Heimskringla - 28.05.1947, Side 3

WINNIPEG, 28. MAÍ 1947
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
ÆFINTÝRIÐ Á ÍSLANDI
Eftir dr. phil. Egil Forchhammer
Steingrímur Matthíasson, —
læknir, sem Akureyringum er
að góðu kunnur, og nú dvelur í
Nexö í Danmörku, sendi “íslend-
inigi” eftirfarandi grein fyrir
niokkrum dögum. Er hún eftir
merkan danskan rithöfund, dr.
phil. Egil Fiorchhammer, sem
heimisótti ísland sl. haust. Segir
Steingrímur, að sér hafi þótt
greinin “svo rösklega oig skyn-
samlega rituð”, að hann hafi
þýtt hana. Grein þessi birtist
fyrir nökkru í danska blaðinu
“Information”. Er hún mjög
hlýleg í garð Islendinga.
Ísland er í dag eitt af efnalega
bezt stöddu löndum í veröldinni.
Þetta er sannreynd, og hún kem-
ur illa heim við þær áhyggjur,
sem margir í Danmörku hafa út-
af framtíðarhag íslands, og hafa
megna ótrú á, að veslings landið
muni nökkurn tíma eftir sam-
bandsslitin geta staðið á eigin
fótum. En 9annleikurinn er sá,
að Mand stendur sig prýðilega.
Skipsfarmar af gjafabögglum
með kaffi, te, kákaó og tóbaki,
eða með alls konar ágætum vefn-
aðarvörum, hafa verið talandi
vottur um velmegun landsins.
Hvert einasta skip, og hver ein-
asta flugvél, sem frá Íslandi hef-
ir bomið til Danmerkur, hafa
flutt okkur í heimsóikn unga,
röska verzlunarmenn og hand-
íðnamenn, með peningaiveskiút-
troðin af doilara- og sterlings-
pundaseðlum, sem þeir svo háfa
keypt sér fyrir húisbúnað og land
búnaðarvönir, og ekki sízt vélar
af öllu tagi. En því ber ekki að
neita, að svo snögg auðlegð get-
ur verið hættuleg. Hvernig Is-
land spjarar sig í framtíðinni eri
komið undir því, með hve mikilli
hagsýni farið verður með auð-
inn, og hvílíka möguleika land-
ið geymir til sívaxandi fram-
leiðzlu.
Á lieiðinni yfir hafið mátti
strax merkja miklar breyfingar,
sem orðið höfðu síðan fyrir
striíð. Á fyrsta farrými sáust nœr j
eingöngu efnaðir, vel klæddir og i
örlyndir Islendingar af báðum |
kynjum, en á þriðja farrými ogj
niðri í lestinni var aðeins töluð,
danska. Þar var sægur af dönsk- j
um körlum og konum, vinnu-
konum, matreiðslukonum, land-
iðnamönnum og verzlunarmönn-
um, sem öll voru á leið til ævin-
týralandsins. Eftir þetta forspil
vákti það enga furðu að sjá,
Reykjavík, með sínum 45.000
íbúum, orðjia að stórbæ af
Klondyke tagi.
I einu blaðinu í Reykjavík
stóð svöhljóðandi auglýsing:
“Kiaupið ekki loftskip, án þess
fyrsit að tala við mig”. Þótt þetta
gæfi nokkuð ýktar * hugmyndir
um viðskiptalífið í borginni,
mátti fljótt finna merki þess, að
æðaslátturinn og blóðþrýsting-
urinn væri að verða henni hlelzt
um megn. Stórir ög litlir vöru-
bílar, skrautlegir lúxusivagnar
og skröltandi jeppar þutu í ^
stöðugum straumi eftir mjóum j
götunum. Það er bannað að'
“flauta”, og að gefa merki um|
að sveigja til hliðar er taliðj
spaugilega viðvaningslegt. Ef ^
ekki er pláss á götunni, sveigirj
maður í snatri upp á gangstétt-!
ina, sem reyndar er vant að nota |
sem bílastæði, þegar þarf. En:
veslings vegfarendur verða all-J
an daginn með eldingarflýti að
forða lífi sínu. Þó að þolinmóðir]
lögregluþjónar með blístru og
gjallarhorn reyni að koma dá-
li'tlu gkipulagi á umferðina, skop-
ast Islendingar fremur að slku ]
en að það hafi nökkra minnstu ]
þýðingu. Maður sér á öllu, að
það er nú í fyrsta sinn í þúsund
ára sögu landsins, sem þjóðin á
verulega annrákt, og hún hefir
gaman af því.
Að því undanteknu, að
Reykjavík er velí sveit komið,'
hefir hún aldrei verið fallegur
bær. Nú er þar rykugt og sóða-J
legt umferðar og ósamræmi í.
ýmsu. Á öllum bersrvæðum gína
við rauðir hermannaiþraggar úr
bárujárni frá hernámsárunum.
Þeir eru notaðir til íbúðar fyrir
húsnœðislaust fólk. En hér og
þar er verið að reisa nýbygging-
ar, sem hækka og stækka dag
frá degi. Það eru skólar, kirkjur,
inðnðar- og verzlunarhús. Há-
skólinn og Sjómannaskólinn,
sem nú eru fullgjörðir, sýna
festu í stdlnum, sem liöfar góðu
framundan. 1 úthverfi bæjarins
skýtur upp nýjum húsahverfum
í hröðum vexti. Það eru mest
smærri íbúðir, fyrir 2 — 3 — 4
fjölskyldur hver. Milli húsanna
eru garðar með runnium, blóma-
beðum og grasbala, þar sem börn
mega leika sér. Byggingum er
flýtt sem framast má verða. Hús-
næðisvandræði keyra úr hófi.
Langt fram á nótt heyrast þrýsti-
borar í gangi og einlægar
sprengingar, líkt og d Kaup-
mannahöfn á skærutímanum.
Verzlunarbúðimar í Reykja-
vík eru svo vel byrgar af vörum,
að danskan mann 9undlar. ís-
lenzki verzlunarflotinn beið stór.
tjón í stryðjöldinni, en það, sem
eftir er af skipum, siglir sífellt
landa á milli og færa varning-
inn heim, góðar og gagnlegar
vörur, hvaðanæva að. íslenzka
eimskipafélagið á nú í smlíðum
tvö mikil vöruflutningaskip hjá
Burmeister & Wain, en til bráða-
birgða hafa verið leigð skip í
Danmörku og Bandarikjunum. I
útvarpinu er daglega sagt frá
hvar öll vamings- og farþega-
skip, sem landinu viðkoma, eru
stödd, og hvenær þeirra sé að
vænta heim, og um leið sagt frá
hvað þau hafi að flytja af varn-
ingi.
Ekki sízt er aðdáunarvert,
hvað innlendri vefnaðarfram-
leiðslu hefir farið fram. Nú er
íslenzk ull unnin og ofin, bæðij
gróft og fínt, í margrvíslegri
mynd til skjóls og skartklæðnað-
ar í ýmsum litum fyrir sann-
gjarnasta verð. Sdvaxandi sauð-
fjárrækt (sic!) gefur von um
mikla ullarframleiðslu, ullar-
vinnslu og fatagjörð, sem bald-
ist í hendur við aukinn útflutn-
ing til þess að fullnægja eftir-
spurn klæðlausra karla og
kvenna víðsvegar erlendis.
En það er ekki í höfuðborg-
inni einni, sem nýji tíminn ger-
ir vart við sig. Bóndabæirnir á
víð og dreif um landið eru einn-
ig vaknaðir af dvala aldanna.
Túnið, sem gefur kúnum fóður
allan veturinn, er nú sléttað og
stækkað og' ekki lengur slegið
með orfum og ljáum, heldur
sléttuválum. — Áður bundu
menn töðuna í bagga og reiddu
hana heim á bestum. Nú er öllu j
þurru heyi þjappað saman meðj
dráttarvélum. Túnræktin eykst
hröðum fetum me ðsléttun, eðaj
plægingu og sáningu, o gekki er(
sparaður áburður til að næra
gróðurinn. Kjötframleiðsla, —
smjörgerð og ostagetð er í góð-
um vexti, svo að efcki þurfi í
framtíðinni í önnur hús að
venda, eða sem minst.
1 augum dansikra manna er ís- j
land magurt land. 1 stað skóga
og akra eru stór svæði af land-|
inu þakin eiliífum jöklum og
snjó, en inn á milli eru enda-j
lauisar eyðimerkur hrauns og
sanda. Verðmæti landsins eruj
ekki aðallega gróður og frjó-
semi, heldur hinar feyikivolduigu ]
orkulindir þess. Slíkar og þvílík-j
ar á ekkert land í heiminumj
nema Island. Frá jöklunumj
streyma elfur, sem með fall- j
hraða sínum og straumþunga
geta framleitt fádæma raforku
til ljóss og hita og reksturs ótal
verksmiðjuvéla. Víðsvegar um
landið sýður vatn í hverum og
gosbrunnum og býður þess að
verða hagnýtt af mönnum.1
Helmingur Reykjaivíkurbúa not-
ar rafmagn til suðu, og allir í-
búarnir njóta heita vatnsins frá
uppsprettum víðsvegar utan við
bæinn til hitunar allra sinna
herbergja, til matsuðu þvotta o.
s. frv. Reksturskostnaður er lít-
ilfjörlegur, ag innflutningur
kola hverfur bráðum úr sögunni.
Síívaxandi fjöldi bændabýla á
sín eigin orkuver við bæjarlæk-
inn til ljósa og hitunar, og við
alla meiri háttar hveri og laug-
ar í landinu eru nú komnir gróð-
urSkálar til ræktunar grænmet-
is, aldina og blóma. I nánd við
hveri og laugar er jarðvegurinn
volgur, og sérlega frjósöm,
sendin moldin býður beztu
skilyrði til jarðeplaræktunar .
Þótt íslnnd geti í framtíðinni
orðið meir og meir fært um það
sjálft að afla sér nauðsynja,
verður það fyrst um sinn eins og
áður að flytja inn kornmat, olíu
og ýms hráefni til iðnaðar. En
því meiri, sem framleiðslan
verður í landinu sjálfu og þar
með útflutningur, því betri verð-
ur afkoman. Sem stendur er
verðmætasti útflutningurinn
síld og Síldarafurðir.. Þess vegna
er síldinni og síldveiðunum
rnesti gaumur gefinn af hverj-
um góðum Islending — því að
síldin er á við gull. Það er vara,
sem alls staðar selst, og eins er
síldarmjöl og síldarolía mjög
eftiilsóttar vörur. Framtíðarvel-
megun landsins er mest undir
síldinni kominn. Síðustu árin
hefir síldin brugðiist nokkuð, en
slíkt Skeður annað slagið. Ef til
vill má í framtíðinni korna í veg
fyrir það, Fiskiiflotinn íslenzki
beið allmi-kið tjón á styrjaldar-
árunum, en úr því er nú verið
að bæta í stórum stíl. 1 sumar
héfir verið straumur nýrra vél-
báta og nýtízku togara til Is-
lands, sem smíðaðir hafa verið í
Svíþjóð, Danmörku og Eng-
landi.
Allt framtak dregur margt
með sér í súginn, segir máltæk-
ið og það er dagsatt. Á Islandi
fara margir peningar fprgörð-
um, en það er öhætt að segja, að
íslendingar eru farnir að þekkja
sinn vitjunartíma. Þeir vita það
vel, að velmegunin, sem nú
stendur, getur þá og þegar
brugðist og hjaðnað, og nú búa
menn sig undir að taka mann-
lega á móti breytingunni. Á
styrjaldarárunum borguðu Is-
lendingar ríkisskuldir sínar eins
og fjiölda annarra skulda. Nú er
kepþt af alefli að því að skapa
verðmæti, sem eru varanleg og
hægt er að styðjast við, þegar
vindurinn snýst. Nú eru Islend-
ingar frjálsir og sjálfsábyrgir
framar fléstum þjóðum, og allra
norrænastir eru þeir á Norður-
löndum. Það voru engin sofandi
dauðýfli, íslenzka þjóðin, þegar
bún fyrir rúmri öld losnaði úr
læðingi einokunarverzlunarinn-
ar, eftir margra alda kúgun. Það
var líitil en þrekmikil þjóð, méð
einbeittan vilja til þess að ráða
sér sjálf, og með andans vopnum
hóf hún baráttuna hægt og
seigt áfram flet flyrir fet til að ná
fullveldi yfir öllum sínum einka-
málum. Og nú er það fengið.
Hvað snertir góð þjóðaréin-
kenni og mikla framleiðslu-
möguleika, er bjart undan. En
mesta vandamál framtíðarinnar
er af öðru tagi. Það er spurning-
in um lægnii oog kænsku í al-
þjóðamálum, vandinn mikli,
sem mætir öllum smáþjóðum í
táfli hins komandi alþjóða-
skipulags. Þar siglum við í sama
bát margir smælingjarnir.
—Íslendingur 12. marz.
KONUR HAFA BREYST
Meinlegur skratti. Guðmund-
ur hót maður norður í Fnjóskal-
dal. Hann miissti konu sína, er
Guðrún hét skömmu eftir Jóns-
messu. Þá segir bóndi: “Oft hef-
ir hún Guðrún verið mér hvum-
leið, en aldrei hefir hún tekið
upp á þeim skratta, sem hún
gerði núna, að deyja þegar verst
stóð á, réitt fyrir sláttinn”.
Það má með sanni segja um
heim kventízkunnar, að þar
gangi á ýmsu og ekki sé alltaf
jafn gott að átta sig á því, hvað
um er að vera á þeim slóðum.
Árið 1946 var kallað “ár hinna
bognu lína”, og hið nýbyrjaða
ár 1947, er talið að verði einnig
“bogiínu-ár”, en þetta er í
hreinni mótsetningu við styrj-
aldarárin, þegar beinar línur
voru ríkjandi í sniðum kven-
fatnaðarins og hin einföldu snið
þóttu bezt og sjálfsögðust.
Á þeim tíma var kventízkan
mjög fyrir áhrifum frá karl-
mannafötum, sérstaklega ein-
kennisbúningunum, og konur
gengu þá einnig mikið í ein-
kennisbúningum, svo sem kunn-
ugt er.
Nú eru mjaðmirnar komnar
til sögunnar aftur, og það eftir-
tektarverðasta er, að engin kona
þarf að hafa áhyggjur út af
mjaðmaleysi sínu, né heldur er
nauðsynlegt að ávinna sér þær
með líkamsæfingum eða öðru
erfiði, því að þær er hægt að
kaupa og festa ihnan í kjóla og
pils jafn auðveldlega og erma-
eða axlapúða, sem allar konur
þékkja!
Þannig er nú komið — ef þú
þarft á því að halda, geturðu
gengið inn í verzlun og keypt
einar mjaðmir eða tvennar fyrir
lítinn pening!
En hvað er að segja um vöxt
konunnar undir öllum púðun-
um? Hefur hann breyzt?
Saga er sögð úr heilsufræði-
tíma i skóla nokkrum, að nem-
andi einn hafi kvartað, um það
við kennara sinn, að kennslu-
bókin væri orðin allt of gömul
— hún væri a. m. k. 10 ára!
Sagt er, að kennarinn hafi
svarað vinigjarnlega: “Harla fá-
um beinum hefur verið bætt í
maninslíkamann síðustu 10 árin,
góði miinn”.
Ómögulegt er að neita því, að
'kennarinn hafi haft rétt að mæla
en samt sýnir sagan okkur, að
vöxtur konunnar hefir breytzt,
og það svo töluverðu niemur.
Nú skulum við athuga hinn
“ideala” vöxt konunnar — hinn
rétta vöxt kvenlíkamans.
Samkvæmt úhskurði tízkusér-
fræðinga eru tölur hins “ideala”
kvenlíkama: 86L4 cm — 61 cm
—86'/2 cm (vídd um brjóst —
mitti og mjaðmir). Venus frá
Milo myndi aftur á móti hafa
haft tölurnar 94 cm — 66 om —
96 !/o cm. Nútímakonan er því
töluvert önnur vexti en formóð-
ir bennar.
I fyrsta lagi er hún yfirleitt
hærri og herðabreiðari, en því
verður ekki á móti mælt, að um
mittið er hún heldur sverari.
Þetta sýna mælingar, sem fram
hafa farið í Ameríku á fjölda
kvenna. Þar voru tölurnar: 90
cm — 74 cm — 98 Vfe om (brjóst
— mitti — mjaðmir) meðaltal.
Mælinigar, sem fram fóru 1890
og síðar til samanburðar 1920,
sýndu, að ynigri kynslóðin var
að meðaltali 3^/2 cm hærri en
mæður þeirra höfðu verið.
Þessar mælingar sýndu og, að
þær voru yfirleitt Líkamsþyngri.
og mittissverari, en aftur á móti
greninri um mjaðmir.
Hvað er það, sem hefur orðið
þess valdandi, að þessar breyt-
ingar hafa átt sér stað?
Að sjálfsögðu hefur tázkan
unnið sitt verk, og sá stáll, sem
ríkjandi hefur verið á hverjum
tíma, hefur breytt útliti konunn-
ar, það sjáum við fljótt, ef við
lítum í kvennablöð frá gamalli
tíð. — Sömuleiðis hafa stöðugar
auglýsingar og ýmis konar
fræðsla um fegrun, haft þau á-
hrif, að konan í dag hugsar meir
um þessi efni og sinnir þeim
meir, en frummóðir hennar
gerði.
En hér kemur og annað tilj
gréina. Nútímakonur stunda
miklu meir íþróttir hvers konar,
en mœður þeirra og ömmur
gerðu.
Vásindaleg þekking á bætiefn-
um og kjarnfæðu ímis konar
hefir og gert sitt gagn.
Og að lökum er einn þáttur,
sem ekki má gleyma, en hann
er sá, að mikill fjöldi kvenna í
dag vinnur utan heimilisins. —
Þær eru að heiman mikinn hluita
dags, burt frá eldhúsinu, en með-
an þær dvöldu öllum stundum
við stóna, var oft harla miikil
freisting fyrir þær, að fá sér auka
bita á ýmsum tímum dags, og
svo urðu þær að bragða á matn-
um, til þess að reyna hann, og
það igat orðið óþarflega oft!
Konan er á framfaraleið, hvað
vöxt snertir. — Henni hefur tlek-
izt vel, og nú orðið heldur hún
vexti siínum lenigur en fyrr. —
Hin hæfiiega meðalstærð verð-
ur æ algengari. — það er þvi
augljóst, ef litið er til baka, 40—
50 ár aiftur í tímann, að konunn-
ar hafa ekki setið aðgerðarlaus-
ar og látið sér nægja að bíða
þess, að tíminn færði þeim gull
og græna skóga. — Þær hafa rétt.
móður náttúru hjálpanhönd, en
um það, hvað framtíðin kann að
geyma þeim, er éngu hægt að
spá. —SamvLnnan.
ELSTU LEIKRIT Á
ÍSLANDI
I Árbók Landsbókasaifnsins
1945, sem nýkomin er út, birtist
skrá yfir öll íslenzk leikrit, þýdd
og frumisamin. Er skrá þessi
samin af Lárusi Sigunbjörnssyni,
og fylgir henni stutit igreinar-
gerð. Er þar ýmislegt fróðlegt
að finna, og tekur “íslendingur”
sér það bessaleyfi að birta hér
nokkur atriði úr greinargerð
þessari.
“Þar sem eg hef tekið mér svo
stórt í munn, að nefna sknána
íslenzk leikrit 1645 — 1946,
þykir mér hlýða að gera nókkra
grein fyrir elztu leikritunum.
Elzt er í skránni Belialsþáttur
eftir Jacobus Palladinus de
Thermao, þýddur að eg hygg
um 1645. Ekki er þessi tímasetn-
ing örugg, en af biblíutilvitnun-
um, sem í leiknum eru, má ráða,
að Þorlákisbiblíia (1637) hefir
verið komin út, því að nokkrar
tilvitnanir eru teknar orðrétt
eftir henni, en langflestir ritn-
ingarstaðir virðast vera tilfærð-
ir eftir minni méð orðalagi Guð-
brands biSkups (1584). Aðalupp-
Skrift leiksins, sém er í Lands-
bókasafni, er miklu yngri, gerð
af Þorsteini Halldórssyni í
Skarfanesi á aðeins 4 dögunx
eins og frá er greinit í uppskrift-
inni. Leikritið er svo langt, að
uppskriftartíminn er ótrúlega
stuttur, nema Þorsteinn hafi
setið við að skrifa leikritið upp
svo að segja í einni lotu, og er
þá Ó9ennilegt, að hann hafi haft
frumriitið undir höndum heima
í Skarfanesi, heldur hafi hann
komizt yifir það einhvers staðar,
þar sem hann var gesitkomandi
og þurft að hafa hraðann á. I
námunda við Skarfanes á Landi
voru handrit helzt að finna í
Skálholti og ef til vill á Keld-
um. Þorsteinn dvaldi þar tíðum
H HAGBORG FUEL CO. H
★
Dial 21 331 S 21 331
við skriftir og eins í Skálholti,
en þar brann full kista hans af
uppskriftum hans og bókum,
sem hann hafði komið þangað
til geymslu. Trúlegast hefir
frumrit Belialsþáttar verið í
Skáltolfi. Vegna tímaSetningar
gæti þýðingin verið eftir Björn
Snæbjörnsson, skólameistara í
Skálholti 1636 — 1647. Hann
hafði verið lengi (12 ár) við nám
í Kaupmannáhöfn, “var meir
haldinn marglesinn maður en
fljótskarpur, hafði helzt áunnið
sinn lærdóm með langsamlegri
ástundan, frómur maður, en í
sumum hlutum mjög tortrygg-
ur”, eins og Jón prófastur Hall-
dórsson segir í Skólameistara-
sögum.
......Næsta leikrit að aldri
til er frá því um 1700. Það er
samtal stallsystranna Barfoöru
Agötu, þýtt úr dönsku, að því er
segir í einni uppskriftinni. Árni
Magnússon fékk að láni eintak
af þessari þýðjngu frá nafn-
greindum manni í ágústmánuði
1711, og er ekki farið að skila
h'andritinu enn til Landsbóka-
safnsins, hvað sem síðar verður,
en meðan það er ekki gert, er
seint um vik að bera saman upp-
s'kriftirnar.
......Næst á eftir þýðingun-
um tveimur kemur nú fram
frumsaminn leikur eftir séra
Einar Hálfdánarson í Kiiikju-
bæjarklaustri. Leikurinn heitir-
Gestur og garðbúi og er til í
tveimur uppskriftum. Leikurinn
getur ekki verið saminn fyrr en
nokkru eftir 1720, þegar séra
Einar tekur við prestsþjónustu
á Kirkjufoæjarklaustri, því að
leikurinn á í aðra röndina að
sýna “orð- og talshætti eystra og
syðra” eins og Sighvatur Borg-
firðingur segir í Prestaævum.
Við lauslega yfirsýn virðist mér
það vel geta átt við þetta leikrit
eins og hið næsta í röðinni, að
það sé að nökkru leyti samið upp
úr einhverri leikskemmtun, sem
skólapiltar hafa haft í sínum
hópi. Séra Einar Hálfdánarson
var brautskráður úr Hólaskóla
1715, en næsti leikritahöfundur,
séra Snorri Björnsson, úr Skál-
holtsiskóla 1733, og verður leik-
rit hans, “Sperðill”, tímasett
með nokkrri vissu nálægt 1760”
—Mendingur
Karl einn, er gengið hafði til
skrifta með öðru fólki, hvarf úr
kirkju undan útdeilingu, og er
henni var lokið, vantaði karlinn
Meðlhjiálparinn gengur út að
leita hans og finnur hann inni í
eldhúsi á bænum og er hann við
skófnapott. Meðhjálparinn ségir
honum hvar komið sé í kirkj-
unni og s'kipar honum að koma
þegar með sér. Þá segir karlinn:
“Skárri eru það nú fjandans
lœtin. Ekki liggur Lífið við, má
eg ekki skafa pottinn áður?”
ífl// • • • •
CITY HYDRO
for depenclable, Iow-cost electric
service in your new home,
PHONE 848 124
City Hydro is Yours — USE 1T!