Heimskringla - 23.05.1945, Qupperneq 2

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. MAÍ 1945
2. SIÐA
„T
TVÖ ÁR Á BAFFIN-EYJU
Eftir Jón J. Bíldfell
orðin lunga mjúk, og það gera
þær með tönnunum og þar sem
fórir eða fimm eru í fjölskyldu,
'er það ekkert smáræðisverk og
á því má ekki vera neinn handa-
þvottur, því þá verða skinnin ill
til sniðs og sauma, og óþjál, erfið
og endingarlaus til notkunar.
með mjúkum skinnþveng, en
opið á hettunni bryddað með
hvitu tófuskinni. Fóta búning-
urinn sem fylgir þessum vetrar-
búningi, er skinnsokkar úr sel-
skinni sem ná upp að kné, upp
yfir skinnbuxurnar að rteðan og
eru dregnir að Ieggnum með
Framh.
VIII.
Heimilislíf
Heimilislíf Innúítanna er ekki
margbrotið né umsvifaríkt og|Þau verða að vera mjúk og við-lmjúkum skinnþveng, en skinn-
feldin, hvað sem það kostar, og j sokksbolurinn og skórinn elt þar
mörg vökukveld sem það tekur.til hvorutveggja er mjúkt eins
að gera þau mjúk sem klæði. og lunga. Skinnsokksbolurinn
Svo er að sníða og sauma þessi er með hárinu á, en skórinn, eða
skinnföt, sem líka er í verka-! skórnir hárlausir og áfastir við
hring konunnar. Til þess að ^ bolinn. Sumar fatnaður Innúíta
sníða hafði hún hníf sem gerður, var gerður á sama hátt, nema
var úr steini fram eftir öllum1 skórnir, þeir voru og eru búnir
árum og má geta nærri hve! til úr dýraskinni og er það skinn
greiðlega slíkt verk hefir gengið. j sem í þá er notað handtérað á
Á síðari árum hefir hún hníf með sérstakan hátt. Fyrst þurkað
járnblaði og tréskafti líkan hníf dálítið, svo reykt, síðan smurt í
þeim sem söðlasmiðir nota til að heila og dýra merg með ofurlítið
þynna leður með. Nálarnar voru af hveiti saman við ef það er til.
lengi vel úr beini sem þær höfðu Svo er skinnið látið þorna mátu-
má í fylsta máta kallast einfalt
líf. En þrátt fyrir það, er það
háð vissu og ákveðnu skipulagi
sem ein kynslóð af annari hefir
myndað og haldið við. Hjá Innú-
ítunum, eins og öðrum mann-
flokkum, þá skiftast heimilis-
annirnar, eða heimilisskyldurnar
í tvent. Utan húss og innan og
eins og hjá öðrum hvíla utanhús
skyldurnar aðallega á karlmönn-
unum — heimilisfeðrunum, en
innan hús stjórnin á konunum,
sem auk hússtjórnarinnar taka á-
kveðin þátt í ýmsum verkum
sem við mundum hiklaust segja
að væri karlmanna verk.
Eg hefi áður tekið fram að
karlmenn á meðal Innúíta voru
fyrst og fremst veiðimenn og
lýst að nokkru veiði aðferðum
þeirra og við hvað þeir eigi oft
að etja á veiðiferðum sínum og
læt eg þar við sitja að sinni, að
því er þátttöku þeirra í heimilis:
lífinu snertir.
Það er sagt að konan sé sáL
hússins. Það er konan og hjá
Innúítum, en hjá þeim er hún
meira, hún er lika þræll þess.
Verk Innúíta konanna taka
aldrei enda, á meðan að þær
geta staðið. Fyrst eru húsverk-
in, þau eru að vísu ekki marg-
brotin, en þau þarf samt að fram-
kvæma og það á vissum tíma.
Þær þurfa að matreiða fyrir fjöl-
skyldu sína og er það seinunnið
verk með þeim tækjum sem þær
hafa undir hendi og þar sem aðal
forði þeirra er selakjöt, þurfa
þær líka að flá selina og taka
innan úr þeim, því mennirnir í
tilfellum færa selinn aðeins
heim. Þær verða að verka sela,
dýra og bjarnarskinnin svo þau
séu nothæf bæði til verzlunar og
fatnaðar, en sú verkun er ekkert
áhlaupa verk. Fyrst er að hreinsa
alla fitu af skinnunum, svo að
herða þau, sem til verzlunar á
að hafa, en þau sem til fatnaðar
egia að notast verða þær að
garfa, eða elta, þar til þau eru
til þess að sauma með, en þráð
urinn úr seimi. Auðvitað var
þetta verk torsótt og tók mikinn
tíma, en þær vissu ekki af því.
Aðferðir við verkun skinnanna,
saumið og sniðin, voru afar
gamlar, mæður þeirra, ömmur og
langömmur höfðu allar haft það
eins, þær þektu enga aðra að-
ferð, og þó þær hefðu þekt ný-
tízku aðferðir er vafasamt hvort
þær hefðu tekið þær upp, eða
fallist á þær — því bæði konurn-
ar og Innúítar yfirleitt eru mjög
fastheldnir við siði og venjur
forfeðra sinna og svo það um að
gera, að skinnfatnaður þessi sé
sem traustastur og bezt úr garði
gerður, því fólkið sem notar
hann, á oft líf sitt undir frágangi
og haldgæðum hans, og svo eru
Innúítar seinir á sér að brteyta
til um fornar venjur feðra sinna
og bera hina mestu virðing fyrir
þeim.
Þessir skinnfatnaðir, eða
skinnklæði eru tvenskonar —
vetrar og sumar fatnaður. Eru
vetrarfötin gerð úr hreindýra
skinnum og er búningur sá í
sumum tilfellum hinn skraut-
legasti. Skinnin eru elt þar til
þau eru lunga mjúk. Buxurnar
ná nokkuð ofan fyrir hnéð. —
Stakkurinn, eða efra fatið nær
ofan fyrir mitti, stundum ofan í
hnésbætur, og er hetta úr skinni
áföst við hann sem nær yfir höf-
uðið og er dregin að andlitinu
KJÓSIÐ OG VINNIÐ
fyrir
R. J. (Bert) WOOD
Fæddur og uppalinn í Selkirk kjördæminu
Faðir hans tók heim- Sækir um þingmensku
ilisréttarland við
Teulon, 1874.
Bert Wood fæddist
þar 1886.
Vann á bújörðinni þar
til 1908.
Flutti til Árborg og
setti á fót verzlun
1910.
Var sveitarstjóri í
Árborg umdæminu.
Setti á stofn nú-
verandi bílasölu og
flutningatæki í Teu-
lon, 1924.
Er, og hefir verið
þátttakandi í öllum
almennum málum.
Formaður Rauða Kross samtakanna í héraðinu.
Ötull vinnumaður fyrir “War Finance” nefndina.
Hefir stutt að allskonar íþróttum í héraðinu.
Greiðið þessum manni atkvæði 11. júní:
R. J. (Bert) Wood
Published by Authority Selkirk Liberal Progressive Assn.
lega mikið, svo ter það teygt, þar
til það er þurt og mátulega
mjúkt og þétt, svo það sé alveg
vatnshelt.
Skór aem úr slíku leðri eru
gerðir endast ekki mjög lengi.
Maður sem gengur nokkuð til
muna þarf ein þrjú pör af þeim
yfir sumarmánuðina, en svo er
saumið traust og þessiir skór sem
eru áfastir við skinnboli sem ná
upp að kné, vel gerðir mað mað-
ur getur staðið allan daginn í
vatni, án þess að einn dropi fari
í gegnum skinnið, eða saumana.
Á síðari árum eru Innúítar
farnir að nota innfluttan fatnað
að sumrinu til, en er, eg hygg,
lítil búningsbót.
Eg hefi bent á það sem hér að
framan er sagt í sambandi við
verkahring Innúíta konanna til
þess að gefa nokkra hugmynd
um stöðu hennar og starf, og þó
er það ekki nærri alt talið. Það
ier einnig í hennar verkahring
að taka á móti refum er menn
þeirra veiða að vetrinum, flá þá
og hirða skinnin. Enn er ein
móðurskylda Innúíta konanna ó-
talin og það er að kenna börnum
sínum að lesa og skrifa mál feðra
sinna og er sú skylda svo rækt á
Baffin eyjunni, að naumast mun
þar finnast yngis sveinn, eða
æsku iwey, sem ekki kann að
lesa og er sæmilega sendi'bréfs
fær.
Eg hefi nú nefnt flestar aðal
skyldur, eða skylduverk Innúíta
konanna, að minsta kosti að svo
miklu leyti sem eg kyntist þeim
og mun mönnum finnast að þau
séu næsta umfangsmikil, þó
meiru sé ekki við þau bætt, og að
sú kona sem undir kasti sig slíku
mun ekki geta átt sjö dagana
sæla. En grundvöllur sá sem
heimili og hjúskapur Innúíta er
bygt á, tekur ekki neitt þvílíkt
til greina. Lífsaðstaðan öll, er
erfið og lífskjörin hörð, og það
vita og skilja þeir allir — vita
og skilja að heimilisstofnunin
krefst allrar þeirrar atorku og
umhyggju sem hjónaefnin 'eiga
yfir að ráða og hvortveggja er
drengilega í té látið í flestum til-
fellum.
Drög þau sem liggja til hjú-
skapar og heimilismyndunar,
hjá Innúítum eru að flestu leyti
þau sömu og vor á meðal —
sjálfstæðishneigð. En að öðru
j leyti 'er heimilis og hjúskapar
stofnun þeirra næsta ólík þeirri
sem er ráðandi hjá oss.
Hjá oss, er kafli sá sem fer á
undan heimilisstofnuninni ró-
mantískasti og draumhýrasti
kafli æfinnar. Hjá þeim eiga
engir slíkir draumur, eða róman-
tík sér stað. Innúíta piltur hefir
vaxið upp í veiðimann og verður
að fá sér konu til að matreiða
fyrir sig, og hirða og yeirka
skinnin sem hann flytur heim.
Hann fer að líta í kring um sig
eftir konu sem hann heldur að
geti orðið sér traustur förunaut-
ur og þegar að hann hefir komið
auga á hana ber hann upp vilja
sinn fyrir henni og ef hún er
ásátt, þá er það búið og þau taka
saman. Hún tekur saman það
sem að hún kann að eiga af þén-j
anltegum munum, og fer með
manni sínum.
Næsti áfanginn í lífi þessara
persóna er mjög ólikur því, sem
á sér stað á meðal vor. Þær fara
hvorki á giftingartúr né heldur
sitja þær upp sitt eigið heimili,
heldur flytja þau á heimili kon-
unnax eða til foreldra hennar, og
dvelja þar í sex vikur. Þar næst
I flytja þau á heimili foreldra
I mannsins og dvelja þar í aðrar
1 sex vikur. Ef að alt fellur í
l ljúfa löð, hvað samkomulag og
sameiginlegan smekk hlutaðeig-
enda snertir, þá var sérstakt.
heimili stofnað. Nú taka slíkar
persónur einnig kirkjuvígslu, að
minsta kosti þar sem til kirkju
og presta næst.
En ef á hinn bóginn, að sam-
komulagið við foreldri hjónaefn-
anna er óljúft og ískyggilegt,
þá er ekki haldið lengra. Hjóna-
efnin nýju skilja. Konan fer
aftur heim til foreldra sinna og
hefir að engu mist í hvað mann-
orð hennar snertir. En maður-
inn leitar sér annars kvonfangs.
Mönnum líklega virðist þetta
fyrirkomulag, sem er ófrávíkj-
I anleg regla hjá Innúítum, nokk-
j uð einkennilegt, en það er eitt
höfuð atriði lífsskoðana og lífs-
xeynslu þeirra.
Nútíðar menning vor kennir,
að börnin okkar hafi rétt til þess
j að lifa sínu lífi, það er, að vera
J óháð framfærslu skyldu og á-
í byrgð á líðan og velferð aldur
hniginna foreldra og vanda-
manna. Innúítar þekkja ekki þá
lífsstefnu. Lífið og kringum1
stæðurnar hafa kent þeim alt
aðra lexíu — þá, að þar norður á
hjara veraldar má fenginn að-
skilnaður verða á milli yngri og
eldri, því þeir aðilar báðir eru
nauðsynlegir til þroska báðum
hlutaðeigendum og heildinni til
velferðar, og svo eiga aldur-
hnignir ekkert athvarf, annað en
hjá börnum sínum og við þá að-
stöðu hefir skyldurækni barn-
anna þróast og vaxið, unz nú að
hún er orðin viðtekin regla, eða
lífslögmál sem æskan, af fúsum
vilja og með glöðu geði innir af
hendi. Sambúðin við foreldri
hjónaefnanna í byrjun er nauð-
synleg til þess, að samkomulag-
ið geti orðið ljúft þegar að því
kemur að foreldrarnir þurfa á
aðstoð þeirra að halda.
Eg hefi séð haldið fram í ýms-
um ritum um Innúíta gagnstæðri
skoðun og jafnvel fullyrðingum
um afdrif aldraðs fólks á meðal
Innúíta frá þeirri sem hér er sett
fram, nefnilega þeirri að í stað
þess að ættmenn aldraðs fólks
æli önn fyrir því, þá blátt áfram
fyrirfæri þeir því — myrtu það,
þegar aldurinn gerði það óverk-
fært. Þetta hygg eg vera rang-
hermi og af skilningsleysi talað.
Eg gat ekki fundið eitt dæmi, þó
eg gerði mér far um að Mta
uppi heimildir fyrir þeim, þar
sem gamalmenni voru þannig
leikin að vilja, eða undirlægi
ættmenna þeirra. Hitt hefir átt
sér stað, og á sér enn stað, að
gamalmenni á meðal Innúíta
hætta að lifa af sjálfs sín vilja
þegar þeim finst að þau séu orð-
in ættmönnum sínum til travala,
eða þá orðin svo lífsleið að þau
viljaekki lifa lengur, á þann hátt
að hvorki ættmenn, né heldur
nokkrir aðrir fái viðráðið, og er
þar viljakraftur hlutaðeigenda
einn að verki. Eitt slíkt tilfelli
sá eg. Það skeði í Lake Harbor
1941. Innúíta hjón komu að
vetrarlagi með lík 4 ára gamals
drengs sem þau höfðu mist, til
kristilegrar kreftrunar, því í
Lake Harbor er prestur, kirkja
og grafreitur. Það var um há-
degisbil á mánudag sem þau og
maður sem með þeim var komu.
Seinni partur mánudagsins gekk
til að búa líkið til jarðar. Á
þriðjudagsmorgun var veður
hvast og snjórenningur, því vet-
ur var enn á, samt söng prestur
yfir drengnum látna og voru
flestir menn staðarins viðstadd-
ir en fátt af kvtenfólki og ekki
heldur móðir drengsins. Hún var
heima í húsi verzlunarstjórans
með ársgamla dóttir sína.
Um miðjan dag á þriðjudag
var útfarar athöfninni lokið og
faðir drengsins dána bað konu
sína að búast til heimferðar. Hún
segir manni sínum að hún ætli
ekki heim aftur, heldur til
drengsins síns og bað hann að
koma með sér, en það aftók
hann og kvaðst fara hvort sem
hún kæmi með 'eða ekki, og svo
fór hann og fylgdarmaður hans,
en konan varð eftir með dóttur
sína alhress eftir því sem bezt
varð séð. Þessi kona lifði aðeins
í tvo daga, miðvikudag og fimtu-
dag, en var dáin á föstudags-
morgun, án þess að hægt væri að
merkja að hún væri nokkuð
veik, eða að vottaði fyrir blóð-
hita í henni. Konan vildi ekki
lifa lengur, ás>etti sér að deyja
og svo dó hún.
1 sögunni “The Eskimo” eftir
Peter Freuchen, sem er, að eg
hygg einn af ábyggilegustu heim-
ildarmönnum sem nú er uppi að
því er hætti og siði Innúíta snert
ir. Hann einmitt minnist á þetta
atriði sem hér um ræðir, og man
eg ekki til, að þar sé gefið í skyn
að Innúítar á Grænlandi hafi
nokkurntíma fylgt þeirri bar-
barisku aðferð að myrða öldruð
ættmenni sín til að losna við þau.
En hitt tekur hann fram í sam-
bandi við móðir Mala söguhetj-
unnar í “The Eskimo”, að þessi
sama aðferð sem konan í Lake
Harbor viðhafði til þess að losna
við lífið þegar hún var orðin
þreytt á því, var þekt og viðhöfð
á meðal Innúíta á Grænlandi.
Undantekning frá þessari reglu
er þó að einhverju leyti að finna
hjá Utkosalingmúta flokknum,
sem áður er nefndur, en sá flokk-
ur er aðeins að nokkru leyti
Innúítar.
En eg var að tala um heimilis-
líi Innúítanna, sem þó það sé
ekki margbrotið er að ýmsu leyti
merkilegt.
Um útvortis menningarblæ á
þessum heimilum, er naumast
að ræða, þau eru lítilmótleg,
hvort heldur talað er um vetrar
bústaðina, snjóhúsin eða sumar-
tjöldin, og geta ekki öðruvísi
verið, en það eru ekki húsakynn-
in út af fyrir sig sem ráða heim-
ilislífinu, eða mynda það. 1 hin-
um skrautlegustu húsum getur
verið kalt, óvistlegt og ömurlegt,
en aftur í hinum aumustu hreys-
um, hlýtt, bjart og huggulegt.
Heimilislífið er ekki svo mjög
undir húsakynnum komið held-
ur mleira undir hugarfairi og inn-
ræti fólksins sem í þeim býr.
Heimilislíf Innúítanna er yfir-
leitt rólegt, þó það sé ekki róm-
antískt, þeir gera sér far um að
umgangast hver annan með góð-
vild og hógværð. Hafa lært allra
manna bezt að stilla skap sitt og
forðast illindi eða ónot á heim-
ilum sínum, eins og hvarvetna í
sambúð, við sitt eigið fólk og
aðra. Þess vegna er rólegt á
heimilum þeirra.
Viðmót þeirra á heimilunum
og utan þeirra, er ávalt vingjarn-
legt og þegar maður heimsækir
þá, virðist manni lífsgleði þeirra
skýlaus og hrein. Heimilisiðn-
aður þeirra ,auk hinna algengu
skylduverka er 'ekki margbrot-
inn en þó nokkur. Mennimir í
landlegum og frístundum skera
út margslags hluti úr rostungs-
tönnum, svo sem tófur, seli, hvít-
birni.rostunga o. s. frv., og er
margt af því gert prýðis vel, og
þó höfðu þeir eigi önnur verk-
færi en steinhnífa og stein'bora
til þess að gera þetta með, þar til
nú fyrir skemstu. Séð hefi eg
einnig málverk, sem Innúíti í
Cape Dorset gerði svo prýðilega
af hendi leyst, að það hangir nú
í þjóðmyndasafni Canada í Ot-
tawa. Einnig smíðuðu þeir sleða
sína sjálfir, harness, báta og ann-
að sem nauðsynlegt var til beim-
ilis þarfa, þar til nú á síðustu ár-
um að þeir fá sumt af því tagi
keypt hjá verzlunarfélögunum,
sem verzla þar norðurfrá.
Innúíta konurnar sitja heldur
ekki auðum höndum þá sjaldan
að þær eiga frístundir frá aðal
verðefnum dagsins. Þeim stund-
um eyða þær oftast til hannyrða,
og þó sú grein heimilislistanna sé
ekki fjölskrúðug hjá þeim, þá
hafa þær all sterka hneigð til
hennar og gera ýmislegt vel, svo
sem púða, nálhús, skrautsaumuð
skinnklæði, skrautbúnar húfur
og ýmislegt fleira sem ber vott
um smekk og allmikla listfengni.
Innúíta kona ein hafði náð í
myndir af nokkrum frægustu
leikkonunum í Hollywood, sem
búnar voru í silki og skart. Kona
þessi hafði afklætt þær Holly-
wood skrautinu og skartinu, en
fært þær aftur í skrautlegan
Innúíta skinnbúning. Svo kom
hún rrteð myndirnar í þessari
| nýju útgáfu til Cape Dorset. —•
Sýndi okkur og sagði: “Innna-ho-
nuk-tuk-put?” Eru þær ekki
fallegar?
j *
Um andleg störf, eða iðkanir
hefir ekki verið mikið á heimil-
um Innúíta, þó má í því sam-
bandi minnast á venju sem víst
er æfa gömul á meðal þeirra og
hefir ekki átt lítinn þátt í að
, stytta löngu vetrarkveldin i
I skammdegi norðurhéraðanna. —-
j Eins og þegar er tekið fram, þá
er það skylda húsbóndans að
annast útiverkin og þá útiverkið
þýðingarmesta, veiðina. '
Á morgnana fer hann á sel,
eða dýraveiðar og er oft lengi
að heiman, en konan bíður
heima með reidda máltíð, svo
kemur maður hennar, sezt þegj-
andi niður, en konan situr fyrir
hann máltíðina sem vanal'egast
er selakjöt og þá aðra sem ýnn
koma úr nágranna húsunum til
þess að segja orð, eða spyrja
nokkurs. Húsbóndinn tekur
kjötstykki úr kjötpottinum, sker
sjálfum sér góðan bita og réttir
þeim næsta, svo gengur kjötið
mann frá manni, því allir eru
velkomnir til máltíðar í húsum
Innúíta á meðan nokkuð er þar
til — gengur mann frá manni,
þar til allir viðstaddir teru mett-
ir, eða búið er úr pottinum. Þá
tekur veiðimaðurinn pípu sína,
fyllir hana, kveikir í henni, hag-
ræðir sér og segir svo frá við-
burðum síðustu veiðiferðar sinn-
ar, á eins áhrifamikinn og ró-
mantískan hátt og hann á kost á,
og er það hin bezta skemtun,
þótt sögusögnin sé stundum
nokkuð aukin.
Á síðari árum, síðan að Innú-
ítar á Baffin eyjunni tóku
kristna trú, eru heimilis guðs-
þjónustur hjá þeim tíðar, sem
allir taka þátt í, með aflmiklum
söng, því Innúítar eru sönggefn-
ir, hafa aflmikla söngrödd og eru
ósparir á að nota hana. Guðs-
þjónusturnar auk söngsins eru
aðallega vitnisburðir, sem menn
færa skapara sínum fyrir gjafir
og guðlega umönnun liðinna
daga og viku og eru slík vottorð
borin fram af alvöruþrungnum
áhuga og mælsku mikilli, en at-
höfninni er stýrt af einhverjum
þektum áhugamiklum safnaðar-
manni á meðal þeirra þegar
prestur er ekki við, sem sjaldn-
ast er, nema þar sem þeir eiga
heima. Innúítar á Baffin eyj-
unni heyra flestir til ensku
kirkjunni, og hefir sú kirkju-
deild látið þýða ritninguna og
sálmabók ensku kirkjunnar a
mál Innúíta, og eru það einu
bækurnar sem þeir hafa til lest-
urs, en þeir lesa þær vel og
kunna nálega spjaldanna á milli-
Framh.
Alþingishátíðin 1930,
eftir próf. Magnús Jónsson er
íslendingum kærkomin jólagjöf-
1 bókinni er yfir 300 myndir og
frágangur allur hinn vandaðasti-
Fæst bæði í bandi og óbundin-
Verð í bandi $20.50 og $23.00,
óbundin $18.50.
Björnssons Book Store
702 Sargent Ave., Winnipeg