Heimskringla - 19.10.1949, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. OKT. 1949
JÉJeimslmngía
(StofnuO lSttJ
Eemui út á hverjum miðvikudegl.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viSskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
O'wWiáskrifi til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 19. OKT. 1949
Vetur
Fölnar rós og bliknar blað
á birkigreinum;
húmar eins og haustar að
íhartans leynum.
Kr. Jónsson
Ekki skal um það sagt, hvað vetrardagurinn fyrsti, sem eftir
íslenzku tímatali er næstkomandi laugardag, felur mikið í sér af
anda þeim, sem í ofanskráðri vísu er falinn. Mennirnir eru nú á
þessari hraðfleygu menningaröld, ekki þau náttúrða börn, sem þeir
áður voru. Samt munu þeir vera til, er við sannleik vísunnar kann-
ast. Þau hörðu örlög, sem vetur hefir oft skapað íslendingum, hefir
ekki, jafnvel hér vestra, alveg gleymst eða úr vitundinni horfið.
Ægivald vetrarins er að vísu ekki hið sama og það áður var. En
þrátt fyrir það, er ekki laust við, að húmi að í hjarta manns, er
haustfölvanum fer að slá á rósir vallarins og blöð trjánna.
Veturinn heima var að sjálfsögðu fyr á tíð mikið stríð við frost
og f júk, en hann var einnig tími náms og lesturs. Og það er hann og
hefir raunar verið víðast hvar, en þó líklega hvergi fremur en á ís-
landi hin löngu skamdegiskvöld. Með aukinni tækni í öllum grein-
um og skipulagningu, geta menn nú unnið að einhverju undantekn-
ingar lítið sér til framfærslu vetur sem sumar. Út á það er ekkert
að setja í sjálfu sér. En verði það til þess að draga úr tækifærinu
til náms, er vafasamt um þróun manngildisins við það eða hvort
maðurinn græði andlega nokkurn hlut þó vetrarnir hyrfu og hann
ætti við eilíft sumar að búa.
Að veturinn verði V.-íslendingum — auk viðunandi afkomu
og veðurfars, tími náms og lestrar, vonum vér. Eigum vér þá sér-
staklega við lestur íslenzkra bóka í frístundunum, að minsta kosti.
Það er orðið svo lítið um hann, hjá því sem áður var, að ekki er neitt
skemtilegt tilhugsunar. Alt íslenzkt, sem hér er gefið út og er sama
hvort blöð, rit, almanök, ljóðbækur eða sögur eru, er minna keypt
og minna lesið, svo að jafnvel horfir til vandræða með sterkasta
vígi íslenzkunnar — vikublöðin. Því er ekki um að kenna, að þau
séu ekki eins fréttafróð og önnur vikublöð af þeirra tæi eða annað
sem hér er gefið út, sé alt lítils vert, heldur hitt, að lestur íslenzks
máls hér, er að leggjast niður. Það er lítil von orðin til, að á þessu
verði mikil bfeyting til batnaðar úr þessu, að minsta kosti ekki
meðan við eignumst ekki foringja íslenzkra eða norrænna hug-
sjóna, er fyllir skarðið er í fylkingu vorri varð, við lát vors mesta
manns dr. Rögnvalds Péturssonar.
Með þessu er ekki sagt að vikublöðin hér gætu ekki snotrast
eða betrast. Guð sé oss næstur! En til þess þarf meiri mannafla við
að safna efni þeirra en nú er og hvernig hann á að auka, þar sem
ekki er svo sæmandi sé fyrir það starf nú greitt, sem til þess er lagt
fram, er oss dulið.
Vér búumst ekki við meiru en að hægt sé að halda í horfinu enn
um stund með íslenzku blöðin og er þó ef til vill fullmikið með því
sagt, þar sem flest annað, sem hér er hafst að í þjoðræknislega
átt, gerir ekki einu sinni það, heldur fer hnignandi, eins og við
haldi íslenzks máls, en hneigist nú flest eða alt meira að því, að
túlka og tjá alt á ensku máli. Vér höfum aldrei skilið þetta viðhald
íslenzku á ensku, þó það þykir nú fremdin mesta. Heldur skiljum
vér ekki, að það fjölgi þeim er íslenzkt mál mæla, svo að til neinnar
stækkunar horfi þjóð vorri, að fela tunguna erlendum skólum, þeg-
ar þeir sem íslenzku kunna, sjá sér ekki fært að halda henni við,
jafnvel þó sanngjarnt sé að taka til greina að við búum f jarri fóst-
urjarðarströndum.
Þetta sem við erum að bjástra við til viðhalds íslenzku, getur
og ber alt er óhætt að segja, vott mikillar og einlægrar þjóðrækni,
í flestum eða öllum skilningi. En því skýtur svo skökku að undrun
sætir við það, sem maður talar um sem viðhald íslenzks talmáls, eða
það sem er átt við með viðhaldi íslenzku eins og það hugtak er al-
ment skilið og vissulega er ekki ómerkilegt atriði, er til íslenzks
þjóðræknisstarfs kemur.
f þessu efni er farið að hausta að í hugsunarhætti vorum og því
fremur og eðlilegar, sem eldri menn eiga nálega einir hlut að máli.
Örvandi hönd æskunnar, er þar ekki með. Við erum elliheimilisbú-
endur, sem mest reynum að gera. íslenzki heimurinn okkar er orðin
eða er að verða það, sem séra Friðrik heitin Bergmann spáði: gam-
almennahæli.
Með þetta alt í huga, mun Heimskringla reyna að halda í því
horfi, sem nú er, óbreytt að stærð og verði fyrst um sinn.
Á VÍÐ OG DREIF
Verkefni Sambandsþings
Undir núverandi lögum, á ein-
staklingurinn mjög erfitt með,
að ná rétti sínum, ef við er að
eiga stofnanir, er fyrir stjórn
Canada vinna.
Mál, sem nýlega átti sér stað
í Alberta-fylki, sýnir hve þörfin
er brýn á breytingu laga lands-
ins í þessu efni.
í nefndu fylki fóru hjón í mál
við Central Housing og Mort-
gage Corporation, ásamt húsa-
bygginga- og vátryggingar fé-
lagi, fyrir svik á loforðum um
lúkningu á húsi, er þau keyptu,
samkvæmt húsabyggingarlögum,
eða reglum stjórnarinnar.
Málið fór fyrir hæsta rétt í Al-
beta-fylki. En rétturinn kvaðst
ekki neitt geta gert í þessu, vegna
þess, að Central Mortage og
! Housing félögin væru sambands- víðtækara, heldur en áhrif Banda
j stjórnarstofnanir, en yfir þeim ríkjanna á Kína, sem varla er
hefði enginn neitt boðmál, nema hægt að segja, að önnur hafi ver-
Exchequer dómstóllinn. En að ið en óbeinlínis. Athafnir Júgó-
sækja undir högg hans, er afar, slava eru ákveðnari, þó miklu erf-
flókið og seinlegt.
iðari séu, en í Kína. En í hvoru
Þetta olli miklum töfum og landinu sem er, lýsir þetta sér
kostnaði fyrir kaupendur húss-J mjög vel, að yfirráð stórþjóða
ins, því að dómstóll þessi kemur' eru íafnt fráhrindandi hjá báð-
afar sjaldan til VesturnCanada. um- Hvorug vill að stórþjóð ráði
Kaupendurnif gátu heldur ekki yfir sér. Þær ýta bara stórþjóð-
sótt hin félögin, bygginga og vá-
tryggingarfélagið að lögum,
vegna sambands þeirra við þessa
stofanir ríkisins.
Blaðið Winnipeg Tribune
benti á, að lög, sem hér um ræð-
ir, hefðu menn orðið að sætta sig
við, meðan hinn helgi réttur Kon-
unga og Keisara, var í essinu
sínu. Central Housing og Mort-
gage Corporation, væru ein
stærstu fasteignafélög í öllu
Canada. Hví skyldi þeim leyfast
að skýla sér bak við vald krón-
unnar er einstaklingar eiga sök
að sækja á hendur þeim.
Eins lengi og stjórnin lét sig
störf minna skifta, kom þetta lít-
ið til mála. En nú þegar hún er
í allskonar viðskiftum, sem ein-
staklingar, veldur þetta miklum
óþægindum.
Lýsti áður nefnt blað nýlega á-
standinu eins og það nú er, með
eftirfarandi orðum:
unum frá sér.
Það er mikið talað um spill-
ingu og allskonar erfiðleika. í
hugheimi á ekki að finnast rétt-
hverfa á nokkrum hlut, það á alt
að vera öfugt við það sem á að
vera. En meðan á hugsjónum
bólar, sem þeim, er fram koma
hjá þessum tveimur nefndu þjóð-
um, er alt annað en vonlaust um
mannkynið eða um frelsi þess og
þroska enn þá.
Sjötugur:
Steingrímur Arason
kennari
Einn af þeim mönnum, sem
mest hefir lagt á sig til þess að
gera hina ungu og vaxandi kyn-
slóð að betri og meiri mönnum
er sjötugur í dag. Það er Stein-
I grímur Arason kennari. Stein-
, , , , | grímur er Eyfirðingur að ætt,
A þjoðvegum þessa lands ekurí r , , ^ .
, , v , , , . I fæddur 26. agúst 1879. Þott Stem
vagn í þjonustu hans hatignar , , r. , ,, ...
,r . - , i gnmur hafi eytt starfskroftum
yfir einn af þegnum vorum; » . ^ ,
. , í I sinum að mestu til að auka
Annar getur hafa drukkið eitur,! , r 4 . ,
, , , ! menntun og uppfræðslu barna og
er hann keypti í vinbuðum hans , , .,.r
, , . , . . . . | ungmenna naut hann sjalfur
hatignar; hinn þnðji gæti orðið ,, . -.
, . , , o., . , . , aldrei neinnar skolafræðslu a
fynr þvi, að hveiti hans se fra , , r... , , ,,
, r . . , barnsaldn. En hann atti þvi lam
honum tekið af hveitiraði hans , r _ ,
, , . , , . , i að fagna að alast upp a heimili
hatignar; þa gæti emn sima- , . ,r * r u • a
, , , . , , hinna gafuðu foreldra sinna, Ara
staur hans hatignar fallið a menn T, , ., ., , ,, ,
, , 7 „ , , I Jonssonar leikntaskalds og
skepnur eða hus. Fra þessum og
, c r i Kosu Bjarnadottur, sem einnig
otal öðrum stofnunum ríkisins; yar skáldmælt. Naut hann þar
getureinstaklingurinnorðiðfyr-!h.nnar beztu heimafræðslU) og
ír miklum skaða, slysum eða tapi. , * , , r. •___...
, J r visast er, að þar hafi einmitt ver-
an þess að fa nokkrar skaðabæt- .* , * ■
r | íð lagður grunnurinn að þvi
ur eða dom kveðinn upp í málinu, -,,r , ■ 0, •___• . r
’i sjalfsnami, sem Steingrimur het-
eins og lögin nú eru. Exchequer , , .,
f n ír stundað ævilangt.
domstollinn kemst ekki nalægt „ . , .
Steingrimur hof nam í Moðru-
vallaskóla á sautjánda aldursári
svo eðlilegur bæði í riti, viðtali
og allri framkomu.
Allir þeir mörgu, sem notið
hafa kennslu Steingríms um dag-
anna munu minnast hans með
sérstöku þakklæti og hlýhug. —
Kennarahæfileikarnir voru frá-
bærir og alúðin við störfin brást
aldrei. Það var unun að sjá hann
umgangast bön og finna hvernig
hann kenndi og stjórnaði af
í þeirri mildi, sem einkennir sann-
an kennara. Sambúðin var svo
frjálsmannleg, áhuginn fyrir
náminu svo mikill, glaðværð og
vinarhugur á báða bóga. Enda
var Steingrímur sannarlega boð-
beri nýrra hugsjóna og betri
skóla hátta, en áður þekktust hér
á landi.
Þá er og starf hans í þágu
barnaverndarmála og hlutur hans
í starfsemi Barnavinafélagsins
Sumargjöf alkunnur, og mun
hann eiga drjúgan þátt í því,
hvérju sú starfsemi hefir fengið
áorkað. Steingrímur Arason er
kvæntur Hansínu Pálsdóttur frá
Æsustöðum í Eyjafirði.
Þeir eru margir, sem hafa átt
einhverja samleið með Stein-
grími um dagana og hugsa hlýtt
til hans á sjötugsafmælinu. Þó
geri eg ráð fyrir því að mörgum
samferðamanni hans bregði í
brún við þau tíðindi að hann sé
nú orðinn sjötugur, því að í hug-
um þeirra er hann alltaf ungur,
og erfitt mun flestum að benda
á yngri mann sjötugan. •
—Tíminn 26. ágúst.
FRÁ UPPHAFI JARÐAR
því yfir slíkt
Mál þetta var nýlega tekið upp
, , , , . . „ , , I og dvaldi þar tvo vetur, en siðan
a sambandsþinginu. En það var , 6 r , , , . , ,
, , . , , lagði hann stund a heimakennslu.
kveðið mður, að minsta kosti í 6
bráðina, af dómsmálaráðherra, 1 kennaradeild Flensborgar-
Rt. Hon. S. S. Garson. Honum! skólans fór hann skömmu síðar
fanst ekkert athugsvert við, þó' °g útskrifaðist þaðan 1908, en
einstalclingar fái ekki hlut sinn1 stofnaði að því loknu unglinga-
réttann við, ef einhvert félag á í skóla norður { heimbyggð sinni,
hlut, sem fyrir stjórnina vinnur. Eyjafirði. Hann var og kennari
Nálgast þetta og annað eins' við barnaskóla Reykjavíkur árin
! 1910—15, en sigldi þá til Vestur-.
heims og stundaði nám í kennara-
fræðum við Columbia-háskólann.
ekki að traðka á einstaklings-
réttinum eins og einvaldar frek-
ast hafa gert?
Þingið má ekki við þetta mál Mun kann . fyrstur íslendinSa
skilja eins og ráð er gert fyrirj bafa útskrifast
af dómsmálaráðherra.
Fýsa ekki stórþjóða yfirráð
Tvær þjóðir eru nú glögt dæmi
þess, að smá þjóðir fýsir ekki að
vera undir stjórn stórþjóða.
f Kína er nú kommúnista-
stjórn að miklu tekin við öllum
og hefir þegar verið viðurkennd
af Rússum*og flestum leppríkja
þess. Bretland hefir og ekki lát-
ið standa á viðurkenningu sinni.
Banadríkinn hafa ekkert enn
sagt. Er nú mikið um það rætt,
hvað þau muni gera. Það er ekki
ómögulegt, að viðurkenning
þeirra dragist í svip og þau vilji
bíða og sjá hverju fram vindur.
En hjá því verður ekki til
lengdar komist. Það er ekki þar
með sagt, að Bandaríkin þurfi að
láta sig það miklu skifta, hvaða
stjórnskipulag Kína tekur upp.
Þau ráða ekki yfir landinu og
hafa aldrei sýnt sig líkleg til
þess. Hitt dylst þó ekki, að með
kommúnistastjórn risinni upp í
Kína, er þjóðin þar að hverfa frá
því, að gefa vestlægu þjóðskipu-
Ur erlendum
kennaraskóla. Hann kom heim
frá námi 1920 og réðist þá kenn-
ari að Kennaraskóla íslands og
kenndi þar óslitið um 20 ára
skeið að einu námsári erlendis
undanteknu.
Steingrímur hefir gefið út
margar námsbækur fyrir börn og
var einnig ritstjóri víðlesins
barnablaðs um langt árabil. Árið
1940 fór Steingrímur aftur vest-
ur um haf og var erindið að
kynnast nýungum í uppeldismál-
um. Sést á því hve Steingrímur
var síungur í anda, er hann tók
sér slíkt fyrir hendur á sjötugs-
aldri. En slík er æska hans enn
þann dag í dag, enda mun leitun
á öðrum manni er hefir verið
eins sívakandi og áhugasamur
um að fylgjast með öllum nýj-
ungum á sviði kennslumála. í
Ameríku ritaði Steingrímur tvær
bækur í söguformi um fsland og
voru þær gefnar út af stóru út-
gáfufyrirtæki í Bandaríkjunum.
Síðan Stéingrímur kom heim
1946 hefir hann ritað tvær bæk-
ur um uppeldismál og í annarri
lagi gaum. Kína ætlar sér sjáan- þeirra — Mannbótum — má segja
lega að losa sig'við öll vestræn
áhrif, ef ekki yfirráð. Það er að
hverfa frá vestrinu og hefir
fundið yfirráð þess ófullnægj-
andi.
Hin þjóðin, sem ófús virðist
að beygja sig fyrir yfirráðum
úórþjóðar úr annari átt, er Júgó-
lavíu-þjóðin. Hún hefir risið
ipp á móti valdi Rússa, sem þar
að hann geri að verulegu leyti
grein fyrir hugsjónum sínum og
skoðunum í uppeldisfræði. Þar
bepdir hann með skýrum rökum
á það, hve mannbæturnar hafi
verið látnar sitja á hakanum á
bessari miklu framfaraöld, þegar
ímbætur á Öllum sviðum hafi átt
sér stað. Bókin er mjög fjörlega
ituð á þann einfalda og við-
hefir verið miklu ákveðnara og felldna hátt, sem Steingrími er
f nýju riti gefnu út af háskóla
Chicago borgar, “The Origin of
the Earth”, er samandregið í til-
tölulega stutt mál það sem vís-
indin bezt vita um upphaf sól-
kerfisins og jarðarinnar. Höf-
undar ritsins eru, að mestu leyti,
þeir G. P. Kuiper, prófessor í
stjörnufræði við Chicago háskól-
ann og í ráðuneyti Yerkes Ob-
servatory, etc.; Rupert Wildt.
Yale univ.; D. T. Haar, Purdue
univ., og H. S. Brown, próf. í
frumeinda (nuclear physics) vís-
indum, Univ. of Chicago. — Má
ætla að slíkir menn slái ekki um
sig um skör fram, né staðhæfi
getgátur um það, sem ekki er enn
að fullu sannað. Enda ber ritið
með sér, að svo sé.
Þeim kemur saman um, að jörð-
in sé í það minsta 2—3 biljón ára
gömul í því formi sem hún er nú.
Þetta má staðhæfa af þekkingu á
umbreytingum á frumefnum, sér-
staklega uraníum og thoríum. Út-
streymis umbreyting þessara
frumefna verður ekki flýtt né
seinkað af hita eða þrýsting, né
af öðrum efnislegum völdum, og
er því ábyggilegur viti um aldur.
Skorpa jarðarinnar hefir verið
til, í ljósi þessara sannana, í það
minsta í tvö biljón ár í nokkurn
vegin því formi og ástandi sem
hún er nú. Þar áður var hún, að
öllum líkindum, bráðin leðja. (“It
is possible to determine the age
of rocks by studying the content
of uranium and thorium in the
crust of the earth and the decay-
ed products of those elements.
This radioactive decay cannot
be hastened or slowed up by heat
or by pressure or other physical
forces and for this reason is a
reliable measure of time. The
solid body of the earth, which
must have existed by these radio-
active tests, at least two billion
years in approximately its pres-
ent condition had been preceded
by an earlier state, we assume, in
which the outer parts of the earth
were molten”).
Um það, hvernig jörðin hafi
skapast, slá þeir engu föstu. Þó
eru framsetningar þeirra um
þetta efni alls ekki á einungis
getgátum bygðar. Þeir hallast að
þeirri skoðun, að sólin og jarð-
stjörnurnar hafi áður verið gas-
ský (nebula), sem snerust um
eigin möndul, og smátt og smátt
þéttist í hnökra þá sem við nefn-
um sól, plánetur, tungl, og urmul
af smærri hnökrum (planetesi-
mals), upp að fimm hundruðum
mílna í þvermál, sem hafa sínar
hringbrautir á milli jarðstjarn-
anna níu sem við gefum heiti.
Hér stingur í stúf við kenningar
Sir James Jeans um þetta efni, en
hann heldur því fram, að sólin
hafi verið heild, en að reiki-
störnu hafið borið að, svo nær-
göngult að segulafl hennar hafi
dregið út úr yfirborði sólarinn-
ar agnir sem kólnuðu og urðu að
jarðstjörnum (satellites), knatt-
mynduðum af snúningshraða,
hver um sinn möndul.
Þekking um þessi efni hefir
stórum aukist á síðustu tveim -
þremur áratugum, og þessir menn
spá því um, að í nándinni muni
nýjar uppfyndingar leiða í ljós
margt það um geiminn sem okk-
ur aðeins órar fyrir sem stendur.
Til dæmis mun nýji 200" sjón-
aukinn, sem nú er í þann veginn
að verða að notum, á Mount Palo-
mar, víkka alheims sjóndeildar-
hringinn að margfaldlegum mun.
Stjörnuklasi (galaxy) sá er
okkar sólkerfi á heima í — vetr-
arbrautin — samanstendur af
rúmlega eitt hundrað biljón sól-
stjörnum (okkar sól er með þeim
minni), og þykir höfundum þessa
rits það líklegt að í það minsta
margar af þessum sólstjörnum
hafi hver sitt kerfi af plánetum.
Til þessa hafa ófullkomnir sjón-
aukar okkar ekki verið þess
megnugir að leiða okkur úr
skugga í þessu efni. Þó hafa þeir,
í veikleik sínum, sýnt að í f jarska
geimsins eru mörg hundruð milj-
ónir af stjarnaklösum (galaxies)
á borð við vetrarbrautina.
í fyrstu Mósebók er frásögnin
um uppruna jarðarinnar nokkuð
á annan veg. L. F.
FUNDUR Á
ÞINGVÖLLUM
um stjórnarskrármálið
Laugardag og sunnudag hinn 10.
og 11. september s. 1. var haldinn
fundur á Þingvöllum til að ræða
stjórnarskrármálið og skiptingu
landsins í fylki eða fórðunga.
Fundarboðendur voru nefnd
manna úr sýslunefnd Árnessýslu
undir forustu sýslumanns Páls
Hallgrímssonar, og nokkrir á-
hugamenn af Suðurlandi og úr
Reykjavík og var öllum heimill
aðgangur að fundinum, og var
hann haldinn í því skyni að
greiða fyrir því, að íslenzka lýð-
veldinu verði sett sem allra fyrst
ný stjórnarlög á grundvelli
þeirra tillagna, sem fram hafa
komið í þessu efni á Austur- og
Norðurlandi. Fundarboðendur
ákváðu að binda allar umræður
á fundinum við stjórnarskrámál-
ið og fylkjaskipunina og að ekki
skyldi gæta ágreinings eða mis-
munandi skoðana um önnur
mannfélagsmál.
Fundarstjórar voru kjörnir
Bjarni Bjarnason skólastjóri,
Laugarvatni, Jónas Gpðmunds-
son skrifstofustpóri í Reykajvík
og Jón Árnason framkvæmdastj.,
Akranesi, en fundarritarar —
Sólmundur Einarsson skrif-
stofumaður, Reykjavík og Sig-
geir Láruson bóndi á Kirkjubæj-
arklaustri.
Fundurinn gerði eftirfarandi
ályktanir:
Fundur fulltrúa og áhuga-
manna haldinn á Þingvöllum 10.
—11. september 1949 lýsir yfir
því, að hann telur knýjandi nauð-
syn að setja íslenzka lýðveldinu
sem fyrst nýja stjórnarskrá og
fellst í aðalatriðum á þær tillög-
ur í stjórnarskrármálinu er sett-
ar hafa verið fram af Austfirð-
ingum og Norðlendingum.
Fundurinn telur sjálfsagt að
stjórnarskráin verði sett á sér-
stöku, þar til kjörnu stjórnlaga-
þingi, sem haldið verði á Þing-
völlum.
Aðalatriði hinnar nýju stjórn-
arskrár séu þessi:
a) Löggjafarvald og fram-
kvæmdarvald skulu aðskilin.