Heimskringla - 07.09.1949, Page 1

LXIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN 7. SEPT. 1949
NÚMER 49.
FRETTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Fjölskyldufriðurinn rofinn
Engin frétt mun hafa vakið
meiri athygli s. 1. viku, en deilan
milli Stalins og Tito.
Á tíunda afmælsdeginum frá
því að Rússar ráku hnífinn í bak-
ið á Pólverjum í síðasta stríði,
héldu skröltandi skriðdrekar
þeirra til landamæra Júgóslavíu
og tóku sér þar aðsetur.
Þetta voru nú engir aufúsu-
gestir á landamærunum. Eigi að
síður litu Júgóslavar sjálfir á
þetta, sem vestlægu þjóðirnar
margar, að með því ætti að herða
taugastríðið við vonda strákinn,
Tító marskálk.
Stefnan sem Júgóslavar tóku
til verndar sjálfstæði sínu er
yfirráð Rússa fór fyrir 15 mán-
uðum að gerast ráðríkt, hefir
vakið mikla athygli út um allan
heim. Júgóslavar risu svo kröft-
uglega upp gegn ofbeldinu, að
yfirráðið hefir farið hverja hrak-
förina af annari síðan.
Stalin er sagt að nú vildi tals-
vert í sölur leggja, til að vinna
vináttu Titos aftur. En það virð-
ist héðan af ekki með góðu gert
verða. Að stjórn Stalins reyni
því að eitra hin fjölskylduríkin á
móti Tító, má fyllilega eiga von
á.
En þeir sem málum þessum
eru kunnugastir, halda fram, að
Stalin muni ekki þora, að fara
með lið sitt inn í Júgóslavíu,
vegna þess að því fylgi alheims-
stríð. Og þá fýsir ekki að eiga í
því efni leik við Bandaríkin.
Fyrir því eru ýmsar ástæður:
• Hervald Rússa er ekki að
svo komnu nógu vel útbúið fyrir
stórstríð.
• Stalin horfist í augu við
erfiðleika áhrærandi iðnaðar-
reksturinn heima fyrir. Svo er
útlit fyrir rýra uppskeru.
• Kommúnistaríkin á Balkan-
skaga, sem Rússar þurfa mikið
að eiga undir og treysta ef í stríð
fer við Tító, eru engan veginn
eins einlæg með Rússum og vera
þyrfti. Það ber talsvert á óeirð-
um í Ungverjalandi, Rúmaníu og
Albaníu, að kunnugir segja.
• Það er ef til vill ein á-
vakíu. Stjórn landsins kvaðst s.l.
þriðjudag, hafa gert upptækt
leynifélag, er Bæheimsmenn
(tékkar) hefðu myndað til að
hefja uppreisn.
Sex af uppreistarmönnunum
voru dæmdir til lífláts af kom-
múnista stjórninni, en 10 í lífs-
tíðar fangelsi. Þeir dæmdu voru
kallaðir landráðamenn og spæjar-
ar vestrænna þjóða.
Einn hinna dauðadæmdu var
Josef Charvat yfirmaður lög-
reglu landsins á fyrstu lýðveldis-
árum Tékkóslóvakíu.
F. 86A smíðaðir hér
Fyirr tveim árum veitti sam-
bandsstjórn Canada tvær miljón-
ir dala til rannsókna á möguleik-
um á að smíða hér stærri herflug-
vélar. Árangurinn af því er sá,
að nú hefir verið færst í fang, að
smíða 100 þrýstiloftvélar af
bandarís^ri gerð. Heita þær F.
86A, fjögra hreyfla hervélar. —
Kosta þær allar til samans $30,-
211,190 eða um einn þriðja úr
miljón hver.
Vélar þessar þykja ágætar að
gerð til landvarna og verða til
þeirra notaðar í Norður-Canada.
Landvarnirnar eru Bandaríkjun-
um og Canada sameiginlegt mál,
en samt mun vélasmíði þessi vera
eitt af því sem algerlega kemur
frá Canada til þeirra.
Félagið sem flugförin smíðar,
er Canadair Ltd. Er það félag nú
reynt orðið að smíði góðra flug-
véla, þeirra er North Star heita
og í hringferð um hnöttinn þykja
boðlegar.
En þrátt fyrir þetta, eru líkur
til að eitthvað heyrist á flugvéla-
smíði hinna nýju skipa minst á
komandi sambandsþingi. í kosn
ingunum í júní, voru að minsta
kosti miklar sakir á sambands-
stjórnina bornar af Drew fyrir
að selja þessu sama félagi flug-
smíðastöð frá stríðsárunum á ó-
þarflega rýmilegu verði.
Samkvæmt hernaðar-áætlun-
inni 1947-48, var eitthvað af stór-
um vélum keypt, þar á meðal 85
Vampires, af Bretum. Nú missa
Bretar þá sölu.
Haraldur Hjálmarsson:
Sameinuðu þjóðirnar
Af misskildu hatri nú heimurinn berst,
það horfir til beggja vona.
Hvað boðar framtíðin, hvað hefur gerst?
Hvers vegna liður mér ekki sem bezt?
Því breytið þið, börnin 'mín, svona?
Ávalt er mannskepnan illvígagjörn,
þar öfundin spilar á strenginn,
sálin er ýmist í sókn eða vörn,
í syndinni fæddust öll mannanna börn,
því að eingetinn fæddist enginn.
Að skilmast með sverði, að skapa sér völd,
að skammast í blaðagreinum,
það gjöra mennirnir öld eftir öld,
hvern einasta dag og það langt fram á kvöld.
Og á morgnana er legið í leynum.
Er þetta heimur með heila þess manns,
sem hugsar aí sanngjörnu viti?
Það er farið í víking frá landi til lands
í loftinu, sjónum, með skriðdrekafans,
og rændur hver brauðskorpubiti.
En sigraðar þjóðir með svíðand und
svelta við mathroðið borðið.
meðan stórveldin halda sinn stjórnlausa fund,
stælandi um rúblur, dollara og pund.
En neita svo öðrum um orðið.
Setjist þið niður og semjið nú frið,
sverð ykkar leggið til hliðar,
hungruðu þjóðirnar þola ekki bið,
þið hafið efni á að rétta þær við.
Stofnið til framtíðarfriðar.
-Samvinnan.
Sem stendur eru í sjö fangels-
um Canada-stjórnar 4,500 fangar.
Þeir hafa aldrei fleiri verið. Næst
| þessu mun talan hafa komist á
árunum 1935 og næstu árin eftir
kreppuna.
Joseph McCulley, aðstoðar eft-
irlitsmaður fangahúsa, hefir sér-
staka umsjón allra umbóta í fang-
elsunum. Leggur hann svo mikla
áherzlu á endurbæturnar, að hann
hugsar meira um þær en vörzl-
una.
Hann hefir ráðið í þjónustu
sína ágæta menn til þess að kom-
ast að forsögu fanganna og gera
kveðnasta bendingin um, að j
Rússar ætii sér ekki að senda Nýtt landabréf af Canada
herlið inn í Júgóslavíu, að þeir' Frumgerð landabréf eru fágæt.
hafa ekki leynt á neinn hátt gerð-j gíðasta landabréf af því tæi mun
ir sínar. i yera þaðj er Hudsonsflóafélagið
Þrjár vopnaðar herdeildir með gerð- 1906> Qg t6k Saskatchewan
skriðdrekum og flugförum, voru! Qg Alberta.fylki með> er aðeins
sendar yfir á landamæri Júgó-j ófullkomin mæling var þá til af.
slavíu í norðvestur Rúmaníu. - Arið 1Q15 yar landabréfið endur.
Þær gætu vaðið inn í Júgóslavíu skoðað Qg stækkun Manitoba og
að líkindum fyrirhafnarlítið og Qntario nQrður til Hudsons flóa
gert þar mikinn usla. En með því; þá tekin ti] greina>
er minst fengið^ j Alberta-stjórn hefir nú sam-
_ . | þykt, að leggja fram eina miljón
Á nnðvikudag hermdu frettirj da]a tiJ þegs aQ taka myndir af
frá London, að verið væri að
hugsa þar um að rýmka bannlög-
in á vopnasendingum til Júgó-
slavíu.
Er haldið að Bevin hreyfi
þessu máli við ríkisritara Ache-
son í Washington þessa viku.
Snemma í fyrri viku er sagt
að Tító hafi í fyrsta sinni snúið
sér til Bandaríkjanna og beiðst
aðstoðar í viðureigninni við
Kominformráð Rússa. Hann
kvað herútbúnað og fjármuni
skorta sig vegna banns Rússa á
innflutningi frá vestlægu þjóð-
unum. Bráðabirgðahjálp 25 mil-
jón dala, væri kærkomið lán frá
Export-Import bankanum.
Fréttir frá Washington voru
þess leiðis, að Acheson muni
greiða skjótt fyrir láninu.
Alberta-fylki öllu saman úr loft-
inu. En sambandsstjórnardeild
náma- og fríðinda, hefir ákveðið
að gefa út nýtt landabréf og
kaupa til þess allar nýjar rann-
sóknir er gerðar hafa verið síðan
1906. Er búist við að til verksins
þurfi fimm ár, en þá komi full-
komnara landabréf út af Canada
en nokkru sinni fyr.
f umferð eða notkun er nú urm-
ull landabréfa af Canada, sem eru
meira og minna gerð eftir ágizk-
unum, vegna þess að mörg héruð
í norðurhluta landsins, sem nú
eru kunn, voru þá ókunn.
Kommúnistar eiga einnig í
ströngu að stríða með Tékkósló-
100 bækur í umferð
Oft hefir á það verið minst að
bæta kjör fanga. Það hefir vissu-
lega meira um það verið rætt og
ritað, en umbæturnar sem á
fangavistinni hafa verið gerðar
Vandamál fanga í þessu landi,
ná nærri eingöngu til karlmanna.
Til kvenþjóðarinnar getur ekki
heitið að þau nái. Það eru nokkr-
ar konur í fangelsi, en þær eru
allar sendar til Kingston og eru
aðeins 75 sem stendur.
Verkamannadagurinn 1949
Samuel Gompers, hinn mikli
verkamannaforgingi, sem uppi
var í byrjun þessarar aldar, mun
eiga hugmyndina að stofnun
verkamannadagsins. Það hafa að
minsta ko'Sti engir skrifað um
hann sem eitthvað alveg nýtt
ályktanir um hvaða fræðslu væri sem hann. f grein einni eftir
bezta hægt að gefa föngunum í|hann um myndun dagsins stend-
þeim greinum er þeir væru hæf-
astir til að starfa að, er þeir koma
út. . ;
Fræðsla fanganna er margvís-
leg. Um 1200 þeirra njóta skrif-l æðstu hugsjónum mannkynsins
ur: “Hann er ekki helgaður nein-
um manni sérstaklega, hvorki
lifandi né dauðum, engri stétt,
kyni eða þjóðerni. Hann hvílir á
f jölda
nams-
legrar fræðslu
greina.
Bókasöfn eru einnig meira not-
uð af föngum, en alment er ætlað.
Tala allra lesinna bóka, nemur
100 bókum á hvern fanga á ári.
Af föngunum eru nokkrir, sem
bezt virðast una sínu illa lífi. En
McCulley og félagar hans segja
þó von um betrun hjá miklu fleir-
um en hinum, sem ekki vilja nein-
um stakkaskiftum taka.
Fyrir hina ólæknandi er gert
ráð fyrir að hafa tvö fangelsi,
annað eystra, en hitt í vestur-
hluta landsins og aðskilja þá al-
veg frá öðrum föngum.
og verksvið hans er eins vítt og
veröldin”.
Á þeim áratugum sem síðan eru
liðnir, skortir ekki mikið á, að
hugmynd Gompers um daginn
hafi ræzt. Hann er nú orðinn
helgidagur um allan heim og
fagnað af öllum stéttum þjóðfé-
laganna.
En jafnvel þó verkamannadag-
urinn sé nú almennur helgidag-
ur, eru það þó verkamannasam-
tökin, sem eigna sér höfund hans.
Er ekkert út á það að setja, ef
áform eða hugmynd dagsins er
ekki út í gönur leidd og haldið
er sér við hugmynd þeirra þrett-
S^usmrg£y£ljar*
(Eftir Pauline Johnson)
Sumargyðjan hvílist og sefur vært í dag.
— Sungið er í loftinu hljómblítt vöggulag.
Sveipuð er hún skikkju, sem glóir gulli lík.
Getur engri drotningu hlotnast skikkja slík.
Mánuð eftir mánuð hún vakti’ og stöðugt vann:
vakti og hveitigullið í skikkju sína spann.
Ilmi sætra blóma nú andar haustsins blær,
augum hennar lokar og gullna hörpu slær.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
Islendingar skipa sér í fylkingu
með lýðræðisþjóðum
Ávarp forseta Islands við afhendingu kjörbréfs 1. ágúst 1949
Eg þakka yður, herra hæsta-
réttarforseti, fyrir hlýjar árnað-
aróskir, sem þér færðuð mér. Og
eg þakka stjórnmálaflokkunum
°g þjóðinni fyrir það traust, sem
mér hefur verið sýnt með því að
fela mér ennþá einu sinni þetta
virðulega og vandasama starf.
Er taka þurfti ákvörðun um
það, hvort eg yrði í kjöri við
þessar forsetakosningar, var eg
í nokkrum vanda staddur. Eg
hafði þá nýlega orðið fyrir áfalli
hafði fengið svæsna lungna-
bólgu og gekk illa að ná mér. En
læknar mínir fullyrtu, að mér
væri óhætt að verða í kjöri. Að
ráði þeirra leitaði eg til útlanda
og fékk þar þá heilsubót, sem
læknarnir hér höfðu spáð mér.
Þetta er í aijnað skifti, sem eg
hef hlotið kosningu sem forseti
án atkvæðagreiðslu. Og frá
án miljón manna sem nú tileinka
daginn sér í Canada, en ekki að-
eins þeirrar einnar miljónar, sem
verkamannasamtökum hér til-
heyra.
Canadian Seaman’s Union til
dæmis að taka, er síðasta og
gleggsta merkið þess, hve verka-
mannasamtökin þurfa að vera á
verði um, að óheillastefna kom-
múnista verði ekki ofan á í á-
formum þeirra og verkum.
Verkamannasamtökin hafa sér-
staklega barist á móti þessum
öfgatsefnum svo vel á þessu ári
1949, að það má eitt af ánægju-
efnum verkamannadagsins nú
heita.
Minnismerki La Verendrye
La Verendrye, fyrsta hvíta
manninum sem um sléttur Mani-^
toba fór, var reistur minnisvarði
í þjóðgarði Canada 11 mílur vest-
ur af Morden, Man., á verka-
mannadaginn, s. 1. mánudag.
Afhjúpun minnisvarðans fór
fram með viðeigandi viðhöfn, að
400 manns viðstöddum.
Fylkisstjóri, Hon. R. F. Mc-
Williams og nokkrir ráðgjafar
þessa fylkis og fulltrúar frá
sambandsstjórninni, héldu ræður.
La Verendrye lagði af stað
1738 vestur frá stórvötnum Can-
ada. Þegar hann kom til Assini-
boine árinnar, reisti hann Le
Reine vígið. Hann fór um tals-
vert af því landi sem nú er nefnt
Morden hérað. En það sama ár
hélt hann til lands Mandan
Indíána, en sá flokkur hafðist
við á sléttum í grend við Mis-
souri ána. La Verendrye var að
leita að leið vestur að hafi og
hélt fljót þetta vísa veginn til
vesturstrandarinnar að lokum.
BA'LDUR STEPHANSSON
(Sonur Stephans G.)
Fæddur 25. sept. 1879
Dáinn 13. júni 1949
Moldin hefir mýkt þín sár —
meinum ei skal flíka.
Þú varst bóndi æfiár:
unnir henni líka.
Reistir bæ í bygðarlag —
bú svo hlífa mætti:
Orktir jörð í efnahag —
undir bænda-hætti.
Fátt af því sem fyrir ber —
finst í þessum línum:
Trygður föður-arfur er
ættarkvistum þínum!
Jakob J. Norman
stofnun lýðveldisins hefur sami
maðurinn verið forseti og verð-
ur enn. Eg bendi ekki á þetta nú
af persónulegum ástæðum. En
það er enginn vafi á því, að þess-
ar tvennu forsetakosningar án at-
kvæðagreiðslu auka álit íslenzku
þjóðarinanr út á við. Mér finnst
ástæða til að fagna því.
Þetta er ekki hugarburður
einn eða óskahugsun. Sem dæmi
þess skal eg nefna, að er eg var
kosinn forseti án atkvæða-
greiðslu fyrir fjórum árum, varð
eg var við það á ýmsan hátt, að
þetta vakti athygli erlendra
manna. Góður kunningi minn er-
lendis sagði mér þá, að menn í
hans landi, sem töldu sig fylgj-
ast nokkuð. með málum vor ís-
lendinga, hefðu spáð því um það
bil sem lýðveldið var stofnað, að
eins og hér væri högum háttað,
myndu íslendingar ekki nógu
þroskaðir til þess að halda uppi
lýðveldi. Það mundi meðal ann-
ars svo mikill órói og kapp um
forsetakosningar, er almennir
kjósendur ættu að kjósa hann.
Og ekki- kæmi til mála, að nokk-
ur maður fengi að vera í því sæti
nema eitt kjörtímabil — í hæsta
lagi. Er sami maðurinn var end-
urkosinn án atkvæðagreiðslu við
fyrstu kosningu allrar þjóðar-
innar, þögnuðu margar þessara
radda. Sumar þeirra sögðu jafn-
vel, að svo virtist sem fslend-
ingar ættu meiri stjórnmála-
þroska en búast hefði mátt við.
Annar kunningi minn úr öðru
landi sagði við mig nú nýverið,
að íslendingar væru hagsýnni
en margir héldu. í sumum lönd-
um kostuðu forsetakosningarnar
of fjár. “Þjóðin er margbúin að
spara forsetasetrið á Bessastöð-
um með því að kjósa forseta tvis-
var án atkvæðagreiðslu,” sagði
hann.
Þetta minnir mig á samtal við
merkan stjórnmálamann á Norð-
urlöndum fyrir mörgum árum.
Hann hélt því fram, að frá þjóð-
arhagssjónarmiði væri ódýrara
að hafa arfgengan konungdóm
en lýðveldi með forsetakosningu
á stuttu árabili. Hann átti ein-
mitt við þetta sama: Kosningar
eru afar dýrar beint og óbeint.
★
Hvað er framundan? Þetta er
spurning, sem margir meðal
flestra þjóða bera fram svo að
segja daglega. Enginn veit með
neinni vissu um framtíðina, um
framtíð sína og um framtíð þjóð-
ar sinnar.
En það er sumt, sem gerst hef-
ur síðan lýðveldið var stofnað,
sem gefur nokkra hugmynd um
hvert stefnir hjá oss í nánustu
framtíð.
Það er orðið ljóst, að vér fs-
Frh. á 4. bls.