Heimskringla - 28.04.1948, Side 4
4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. APRÍL 1948
ffghnskrhtgla:
(StofnwB 188«)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Kigencfur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Ver8 blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendisit:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa -
WINNIPEG, 28. APRÍL 1948
Manitobaþingi slitið
Þingi Manitoba-fylkis, var slitið s. 1. fimtudag. Hafði það þá
staðið yfir tíu vikur og tvo daga og er talið lengsta þing á sex árum.
Þingmenn ættu því ekki síður að hafa unnið fyrir mat sínum
nú, en áður,
En á þessu þingi, sem öðrum endurtók sagan sig um það, að litlu
eða engu virtist í verk komið fyrstu vikurnar. Það var ósköpin öll
fjasað um mál, sem fyrir utan verkahring þingsins lágu og eytt í
það miklu, af dýrmætum þingtíma. En þrjú veigamestu málin á
þinginu, voru rædd og samþykt á tveimur eða þremur siðustu dög-
um þingsins.
Eitt þessara stærri mála laut að þvi, að fylkið tæki að sér eftir-
lit með raforku bæði í bæjum og í sveitum. Hafði maður að nafni
Hogg, rannsakað þetta mál og segir að orkuforði fylkisins (á Win-
nipeg-ánni) sé lítill og verði að varðveitast. Var í fyrstu haldið, að
fylkisstjórnin ætlaði að leggja þessa framleiðslu grein undir sig,
tæki í sínar hendur Winnipeg Hydro og Winnipeg Electric félagið.
Á lágverði eða framleiðsluverði er gizkað á, að þetta hefði kostað
fylkið um 70 miljónir dala. En rétt áður en atkvæðagreiðsla for
fram um málið á þinginu, kom í ljós, að það, sem við væri átt, væri
ekki annað en það, að veita fylkisstjórninni leyfi til að líta inn í
þetta mál en þó þannig, að byrjað yrði að leggja grundvöll frá
lagalegu sjónarmiði að starfinu í helid sinni. Milli Winnipeg-
borgar og fylkis, er þarna um einhverja surðu að ræða, sem á þráð-
inn hljóp, er Manitoba gerði samninginn síðasta um skattamálin, við
sambandsstjórnina. Þó þarna kenni því flausturs og óþarfs hraða í
samþykt þessa máls og eiginlega ranglætis gagnvart Winnipeg-
borg er stjórnin ráðfærði sig aldrei við, er að líkindum engu að
kvíða um það, að fylkið kúgi þau orkufélög, sem nu eru starfandi
til að afhenda sér orku-eftirlitið. Og eins og bæjarráðsmenn sumir
hafa bent á, þykir þeim það skrítið, að hlutir Winnipeg Electric
félagsins að minsta kosti hafa alt í einu hækkað í verði. Að vísu
þarf ekki annað til þess, en að ár hafi betur verið komið fyrir borð
innan starfsreksturs félagsins. En eins og af hálfu þingsins er frá
málinu gengið, dylst ekki flaustursbragurinn á afgreiðslunni.
Annað mikilsvarðandi mál, sem þingið afgreiddi síðustu dag-
ana, var verkamála-löggjöf, sem verkamenn hafa ávált æskt og
talað er um sem Labor Code. Er sú löggjöf um sumt ákveðnari en
eldri lög, einkum það er að verkföllum og þessháttar lýtur, sem
ávalt skal ljúka með samningum, án mikillar íhlutunar af stjórnar-
hálfu. Mun meirihluti verkamanna skoða hana sæmilega frjálslega
og réttláta; þó gerðu þeir nú eitthvað 30 breytingar tillögur í þessu
sambandi, er allar voru feldar. Voru þær í mörgu fólgnar, eins og
t. d. því, að leyfa stjórnarþjónum að tilheyra eða mynda sín á milli
verkamannasamtök, sem ekki fékst. Ennfremur vildu verkamanna-
sinnar, að strikað væri út í frumvarpinu, að lögreglumenn mættu
ekki bindast samtökum og gera verkfall, sem önnur verkamanna-
samtök, en það fékst ekki. M. A. Gray, Winnipg þ.m. og C.C.F.-
sinni summaði upp syndir stjórnarinnar með þessu.
1. Að ljúka svo þinginu, að veita ellistyrkþegum enga náð
eða von.
2. Fyrir að útiloka að stjórnarþjónar gætu bundist samtökum,
sem væri stór móðgun í þeirra garð.
3. Að veita málum Winnipeg-borgar enga ásjá.
Hann fór ennfremur fram á, að næsta þing kæmi saman 15. des.
til þess að nægur tími ynnist til að ræða hásætisræðuna og eins
margar skýrslur væru lagðar fram og hægt væri, áður en þingmenn
færu heim um hátíðirnar.
Hinar daufu undirtektir, sem Gray minnist á í sambandi við
mál Winriípeg-borgar, voru aðallega tvö. f fyrsta lagi fór bæjar-
ráðið fram á að fá grundvallarlögum sínum breytt þannig, að skatta
mætti heimta af byggingum eða skrifstofum, sem krúnunni væru
leigðar, eða með öðrum orðum sambandsstjórninni. Hefir sam-
bandsstjórnin hér haft svo margar skrifstofur á leigu frá einstökum
mönnum síðan fyrir stríð, að gólfrúm þeirra svarar til 170,000 fer-
feta, eða tveggja stórhýsa á borð við París-bygginguna á Portage.
Winnipegiborg hefir tapað auðsjáanlega miklu í sköttum á þennar,
hátt. En dómsmálaráðherra Manitoba (Hon. J. O. McLenaghen),
var ófús að veita bænum þessi umbeðnu hlunnindi. Kvað það þó
eiga sér stað t. d. í Halifax, að óbeinn skattur sé af slíkum bygging-
um greiddur þar. Mjög líklegt er, að dómsmálaráðherrann hafi
óttast, að þessu fylgdi, að fylkið yrði þá einnig krafið um skatt á
öllum eignum sínum hér, svo sem talstíma-, rafroku- og áfengis-
verzlunarhúsum sínum. En spurningin er, hvort bæði fylkis- og
landstjórnir, sem sömu hlunninda njóta af framförum og vexti
bæjar og hver önnur viðskiftastofnun, eða einstaklingur, ætti ekki
álveg eins að bera ábyrgð á velferð og afkomu bæjarins og aðrir
borgarar.
Hitt atriðið sem bærinn fór fram á við fylkisstjórnina áhrærir
einnig skatta og felur í sér beiðni um leyfi til að skatta C.P.R. fé-
lagið meira en gert er. En til þess þarf bærinn að fá stofnskrá
sinni eða lögum frá 1881 breytt af fylkinu. En þá gerðist það að
bærinn undirstkrifaði samning við C.P.R. félagið um skattundan-
þágu vissra landeigna, er til járnbrautarinnar þurftu. Það skilja
þetta margir sem svo, að C.P.R. félagið greiði enga skatta. En það
er vitleysa. Það greiðir skattá af hóteli sínu og fleiri eignum, er
fyrir einu eða tveimur árum voru hækkaðir um $10,000. Þetta skatt-
fría land fyrir járnbrautirnar, virðist líkt hafa staðið á með og
hvert annað ómælt land á þeim
tímum enda þótt Winnipeg ætti
það, að lítils hafi virt verið, en
hagurinn á hina hliðina auðsær
af að fá félagið að hafa hér sínar
bækistöðvar. Vöxtur bæjarins var
undir því kominn og það gat
hent sig, að Winnipeg hefði ann-
ars orðið Selkirk og Selkirk Win-
nipeg. Umræðunum á þingi um
þessa beiðni bæjarins, að afnema
þessi'lög frá 1881, er að því lúta
að gömlu mennirnir í bæjar-
stjórninni þá (1881) hafi ekki
vitað hvað þeir voru að gera,
munu því ekki allir sammála. En
hvað sem því líður, vildi þingið
ekki verða við tilmælum bæjar-
ins í þessu efni, enda ilt fyrir
fylkið og alla að halda ekki gerða
samninga. En þegar hæst stóð í
stönginni með þetta mál á þingi,
tekur C.P.R. félagið málið um
hvort samningur þessi sé ekki
gildur, fyrir dómstólana til að fá
úrskurð hjá þeim um það. Og
þar við situr nú. En hér í vest-
urfylkjunum, var járnbrautin
víða lögð um ómælt land og sem
krúnan þá átti og mun hafa verið
veitt á svipaðan hátt og brautar-
stæði hér félaginu skattfrítt. Það
sem bærinn og aðal talsmaður
hans G. S. Thorváldson, heldur
fram, er, að gömul lög og samn-
ingar sé óhjákvæmilegt að end-
urskoða, vegna breytinga tím-
anna. Þetta er það helzta, sem
haldið var fram með og móti í
þessu máli í umræðum þingsins,
sem alveg lauk og voru bannaðar
eftir að málið kom fyrir dómstól-
ana.
í kjördæmamálinu urðu niður-
stöðurnar þær, að fela milli-
ELINBORG LÁRUSDÓTTIR:
ÁVARP
ílutt á samkomu á sumardaginn fyrsta í
Sambandskirkjunni í Winnipeg
1 dag er sumarmála samkoma lítið að sjá nema legsteinar
Sambandskirkjunnar í Winnipeg.’gömlu biskupanna, og svo af-
Eg þakka það traust sem mér tökustaður Jóns biskups Arason-
hefir verið sýnt með því að biðja1 ar. Dr. Rögnváldi fanst því fátt
mig að flytja hér ávarp.
Heima í Reyíjavík eru haldin
mót á hverjum vetri, svo að segja
úr öllum sýslum landsins. Á
þessum mótum mæta menn göml-
um vinum og kunningjum frá
æskudögunum. Og þar mæta
menn ungum mönnum sem
sprotnir eru upp úr sama jarðvegi
— og þar gera menn sér glaðan
dag með sýslungum sínum. Þessi
mót eru kynningarstarf og miða
til þess að halda hópinn, glæða
áhuga manna fyrir starfi því sem
sveitinni má að gagni koma og
til að hvetja einstaklinga og alla
heildina til að hlúa að sveit sinni
og sýslu. Þetla er gott og þarft.
En til grundvallar þessu liggja
dýpri rætur.
í hug mér hefir oft komið þessi
spurning: Hvers vegna eru menn
fremur að hugsa um sína sveit,
en einhverjar aðrar sveitir á okk-
ar litla landi? Landið okkar er
svo lítið að skifting ætti varla
að koma til greina. Auk þess
hefi eg hitt menn sem eru svo
víðsýnir, svo stórhuga að halda
því fram að allar þjóðir ættu að
vera ein þjóð — og heimurinn
allur sameiginlegt heimaland
allra jafnt.
En eg er hrædd um að það líði
þinganefndinni, hinni sömu ogjár og aldir þar til sú hugmynd
áður, að bisa við það mál til I rætist, og ber margt til þess. Ekki
næsta þings. Þingmennirnir
voru álíka fjarri hver öðrum í
því máli og Marshall og Molo-
tov um frið.
Tillaga Stubbs um að kjósa
konunglega rannsóknarnefnd í
málið um meðferð stjórnarinnar
á Donald F. Tedlie, aðalvitni í
málinu um járnbrautaslysið í Du-
gald, var feld. Eins og áður hefir
verið getið í Hkr., var Tedlie
svo að skilja — hugmyndin er
góð í sjálfu sér. En eitt er að
hugsa — annað að framkvæma.
Svo mikið er víst að sá heimur
sem skapaðist á þann hátt yrði
áreiðanlega alt annar heimur, en
sá sem við lifum í.
Það sem aftrar því meðal ann-
ars að þjóðirnar geti orðið að
einni þjóð, er ást sú sem menn
bera í brjósti til föðurlands síns
varpað í fangelsi til geymSlu t ~ °S svo ef tU vil1 ekkl hvað sízt
Þótti það óvönduð meðferð og
fékk stjórnin ómælda ofanígjöf
fyrir það frá Stubbs og G. S.
Thorvaldson. Ti'l að gera málið
enn ægilegra, var haldið fram, að
maðurinn væri ekki heill heilsu
en jafnvel þó stjórnin bæri á
móti því, var það lítil afsökun
fyrir að vitnið, saklaus maður,
sæti í fangelsi. Það hefði átt að
vera vandræðalaust að geyma
hann á einhvern annan hátt.
Út af burtför Truemans frá
Manitoba-háskóla, urðu talsverð-
ar ýfingar milli Hansons, leið-
toga C.C.F. á þinginu og Garson
forsætisráðherra. Um árangur af
því getur ekki í þingfréttum.
Að fjármálunum undanskild-
um, sem áður hefir verið getið í
þessu blaði, og sem í góðu lagi
virðast vera þar sem heildar-
skuldina var hægt að lækka um
16 mlijón dali, eru nú flest hinna
stærri mála á þingi nefnd, af þeim
59 lagaákvæðum, sem alls voru
samþykt.
Annar ílsenzki þingmaðurinn,
G. S. Thorvaldson, K.C., hefir
I
hin djúpa þrá sem mönnum og
skepnum er í blóð borin til átt-
haganna — æskustöðvanna. Það
er átthagaþráin sem skáldin hafa
gert að yrkisefni bæði í bundnu
og óbundnu máli. — Þið hafið
sennilega mörg ykkar lesið sögu
Þorgils Gjallanda — söguna um
Stjörnu — fallegu hryssuna, sem
ekki undi sér á ókunnum stöðv-
um — sem friðlaus þráði heim
og vann það til að brjótast yfir
f jöll, ár og örævi. Hún varð úti
— beið ósigur og dó fyrir þrá
hjartans.
Þið hafið líka lesið kvæði
Stephans G. Stephanssonar:
“Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.’1
Þarna á Stephan einkum við
það, að umhverfið móti manninn
— þýðir að hver og einn beri
það með sér, hvaðan hann er upp-
runninn.
Það er gott svo langt sem það
nær. En samt hygg eg að átt-
lagt mikið til mála þingsins, tal- j haga þráin sé manninum að mestu
að út í flest hin meiri og tók ósjálfráð. Eg hefi þekt mann
forústu í flutningi þeirra mála,! sem £iuttist vestur um haf er
er bærinn þurfti að leita til þings' hann var 6 ára Ekki er hægt að
með. Voru sum þeirra mála á! segja að umhverfið hafi verið
móti stjórninni, er hann fylgir,, búið að hann En samt sem
en horfði ekki í, ef málin jáður var hann íslenzkari j anda
voru frá hans sjónarmiði þjóðfé- en flestir þeir sem eg hefi hitt á
laginu til heilla. Þetta er frem-
ur nýtt á þingum en mun þar
skoðað þroskamerki að flestra
dómi.
lífsleið minni. Hann unni ætt-
jörð sinni heitt — en þó unni
hann heitast heimasveitinni
Skagafirði.
Þessi maður var dr. Rögnvald-
Hvar er eg? stundi hinn ur Pétursson. Þegar hann var
veiki maður, þegar hann vaknaði síðast heima 1937, komst e,g að
til meðvitundar eftir langvar-
andi veikindi. — Er eg kominn
til himna?
Konan hans sat við rúmið hans
og sagði:
—Nei ég er hérna hjá þér enn-
þá.
því að hann hafði aldrei komið
að Skálholti, hinu forna biskups-
setri. Við hjónin fórum með
hann og konu hans austur og
sýndum þeim staðinn. Því miður
sézt nú lítið eftir af hinni fornu
frægð Skálholts. Staðnum hefir dalnum þar sem hann sá heim að
ekki verið haldið við. Þar er fæðingarheimili sínu. Því gerð-
um — og ekki fanst honum
nærri eins fallegt í Skálholti og
á Hólum í Hjaltadal — þar er þó
víðsýnt og fögur er fjallasýnin
séð frá Skálholti. Okkur frú
Pétursson kom því saman um
það, að dr. Rögnvaldi fyndist
ekki eins fallegt í Skálholti af
því að Skálholt væri ekki í Skaga-
firði. Dr. Rögnvaldur dáði að
vísu landið en þó einkum Skaga-
fjörð. Og mun fleirum fara svo
að þeir dái mest sína sveit.
Þetta var síðasta för dr. Rögn-
valdar heim til íslands og hann
gekk þess ekki dulinn. Sú för
var farin af ást til lands og þjóð-
ar og þó einkum eins héraðs
Skagafjarðar. Hann var að koma
bréfum Stephans G. Stephansson-
ar og síðustu kvæðabókinni hans
á framfæri þar heima. En Steph-
an var eins og allir vita Skagfirð-
ingur að ætt og uppruna.
Það eina sem varpaði skugga á
síðustu för dr. Rögnvaldar var
að hann gat ekki séð Skagafjörð,
treysti sér ekki svo langt í bíl.
Þessi drengur sem fer 6 ára al-
farin til Vesturheims, man samt
alla daga heimalandið og þráir
það. Stórborgarlífið nær ekki að
varpa rýrð á litla landið, né rífa
úr brjósti hans minninguna um
heimalandið — alla daga verður
það honum hjartfólgnast — og
alltaf er það eiginlega það, að
heima er ein sveit, sem hann ann
framar öllum öðrum sveitum,
sem stendur á bak við allar
hans athafnir meðal Vestur-ís-
lendinga og heima. Hann var
stöðugt að vinna fyrir land og
þjóð — og það sem áunnist hefir
í þá átt er ekki hvað síst hans
verk.
Þessi mót heima á íslandi,
Skagfirðinga mót, Breiðfirðinga
mót, Arnesinga mót og mörg
fleiri eru til orðin vegna þess að
við unnum einni sýslu framar
öðrum og þó ann hver einstakl-
ingur mest æskustöðvunum. Og
við eigum eins og dr. Rögnvald-
ur enga heitari ósk en þá, að hlúa
að og vinna eitthvað gagnlegt
fyrir sveitina okkar.
Eg hefi stundum verið að velta
því fyrir mér hvað gerði að hjú-
in voru hér áður fyrr svo tugum
ára skifti á sama heimilínu. Það
er talað um trúmennsku, hús-
bændahollustu og ræktarsemi
við fjölskylduna. Já, eg veit að
mörgu þessu fólki þóttýVænt um
húsbændur sína og börn þeirra,
en ætli því hafi ekki líka þótt
vænt um jörðina og umhverfið
og ekki unað annarsstaðar.
Eg veit að sama kenndin er
þess valdandi að margur sveita-
bóndinn heima á fslandi hefir
lagt í ærinn kostnað og stritað
árum saman við jörðina sína til
þess að þurfa ekki að hrekjast af
jörðinni. Bóndinn hefir tekið
trygð við jörðina og það fer ekki
eftir því hvort það er kosta jörð
eða rýrðar kot. Bóndinn ann
jörðiruai og má ekki hugsa til
þess að hverfa þaðan á braut.
Jörðin er máttug, jafnvel hin
rýra og hrjóstuga jörð.
Hannes Bjarnason, móðurbróð-
ir minn, var fæddur á Hofi í
Vesturda‘1 eins og þau systkini
öll. Hann undi helzt aldrei ann-
ars staðar en í Vesturdal. Hann
kvongaðist aldrei. Móðir mín
sáluga bjó lengi að Hofi en flutti
þaðan er amma seldi jörðina. —
Hannes var jafnan með móðir
minni. Eftir lát hennar hefði
hann helzt kosið að dvelja hjá
einhverju systkinanna. Hann var
altaf velkominn hjá hvoru okkar
sem var. En sá hængur var á að
hann undi ekki fjærri æsku-
stöðvunum. Hann varð að vera í
ist hann prófentukarl í Litluhlíð
í Vesturdal. En bærinn Litluhlíð
stendur á árbakkanum og beint á
móti Hofi. Það verður ekki sagt
annað en að hann hafi borið ó-
rofatrygð til æskustöðvanna svo
að sú kend varð sterkari en ættar-
böndin.
Svona mætti nefna fjölmörg
dæmi um trygð við átthaga og
æskustöðvar. Eg geng þess ekki
dulin að bak við allan félagsskap
ykkar Vestur-íslendinga býr
þessi sama kend, “Því að römm
er sú taug er rekka dregur föður-
túna til.”
Félagsskapur ykkar miðar all-
ur að því að varðveita tunguna
°g þjóðar einkenni fslendingsins
og vel sé ykkur fyrir það. En
þetta stafar af því að þið unnið
landinu og þið sem fædd eruð
heima unnið framar öllu einni
sveit — æskustöðvunum.
Það var og er sá siður heima á
íslandi að fagna sumrinu með því
að halda helgan sumardaginn
fyrsta. Eg sé að þið hafið ekki
gleymt þessum sið — þið fagnið
sumrinu á sama hátt og við
heima. Og í dag munu hugir
margra sem flutzt hafa að heim-
an hvarfla til átthaganna, því nú
fer snjóa að leysa — f jöllin verða
blárri og blárri með hverjum
degi sem líður og jörðin heima
fer nú óðum að grænka.
Mér er óhætt að fullyrða að
allir þeir sem vilja íslandi ve'l og
óska íslenzku þjóðinni frama og
gengis, kunna vel að meta hið ó-
eigingjarna hugsjónastarf ykkar
— og vil eg því þakka ykkur í
nafni íslenzku þjóðarinnar alt
sem þið gerið í þessa átt, og óska
þess áf alhug að starfið megi
bera sem mestan ávöxt, og helzt
ennþá meiri en hina bjartsýnustu
ykkar dreymir um að geti orðið.
Eg þykist vita að kjör land-
nemanna hafi verið hörð hér
vestra — svo hörð að enginn fær
fyllilega skilið þá baráttu fyrir
lífsafkomu og daglegu viður-
væri, í framandi landi, nema sá
sem sjálfur hefir verið landnemi
hér — en þeim fækkar nú óðum.
— En ef til vill hefir það ekki
verið hið þrotlausa erfiði sem
reyndi mest á. — Ætii mörgum
hafi ekki orðið hugsað heim. —
Ætli heimþráin hafi ekki orðið
mörgum þyngst í skauti. Eg get
ímyndað mér að þeir hafi stund-
um eygt eyjuna í hillingarljóma
blárra fjalla. Og á vorin er sól
hækkaði á lofti og sumra tók,
hafi þeir hugsað heim — því þótt
moldin vestan hafs væri ef til vill
frjórri en moldin heima, þá var
það ekki sama moldin, ekki ís-
lenzk mold.
Stephan G. Stephansson kveð-
ur mörg og fögur ljóð um ísland.
Mörg af þeim eru um Skagaf jörð.
Þau ljóð sýna að Stephan hefir
borið sterka þrá í brjósti til átt-
haga sinna. í kvæðinu Á ferð og
flugi, lýsir Stephan G. Stephans-
son sambandi mannsins og jarð-
arinnaf í tveim ljóðlínum; er
hann segir:
“Og svo er sem mold sú sé manni
þó skyld,
sem mæðrum og feðrum er vígð”.
Það eru þá hin órjúfanlegu
tengsli mannsins og jarðarinnar
— sem eg nefni hér átthaga þrá —
það er þessi sterka þrá til móður
jarðar, sem veldur því meða!
margs annars að þjóðirnar geta
aldrei orðið ein þjóð og heimur-
inn aldrei sameiginlegt heima-
land allra manna.
Já, jörðin er undarlega máttug
— svo máttug að hún sleppir ekki
tökum á neinum einstakling sem
hún hefir alið við brjóst sér.
Þótt þeir lifi meirihluta ævinnar
fjarri átthögunum í framandi
löndum mun hugur þeirra hvarfla
heim — heim til æskustöðvanna.
Þegar Stephan G. Stephansson
kom heim mun hann hafa ort
kvæðið “Við landfestar”. Hann
segir:
“Frá Málmey að Hofdalahjarni
þig hlýlega breiðirðu f jörðurinn
mfnn