Heimskringla - 13.02.1946, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 13. FEBRÚAR 1946
HEIMSKRINGLA
7.S1ÐA
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FóGETA
Eftir S. K. Steindórs
Framh.
1 upphafi hafði Skúli hugsað
sér, að sem flestir landsmenn
yrðu þátttakendur í þessu merki-
lega framfara félagi, því tilgang-
ur hans var ekki eiginhagsmunir,
heldur hitt að efla hfeill og hag
þjóðarinnar allrar. Þó komst
hann brátt að þeirri niðurstöðu,
að ekki myndi auðið að koma
því við. Urðu það svo einungis
13 menn, er stóðu að þessari
merkilegu félagsstofnun, og nam
fjárframlag þeirra allra einung-
is 1550 ríkisdölum. Var það ekki
mikið fé til að koma öllum þess-
um framkvæmdum af stað. Enda
hugsaði Skúli sér, að herja fjár-
framlögin að mestu leyti út hjá
konungi og stjórn. Mátti þó af
Undangenginni reynslu, telja tví-
sýnt um árangur. Þannig hafði
Magnús lögm. Gíslason á Leirá
nokkru fyrr leitað á náðir stjórn-
arinnar um fjárstyrk, til að koma
upp tóvinnuverksmiðju heima
hjá sér og gat ekki sargað út
u^eira en 300 ríkisdala styrk/ —
Lét Skúli sér fátt um finnast og
fanst sem traustari átaka þyrfti.
ef nokkurs verulegs árangur
væri að vænta. Svo var hann og
þeirrar skoðunar, að tóvinnan
væri ekki einhlýt, þar eð fram-
sóknar og nýrra. athafna væri
vant á öllum sviðum athafnalífs-
ins. Fanst honum að alt þyrfi að
fylgjast að, ef vel ætti að fara.
Þótti Skúla mikið við liggja,
að vanda sem best allan undir-
'búning þessa máls, til að tryggja
fylgi stjórnarinnar, er var hið
nauðsynlegasta frumskilyrði til
þess að einhver árangur gæti
orðið. Ennfremur var honum það
ljóst, að Hörmöngurum myndi
vera lítið gefið um þessi svefn-
rof íslendinga, og að áhrifamenn
úr þeirra flokki, myndu beita
sér, til að gera uppástungur
Skúla og félagsmanna hans sem
tortryggilegastar við stjórnar-
herrana.
Unnu þeir Magnús lögm. á
Leirá, og Skúli, mest að undir-
búningi málsins, og á næsta al-
þingi, 19. júní, 1751, var reglu-
gerðin samþykt og undirrituð af
af þeim hluthöfum, og félagið
formlega stofnað. Voru fram-
kvæmdir þær sem það færðist í
fang, kallaðar “Innréttingar” og
verður því nafni haldið hér. í
stjórn voru kosnir auk Skúla fó-
geta og Magnúsar lögm. þeir
Brynjólfur Sigurðsson sýslum.
í Hjálmholti og Þorsteinn Mag-
nússon sýslum. á Móeiðarhvoli.
Var Skúla falið að fara utan um
haustið fyrir hönd félagsins og
landsmanna í beild og ráðgast
um við stjórnina.
Horrebow kemur til sögunnar.
Árið 1749 um haustið bar góð-
an gest að garði frá Danmörku.j
Var það Niel Horrébow; settist
hann að á Bessastöðum. Horre-
bow, sem var maður hálærður
doktor í lögvísi og kunnur stærð
og stjórnufræðingur, kom hing-
að á vegum danska vísindaf élags -
| ins, er stofnað hafði verið árið
1742. Átti hann að rannsaka
I náttúruauðæfi landsins og margt
annað. Ritaði hann hina fyrstu
Islandslýsingu, sem mark er á
takandi; kom hún út á dönsku
árið 1752, en á næstu árum á
helstu þjóðtungum álfunnar, og
breiddi þannig út þekkingu á Is-
landi, er rituð var af velvild og
skilningi.
Kynntust þeir Horrebow og
Skúli en þeir áttu báðir búsetu
á Bessastöðum, og tókst með
þeim hin ágætasta vinátta. —
Ræddu þeir mjög u-m heill og
framtíð íslands, sem einnig var
Horrebow hið. mesta áhugamál
og taldi hann, að Island ætti að
geta blómgast eins vel og Noreg-
ur. í skýrslu sinni til stjórnar-
innar segist Horrebow: “Hafa
hitt marga skynsama menn á
þinginu og hafi þeir flestir ör-
vænt um hag landsins, en Skúli
Magnúss. fógeti hafi þó haft betri
vonir”. Segir hann að þeir hafi
búið saman á Bessastöðum. Einn-
ig víkur hann að endurbótum á
skólamálum, og telur mikla þörf
á að læknaskóla sé komið hér á
fót, því mjög brýn nauðsýn sé á
lækningafróðum mönnum. Tókst
Skúla að koma því til leiðar að
Bjarni Pálsson var skipaður
fyrsti landlæknir hér árið 1760
og var honum jafnframt falið að
reka lýfjaverslun og kenna lækn-
ingafræði. Svo einnig á þessu
sviði voru upphafssporin stigin
fyrir atbeina Skúla fógeta.
Einn var sá maður, sem ekki
gast vel að vináttu þeirra Skúla
og Horrebow; var það Pingel
amtmaður. Nýddi hann Horre-
bow miskunnarlaust, enda hafði
‘
hann orðið fyrir því óláni að
komast í sjóðþurð, og varð af
þeim sökum að láta af dómara-
embætti í hæstarétti Kaup-
mannahafnar.
•
Ráðguðust þeir Skúli og Hor-
rebow mjög um hugmyndir þær,
sem urðu grundvöllur “Innrétt-
inganna”. En Pingel taldi það
alt hina mestu fásinnu, og vildi
koma öllu þessu ráðabrugg:
fyrir kattarnef. Einnig ætlaði
hann að koma í veg fyrir að Skúli
færi utan. En er það tókst ekki,
greip hann til þess ráðs, að rita
Ochsen greifa, stiftamtmanni,
bréf dag. 13. sept. 1751. Getur
Pingel þess í bréfinu, að þeir
Skúli og Horrebow séu orðnir
mestu mátar, enda ^é líkt á kom-
'ið með þeim, þar er báðir séu
raupsamir glamrarar. “Ætli Skú-
li nú að sigla, og bera upp við
stjórnina “undarlegar uppástung
ur”. Biður Pingel þess innfjálg-
ur mjög, að stiftamtmaður komi
i veg fyrir að Skúla takist að —
“svikja” fé út úr stjórninni
Enda sé það sitt, en ekki þeirra
“félaga” að bera upp allar fram-
fara uppástungur. Segir hann að
Horrebow hafi stórspilt Skúla:
“sem áður hafi verið skynsamur
og viðfeldinn maður” og telur
að réttast muni vera “að fylgja
þeirri gömlu reglu, að láta ekki
íslendinga komast til hárra met-
orða eða embætta. Því þessi mað-
ur er, síðan hann varð landfógeti
orðinn svo hrokafullur, eins og
hann væri orðinn eitthvað ógnar-
mikið, í stuttu máli hann er orð-
inn alveg umsnúinn”.
Sýnir þetta gjörla hugarfar
Pingels í garð Islendinga. Þó má
geta þess, honum til afsökunar
að hann var maður illa stæður
fjárhagslega, og var alveg í vasa
kaupmanna og háður vilja þeir-
ra. Og gætu þessi “notalegheit”
verið frá þeim runnin.
Skúli fer á konungsfund
Urðu þeir Skúli og Horrebow
’amskipa utan með Eyrarbakka-
rkipi um haustið 1751, til að
vinna fylgi konungs og stjórnar
INNKÖLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
Reykjavík
A ÍSLANDI
—Björn Guðmundsson, Reynimel 52
í CANADA
Antler, Sask. ----------K. J. Abrahamson, Sinclair, Man.
Árnes, Man------------Sumarliði J. Kardal, Hnausa, Man.
Arborg, Man............................G. O. Einarsson
Baldur, Man........................ O. Anderson
Beckville, Man---------Björn Þórðarson, Amaranth, Man.
Belmont, Man.............................._.G. J. Oleson
Cypress River, Man....................Guðm. Sveinsson
Dafoe, Sask-------------O. O. Magnússon, Wynyard, Sask.
Ebor Man----------:-----K. J. Abrahamson, Sinclair, Man.
Eifros, Sask...................Mns. J. H. Goodmundson
Eriksdale, Man.........................Ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask___________Rósm. Árnason, Leslie, Sask.
Foam Lake, Sask-------------Rósm. Árnason, Leslie, Sask.
Gimli, Man........—......................K. Kjernested
Geysir, Man----------------------------G. B. Jóhannson
Glenboro, Man.............................G. J. Oleson
Hayland, Man.........._...............Sig. B. Helgason
Hecla, Man.........................Jóhann K. Johnson
Hnausa, Man............................Gestur S. Vídal
Innisfail, Alta_______Ófeigur Sigurðsson, Red Deer, Alta.
Kandahar, Sask----------O. O. Magnússon, Wynyard, Sask.
Keewatin, Ont...................... Bjarni Sveinsson
Langruth, Man......................... Böðvar Jónsson
Leslie, Sask.........................Th. Guðmundsson
Lundar, Man................................D. J. Líndal
Markerville, Alta-----Ófeigu^ Sigurðsson, Red Deer, Alta.
Morden, Man.---------------------- Thorst. J. Gíslason
Mozart, Sask........................... Thor Ásgeirsson
Narrows, Man_________________S. Sigfússon, Oakview, Man.
Oak Point, Man........................Mrs. L. S. Taylor
Oakview, Man._._..........................S. Sigfússon
Otto, Man________________Hjörtur Josephson, Lundar, Man.
Piney, Man................................_S. V. Eyford
Red E)eer, Alta.................... Ófeigur Sigurðsson
Riverton, Man........................ Einar A. Johnson
Reykjavik, Man......................... Ingim. ólafsson
Selkirk, Man_________________________Mrs. J. E. Erickson
Silver Bay, Man.........................Hallur Hallson
Sinclair, Man........................K. J. Abrahamson
Steep Rock, Man...........................Fred Snædal
Stony Hill, Man_________-Hjörtur Josephson, Lundar, Man.
Tantallon, Sask........................Árni S. Árnason
Thomhill, Man___:_______Thorst. J. Gíslason, Morden, Man.
Víðir, Man__________________Aug. Einarsson, Árborg, Man.
Vancouver, B. C_______Mrs. Anna Harvey, 4487 Quebec, St.
Wapah, Man______________Ingim. Ólafsson, Reykjavík, Man.
Winnipeg___—S. S. Anderson, 800 Lipton St. Winnipeg, Man.
Winnipegosis, Man............................S. Oliver
Wynyard, Sask..........................O. O. Magnússon
! BANDARÍKJUNUM
Björn Stevenson, Akra P.O., N. D.
Akra, N. D___ . ____ ___,__________,_____
Bantry, N. Dak_____________ E. J. Breiðfjörð, Upham, N. D.
Rellingham, Wash.___.Mrs. John W. Johnson, 2717 Kulshan St.
Blaine, Wash.......................Magnús Thordarson
Cavalier, N. D_________Björn Stevenson, Akra P.O., N. D.
Crystal, N. D_________C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Edinburg, N. D________C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Gardar, N. D----------C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Grafton, N. D_________C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Uallson, N. D___________Björn Stevenson, Akra P.O., N. D.
Herisel, N. D__*------ C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
Ivanhoe, Minn--------Miss C. V. Dalmann, Minneota, Minn.
Milton, N. Dak............—................S. Goodman
Minneota, Minn.....................Miss C. V. Dalmann
Mountain, N. D________C. Indriðason, Mountain P.O., N. D.
National City, Calif......John S. Laxdal, 736 E. 24th St.
^oint Roberts, Wash.......................Ásta Norman
Beattle, 7 Wash_______J. J. Middal, 6522 Dibble Ave., N.W.
Upham, N. Dak...........................E. J. Breiðfjörð
The Viking Press Ltd.
Winnipeg Manitoba
SNEMMA SAÐNAR TOMATOS
Vordaga Chatham
Þœr allra fyrstu Tomatos—
hvar sem eru i Canada.
Ómetanlegar fyrir norðrið og vestrið
og aðra staði sem hafa stuttar árs-
tiðir. Einnig mjög ákjósanlegar á
öðrum stöðum fyrir fljóta sprettu og
gæði, eru fullþroska tveim vikum
eða meir á undan öðrum ávöxtum.
Reyndust ágætlega í sléttufylkjun-
um 1943 og 1944, þar með taldir
staðir svo sem Lethbridge og Brooks
í Alberta; Indian Head og Swift Cur-
rent i Sask., Brandon og Morden í
Man. 1 kringum Calgary, þar sem
gengu fyrst undir nafninu “Alberta”,
urðu garðyrkjumenn alveg undradi
yfir þeim. 1 Lethbridge voru “Vor-
daga Chatham” fullþroskaðar viku
til tólf dögum á undan öðrum garðá-
vöxtum. I Mordan, Man., var vöxtur
þeirra frá 20% til 40% meiri en
nokkur önnur snemma þroskuð garð
tegund. “Vordaga Chatham” eru
smáar, þurfa ekki að binda upp, og
má planta tvö fet á hvern veg. Eplið
samsvarar sér vel, fallegt í lögun og
að lit, fyrirtaks bragðgott. Er um 2%
þml. í þvermál, en oftast þó meira.
Pantið eftir þessari auglýsing. En
þar sem eigi er nægilegt útsæði að
fá getum við ekki sent meira en
fram er tekið. (Pk. 15?) (oz. 75?)
póstfrítt.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1946
Enn sú fullkomnasta 92
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
og vekja áhuga á þeim vettvangi
fyrir félaginu. 1 Grímstaða-Ann-
ál segir svo: “Þetta sumar sigldi
og landfógeti Skúli Magnússon
uppá eitt og annað, sem síðar
kom fram, sem vera átti landinu
til góðs, en varð minna af sem
síðar gaf raun vitni”
Ekki er auðvelt um það að
segja hvaða áhrif “tilskrif” Ping-
els kynni að hafa haft, ef eigi
hefðu verið orðin stiftamtmanns-
skifti. Ochsen greifi. sem jafnan
hafði verið Skúla velviljaður og
Otti Manderup Rantzau greifi,
er varð stiftamtmaður árið 1750
var Islendingum einkar velvilj-
aður þau 18 ár sem hann gengdi
því embætti; mun Skúli oft hafa
notið þeirrar velvildar. Segist
honum sjálfum svo frá: “í Kaup.
h. eiga Islendingar marga óvini,
Rantzau stiftamtmann og segir:
“Að þsir hafi sýnt og sannað, að
að hann hafði
hans næsta þýðingarmk. að slík-
gætu drukkið erfi sitt. 1 Annál-
hafa hálærður og skapvitur.
Professiona.1 and Business
---- Directory==^=
er var Islendingum svo framúr-
annar konungur hefur verið jafn-
oki hans í þeim efnum. Vildi
hann og fá Islendinginn Jón Eir-
íksson fyrir einkakennara erfða-
prinsins. En Jón færðist undan
þeim vanda svo ekki varð úr.
Hefði það þó getað haft hinar1
farsælustu afleiðingar, því fáuAi
var betur til þess trúandi en Jóni
Frh. á 8. bls.
Omci Phoni Res. Phonb 94 762 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 116 MEDICAL ARTS BLDG. Office hours by appointment DR. A. V. JOHNSON DENTIST 508 Somerset Bldg Office 97 932 Res. 202 398
Dr. S. J. Jóhannesson 215 RUBY ST. Beint suður af Banning raisími 30 877 ViStalstimi kl. 3—5 e.h. ANDREWS, ANDREWS, THORVALDSON & EGGERTSON Lögfrœðingar Bank of Nova Scotia Bldg. Portage og Garry St. Sími 98 291
i i J. J. Swanson & Co. Ltd. REALTORS Rental, Insurance and Financial Aoentt Sími 97 538 308 AVENUE BLDG.—Wlnnlpeg DRS. H. R. and H. W. TWEED Tannlœknar ★ 406 TORONTOGEN. TRUSTS n , dUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 96 952 WINNIPEG
THE WATCH SHOP CARL K. THORLAKSON Dlamond and Weddlng Rlngs Agent for Bulova WaÆchee Marrlaoe Licenses Issued 699 8ARGENT AVE H.J. PALMASON&Co. Chartered Accountanta f 1103 McARTHUR BLDG. PHONE 94 358
H. HALDORSON BUILDER 23 Music and Arts Studios Broadway and Carlton Phone 93 055 Winnipeg, Canada Rovatzos Floral Shop 253 Notre Dame Ave., Phone 27 989 Fresh Cut Flowers Daily Plants in Season We specialize in Wedding & Concert Bouqueits & Funeral Designs Icelandic spoken
CANADIAN FISH PRODUCERS, LTD. J. H. Page, Managing Director Wholesale Distributors of Fresh and Frozen Fish 311 CHAMBERS ST. Office Phone 26 328 Res. Phohe 73 917 — A. S. BARDAL selur llkklstur og annast um útfar lr. Allur útbúnaður sá besti. Knnfremur selur hann allskonar minnisvaröa og legsteina. S43 SHERBROOKE ST. Phons 27 324 Winnipeg
— ÁSGEIRSON’S PAINTS, WALLPAPERAND HARDWARE 698 SARGENT AVENUE Winnipeg, Man. Telephone 34 322 Union Loan & Investment COMPANY Rental, Insurance and Financial Agents Sími 95 061 510 Toronto General Trusts Bldg.

WINDATT COAL Co. LIMITED Established 1898 i 307 SMITH STREET Office Phone 97 404 Yard Phone 28 745 GUNDRY-PYMORE Ltd. British Quality - Fish Netting 60 Victoria St., Winnipeg, Man. Phone 98 211 Manager: T. R. THORVALDSON Your Patronage Will Be Appreciated

THE BUSINESS CLINIC specialize in aiding the smaller business man to keep adequate records and prepare Income Tax Returns. ANNA LARUSSON 415 Mclntyre Blk. Ph. 92 316 Halldór Sigurðsson Contractor & Builder ★ 594 Alverstone St., Winnipeg Sími 33 038

Frá vini FINKLEMAN OPTOMETRISTS and OPTICIANS KENSINGTON BLDG., 275 Portage Ave. Winnipeg PHONE 93 942

PRINCjESS MESSENGER SERVICE Við flytjum kistur og töskur, húsgögn úr smœrri íbúðum og húsmuni af öllu tœi. 58 ALBERT ST. — WINNIPEG Sími 25 888 j C. A. Johnson, Mgr. DR. CHARLES R. OKE TANNLÆKNIR 404 Toronto Gen. Trust Bldg. 283 Portage Ave., Winnipeg Phone 94 908
A. SAEDAL
PAINTER & DECORATOR
*
Phone 23 276
*
Sulte 4 Monterey Apts.
45 Carlton St., Winnipeg
'JORNSON S

ÍÖÖKSTÖREI
hhlhVJ 1
702 Sargent At«w Winnipeg,