Heimskringla - 06.03.1946, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 6. MARZ 1946
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
finst mér það nokkur vorkun
þótt ungur kennimaður vilji
heldur eiga heima í vakandi og
starfandi kirkjulífi en hálf sof-
andi; þótt endrum og sinnum sé
þar máske 13180 upp úr svefni
um jötuna í Bethlehem. Eg
minnist þess sem hinn glæsilegi
kirkjuhöfðingi John R. Mott
sagði einu sinni — og var hann
þó enginn glamrari. “I sumum
kirkjum er slíkt lognmolluloft að
jafnvel englarnir myndu falla
þar í svefn um miðja messu.”
Annars vildi eg, í þessu sam-
bandi benda kunningja mínum
á fyrirlestur þann eftir séra Jón
er hann nefnir “Apologia Pro
vita sua”. Lesi hann hann mun
hann fljótlega komast að raun
um, að séra Jón kunni engu bet-
ur vig sig en Páll í svefnhöfga
hins íslenzka kirkjulífs. Mætti
eg ennfremur benda öldungnum
á að þótt það sé náttúrlega gróf-
lega skemtilegt að gefa náungan-
um andleg olnbogaskot er samt
sem áður bezt að fara varlega
svo menn lendi ekki í rifrildi við
sinn sálusorgara.
Jæja, þetta er nú að mestu
leyti röfl, hingað til hjá okkur
báðum, en það sem á eftir fer
hefir drjúgum meiri þýðingu. —
Páll er valmenni — það kemur
okkur saman um. Jón fullyrðir
að úr því Páll var slíkur maður
geti þau trúarbrögð, er hann til-
einkar sér, ekki verið ófögur, og
svo kvartar hann um að sér sé
ekki um mitt hjal um úreltar
kreddur og kenningar — mér
kemur það ekkert á óvart! Jæja
Jón, gæti okkur samt sem áður
ekki komið samna um að úreltar
kreddur og kenningar séu þó til
t. d. í kaþólsku kirkjunni, því
að sumu leyti ert þú sjálfsagt
ekki kaþólskur. Því verður sem
áður aldrei neitað, með rökum,
að ágætir menn og konur hafa
stundum verið kaþólskrar trúar
— já, sumir þeirra ramm ka-
þólskir. Sama gildir um heið-
ingjana. Sumir mestu gæðingar
veraldar hafa verið heiðingjar
svo sem Socrates, Plato, Marcus
Aurelian og margir fleiri. Samt
myndum við ekki hika við að
segja, að ýmislegt í trúarbrögð-
um þeirra hafi verið ófagurt. —
Margt skapar manninn og margt
fleira en trúarbrögðin verður að
taka til greina svo sem innrætið,
uppeldisáhrif, sjálfsþjálfun,
þjóðmenningu og hugsjónalíf. Ef
dæma skyldi trúarbrögðin ein-
ungis eftir framkomu játenda
þeirra yrði útkoman stundum
sízt kirkjunni í vil. Satt að segja
er naumast hægt að gera hinum
ýmsu kirkjudeildum meiri vansa
en eigna þeim framferði og inn-
ræti sumra meðlima sinna. Ann-
ars getur Jón Bíldfell gengið úr
skugga um hvert séra Jón hafi
álitið sumt í trúarbrögðum Mis-
souri-synodunnar fagurt eða ó-
fagurt, með því að lesa “Nauð-
synlega hugvekju” eftir séra Jón
og reyndar fleiri.
Þá kemur að því, sem eg hefi
sjálfur að segja um séra Jón
Bjamason og athugasemdir Jóns
Bíldfells um það efni. Fyrst af«
öllu met eg mikils að aldavinur
og flokksbróðir séra Jóns skuli
þó viðurkenna að mér farist að
mestu drengilega í þeirri um-
sögn. Frá manni jafn flokks-
bundnum sem Jóni Bíldfell er
þetta heil mikil viðurkenning —
og eg er ekki svo blindaður af of-
drambi að eg taki ekkert mark á
því sem aðrir segja. Þessi við-
urkenning kemur mér til að
halda að mér hafi nokkurnvegin
tekist að mæla drengilega um
góðan dreng, en þannig vildi eg
helzt af öllu um þá ræða.
Nokkrar athugasemdir gerir
greinar höfundur samt við dóma
mína á nafna sínum og fornvini.
Honum finst það óréttlátt að
segja, að andlegri sjón þessa
kirkjuhöfðingja hafi verið beint
allri aftur í tímann. Getur líka
verið að hér sé of sterklega að
orði kveðið og orðið “allri” eigi
Wér ekki alskostar við. En samt
sem áður get eg nú ekki, sann-
færingar minnar vegna, tekið
það aftur, að hann hafi verið
heima í fornöldinni, metið hana
meira, sótt langtum framar ráð
til hennar en sinnar samtíðar.
Þetta þarf ekki að skiljast svo
hann hafi þar með verið útilok-
aður frá öllum skilningi á samtíð
sinni eða framsýni — síður en
svo. Þekking manna á fortíðinni
gefur manni ávalt nokkurn
skilning á samtíðinni og auðveld-
ar manni rökrænar ágiskanir um
framvindu margra mála. Mun eg
síðar að því víkja, að séra Jón
hafi verið býsna framsýnn stund-
um. En útsjón hans var samt
sem áður nokkuð einhliða ein-
mitt af því að hann var svo mik-
ill fornaldar maður.
Nú skal leitast við að styðja
þá staðhæfingu nokkrum stoð-
um að hann hafi verið öðru
fremur fornaldar maður. Hann
er manna glöggskygnastur á bók-
menta og menningar verðgildi
hinna öldnu rita, svo fáir, að
undanteknum nokkrum sér-
fræðingum í þeirri grein standa
honum bar fetinu framar. Alt
öðru máli er að gegna um hinar
nýrri bókmentir; um þær dæmir
séra Jón oft af meiri óbilgirni en
sannsýni. Nægir í því efni að
minnast á ritdóma hans um Þor-
stein Erlingsson, Guðmund á
Sandi, Jón Trausta og enda
fleiri. Það er eins og honum
veiti afar erfiðlega að glöggva
sig á nokkru góðu í samtíð sinni.
Rétt þegar roða tók af hýrri
framfaraöld á Fróni, sér hann
þar ekkert nema andlegan, póli-
tískan og efnalegan uppblástur.
Honum er meinlega við vísindin
og hæðir þau þráfaldlega í riti.
Samt hefir þessi öld verið, að
réttu, kölluð vísinda öldin og
naumast hægt að segja að sá
maður stigi í takt við samtíð sína.
sem smáir það sem öldinni má
helzt til vegsemdar virða. Hon-
um fer sem flestum er stíga víxl-
spor við menningar framvindu
síns tímabils, að hann lendir
stundum í háskalegri mótsögn
við sjálfan sig. Þannig t. d. virð-
ist hann trúa Fróðárundrunum
alveg bókstaflega og öllum anda-
fyrirbrigðum biblíunnar en for-
dæmir nútíðar skoðanir, sem
halda því fram að slík undur
geti gerst.
Það er ekki til neins að hrópa:
“Eg sem þekti séra Jón”. Séra
Jón átti það sameiginlegt við
flest stórmenni, að menn annað-
hvort voru ákvðenir meðhalds-
menn hans eða ákveðnir and-
stæðingar. Enda voru dómarnir
um hann harla mismunandi: alt
frá hinni ruddalegu og ósann-
gjörnu umsögn Finns Jónssonar
— nei, fyrirgefið það var ekki
Fiflnur Jónsson í Winnipeg held-
ur prófessorinn í Kaupmanna-
höfn — til hinna lofsamlegu um-
mæla annara eins ágætismanna
qg Eiríks Briems og enda mót-
stöðumanna hans í trúarefnum,
svo sem Þórhalls biskups, og dr.
Rögnváldar. Eg er samt ekki
viss að orð mín eða þessi dæmi
sannfæri minn heiðraða andmæl-
ing, en þá getur hann Tiugleitt
réttarfarsreglur engil-saxneskra
þjóða, en meðal þeirra eru vitnis-
burðir alúðar vina eða ákveðn-
ustu mótstöðumanna, með eða
móti sakaraðilja fyrir rétti, ekki
álitnir jafn öruggir sem óvið-
komandi manna. Þar með engan
vegin sagt að menn fari vísvit-
andi með rangt mál heldur sjá
vinirnir vini sína í ofbirtu við-
kvæmra endurminninga er hyl-
ur alla galla og allar takmarkan-
ir. Óvinveittir menn sjá and-
stæðinga sína aftur á móti í móðu
meinfýsninnar og sézt yfir kost-
ina. Hvorugt gefur hlutræna
mynd af manninum. Það er
naumast hægt að gera minningu
mætra vina meiri ógreiða en
hefja þá upp í dýrðlinga sæti.
Öfgarnir hefna sín hér sem
endranær. Engin á meira hól
skilið en hann verðskuldar og
engin minna en hann hefir til
unnið. Það er aldrei nema
drengilegt að vilja verja mann-
orð vina sinna; en undan réttlátu
mati er ekki unt að mæla sig
1 sjálfan né aðra.
Nú er að því komið, sem erfið-
ast er að útskýra í fari dr. Jóns
Bjarnasonar, þetta einkennilega
fyrirbrigði, að gáfaður, sam-
vizkusamur, og að minsta kosti
talsvert lærður guðfræðingur.
sker skoðanir sínar svo mjög
í odda við guðfræðalegar, vís- j
indalegar staðreyndir sinnar j
samtíðar. Eg endurtek það, að(
hér sé um vísindalega sannan-
legar staðeyndir að eiga að því
textarannsókn, sögulegan upp-
runa ritninganna og samanburð-
ar trúfræði er að ræða.
Það er ósköp hægt um vík og
segja að séra Jón hafi verið stöð-
ugur í trúnni, t. d. í trú sinni á
Krish Allir, sem nokkuð vita um
trúardeilurnar hér, vita, að þær
snertu aðeins að litlu leyti per-
sónu Krists en voru að mestu um
ritvissu biblíunnar, guðinnblást-
ur, óskeikulleika ritninganna,
gildi trúarjátninganna og rétt-
mætt trúar aðhald í kirkjufélag-
inu. Að mentaður guðfræðingur
geti gengið framhjá öllum rann-
sóknum og réttmætum niður-
stöðum um þessi efni er blátt
áfram ekki hægt nema um sé að
ræða þekkingarsnauðann sjálfs-
byrging og það er séra Jón ekki
Margar af þeim niðurstöðum eru
svo þungvægar að enginn sam-
vizkusamur maður, sem á annað
borð þekkir þær, getur annað en
ályktað, að í þeim hljóti eitthvað
satt að vera, og það viðurkennir
séra Jón líka eins og enn mun
sýnt verða. Eg tel nokkurnvegin
áreiðanlegt að enginn mentaður
guðfræðingur myndi nú halda
uppi málsvörn fyrir sumar skoð-
anir séra Jóns og væri þeim þó
það skylt ef þeir álitu þær á rök-
um bygðar. Að ætla honum svo
geypilega skammsýni, að hann
J vissi ekkert að hverju stefndi
j virðist mér ekki ná nokkurri átt,
I því séra Jón var ekkert flón.
Hvað mótaði þá stefnu hans?
1 Eg held hann svari því einna
bezt sjálfur í þessari athuga-
'semd um nýguðfræðisstefnu dr.
Jóns Helgasonar. Um hana segir
séra Jón á þessa leið: Þótt allar
niðurstöður hans reyndust rétt-
j ar gæti það samt verið rangt að
fara með það mál eins og gert
hefir verið.
Hvað átti hann við? Það fyrst
og fremst, sem séra Björn víkur
að í Minningarritinu, að þær
kynnu að hneyksla margan veik-
an bróður. Mig grunar samt að
fleira hafi þarna undir búið. Séra
Jón grunaði að fyrir staðfestu-
leysi almennings myndi frjáls-
lyndis áhuginn fljótlega þverra
nema þá helzt ef almenningur
1 gæti nokkurn vegin fylgst að í
málunum. Hitt mun honum
samt hafa verið ljóst, að móti
aldastraumnum getur enginn
einstaklingur til lengdar staðið,
að því leyti vissi hann að mál-
staður hans hvíldi á fremur ó-
traustUm grundvelli. I því sam-
bandi leyfi eg mér að segja frá
dálitlu atviki. Ungur maður,
sem hugsaði til prestsskapar í
kirkjufélaginu, vék á fund séra
Jóns og átti samræður við hann
um trúmál. Kom þar að ungling-
urinn lagði þessa spurningu fyr-
ir öldunginn: — Er nauðsynlegt
að skoða t. d. bölbænirnar í Dav-
íðssálminn, Kronikurnar eða
Konungsbækurnar álíka upp-
byggjandi til guðræknis og jafn
innblásnar sem t. a. m. Fjallræð-
una?
Dr. Jón spratt á fætur og gekk
hratt um gólf, stundarkorn, sett-
ist þar næst niður og svarar ofur-
rólega: “Nei, nei, þannig megið
þér ekki hugsa. Engum heilvita
manni dettur nokkuð þvílíkt í
hug. Þetta um bókstafs inn-
blástur, játningar og því um líkí
eru bara okkár útvígi en höndli
þeir (vantrúuðu) þau eiga þeir
hægra með að ná að hjarta-
punkti trúarinnar. Allir óvinir
sækja þar að sem vígin eru veik-
ust.” Ber þetta nú ekki vott um
að séra Jóni hafi fundist sumar tTR ÖLLUM ÁTTUM
varnarstöðvar sínar fremur veik-1 ------
ar? j Alexanders hershöfðingja, sem
Hinsvegar lá það í skapgerð skipaður hefir verið landstjóri í
mannsins, að gefast ekki upp fyr (Canada, kvað von hingað um 4.
en að fullreyndu. Þegar út á aPrit Jarlinn af Athlone, nú-
hólminn var komið teygðist hann veran(ii landstjóri, er búist við 1
lengra frá sanngjörnum sjónar-ia® ^verfi bráðlega heim eftir að
miðum en hounm var sjálfrátt. þi^gið í Ottawa kemur saman 14.
Víkingslundin var sterk í hon-
um og honum hætti við að
gleyma sér í orustu móðnum,
bersýnilega oftalar hann
stundum.
marz.
Hollenzkur maður, sem verið
sig ^ hefir fangi hjá Indonesingum, en
j er nú frjáls, fullyrðir að Japanir
berjist með fallbyssum og skrið-
drekum með Indonesingum á
móti Bretum. Japar segja Indo-
nesingum að samvinna við sína
, , , . , þjóð sé þúsund sinnum betri, en
dæmalaust litla tru a domgremdi .* TT „
„ . . ö. „ i við Hollendinga.
folksms. Hann segist meir að
segja hafa fremur ótrú á prest-
Eins og oftast vill verða um
mannanna börn, voru nokkrar
veilur í skapgerð og hugsana-
gangi séra Jóns. Hann hafði
um, svona yfirleitt, svo lengi sem
hann hefir ekki reynt þá að
góðu. (Apologia pro vita sua).
Á einhverju hlaut sú vantrú að
byggjast; en á hverju, kanske
Jón Bíldfell, sem var nákunnug
ur honum, gæti sagt okkur það?
(Svo vill hann bygggja varnar-
múr kennisetninganna utan um
þessar ístöðulausu sálir þangað
til þeim er trúandi fyrir sjálfum
sér. Þetta mun hann hafa álitið
kennimannlega skyldu sína og í
því var hann efalaust alveg ein-
lægur. __
Almennings er að dæma hvert
eg hef stutt skoðanir mínar
styrkum stoðum. Einu skal þó
við bæta. í kirkjuþings fyrir-
lestri þeim er séra Jón nefnir
“Þrándur í Götu”, ræðir hann
um kreddur og telur nýju guð-
fræðina til þeirra, en segir svo,
að flestar þessar kenningar hafi
einhvern sannleika í sér fólgin,
stundum mikinn sannleika. —
Hann vill samt sem áður ekki
þrengja þeim upp á menn heldur
gefa þeim ráðrúm til að átta sig
á gildi þeirra. í þessu atriði sá
hann lengra en flestir fylgis-
menn hans og sumir hinna. Gall-
in var, að í ákafanum við að
verja hin veiku vígin gleymdist
honum þetta stundum og hætti
við að vanmeta sannleiksgildi og
lífsgildi nýguðfræðinnar og uni-
tarismans. I þessu fráhvarfi dró
hann einmitt þá sem hann ætl-
aði að bjarga út í kviksyndi rök-
þrotanna. Þegar hans misti við rnanm einum
gáfust þeir fljótlega upp og Þa^ starf, er
steinþögnuðu um innblástur og hver verið hafi.
játningar. I munaðarleysi sínu
hverfa þeir svo inn í hið rót-
Frá Ottawa hafa borist skýrsl-
ur um að 1,717,888 menn og kon-
ur hafi verið atvinnulausar í
Canada 1. jan. á þessu ári. Þetta
tr að vísu 3 % lægri tala en 1. des.
1945. En hún er samt óvanalega
há, jafnvel um þetta leyti árs og
mun óðum hækka síðustu vetr-
armánuðina. Vikukaup hefir og
lækkað um 8ý^%; var 1. jan.
$29.05, en sama dag ári áður
$30.10. Einnig þetta er ekki
góðs viti.
K ★ #
“Hver er Mackenzie King”,
var fyrirsögn útvarpsfréttar frá
Moskva nýlega. Fréttin var flutt
á ensku máli og hélt fram að
King forsætisráðherra og leið-
togi liberala, “hafi aldrei sýnt
neitt sem heitið gæti frjálslyndi í
skoðunum. Hann sé frægur fyr-
ir, að hafa ofsótt verkamanna
samtök og samið lög, er banni
kommúnitsflokk í Canada. I stað
þess blómgist vel undir hand-
leiðslu hans félög er hernaðar-
stefnu og fasisma fylgja. Og þessi
félög ráðist á bókasöfn og brenni
hverja bók, sem um frelsi og
framfarir fjalli.”
“King fylgir stefnu Breta út í
æsar,” var bætt við útvarpslest-
urinn.
* * *
í gær var sagt, að dr. Alan
Nunn May, 34 ára gamall cana-
diskur vísindamaður og sem við
atómrannsóknir starfaði hér,
hafi meðgengið að hafa veitt
upplýsingar um
ekki greinir frá
sitt, sem engin önnur bandaþjóð-
anna hefði gert.
* ♦ ♦
“Eg fer hvergi,” voru orð
Francos á Spáni, er Bretar,
Bandaríkin og Frakkland sendu
spönsku þjóðinni nýlega tilkynn-
nigu um, að þeir ætluðu að leysa
hana undan oki Francos og setja
aftur lýðræðisstjórn á fót á
Spáni, með almennum kosning-
um. Franco þykist hvergi hrædd-
ur og segist sitja kyr, hvað sem
þremenningarnir segi.
Það hafa nýlega fundist samn-
ingar, sem Franco gerði við Hitl-
er um að aðstoða hann í að koma
Bretum fyrir kattarnef, taka
Gibraltar og banna þeim inn á
Miðjarðarhaf. Hitler og Musso-
lini lofuðu honum her og flug-
förum til þessa. Franco áleit þá
Hitler hafa unnið stríðið, því
þetta var eftir fall Frakklands.
Bandaríkin tala allmikið um
að Franco-stjórninni þurfi að
velta úr sessi.
* * *
Sonarsonur Vilhjálms II
Þýzkalands keisara, Louis Ferd-
inand Prússa-prins, er í þjón-
ustu herliðs Bandaríkjastjórnar,
sem túlkur, í Bad Kissingen, að
því er hermt er nýlega í Svenska
Dagbladet. Hann vann hjá Ford
milli stríðanna og kom stöku
sinnum í heimsókn til Roosevelts
forseta. Hann vill efla samkomu-
lag milli setuliðsins í Þýzkalandi
og þýzku þjóðarinnar og sjá þjóð
sína rétta við, eftir þetta síðasta
skakkafall hennar.
* * *
Stanley H. Knowles, sam-
bandsþingmaður frá Winnipeg,
sagði í viðtali við blaðamenn í
gær, að hann vildi sjá Alþjóða-
félagið (UNO) verða nokkurs
konar allsherjarlöggjafarvald
heimsins. Hann hefir verið á
fundinum í London. Þetta nýja
Alþjóðafélag álítur hann hafa
betra tækifæri til að verða að
verulegu gagni, en gamla Þjóða-
bandalagið.
ICELANDIC CANADIAN
CLUB NEWS
Neil Bardal will address Ice-
landic Canadian Club meeting
The Icelandic Canadian Club wiil
hold á General Meeting in the First
Federated Church Parlors, Banning
Street, on Wednesday March 20th.,
at 8.15 p. m.
All members and prospective
members are urged to be on hand as
the evening promises to be most
interesting.
The Club has been for(unate in
í ræðu sem Winston Churchill
grónaafturhald þýzk-amerísku hélt í gær í Bandaríkjunum, hélt
lúterskunnar, en þangað ætlaði hann fram að alþjóðafélagið
séra Jón þeim sízt af öllu að þyrfti að koma sér upp her, til að
lenda, enda þykir mér ólíklegt að vernda friðinn. Hann sagði sam-
þeir kunni þar við sig til lengdar. ^komulagið svo bölvað í heimin- [securing Capt. Neil Bardal as guest
Eg held eg geri ekki séra Jóni!um milli stórveldanna, að þessa speaker. Musical entertainment will
rangt til þótt eg fullyrði, að ef.væri full þröf. Ef menning
minna hefði borið á neikvæðu , enskumælandi þjóða ætti ekki að
hliðinni í boðskap hinna nýju kollvarpast, yrðu Bretar og
kenninga myndi hann hafa tekið J Bandaríkin að taka betur hönd-
þeim öðruvísi. Þótt skömm sé um saman en þau gerðu. Hann
frá að segja hefir okkur, sem | fór ósviknum orðum um að Rúss-
frjálslyndir teljumst, gengið ar notuðu hvert tækifæri sem
mjög illa að uppbyggjast í já-
kvæðum kristindómi. Þegar við
vorum búnir að reka djöfulinn á
dyr og þóttumst öruggir að verða
ekki vistmenn hans við andlátið,
fór undir eins að draga niður í
okkur. Það var illa farið, þvi
unitarisminn, hreinn og ómeng-
aður eins og hann var fluttur af
Channing, Parker og Emerson,
og trúað af Jefferson, Adams,
Lowell, Longfellow, Masaryk,
Steinmetz, og eg held mér sé ó-
1 hætt að segja Lincoln (þótt aldrei
væri hann innritaður í neinn
söfnuð), er frjálsasti, fullkomn-
asti og fegursti kristindómurinn
sem nútíðin þekkir, eins og
Matthías vottar, enda svipar hon-
' um mest til frumkristninnar. Nú
I virðist þó nokkur hætta á því að
við verðum líka andlegir munað-
arleysingjar og enda öll þjóðin
íslenzka. Kanske séra Jón hafi
rent grun í það.
Halldór E. Johnson
þeim hefði upp í hendur lagst
eftir stríðið til að færa út ríki
be provided by Mr. Jerry Bardal.
A cordial invitation is extended to
all returned men and women.
Proceedings will commence at 8.30
sharp. Refreshments will be served.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
útbreiddasta og fjölbreyttasta
islenzka vikublaðið
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
bezta íslenzka fréttablaðið
VERZLUNARSKOLANAM
Aldrei hefir verið eins nauðsynlegt og ein-
mitt nú, að hafa verzlunarskóla mentun,
og það fólk sem hennar nýtur hefir venju-
lega forgangsrétt þegar um vel launaðar
stöður er að ræða.
Vér höfum nokkur námsskeið til sölu við
fullkomnustu verzlunarskóla í Winnipeg.
Spyrjist fyrir á skrifstofu vorri þessu
viðvíkjandi, það margborgar sig.
The Viking Press Limited
Banning og Sargent
:: MANITOBA
♦