóðin
vandalaus og sekikur í hvun-
dags háttu lýðræðis. Fasista
foringi hefir sama hlutverk og
heimspekingar áður á dögum
og trúar höfundar: að venja
fólk við dauðann. Heimspeki
hefir aldrei náð til fjöldans,
trúin hefir tapað tökum á hon-
um fyrir löngu, þess vegna
hefir múgurinn týnt vitund-
inni um dauðann, snúist gráð-
ugur að því að njóta lífsins og
þeim sauruga gróða sem við
nautnum má gefa. AJlur
glundroði mannfélagsins stafar
frá þessu, vinir mínir. Mannfé-
laginu verður ekki vel skipað
til frambúðar, segi eg yður,
nema menn, sérstaklega verka-
menn, hverfi aftur til þess að
horfa á bleikan bana. Orðtak
fasista, “að lifa við háska”
merkir ekki annað en þetta. —
Aðalgalli lýðræðis og sósíal-
isma er sá á vorri öld, að þær
stefnur eru fyrirmyndir lífs. En
til hvers eru hugmyndir um
Mísfyrirmyndir á vorri herskáu
öld? Auðsjáanlega til þess eins
að fjölga þeim sem skerast úr
leiik og flýja úr fylkingu. 1
borgarastríði er smáum hópi
fasista lendir saman við sósial-
ista múg, þá leggja þeir síðar-
nefndu á flótta, eðlilega, því
þeir eru af sinum foringjum
aldir upp til lífs en ekki til
dauða. . . . Eg þykist sjá fram
á að eg verð af því, sem veld-
ur heimspekingum mestrar
fullnægju, að sjá sitt fyrir-
komulag heilagt gert og stöð-
ugt með stórum fjölda páslar-
votta.
Því miður þekkir Mr. W.
ekkert á fórnarinnar mikla
mœti í heimsskoðun fasista.
Og að hugsa sér að jafnvel
Karl Marx hafði skímu af þeim
undirstöðu sannindum, hann
kallaði ofbeldið ljósmóður sög-
unnar.
Thomas bermæltur: Ljós-
móður en móður ekki. Ofbeldi
fasista leiddi ekki nýtt mann-
félag í ljós, heldur reyndi að
eyða þvi fóstri nýs mannfélags
sem kapitalismi hafði getið í
sínum kviði. Fóstureyðing fór
fram og hún sorgleg en fæðing
ekki.
Mr. W.: Hvenfum frá kvenna
kvilla fræði og að stjórnmál-
um, gerið svo vel.
“MannMfið er barátta,” sagði
prófessorinn á latínu. “Af-
reksverk eru aldrei gagnslaus,
þó ekki verði látin í askana. Af
hetjudáðum spretta heilagar
lýgisögur. Jafnvel þó engar
sögur fari af afreksverki, þá
borgar það fyrir sig sjálft. —
Kristinn píslarvottur lætur líf-
ið fyrir sína trú, öruggur af
því hann þykist hafa vissan og
mikinn ágóða af skiftunum, í-
myndar sér hann fái eilíft
sælulíf fyrir að skilja við það
jarðneska. Fasistar gera betur,
þeir hafa enga von um annað
lif, þeirra hvatir, þegar þeir
láta lífið fyrir foringjann, eru
hreinni og óeigingjarnari en
þess kristna. Þeir gefa foringj-
unum Mf sitt eins og stúlku
blóm, ætlast ekki til neinna
launa, deyja með bros á vör-
um.
Mr. W.: Góði maður, þetta
leiðist mér að heyra. Þú veist
að eg hefi ekki hug á listinni
aðeins vegna listarinnar. Mín
melting er góð, blöðþrýstingur
í réttu lagi, lungun hraust,
þvagið eggjahvítulaust og búið
að skera úr mér botnlangan,
þar af leiðandi hef eg engan
trúarbug til dauðans. Ef til
þess kemur að eg þarf að beita
ofbeldi til að ná völdum, þá
skal það verða ofbeldi ómeng-
að og skrautlaust.
Thomas: Ætlarðu að bera
byssu sjálfur?
Mr. W.: Eg sendi mína fylgd-
armenn.
Próf. P.: Heldurðu að marg-
ir verði til að berjast lengi í
blóðugri borgara styrjöld fyrir
tóma peninga? Til hvers eru
þeim peningar ef þeir verða
drepnir? *
Mr. W.: Það væri ekki í
fyrsta sinni. Það eru forlög
leiguliða.
Próf. P.: Þarna kemur fram
þín veila: Þú þekkir ekki menn-
ina. Jafnvel sá aumasti meðal
slíkra verður að hafa einhverja
missýning til þess að leggja líf
sitt í sölurnar fyrir foringjann,
annars tæki hann við pening-
unum og stryki eða gengi í lið
óvinanna. Þú getur ómögu-