Heimskringla - 04.07.1945, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 4. JÚLÍ 1945
Heimakriitgia
<StofnuB lStt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 4. JÚLl 1945
Frá kirkjuþinginu í Árborg
Ársþing hins Sameinaða kirkjufélags Islendinga í Norður
Ameríku, var haldið í Árborg, Man., dagana frá 29. júní til 2. júlí.
Það er ekki tími til stefnu að skrifa rækilega um kirkjulþingið
fyrir þetta blað. En með fáeinum orðum skal að því vikið. Fundar-
gerð ritara skýrir síðar nákvæmar frá því, sem þar gerðist.
Kirkjulþing þetta var ekki frábreytt hinum fyrri ársþingum að
því er góðhug og samvinnu áhrærir. Þeir sem áður hafa sótt þessi
þing, þekkja það einir, hvílíkt vinamót þau eru. Jafnframt því,
sem þarna er komið saman til þess að eiga samræður um þau mál,
sem hjartfólgnust eru félagsmönnum, knýtast þar vinabönd Is-
lendinga æ traustari og innilegri böndum. Fulltrúar og gestir
fara heim til sín með kærar og ógleymanlegar endurminningar
af þinginu.
Það eina sem amaði nokkuð að, var, að veður var óskemtilegt,
nærri stöðugar rigningar, sem vegi gerðu illfæra og hafa aftrað
mörgum, lengra burtu, að sækja þingið. Menn urðu og að halda
sig talsvert inni. En það gaf meira tækifæri til að kynnast betur
og ræða saman og minti þann er þetta ritar á kvöldvökurnar
hieima, þegar komið var heim úr vondum veðrum og menn settust
við samræður og lestur sér til fróðleiks og skemtunar. Veðrið
skapaði þarna eitthvað í líkingu við þennan aldarhátt heima, sem
við þektum og telja má undirstöðu fræðslu og uppeldis þjóðar-
innar.
Ársþingið hófst í kirkjunni í Árborg með sálmasöng og fag-
urri þingsetningarræðu, er séra Eyjólfur Melan flutti. Að því
loknu tók forseti kirkjuþingsins, Hannes Péturson til mála, sett)
þing, bauð gesti velkomna, gerði grein fyrir starfi félagsins á árinu
og framtíðar vonunum um sigur stefnunnar, sem félagið helgaði
sér. Að því búnu mintist hann þeirra góða tíðinda, að á þinginu
væru staddir tveir góðir gestir frá ættjörðinni, þeir próf. Ásmund-
ur Guðmundsson, formaður guðfræðideildar Háskóla Islands, og
cand. theol. Pétur Sigurgeirsson, sonur Sigurgeirs Sigurðssonar
biskups yfir Islandi. Dundi þá við langvarandi lófatak. Var þá
áliðið fundartíma. Eins og ákvieðið var í dagskrá þingsins, var nú
cand. theol. beðinn að flytja erindi. Var það lýsnig á Háskóla
íslands og starfi nemenda, einkum í guðfræðideildinni. Flutti
Mr. Sigurgeirsson það blaðalaust. Var erindið mjög áheyrilegt,
fróðlegt og skemtilegt og fóru menn heim glaðir í skapi eftir að
hafa hlýtt á iþað.
Með þessu lauk fundi fyrsta daginn.
Daginn eftir (laugardaginn 30. júní) var snemma tekið til
starfa, skipað í nefndir og margvísleg félagsmál rædd. Má segja
að þingið færi þá í vinnuföt sín. Auk nokkra nefndarálita, sem
þennan dag voru athuguð, flutti Mr. S. Thorvaldson, M.B.E.,
kveðjur og heillaóskir, frá forseta Unitara-félagsins í Boston, Dr.
F. M. Eliot. Hafði Mr. Thorvaldson heimsótt stjórnarnefnd
American Unitarian Association nýlega. Lýsti hann ferð sinni.
Var hann hrifinn af hve víðfeðmt starf kirkjunnar væri orðið.
T. d. væru 35 únítara prestar við preststörf í hernum og kirkjurn-
ar væru hátt á fjórða hundrað. Líknarstarfsemi þeirra í hernum
léki á miljónum. Unitara-félagið hefði mikilvægt sameiningar-
starf með höndum við kirkju og önnur félög, er trúmálafrelsi
ynnu. Þá ávarpaði og Dr. Sveinn E. Björnsson forseti Árborgar-
safnaðar, þingið, bauð gesti velkomna og fór nokkrum orðum um
frjálstrúarstarfið. Mr. W. Knight heitir maður, er þingið hseim-
sótti; hann er eftirlitsmaður leikmannastarfs og stuðlar að sam-
vinnu þeirra innan Únitara hreyfingarinnar. Hann ávarpaði
þingið og var mál hans vel rómað.
Þriðja þingdaginn, 1. júlí, flutti séra Eyjólfur J. Melan guðs-
þjónustu um tvö leittð, en að kvöldi þess dags, flutti próf.
Ásmundur Guðmundsson fyrirlestur sinn um kirkjumálin á ætt-
jörðinni. Var fyrirlesturinn hið prýðilegasta fluttur og áheyr-
endum til mikillar ánægju. Þótti hinum frjálstrúuðu áhiayrendum
hans' sérstaklega vænt um viðhorf kirkjunnar heima og aukið
víðsýni í iþeim efnum. Þakkaði forseti kirkjufélagsins, Hannes
Péturson, fyrirlesaranum með snjallri ræðu erindi hans. Kirkjan
var troðfull af fólki og var kvöldstund þessi í alla staði bæði upp-
byggileg og skemtileg.
Þingstörf fóru fram nokkurn hluta dagsins.
Upp úr hádegi á mánudag var þingi lokið. Fjöldi mála, eink-
um áhrærandi útbreiðsluströf, voru þá rædd. Tímaritið “Brautin”
er nýkomin út; hafði fyrsta eintak hennar borgað sig vel og munu
þeir er það lásu ekki vilja vera án annars heftis. Útvarpsmessum
var gert ráð fyrir að fjölga. Málinu um leikmannastarf innan
kirkjunnar, var og mikill gaumur gefinn.
Að þessu loknu fóru fram kosningar í stjórnarnefnd kirkju-
félagsins og fóru þær þannig:
Forseti er séra Eljólfur J. Melan, vara-forseti B. E. Johnson,
ritari séra Philip M. Pétursson, vara-ritari frú Steinunn Kristjáns-
son, féhirðir Páll S. Pálsson, vara-féhirðir Jón Ásgeirsson, eftir-
litsmaður sunnudagaskóla frú Marja Björnsson, Árborg.
Myndað var nýtt embætti áhrærandi útbreiðslumálastarf og
var Hannes Péturson kosinn útbreiðslumálastjóri. Ennfremur
var fyrverandi vara-forseti, Sveinn Thorvaldson, M.B.E., gerður
að heiðursfélaga kirkjufélagsins, í viðurkenningarskyni fyrir
óþrotlegt starf í þágu kirkju íslenzkra unitara frá byrjun þess
starfs. Var tillögu útnefningarnefndar um þetta tekið með dynj-
andi lófaklappi. Verður í þing-
tíðindunum frekar frá þessu
skýrt og stofnun hins nýja em-
bættis í útbreiðslumálum.
Við þingslit ávörpuðu hinir
kærkomnu gestir þingsins frá
íslandi þingheim og óskuðu
starfi þingsins og kirkna þess
heilla.
Á sama tíma og þingið fór
fram, hélt Kvennasambandið
ársiþing sitt. Fór eitt kvöldið
fram fjölsótt og góð samkoma
undir stjórn þess í G. T. húsinu í
Árborg. Að öðru leyti verður að
vísa til frétta af Kvennasam-
bandsþinginu er vér vonum að
birtist í þessu blaði.
Móttökum þinggesta af Ár-
borgar-söfnuði, mun lengi við-
brugðið. Allan tíman sem þing-
ið stóð yfir, höfðu fulltrúar og
þinggestir, og þeir voru milli 50
og 60, allar máltíðir á hinu
prýðilega heimili Dr. og Mrs. S
E. Björnsson. Rausn og gestrisni
sem við nutum þar verður ekki
betur lýst, én með orðum próf.
Ásmundar Guðmundssonar er
við kvöddumheimili læknishjón-
anna, en hann kvað þar gest-
risnina hafa setið á guðastóli.
Auk þessa voru allir fulltrúar og
gestir í boði eitt kvöldið á heim
ili Mr. og Mrs. Renesse. Hús
manna stóðu víðar gestum opin.
Fyrir þær framúrskarandi mót-
tökur og góðvild og skemtun
alla, eru gestirnir í mikilli þakk-
lætisskuld bæði við Árborgar
söfnuð og ejinstaiklinga innan
hans og vini í bygðinni.
Að lokum var vegleg veizla
haldin þinggestum á Sumar-
heimili barna að Hnausum. —
Voru þar borð hlaðin vistum sem
annars staðar. Nutu mienn þar
enn viðtals og kynningar. Þaðan
hélt svo hver heim til sín, glað-
ur og þakklátur í huga fyrir ó-
viðjafnanlegar viðtökur og gott
samstarf á þessu ársþingi að
sameiginlegum hugðarmálum
sínum.
Hér hefir aðeins verið stiklað á
steinum og vegna tímaleysis fyr-
ir þetta blað, alt of lítið verið
sagt um ýms atriði, sem jafn-
vel hefir verið minst á. En úi
því vonum við að bætt verði
með fréttum þingritara síðar og
með birtingu erinda og fyrir
lestra er flutt voru á þinginu.
KVEÐJA VESTAN
UM HAF
Eftir Richard Beck
(Ræða flutt á samvinnuhátíð-
inni að Hrafnagili í Eyjafirði, 24.
júní 1944, af prófessor Richard
Beok, forseta Þjóðræknisfélags
Islendinga í Vesturheimi og full-
trúa Vestur-lslendinga á lýð-
veldishátíðinni).
Kæru landar mínir!
Hið mikla leikritaskáld Breta,
William Shakespeare, hefir rit-
að frægt leikrit, er nefnist “Jóns-
msesudraumur”, fagurt og skáld-
legt að sama skapi. Eg hef nú
öðlast það eftirsóknarverða hlut-
skifti að mega eiga minn Jóns-
messudraum heima á íslandi á
þsssu söguríka og ógleymanlega
sumri, hlutskifti, sem hver
heimaalinn íslendingur . vestan
hafs myndi hafa óskað sér og
talið hina mestu gæfu. Því að
langdvölin erlendis hefir áreið-
anlega glöggvað að minsta kosti
öllum þorra þeirra skilninginn á
því, hversu nánum og djúpstæð-
um böndum menn eru tengdir
ættjörð sinni ög ættþjóð. Þeir
finna mörgum betur til þess, að
náttúra íslands er samanofin sál
vorri, að margþættar raddir þess
bergmála þar, eða eins og Grím-
ur Thomsen skáld orðaði það
spaklega:
“Inst í þínum eigin barmi,
eins í gleði og eins í harmi
ymur íslands lag.”
Og þá er eg kominn að því,
sem vera hlýtur þungamiðjan í
orðum mínum alls staðar hér
heima á íslandi, og það er að
flytja kveðjur vestan um haf.1
Eg færi ykkur hjartans kveðjur
frá ættingjum og vinum þeim
megin hafsins og frá öllum ís-
lendingum í landi þar. “Eg bið
að heilsa,--------eg bið hjart-
anlega að heilsa heim og öllum
heima”, var viðkvæðið í sam-
tölum við menn víðs vegar og í
fjölda bréfa, sem bárust áður en i
eg lagði af stað í þessa ógleyman-
legu ferð til móðurjarðarinnar.
Og þegar Islendingurinn vestan
hafs sendir hugfólgnar kveðjur
heim um haf, biður hann eigi að-
eins að heilsa ættingjum og vin-
um, heimaþjóðinni, heldur jafn-
framt átthögum og æskustöðv-
um — landinu sjálfu. Þetta lýsir
sér fagurlega í kveðjuvísu K. N.
Júlíusar skálds til dr. Guðmund-
ar Finnbogasonar, er hinn síðar-
nefndi var á ferðalagi vestan
hafs fyrir mörgum árum:
“Biðja skal þig síðsta sinn:
Svani og bláum fjöllum,
hóli, bala, hálsi og kinn
heilsaðu frá mér öllum.”
Upp úr jarðvegi þessarar ræki.
arsemi til ættþjóðarinnar og ætt-
jarðarinnar er þjóðræknisstarf-
semi Islendinga í Vesturheimi
sprottin, og hún er jafn gömul
landnámi þeirra þarlendis. Is-
lendingar voru eigi fyr komnir
vestur um haf en þeir hófust
handa um þjóðernisleg samtök.
Ástin á íslandi og hinum íslenzka
menningararfi var sá kraftur, er
knúði þá til fyrstu félagslegra
samtaka á vestrænni grund. Og
síðan þeir héldu fyrstu þjóð-
minningarhátíð sína í Milwau-
kee-borg í Bandaríkjunum, 2.
ágúst 1874 eða fyrir réttum 70
árum, og stofnuðu samtímis
fyrsta Islendingafélag í Vestur-
heimi, hefir þjóðræknisstarfsemi
þeirra verið óslitin. Hún hefir
fundið framrás í margvíslegum
félögum, í íslendingadögunum
árlega víðsvegar um Vesturálfu,
sem eru sannkallaðir þjóðernis-
legir upprisudagar, og þá ekki
sízt í stofnun Þjóðræknisfélags
Islendinga í Vesturheimi fyrir
aldarfjórðungi síðan.
En fagurt er það til frásagnar,
að djúpstæður ræktarhugur ís-
iendinga vestan hafs til heima-
landsins og heimaþjóðarinnar
hefir msð ýmsum hætti komið
fram í verki eigi síður en í orði,
eftirminnilegast með drengilegr:
og víðtækri þátttöku þeirra í
stofnun Eimskipafélags Islands,
einhvers hins mesta framfara-
spors, sem ættþjóð vor hefir stig-
ið. Þar sýndu þeir sem oftar,
iiversu velferðar- og framfara-
mál heimaþjóðarinnar standa
nærri hjörtum þeirra. Hver fagn-
aðarfrétt heiman um haf er þeim
gleðiefni, hver harmafregn vek-
ur þeim sorg í huga. Svo náin
eru ennþá böndin, ssm tengja þá
stofnþjóð sinni og ættjörð.
En þjóðræknisStarfsemi Vest-
ur-íslendinga frá upphafi vega
og fram á þennan dag grundvall-
ast í rauninni á þeirri heilbrigðu
og jafn tímabæru kenningu, sem
felst í hinum alkunnu ljóðlínum
Gríms Thomsen:
“En rótarslitinn visnar vísir,
þó vökvist hlýrri morgundögg.”
íslendingar vestan hafs hafa
verið og eru sér enn þsss með-
vitandi, margir hverjir að minsta
kosti, að hver sá maður, sem
slitnar úr tengslum við uppruna
sinn og erfðir, glatar séreðli sínu
og bíður tjón á sálu sinni, verður
eins og rótlaust tré, því að menn
skjóta ekki andlegum rótum i
nýjum jarðvegi á einu dægri.
Þessi kenninger þá eninig kjarn-
inn í stefnuskrá Þjóðræknisfé
lags Islendinga í Vesturheimi,
sem byggir starf sitt á þeim
grundvelli, að Islendingar verði
beztir borgarar þarlendis með
því að varðveita og ávaxta sem
tryggast og lengst alt hið göfug-
asta og lífrænasta í menningar
arfi þeirra. Það markmið skil-
greindi Stephan G. Stephansson
ágætlega í þessum markvissu
orðum:
“Við fósturlandsins frægðarstar
með föðurlandsins sæmd í arf,
af höndum inna æfiþraut,
með alþjóð fyrir keppinaut.”
ÆFIMINNING
Guðmundar Guðmundsonar
að Borg við Lundar
Og hvernig hefir svo hið and-
lega íslenzka atgerfi reynst í
óvægu kapphlaupinu á alþjóða-
skeiðvellinum vestan hafs? —
Reynslan sýnir ótvírætt, að ís
lenzkar menningarerfðir og ís-i
lenzkir eðliskostir hafa orðið Is
iendingum í landi þar sigursælt var
vopn í höndum. Islenzk hreysti
og manndósmlund, íslenzkar
sjálfstæðis- og menningarhug-
sjónir eru skráðar gullnu letri í
Guðmundur sál. var fæddur
að bænum Snotraniesi í Borgar-
firði eystra, sjötta dag október
mánaðar árið 1863. Sonur var
hann hjónanna Guðmundar Ás-
grímssonar og Ingibjargar
Sveinsdóttur, búandi ihjóna á
Snotranesi. Þess má geta að
;s_ | Ingiibjörg móðir hans var dóttir
Gunnhildar Jónsdóttur Árnason-
ar frá Höfn í Borgarfirði, en Jón
þjóðkunnur fyrir karl-
mensku sína svo sem Hjörleifur
bróðir hans og ganga margar
sögur af hreysti þeirra Hafnar-
bræðra, en hitt er minna rómað,
lífi og frjósömu starfi íslenzkra var vitmaður mikill og
landnema í Vesturheimi. í>eir fornspár. Systkini Guðmundar
háðu harða en sigursæla braut-|sál- en börn Þeirra Guðmundar
ryðjendabaráttu sína í sann-ís-i °§ IngibJargar 1 Snotranesi urðu
lenzkum anda og á íslenzkum ■ alls f jórtán en níu þeirra kom
mienningargrundvelli. Hollra á- ust 111 fnllorðins ára, en eru nu
öll önduð nema tveir bræður,
hrifa andlegs íslenzks umhverfis,
íslenzkra manndómshugsjóna og
Páll og Sveinn á Lundar, og, að
menningarerfða, gætir einnig! Því er bezt verður vitað nu’ ein
sterklega í lífi og afkrekum af- systir- Solveig, til heimilis i
komenda íslenzku landnemanna
vestra ekki sízt margra þeirra,
sem
Vestmannaeyjum.
Níu ára að aldri fór Guðmund-
hæst hafa borið og bera ur sál. frá foreldrum sínum og
mierki íslands á þeim vettvangi fluttist til Halldóru Ásgrímsdótt
og varpað hafa mestum ljóma álur> föðursystur sinnar og manns
Islendingsheitið. Örn Arnarson hennar, Jónasar Jónssonar, að
skáld fór því eigi með staðlausa Hrærekslæk I Hróarstungum í
stafi, er hann komst svo að orði I^orður-Múlasýslu. Ekki er ann-
í hinum merka og fagra kvæða-
flokki sínum til Vestur-lslend-
inga í tilefni af komu Guttorms
J. Guttormssonar skálds hingað
heim:
“Þeir sýndu það svart á hvítu,
með sönnun, er stendur gild,
að ætt vor stóð engum að baki
í atgervi, drengskap og snild.”
Vér Isiendingar vestan ihafs
viljum í lengstu lög halda trúnað1 sonar alþingismanns frá
við dýrkeyptar og dýrmætar brjót.
ars getið en að hann hafi hlotið
þar gott uppeldi en oft hafði
hann sarnt orð á því hversu
þungbært það hafi orðið sér að
skilja við móður sína og heimil-
ið svo ungur sem hann var.
Árið 1891 giftist hann
Mekkínu Jónsdóttur, hinni
mestu ágætiskonu. Var brúð-
kaup þeirra haldið að bænum
Sleðbrjót, en Mekkín var systir
Guðrúnar sál. konu Jóns Jóns-
Sleð-
menningarerfðir vorar hinar ís-
lenzku. Vér viljum halda áfram
að yrkja sjálfa oss sem bezt, Mfs-
ljóð vort sem fegurst, undir vor-
um íslenzka þjóðernishætti.
Reynsla vor í þjóðernisbarátt-
Tveim árum síðar fluttu þau
til Ameríku og settust að hér 1
bygðinni (Álftavatnsbygðinni)-
Reistu þau hér bú árið 1894, og
voru ein af fyrstu landnemum
bygðarinnar. Þau eignuðust
á föðurleifðinni, giftur Rann-
veigu Björnsdóttur Þorsteins-
unni vestan hafs, þar sem verið fjögur börn a'lls. Einn af son-
hefir og er ieigi síður nú við | um þeirra andaðist ungur en
ramman reip að draga, hefir þessi eru á lífi: Björgvin, bóndi
einnig alið í brjósti þá von og
vissu, að íslenzka þjóðin eigi
þann viðnámsþrótt og þá virð-|SOnar á Lundar; Þorvaldur, 1
ingu fyrir sjálfri sér og menning-; Winnipeg, kvæntur Laufeyju
arerfðum sínum, að hún gangi Hergeirsdóttur Danielsonar a
sigri hrósandi af hólmi þeirra1 Lundar, og Jóna Guðrún, giff
vandkvæða, sem hún á nú við að Guðm. Mýrdal, bónda hér í bygð
glíma. Öll saga hennar sannar'inm_
það, að hún er þeim kostum bú- j Konu sína, Mekkín, misti hann
in. Hún hefir staðið af sér harð- fyrir fáum árum, hún andaðist
ari hrinu á liðnum öldum og mun 15. 0kt. árið 1942.
því standast þessa nýju þolraun, j Sjálfur varð hann fyrir alvar-
en vitanlega úthieimtir hið menn- iegu brunaslysi fyrir rúmu ári
ingarlega viðnám af hennar S1'ðan og lá oftast rúmfastur eftir
bálfu þjóðernislega árveki og'það. Naut hann þá hinnar beztn
festu. hjúkrunar hjá tengdadóttur
I þeim ræktarhuga og sterkri| sinni, Mrs. Rannveigu Girð'
trú á framtíð hinnar íslenzku mundsson.
þjóðar flyt eg ykkur, tilheyrend- j Hann andaðist 5 júní s. 1. eftir
ur góðir, hjartanlegar kveðjur langa og oft þjáningarfulla legn-
frá Islendingum í Vesturheimi.
Þess má geta að gullbrúðkaup
Öll getum við Islands börn tekið þelrra Guðmundar og Mekkínar
undir með skáldinu, er hann seg- J Var veglegt haldið árið 1941. Va'
ir um ættjörð vora: fjöldi manns þar viðstatt enda
j voru þau hjónin mjög vinsæl.
I Þess má líka sjá glögg merki i
ræðum og ávörpum, sem þeiu'1
j voru flutt við það tækifæri. ÞaU
tóku mikinn þátt í félagsmálu10-
1 einkum kirkjumálum, á grund
í nafni fiændanna vestan At- velli frjálsra trúarskoðana. Guð'
lantsála bið eg blessunar þessari ( mundur sál. var einn af fyrstu
fögru og söguríku sveit, landi meðlimum hins nýmyndaða úni'
voru og þjóð, og hinu endurreistaj tara safnaðar við Lundar. Lágu
íslenzka lýðveldi.—Samvinnan. þær orsakir til þess að þau að'
-------------- ; hyltust þá hreyfingu sV°
snemma, að Þorvaldur sál. f*01^
‘Saga þín er saga vor,
sómi þinn vor æra;
tár þín líka tárin vor,
tignarlandið kæra.”
Boxarinn: Finst þér ekki langt
að ganga úr búningsherberginu
í “hringinn”?
Mótstöðumaðurinn: Jú, En
það er engin hætta á að þú þurf-
ir að ganga til baka.
* * *
Byrjandinn: Heyrið mig. Mig
langar til að leigja Ihest. Hvað
lengi get eg haft hann á leigu?
Hestamðurinn: Við látum nú
Ihestinn ráða því vanalega.
valdsson, bróðir dr. Þorbergs
Sveins Throvaldsonar dvaldi hja
þeim sumarlangt, en þessi mik1*
efnis- og gáfumaður var
snemma hrifinn af frjálstrúar
hyggju iþeirra Emersons, Char>
nings og Parkers. Til minja ulT^
Mekkín og hennar mikla starf
þágu þeirra málefna gaf kveU
félagið “Eining” Sambandskirkí
unni á Lundar vandaða bibl'u-
var sú gjöf formlega afhent söfn