Heimskringla - 09.02.1944, Page 4

Heimskringla - 09.02.1944, Page 4
4. SíÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 9. FEBRÚAR 1944 Itteimskdnglci (StofnuO 1886) Kemur út á hverjum miðvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 86 537 Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram. Allar borganir sendist: THE VIKING TRESS LTI>. öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist: Manager J. B. SKAPTASON, 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFÁN EINARSSON Utanáskrift til ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg Advertising Manager: P. S. PÁLSSON "Heimskringla" is published by and printed by THE VIKING PRESS LIMITED 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 86 537 WINNIPEG, 9. FEBRÚAR 1944 Stjórnarskrárbreyting Rússiands Á fundi ráðstjórnarríkja Rússlands nýlega, var samþykt breyting á stjórnarskránni frá 1936. Samkvæmt þeirri stjórnarskrá, höfðu 16 sjálfstjórnarríkin, sem sambandið mynda, sem þekt er undir nafninu Union of Soviet Socialist Republics, sinn eigin forseta, þing og stjórnarráð (Coun- cil of Commisars). Tvær stjórnardeildirnar voru í höndum nefnd- ar eða ráðs, sem sambandsstjórnin, aðalstjórn ríkisins skipaði; hún réði því yfir þessum stjórnardeildum, en það voru utanríkismála og hernaðarmáladeildirnar. En á nefndum fundi nýlega, var þessu nú breytt og áminstar tvær deildir afhentar sjálfstjórnarríkjunum; þau eru því nú hvert um sig fullvalda ríki frá vanalegu sjónarmiði skoðað. En nú hafa öll þessi ríki samt sem áður eina miðstjórn yfir sér. Hvað á hún að gera úr því öll ríkin eru fullvalda? Sannleikurinn virðist sá, að yfirstjórnin hafi valdið ennþá um stefnu stjórnarskipunar ríkjanna. Sameignarstefnan vann sig- urinn í byltingunni 1917, í þeim skilningi, sem henni hefir verið framfylgt í stjórn Rússa s. 1. 20 ár. Hún er sá hluti stjórnarskrár Rússa, sem ekki verður breytt og í eitt skifti fyrir öll vhr ákveðin, eins og t. d. útkoma þrælastríðs Bandaríkjanna. Mergur málsins er, að Rússland getur vegna þessa veitt þetta áminsta sjálfsforræði án þess að óttast nokkuð upplausn (decen- tralization) ríkjanna. En sambandsríkin 16 geta þrátt fyrir þetta litið á þessa breyt- ingu stjórnarskrárinnar, sem mikilvægt framfara og frelsisspor í stjórnarskipun sinni. Stalin og rússneska stjórnin mun einnig hafa litið svo á, sem það væri fyllilega verðskuldað, fyrir þá miklu einingu, sem sjálfstjórnarríkin hafa sýnt, með þátttöku sinni og fórnfæfslu í þessu yfirstandandi stríðL Telur Stalin það nú unnið, þó því sé ekki til fullnustu«pnn lokið. En þessi stjórnarskrár-breyting hefir og aðra mikilvæga þýð- ingu. Hún hlýtur að hafa mikil áhrif á þau lönd er að Rússlandi liggja, eins og Eystrasaltlöndin, Finnland og sum löndin á Balkan- skaga. Mun það vera af því, að sumar Bandaþjóðir stríðsins fara sér hægt í að birta álit sitt á.stjórnarskrárbreytingu Rússa og þykjast þurfa að rannsaka hana og hugsanleg áhrif hennar eftir stríðið. Þetta nýja skipulag virðist eiga talsvert sameiginlegt við það heimsveldisskipulag, sem fyrir lýðræðisþjóðum hefir vakað, að því undanskildu, að bakhjarl þess er þjóðeignastefna, sem ný er nema á pappírnum í nútíð, en sem meira getur orðið hér eftir tekin til greina af lýðræðisþjóðum en gert hefir verið. Aðal-atriðið Það hafa spunnist nokkrar um- ræður um málið, sem Halifax- lávarður hreyfði nýlega í Tor- onto um nánari samvinnu en áð- ur við Breta í utanríkispólitík nýlendanna að stríðinu loknu. Hefir Mackenzie King, forsætis- ráðherra Canada, fyrstur af ný- lenduforingjunum tekið til máls og lýst þeirri skoðun sinni yfir, að umræður um það mál ættu að liggja á hillunni sem stæði og þar til stríðinu lyki. Á móti frjálsri samvinnu, væri Canada- þjóðin ekki, en hún vekti yfir fengnu^ frelsi sínu og umræður um nánara samband milli Bret- lands og nýlenda þess, hefðu á- valt vakið hér erjur og gerðu það enn, ef út í það efni væri farið. Það er enginn vafi á því, að það mundi vekja hér upp póli- tíska styrjöld, ef þjóðin væri nú knúð til að taka afstöðu í þessu máli. Úr því gæti orðið' sá flokks-reipdráttur, er hvorugum málsaðila væri til góðs. Með því fylgi, sem hvor stefnan hefir, mundi kosningabardagi um mál- ið í senn verða bæði ófrýnn og ógeðfeldur þjóðinni yfirleitt. Þannig kemur nú málið fyrir sjónir inn á við í Canada. En er það aðal-atriðið? Mr. King seg- ir, að skoðanir þeirra Halifax lá- varðar og Smuts, forsætisráð- herra S.-Afríku, beri eitthvað með sér um það, að um sam- kepni sé að ræða milli stórveld- anna, sem gert er ráð fyrir að með heimsmálin fari að stríði loknu. Vegna gruns um þetta þeir hafa áður verið. Þessvegna finst þeim að einhver ráð þurfi að finna til að styrkja þá með samböndum við aðrar þjóðir, að öllum líkindum án þess að nokk- uð annað komi til greina en á- hrif Breta á friðinn. Smuts er með að þetta samband sé fengið hjá Vestur-Evrópu þjóðunum og Norðurlandaþjóðunum, en Hali- fax snýr sér að nýlendunum. — Hversu fjarstæð sem mörgum kann nú að virðast hugmynd Smuts, er hún nú ekkert annað en það, sem hinn mikilsvirti kon- ungur í heimi andans, Björn- stjerne Björnson hélt fram 1906, er Noregur varð viðskila við Sví- þjóð, Þessa var minst fyrir tveimur eða þrem árum í Heims- kringlu all-ítarlega svo um það skal hér ekki orðlengt. En það sem fyrir Björnstjerne vakti, var það, að bliku ófriðar væri að draga upp á himininn og stór- þjóðir heimsins ættu eftir að steypa heiminum út í alheims- stríð, er engan grið veittu hlut- lausum smáþjóðum. Eina ráðið fyrir Norðurlönd og smáþjóðir! Evrópu væru sambönd við ein-1 hverja stórþjóðina, er þau gætu treyst, að ynnu þeim frelsis síns eftir sem áður. Þetta sagði eitt mesta andlegt stórmenni Norð- urlanda 8 árum fyrir stríðið 1914. Hann bætti við: Hvaða stórþjóð eiga smáþjóðirnar að sameinast? Frændþjóð vorri Þýzkalandi? Bretlandi? Hin síð- ari varð fyrir valinu vegna þess, að Þjóðverjar væru kúgarar smáþjóða, leyfðu þeim ekki að mæla á eigin tungu og sýndu þeim fyrirlitningu. Þetta við- horf Björnstjerne mun miklu hafa ráðið um það, að Noregur notaði ekki tækifærið til að verða Lýðveldi, sem margan furðaði á, en tók danskan prins fyrir kon- ung, vegan tengda Dana við Breta. , Rússar hafa verið að gera til- raun til slíks öryggis og hér liggur að baki,fán þess að skerþa þjóðfrelsið. ' Geta ekki aðrar þjóðir gert það sama, meðan heimurinn kemst ekki á það stig að útiloka stríð, bæði skyldar og óskyldar lýðræðis stórþjóðun- um? mörg ár. Hann verður og for- ’ neitaði danska stjórnin. . . Þa | maður útbreiðslustarfsins sem byrjuðu spellvirkin í stórum stíl. skólinn er að hefja. Ein nefndin enn Danir sprengdu herskip sín í loft upp og margar verksmiðjur, sem unnu að hernaðartækjum j íyrir Þjóðverja, hafa verið jafn- Á sambandsþinginu lagði aðar við jörðu. Sprengingar á Mackenzie King, forsætisráð- járnbrautum og vélsmiðjum fara herra til, að kosin væri 11 manna I nú fram á hverri nóttu í Dan- nefnd til þess að aðstoða þing- j mörku. Eina nóttina kváðu sex- forseta við að gera uppkast að tíu verksmiðjur hafa verið reglum til leiðbeiningar við j sprengdar í loft upp.. . Þjóðverj- þingstörf, sem styttri væru og! ar hafa tekið höndum þúsundir einfaldari, en núverandi reglur.! manna, ofsótt Gyðinga og hegð- Höfðu þingmenn sitt af hverju að sér yfirleitt eins og þeirra er venja. Um 8000 Danir hafa flú- ið yfir Sundið til Svíþjóðar, mest Gyðingar, þar á meðal frægi vís- indamaðurinn Niels Bohr, sem fékk Nobels-verðlaunin á árun- um. Svíar hafa sýnt sannan bróðurhug, brugðist forkunnar vel við og tekið flóttamönnum tveim höndum. Enn stríða Danir Þjóðverjum og hæða þá. T. a. m. gengur þessi saga. Verksmiðjan “Atlas”, sem býr til hertæki fyrir Þjóðverja, er ein af stærstu verksmiðjum Danmerkur og hefjr orðið fyrir ótal sprengingum. Verksmiðjan liggur utan við Kaupmannahöfn og er hægt að komast þangað með því að nota strætisvagn og skifta um vagn. Dönsku strætis- vagnstjórarnir kváðu nú hrópa, þegar að vagnaskiftingunni kem- ur: “við förum ekki lengra . . . allir Atlas-spellvirkjar skifta nú um þetta að segja. Hér skal að- eins bent á hvernig T. L. Church (Broadview) fórust orð um til- löguna: MR. CHURCH: Eftir minni skoðun, nær tillagan of skamt. Nefnd þessi ætti, ef hún verður á annað borð skipuð, að íhuga endurbætur á öllu löggjafar- starfinu: þings, ráðuneytis, lög- um og reglum, er því koma við. Þetta er nú fimta stríðsárið, en þrátt fyrir það, virðist þingið hafa undur lítið að gera. Nefndir og umboðsstjórnir út í frá hafa svo margar verið skipaðar, að þingstarfið má heita lagt niður. Hið lofaða allsráðandi þing, er ekki orðið til nema á pappírnum. Eg held að með allri þessari utan að komandi stjórn, sé mjög lítið ógert, þinginu viðkomandi, ann- i að en að heiðra útför þess. Fé, | sem þing á að veita, er vanalega j eytt, áður en áætlunin um það er | um vaSn- lögð fyrir þingið. Um ýms önn- Bóksali einn í Kaupmanna- ur mál gildir hið sama. Þar sem | höfn var tekinn fastur í fyrra en ■ svona stendur nú á, virðist sem hann haíði gluggasýningu í búð j eitthvað, sem meiri þprf er á, j sinni, sem Nazistum mislíkaði. 1 ætti að sit^a í fyrirrúmi fyrir glugganum voru tvær myndir, ein til hægri, en það var Musso- lini, hin til vins'tri og var það Hitler, en í miðjum glugga lá bók . . . “Les Miserables” eftir Victor Hugo. Enskir flugmenn köstuðu sprengikúlum á bugarð einn á Jólandi og brann búgarðurinn í samfleytta þrjá daga, en til þess að gera gis ,að Englendingum, heimtuðu Nazistar, að blöðin prentuðu fréttina á þann hátt, að Englendingar hefðu kastað sprengjum og hefðu þær lent á endurritun þingreglnanna. (Úr Handsard) Yale háskólinn og áfengið Um nokkurt skeið hefir Yale- °g það liggi að baki tillögum háskólinn haft með höndum þeirra, tekur Mr. King þá af- rannsóknir áhrærandi áfengi. — stöðu, að hann vilji heldur sjá fé- Hafa þær ekki aðeins lotið að lag sem allar þjóðir heimsins, rannsókn efnisins í alkóholi, smáar og stórar myndi með sér heldur jafnframt tekið með í til verndar friðinum, en fáar, reikninginn áhrifin á áfengis- þrjár eða fjórar voldugustu þjóð- neytendur og afleiðingar þess irnar. Hann vill þjóðabandalagi fyrir einstaklinginn og þjóðfé-1 þannig löguðu á fót komið. — ^ lagið. Niðurstaðan, sem komist Þarna virðist oss, að sé aðal- hefir verið að, hefir nú hert á atriði málsins, hvernig friði verði ^ skólanum með að kynna almenn- bezt borgið framvegis. Það er ingi árangurinn af þessu starfi. í það, sem öllu varðar. þv{ skyni ætlar skólinn að taka Bandaþjóðirnar virðast fast-j upp kenslu um áfengið og halda lega gera ráð fyrir, að fjór^r | útbreiðslu fundi um það út um voldugustu þjóðir þeirra: Rúss- land að sumrinu. Verða á næsta ar, Bandaríkjamenn, Bretar og sumri haldin 26 erindi á tiltekn- Kínverjar, spili rulluna. Mr. um stöðum frá 10. júlí til 4. ág. King ætlar allar þjóðir heimsins af nemendur eða kennurum fyr- ættu í einingu að gera það. — ir almenning um afleiðingar af Þjóðabandalagið mun víst hafa áfengisneyzlu. Stuttum náms- mátt heita félag allra þjóða skeiðum mun einnig gert ráð fyr- heimsins, en ekki gat það nú ir á þessum stöðum, þó skólinn samt aftrað yfirstandandi stríði. hafi aðallega kenslu með hönd- Bandaþjóðirnar vilja nú reyna um fyrir þá, sem fullkominnar lýðræðisstórveldin og vita hvort og vísindalegrar þekkingar vilja þeim tekst ekki betur. En Mr. verða aðnjótandi. King uggir að svo muni ekki fara j Ejn niðurstaða skólans er sú, og innan vébanda þeirra muni að ungir menn, sem líklegir eru með tíð og tíma skapast sam- forustu eða leigsögu í héraði kepni, er að sama brunni beri og S1'nu þurfi fyrst og fremst á fyr em e®a fleiri Þeirra fróðleik að halda um áhrif á- taki sig út úr og með því sé und- fengisneyzlu. Vill hann ná í irstaða fyrir þriðja stórstríði j slíka menn og veita þeim leið. lögð. Mr. King fer að vísu ekki|beiningar því ekki sé aðeins þessum orðum um þetta, en um- mikill skaði, að þeir verði áfeng- hljóta á þessu að inu að bréð sj álfir, heldur séu DANIR BERJAST Eftir Rannveigu Schmidt Öllum þeim, sem er vel við Danmörku og Dani — en það er flestum, sem dvalið hafa í land- inu og kynst íbúum þess — hefir tekið sárt til þjóðarinnar í öll- um hörmungunum, sem dunið hafa yfir hana, en um leið hafa þeir glaðst yfir því, að Danir eru ku- Eift Kaupmannahafnarblað- nú byrjaðir að láta hendur standa fram úr ermum í bardag- anum við Þjóðverja. Þeir sem þekkja Dani og lundarfar þeirra hafa búist við þessu lengi, því Daninn er góður í sér og létt- ið mintist á þetta á þennan hátt: “Ensk flugvél kastaði sprengj- um á Jótlandi og hitti kú — “kúip” brann í þrjá daga.” Dönsku lögregluþjónarnir neituðu afdráttarlaust að sverja lyndur, hann er bljúgur og blíð-i undirgefni við Nazista. . . Dönsk- ur í daglegri umgengni, en und-! um herforingjum, sem voru í ir blíðunni er festan. í hér um j fangelsi hjá Þjóðverjum, var bil fjögur ár hafa Danir nú þolað; boðið frelsi, en þeir afþökkuðu yfirgang Þjóðverja. Lengi veljúoðið sem einn maður . . . þeir notuðu þeir eingöngu vopnin, I vildu engin grið þiggja af óvin- sem láta þeim best, stríðnina, j unum. . . Stúdentar og aðrir ung- fyndnina og háðið, sem fara í ir Danir hafa verið framúrskar- taugar óvinanna, en í marz síð-!ar>di ötulir í neðanjarðarstarf- astliðnum byrjuðu þeir fyrir al- seminni frá byrjun. vöru að sýna hatrið til Þjóðverja, I Konungurinn hefir sýnt mikla sem ólgað hefir undir niðri þessi staðfestu og hugprýði allan ár; það var þegar kosningar fóru j þennan tíma og hann er elskað- fram og Danir, umkringdir af ur af þegnum sínum meir en Nazistum á alla vegi, greiddu at-1 nokkru sinni fyr. . . Þegar Gyð- kvæði gegn Þjóðverjum í stær- j ingaofsóknirnar byrjuðu í Dan- stu kosningum, sem nokkurn-' mörku og Gyðingum var skipað hafa farið fram í Dan- að bera "gulu stjörnuna” í mæli hans byggjast. Hver hefir nú réttara fyrir sér? Úr þeirri spurningu leysir tíminn einn. En nú bólar einmitt á þeim hugmyndum hjá Smuts og Hali- fax, að Bretar muni verða áhrifa minni um viðhald friðarins, en I þeir mennirnir sem mest áhrif geti haft í því að kenna öðrum hófsemi og bindindissiði. Áfeng- isneyzlan sé fyrst og fremst ljót venja og hana þurfi að uppræta. Dr, E. M. Jellinek heitiir sá, er rannsóknarstarf þetta hefir haft með höndum í háskólanum um tima hafa íariö fram í mörku; þá sáu Nazistar fram á það, að vonlaust var með öllu áð snúa Dönum frá lýðræðinu til Nazi-kenningarinnar. Og nú er draumur Þjóðverja, að sýna heiminum Danmörku sem “fyr- irmyndar-verndarríki” horfinn út í veður og vind. Danir eru taldir hafa öflug- asta neðanjarðar-skipulag í Norðurálfunni; þeir hafa haf$ tíma til að efla það — og þeir hafa notað tímann vel. Fyrsta danska neðanjarðarblaðið er tveggja ára gamalt og enn við líði, þótt mörgum, sem að því hafa staðið — meir en hundrað manns — hafi verið varpað í fangelsi. Spellvirki hafa farið fram við og við öll þessi ár, en þegar Þjóð- verjar 4. ágúst s. 1. heimtuðu, að allir spellvirkjar yrðu látnir af hendi við Gestapo, svo hægt væri að skjóta þá eða senda til Þýzkalands í fangelsi, þá þver- hnappagatinu, sagði Kristján konungur: “Þeir eru mitt fólk, við höfum ekkert “Gyðinga- vandamál” hér í landi, því við höfum aldrei álitið sjálfa okkur standa Gyðingum á baki. Ef þeir verða að bera “gulu stjörnuna”, mun eg og öll mín fjölskylda bera hana líka — sem sæmdar- tákn.” Og konungur fór á guðs- þjónustu í Gyðingakirkjunni í Kaupmannahöfn í tígulegasta einkennisbúningi sínum. Miljónir manna sýndu kon- ungi hollustu sína, þegar hánn varð sjötugur árið 1940; hann kom út á svalirnar í höll sinni og talaði nokkur orð; þegar hann sagði “góða nótt” fór hver heim til sín, hægt og skipulega. Naz- ista-yfirherforingi nokkur, sem viðstaddur var, dáðist að þessu við borgarstjóra Kaupmanna- hafnar og kallaði “góðann aga”. Borgarstjórinn svaraði:.“Það er ekki agi — það er menning.” Nú er konungurinn fangi Naz- ista; þegar hann var fluttur úr sumarbústað sínum var hann umkringdur af þýzkum her- mönnum, en fjöldi fólks hafði safnast saman, jafnvel þótt bann- að væri að meir en fimm væru í flokki. Fólkið átti á hættu að verða skotið, en það skeytti því engu . . . það vildi sýna konung- inum samúð. Konungur hálf- reis upp í opinni bifreiðinni og kallaði til fólksins: “Það gleður mig að heyra að danska málið okkar er enn talað í gömlu Dan- mörku . . . haldið þið áfram.” — Þannig gaf Kristján konungur þegnum sínum skipunina um að berjast við Þjóðverja. — Hann var vanur að ríða á hesti sínum um götur Kaupmannahafnar á hverjum morgni, karlmennirnir tóku ofan og konurnar hneigðu sig, þegar hann reið framhjá, en lítil börn færðu honum blóm- sveiga og hann brosti og yrti á þegna sína eins og góður faðir. Nú sézt hann ekki lengur, en fólkið veit, að hann stendur fast- ur fyrir gegn óvinunum. Söngur var í byrjun hernáms- ins eitt af vopnum Dana . . . og það var einkennlegt fyrirbrigði, því Danir eru ekki söngelskir á þann hátt sem íslendingar eru söngelskir, að þeir grípa hvert tækifæri til að syngja. Árið 1940, þegar England varð fyrir mestu sprengingunum, fóru Ddnir alt í einu að syngja. 150,- 000 Danir söfnuðust saman í borgargarði einum í Kaup- mannahöfn — og sungu . . . 50,000 sungu í öðrum garði . . . 40,000 sungu í Árósum, 30,000 i Álaborg. Hver einasti bær í Danmörk söng. Allir sungu sama sönginn, fagra kvæðið hans Grundtvigs: “Móðurnafnið”. . . Svo bönnuðu Nazistar allan söng. Danskir verkamenn hafa gert Nazistum erfitt fyrir frá byrjun, og nú eru verkföll á hverjum degi í Danmörku. Danska kirkjan hefir staðið örugg gegn Nazistum. . . “Eg vil heldur deyja með Gyðingum en lifa með Nazistum,” sagði mik- ilsmetinn danskur prestur við fermingarbörnin sín. . . En fremstur stóð Kaj Munk, prestur í litlu prestakalli . . . mesta skáld Dana. Hann sagði það sem hon- um bjó í brjósti í kirkjti sinni — og Þjóðverjum geðjaðist ekki að því. Þegar það fréttist að Þjóðverjar hefðu bannað Norð- mönnum að biðja “kirkjubæn- ina”, þá sagði Kaj Munk af pré- dikunarstólnum: — “Aðkomu- mennirnir geta tekið land okkar, eignir okkar, líf okkar, en sam- vizku okkar geta þeir ekki tek- ið.” Nú hafa Nazistar myrt hann . . . fjórir menn komu og tóku hann með sér í bifreið, en tveim dögum síðan fanst lík hans á víðavangi; hann hafði verið skotinn. — Kaj Munk er nú písl- arvottur Dana. Danir í Banda- ríkjunum eru að safna saman fé, sem notað verður til þess að búa til “frelsis-skip”, sem líklega verður látið bera nafn hans. . . Hans mun lengi minst, þegar Danmörk hefir aftur náð frelsi sínu; dönsk börn munu þá lesa í skólabókunum sínum upi prest- inn, sem stóð í prédikunarstóln- um og bauð kúgurunum byrginn . . . stofnaði lífi sínu í hættu fyrir land sitt og trú — og var myrt- ur fyrir. En Danmörk, sjálfstætt kon- ungsríki í meir en þúsund ár, Danmörk, sem 9. apríl 1940 var tekin hernámi, rænd og kúguð af þjóð, sem með fagurgala og fölskum loforðum sveik trú- gjarnan nágranna sinn, mun þá enn á ný standa upprétt sem virðingarverð þjóð meðal annara þjóða. Æfintýri ö gönguför óskast til kaups, með sanr gjörnu verði. Björnsson’s Boo' Store, 702 Sargent Ave., Wpg.

x

Heimskringla

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.