Heimskringla - 14.12.1949, Blaðsíða 4

WESTON’S brauðgerðin óskar öllum
skiftavinum sínum og íslendingum sér-
staklega
á hátíðinni sem fer í hönd. Vér minnumst
um leið með ánægju og þakklæti viðskifta
þeirra á árinu og æskjum áframhalds
þeirra.
GG6-676 ELGIN AVE,
PHONE 23 881
Innilegar Jóla og Nýársóskir
til allra Islendinga
Kæra þökk fyrir ánægjuleg viðskifti
THE JACK ST. JOHN
DRUG STORE
SARGENT at LIPTON ST,
WINNIPEG
4. SÍÐA
WINNIPEG, 14. DES. 1949
^eimskringla
(StofnuB 1888)
temui út á hverjum mlðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsíml 24 185
VerO blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Uíanáskrlft til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 14. DES. 1949
Jólahugleiðing
Ritsafn Benedikts Gröndals
Eítir Próf. Richard Beck
Það er mikið búið að skrifa um hátíð hátíðanna, jólin, frá því
að þau voru fyrst haldin. Alt hefir það sinn tilgang haft og hann
góðan, þó sitt af hverjju mætti um það segja. Það hefir margí
verið bendlað við jólin, sem ekki á þar heima. Það er t. d. e'kki gott
að segja, hvað viðskifta baukið um jólin, hefir við sjálft efhi
jólanna að gera, sem nú gerir þau ábærilegust.
Það hefir þannig æði margt hlaðist utan um jólahátíðina. Það
er auk þess mikið spursmál um hvenær fyrstu jól voru haldin. Þau
voru vissulega til í heiðni á Norðurlöndum og á íslandi, eða áður en
farið var að kálla þau kristin. Kristin jól, erubara ein myndin, sem
mannkynið hefir dregið upp af þeim.
Því hefir stundum verið haldið fram, að fyrstu jólin hafi verið
kristin og þar sé uppruni þeirra. En sagan bendir til. að svo sé ekki.
Gefur sjálft nafn jólanna til kynna, að þau séu eldri, því orðið jól,
er af norræna orðinu Jólnir komið en það var eitt af heitum Óðins.
En þrátt fyrir alt sem slæðst hefir með inn í þessa hátíð er hún
og mun ávalt hafa verið til í ákveðinni mynd í hugum manna. Hún
boðaði fögnuð. Þó hún væri nefnd miðsvetrarblót, eða eitthvað
annað, var hún ávalt fagnaðarhátíðy Og hún hefir lifað af allar
myndbreytingarnar að þessu leyti. Andi hennar er sá sami. Menn-
irnir fagna og munu ávalt hafa fagnað komu jólanna.
Kristin jól hafa það eiginlega mest til síns ágætis, hvað þau
hafa enst sem fagnaðarhátíð, hafa ávalt glætt og glatt anda manna.
Það hefir verið hinn trausti grunntónn þeirra að þau hafa fært
hjörtum manna eitthvað, sem þau snerti. Alt sem endurhljóm á í
hjarta mannsins varir. Það geta að vísu hindurvitni hlaðist utan
um það, en það verður ekki eða að minsta kosti örsjaldan að algeru
tjóni. St. G. segir:
Hugi fangar háleit sál
þó hljómi rödd, sem duliðs mál.
Þannig er því farið með mikið af hugsjónum þeim, sem oss hafa
æðstar verið boðaðar. Andinn í þeim lifir, þó umbúðunum, eða ætti
maður að segja búningi, kunni oft að vera skift.
Það er hei'lmikið nú talað um breytingar tímanna. Það er ekk-
ert óeðlilegt við þær. Mannskrokkurinn eldist. En undur oft er
það, sem oss missýnist, og að það sem við köllum breytingar og
jafnvel framfarir á sér aðeins stað í hinu ytra, eru bara hamaskifti,
en ekkert annað.
Það er stundum á það minst, að menn njóti ekki jólanna vegna
erfiðs heimsástands, afkomu eða annars þess háttar. Svo langt sem
eg man, hefir ástandið í heiminum sjaldan haft mikið við jólin að
gera. Svo óbreytanleg eru þau. Persónúlega á einn við meira að
stríða þessa stundina en annar. En þau sár eru ekki á neinum einum
tíma fremur en öðrum læknuð. Það er mikið til af illu og mótdrægu
í heiminum og verður eflaust til meðan mannkynið er eins þver
brotið og það er. En hin eina fagnaðarstund, sem mikill hluti mann
kynsins tileinkar sér, er þó tími sá sem við nefnum jól. Það er ekki
alveg víst, að fögnuður þeirra sé við það bundin, sem kirkjan vill
vera láta, eða að maðurinn finni til þess, að hann sé frelsaður og
eigi kost á að lifa eilíflega. Við fögnum góðu veðri og sem þjóð,
eiga allir ýmsa skemtidaga t. d. þjóðminningardaga. Þá fögnum
við. Hinn almenni jólafögnuður er svipaðs eðlis. Við fögnum að
sjá einhver fyrirheit um eitthvað gott. Þrá manna eftir fögnuði,
einhverju sem gleður þá, er þrá eftir að geta liðið sem bezt og sjá
þroska möguleikana framundan.
Nokkuð hefir verið um það skrifað, að jólahátíðin ætti skylt
við vetrarsólstöðurnar og þau séu fögnuður út af því, að þá fei
aftur dag að lengja. Það er eins eðlileg skýring og nokkuð annað á
uppruna jólanna. Lífgjafamáttur sólar hefir lengi verið dýrkaður
af mannkyninu. Sólin hefir og verið blátt áfram tilbiðin af ýmsum—
í þeim mikla gróðri, sem þot-
ið hefir upp á akri íslenzkra
bókmennta síðustu árin, kennir
að vonum margra grasa og mis-
jafnra; óneitanlega er þar að
finna illgresi meðal hveitisins;
en hinu ber eigi síður að fagna,
hve mikið af góðgresi og kjarn-
gresi getur þar einnig að líta.
Á það ekki síst við um heildar-
útgáfur af ritum margra eldri
og yngri höfuðskálda þjóðar-
innar, sem út hafa verið gefnar.
Er þar um hið mesta þarfaverk
að ræða, því að hverri menning-
arþjóð hlýtur að vera það metn-
aðarefni að eiga ritverk öndveg-
isskálda sinna í vönduðum út-
gáfum.
Nú hefir Ísafoldarprentsmiðja
hafist handa um útgáfu um-
fangsmikils “Ritsafns” Bened-
ikt9> Gröndals (Sveinbjarnarson-
ar), og kom fyrsta bindið út fyr
leg mörg undanfarin ár, sum
um tugi ára. Er fyllilega tlmi
til kominn, að úr því verði bætt
með sæmilegri útgáfu. Nú hefur
ísafoldarprentsmiðja h. f. keypt
útgáfurétt á öllum ritum Grönd-
als, prentuðum og óprentuðum,
og ákveðið að gefa út ritsafn
hans í fjórum allþykkum bind-
um. Eigi þótti koma til mála, að
gefa út allt, sem eftir Gröndal
liggur, enda er það svo mikið að
vöxtum, að nema myndi mörgum
stórum bindum. Kennslubækur
hans og margar ritgerðir um
náttúrufræði og fornfræði feru
nú að sjálfsögðu úreltar orðnar,
þótt allvíða séu í þeim skemmti-
legir “gröndalskir” sprettir,
sem ástæða væri til að endur-1
prenta, enda ætlunin, að það j t ,, \JV IA f*
verði gert. Þá gat eigi komið til *Cttfl il I JA IjCr
mála að prenta öl'l þau firn erfi-
ljóða og grafskrifta, sem Grön-
ir ári síðan. Gils Guðmundsson' dal orti. (Sjá skrána um óprent
lithöfundur annast útgáfuna, og kvæði, bls. 567-578 hér í rit-
er hinu fjjölhæfa og frjósama
skáldi rétt lýst og vel í þessum
kafla formála útgefandans, þar
sem einnig er gerð grein fyrir
brýnni þörf slíkrar útgáfu rita
skáldsins og innihalds hennar:
“Benedikt Gröndal Svein-
bjarnarson er meðal afkasta-
inu). Myndu þau kvæði hafa
fyllt tvö stór bindi. Eigi þótti
heldur ástæða til að taka upp í
safn þetta nema lítið sýnishorn
af ritgerðum Gröndals á erlend-
um málum, en þær eru allmargar.
einkum á dönsku og latínu.”
Útgáfan er miðuð við það, að
mestu rithöfunda vorra að fornul hún sé við almennings hæfi, en
og nýju og sennilega fjölhæfast-| gefi jafnframt nokkurn veginn
ur þeirra allra. Mun eigi auð-| alhliða mynd af skáldinu og
fundinn maður, hvort heldurj manninum og ævistarfi hans
leitað er innan landsteina eða ut-j hafi inni að halda allt það, sem
an, sem fengizt hefir við fleiri, einkum á erindi til nútíma les
greinar bókmenta, vísinda ogj enda, en sé þó eigi stærri og dýr-
lista. Hann orti kvæði allra teg-' ari en svo, að bókavinir almennt
unda, ættjarðarljóð, eggjana-' telji sér fært að eignast hana.
kvæði, ádeiluljóð, ástaljóð, gam-1 Ritsafnið er fyrirhugað í fjór-
ankvæði í ótal tilbrigðum, um hinc|um( 0g eru { þessu fyrsta
drykkjukvæði, ferðaljóð, heim- bindi þess lj6ð ská]dsins, ljóða-
spekileg kvæði, náttúrulýsingar, f]okkar og ljóðaþýðingar. í 2.
erfiljóð, grafskriftir og hvers- hindi koma svo hinar vinsælu
kyns tækifæriskvæði, söguljóð, gamansögur hans og úrval
Ijóðabréf og rímur. Hann sæmdi þýddra sagna; í 3. bindi verða
skáldsögur, smásögur, ferðasög- ritgerðir, blaðagreinar og fyrir-
VINNUR HRATT! - HELDUR FERSKLEIKA
Þarfnast engrar kælingar
Nú getið þér bakað í flýti án fersks gers. Takið pakka af Fleisch-
mann’s Royal Fast Rising Dry Yeast af búrhillunni og notið það
á sama hátt og köku af fersku geri. Þér fáið sömu fljótu
hefinguna. Þér fáið bezta árangur í öllum yðar bakningum.
Fáið yður mánaðar forða af þessu ágæta, nýja geri. Notið það i
næsta bakstur af brauðum og brauðsnúðum. Þér verðið hrifin.
Þér munuð aldrei kvíða oftar viðvíkjandi því að halda ferska
gerinu frá skemdum. Þér munuð ávalt nota Fleisehmann’s Royal
Fast Rising Dry Yeast. Pantið það frá kaupmanninum yðar, í dag.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast
—Og villan mörg er verri en sú,
segir Þorskabítur. Mennirnir hafa snemma lært, að gera greinar-
mun góðs og il'ls fyrir sjálfa sig, að minsta kosti, og gera það enn!
Eins og ákveðin lögmál ríkja í allri náttúrunni, eins ríkir lögmál í
hugum manna, sem þeir eru háðir. Eitt til dæmis um hvað gleðji
menn, kemur fram í fögnuði þeirra út af því, að börnum þeirra líði
vel, farnist vel. Jólafagnaðurinn á skylt við þetta alt saman, en er
það víðfeðmari, að hann nær til mikils hluta mannkynsins, en ekki
aðeins náinna skyldmenna, eða til einnar þjóðar. Hið mikla fagn-
aðarefni jólaboðskaparins er það, að hann býður bræðralag, að
mennirnir breyti hverir við aðra, eins og þeir vilji, að aðrir
breyti við sig. Engan háleitari boðskap er hægt að óska mann-
kyninu, en þetta.
Þó að í ýmsu ábjáti, ætti það ekki að hindra jólafagnað vorn.
Jólaboðskapurinn er þess eðlis, að hann gerir öllum jafnhátt undir
höfði. Hann áhrærir líkt ríka og fátæka. Hann á heima í hreysinu
engu síður en í konungshöllinni. Hann er meira en alt glysið og
hégóminn, sem óafvitandi að vísu er verið að reyna að gera úr
honum, í stað hins sanna fagnaðar hjartans.
Megi hin komandi jól verða ykkur, lesendur góðir, í þeim
skilningi eins gleðirík og vér fáum óskað.
ur, riddarasögur og leikrit. —
Kenslubækur samdi hann um
margvísleg efni, dýrafræði,
steina- og jarðfræði, landafræði
og efnafræði. Eftir hann liggja
fjölmargar ritgerðir og blaða
greinar um flest milli himins og
jarðar, bókmenntir, myndlist,
leiklist, goðafræði og aðra forn-
fræði, menningarsögu, heim-
speki, náttúrufræði, stjórnmál,
erlend og innlend, skólamál,
Vesturheimsferðir o. m. fl. Hann
hefur ritað ævisögu sípa. haldið
dagbók.og skjaifest minnisgrein-
ar og “hugdettur” um alla skap-
aða hluti, samið fjölda skemmti-
legra sendibréfa og tekið sam-
an vísindalega orðabók yfir
skáldamálið forna, e. k. lykil að
hinni frægu orðabók föður síns.
Loks er að geta teikninga hans,
skrautritana og málverka, en í
því öllu liggur geysimikil vinna.
Höfuðverk hans á því sviði eru
myndir af íslenzkum dýrum,
einkum fuglum og sjávardýrum,
mörg hundruð að tölu.
Þótt Benedikt Gröndal sé án
efa og hafi lengi verið meðal
ástsælustu skálda þjóðarinnar,
hafa rit hans flest verið ófáan-l
lestrar, og í 4. bindi, ‘Dægradvöl’,
ævisaga skáldsins, úrval úr bréf-
um hans, ásamt ritgerð um skáld-
skap hans og önnur störf. Verð-
ur hér því auðsjáanlega um að
ræða innihaldsríka og harla ál-
hliða útgáfu af ritum skáldsins,
sem margir munu fagna, og ætla
má, að opni augu ýmsra í hópi
yngri kynslóðarinnar fyrir því,
hve merkilegt og sérstætt skáld
Gröndal var.
Laukrétt var það að hefja út-
gáfuna á ljóðum skáldsins, og
er sú tilhögun nægilega skil-
greind í þessum ummælum for-
málans: “Gröndal varð uppraf-
lega þjóðkunnur fyrir ljóð sín.
Ljóðskáld hefur hann fyrst og
fremst verið í vitund þjóðarinn-
ar, og ljóðlistin var sú dís, sem
hann tignaði mest og oftast.
Sjálfur mun hann hafa verið
sannfærður um, að ljóðin væru
mikilvægust þess, sem eftir sig
lægi. Það skiptir engu í þessu
sambandi, þótt færa megi all-
sterk rök að því, að sum rit hans
í óbundnu máli séu fremri meg-
inþorra ljóðanna að listrænu og
lífrænu gildi.” Kvæðunum er
raðað eftir aldri, að svo miklu
leyti, sem heimildir leyfðu, og
mælir margt með þeirri niður-
röðun, ekki síst það, eins og út-
gefandi víkur að, hverri birtu
hún varpar á þróunarferil skálds-
ins og hugðarefni.
Þótt hér séu eigi, af góðum og
gildum ástæðum eins og tekið
er fram í formálanum, hvergi
nærri öll kvæði Gröndals, þá
sést það bezt af stærð bókarinn-
ar, hve víðtækt úrval kvæða hans
hún hefir að bjóða, því að hún
er yfir 500 bls. í stóru broti ,auk
ítarlegra skýringa og skránna
yfir kvæðin, sem eigi voru tekin
í safnið, og yfir upphöf og fyr-
irsagnir kvæðanna í bókinni.
Á margbreytni kvæða Grön-
dals hefir þegar verið bent, og
þetta fölskrúðuga safn þeirra
ber henni órækt vitni. Hann fór
fimum höndum um marga strengi
skáldhörpunnar, og eitt er það,
sem um annað fram einkennir
kvæði hans, en það er málsnilld
hans, og á hann í því efni fáa
jafningja meðal íslenzkra skálda.
Má og um hann segja, hvað það
snertir, að eplið hafi eigi fall-
ið langt frá einkinni, því að faðir
hans, Sveinbjörn Egilsson, var,
eins og kunnugt er, frábær snill-
ingur á íslenzkt mál. Dr. Guðm.,
Finnbogason missti því ekki
marks, þegar hann fór eftirfar-
andi orðum um málið á kvæðum
Benedikts Gröndals:
“Og mikið af fegurðinni
er málfegurð, yndisþokki ís-
lenzkunnar sjálfrar, tign henn-
ar og töfrar. Allir finna léttleik-
ann í hreyfingunum, aflið og
hljóminn í fallanda kvæðanna og
hið síkvika litskrúð orðgnóttar-
innar, sem glitrar og skín eins
og logandi norðurljós. Úr forn-
ritum vorum hefur hann teigað
óþrjótandi lindir málsins, og því
verður honum aldrei orðfátt. En
bragarhættir hans eru fengnir
víða að, sumir af íslenzkum toga
spunnir, sumir af útlendum. Og
það hygg eg, að hann hafi fyrst-