Heimskringla - 11.10.1950, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. OKT. 1950
Híimakringla
(StofnuO 18S8J
Kemur út á hverjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
S5a og 855 sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verö biaösins er $3.00 árgangurinn, borgist íyrirfram.
Aiiar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
Öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR IIEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 11. OKT. 1950
Ströndin
Ströndin heitir kvæðabók er út kom fyrir nokkrum árum
heima eftir P. V. G. Kolka lækni á Blönduósi. En hann er nú
staddur hér vestra. Vér höfum orðið varir við að nokkrir eiga
bókina. En það mun þó lítið hafa verið sent vestur af henni og hún
verið minna auglýst en ástæða er til og þeir eru eflaust fleiri en
vildu nú, sem ekki hafa eignast hana.
Vér viljum því minna á það, að nýlega barst talsvert vestur
af henni og er hún til sölu hjá Davíð Björnssyni bóksala bæði í
bandi og kápu. Verðið er $2.00 í kápu en $2.75 í bandi.
Bókin er nýstárleg um margt, en einkum þó um það, að höfund-
ur ritar fyrir henni langan inngang í óbundnu máli er heimspekis-
skoðanir skáldsins sýna. Minnir þessi formáli á Nýal Helga Pét-
urssonar, sem í styttra máli flytur meiri fróðleik en ef til vill
nokkrum íslendingi hefir áður tekist í skrifum sínum. Þetta er svo
sjaldgæft, að menn eiga að líkindum ekki von á slíkri viðbót
við kvæðin. En vér erum ekkert hissa á, að með þessu sé stigið
nýtt spor í útgáfu kvæðabóka, sem vel mun þegið þegar menn hafa
vanist því. Það kastar að minsta kosti ljósi á hvað með skáldinu
býr 0g gerir ef til vill afstöðu lesandans til þess og ljóðanna greið-
ari og betri.
Um ljóðin sjálf er það að segja, að í þeim býr skapandi orka.
eins og í kvæðum þjóðskalda. Ónytt kvæði er ekki til í bokinni.
Lengstu kvæðin, er í kafla skiftast, eins og Vaxmyndasafnið og
Gróttu söngur, eru stórfengleg og minna á það sem bezt og mergjað-
ast er ort. List og hagleik í ljóðagerðinni skortir heldur ekki. En
þó er það hitt, hve efnið er þaulhugsað sem ort er um, sem hrífur,
fremur en sérstakt orðaval. Hugsunin er svo nærfærinn oft í
kvæðunum, að þó ekkert nafn væri yfir þeim, sæist undir eins, um
hvern verið er að yrkja. Eftirfarandi vísu vita allir um hvern ort
er, þó þess væri hvergi getið:
Úr vogum þú lagðir í víkingafezð
með væringjum andans er sól skein á fannir.
f lyftingu söngst þú um hafblik og hrannir
og hvamma með týsfjólu og sóleyja mergð.
Aldrei var fyr yfir útsæinn gerð
aflaferð betri frá vog eða skaga.
Aldamót hófust, er anda þíns sverð
óðalið vígði í þjóðlundum Braga.
Meitlað er nafn þitt í sögunnar safn,
sígilt um komandi daga.
Allir sjá að hér er átt við Einar Benediktsson. Og til að sýna,
að hér er ekki um einstakt atriði að ræða skal minna á aðra vísu:
“Andinn flýgur óraleið til baka,”
yzt á slóðir duldra ráka,
gegnum móðu og mistur tíma og rúms
Fyrir eyrum fimbul þrumur drynja,
falla, rísa, skjálfa, stynja, hrynja
bylgjuföll um úthaf eilífs húms.
Reginorku, huldri þoku hjúpi,
hvergi er mörkuð rás af lind né ós.
Gegnum myrkrið dunar yfir djúpi
Drottins orðið: Verði ljós.
Hver veit ekki að hér er um Matthías kveðið.
Eða svo þessar 4vær línur:
Mun ekki ennþá hlíð og dranga dreyma,
drenginn, sem átti þarna forðum heima?
Sá er ekki ratvís, sem ekki sér að hér er átt við Jónas Hall-
grímsson.
Það skulu ekki tekin fleiri dæmi af þessu tæi. En ef menn
spyrja hvers konar strönd sé átt við með nafni bókarinnar, verður
það ekki með annara orðum betur skýrt en skáldsins í síðustu vísu
inngangskvæðis bókarinnar. Hún er þannig:
Eg reika um strönd, er bylgjan ber á land
sín brot af kóral, perlu úr djúpsins ál.
Þó skolast oftar skeljabrot á sand,
margt skin, sem hug minn seiddi, reyndist tál.
En alt mitt líf þá verð eg þó að vinna
úr viðfangefni því, sem hér má finna,
því þetta haf, það er — mín eigin sál.
A heiti bókarinnar er þetta fullkomin skýring.
En til þess að gefa sýnishorn af hvernig kvæði Kolka líta út í
heild sinni, vil taka upp eitt þeirra. Meðferð þess er sú, er vænta
má í fleiri kvæðum hans og að þar er ekki skilið við efni eða kvæði
hálfkarað eins og sumir telja nú mesta snild í vera, en sem auglýsir
andlegt þróttleysi miklu fremur. En hér kemur kvæðið:
Sýnishorn af
Gamankveðskap V. Islendinga
Erindi flutt á Þakkargerðardaginn 9. október 1950
í Sambandskirkjunni í Winnipeg
Háttvirtu samkomugestir:
Fyrir mörgum árum veittist
mér hinn sami heiður og mér
veitist í kvöld — að fá að ávarpa
þá sem samankomnir eru hér í
tilefni þessarar árlegu þakkar-
gjörðarhátíðar. Mér er það ljúft
þó eg finni til vanmáttar míns.
Mér gengur æfinlega illa að neita
að flytja ræðu þegar eg er beðinn
og það sýnist svo ofurauðvelt að
taka saman ræðu þegar maður
hefir þriggja til fjögra vikna
undirbúningstíma. Og dagarnir
líða og maður háttar á hverju
kvöldi án þess að hafa klárað
ræðuna — þó það væri líklegast
léttara að segja án þess að mað-
ur hafi byrjað á ræðunni. En alt-
af hugsar maður — það er nógur
tími enn. En svo fer að líða að
skuldadögunum og þá fer maður
að hugsa illa til þeirra sem báðu
mann að tala. Eg man eftir einni
samkomu sem eg átti að tala á —
“um hvaða efni sem þú villt,
góði”, var mér sagt. Þegar svo-
leiðis er lagt fyrir mann kemst
maður — eða eg að öllu falli —
cft í öngþveiti. Og eins var í
þetta sinn. Eg man að eg fór einn
morgun þá, að raula fyrir mér
þessa vísu Guttorms:
“Miklum vanda er eg í,
orðinn fjandi mæðinn,
fæ ei andað út af því
að í mér standa kvæðin.”
Já miklum vanda þótist eg í
og eg raulaði vísuna oft, og svo
raulaði eg hana oftar og loksins
var eg farinn að kveða hana við
raust svo rækilega að konan kom
þjótandi og spurði hvert eg væri
búinn að tapa öllum sönsum, —
hvert eg vildi að nágrannarnir
héldu að hér væri komið mann-
ygt naut — og býst eg við að það
sé ekki óglögg lýsing á kveð-
anda mínum. En þá datt mér líka
ræðuefni í hug — enda mátti
ekki vera seinna.
þeim. Mörg eru þess dæmi til í Hefi eg frá því eg var barn haft
Sturlungu og þarf ekki annað en yndi af ísl. kveðlingum og lausa-
að minna á hvernig Sunnlending- vísum. Mig tekur sárt að hugsa
ar drógu spott að Snorra Sturlu- til þess að flestar þessar lausa-
syni fyrir kvæði hans um Skúla vísur eigi eftir að hverfa í haf
í þetta sinn var eg ögn betur
staddur því mig rak minni til
ræðuefnis míns þegar eg talaðij
hér fyrir mörgum árum. En þá
hafði eg tekið mér sem texta orð
hins fræga rómverska skálds
Vergil “Sunt lacrymae rerum”
sem vart eru útleggjandi á voru
máli en mætti kannske þýða —
jarl og sérstaklega Símonar.
“Harðmúlaðr var Skúli
rambliks framast miklu
gnaphjarls skapaðr jarla.
gleymskunnar.
“Sem afmáð skriftin ólesin
eða gleymdur draumur.”
Talaði eg þá um hverfleika þessa
heimslífs og þær sorgir sem lífið
ber oft í skauti sér. Sumum þótti
eg helzt til bölsýnn þá. Nú vildi
eg ekki að þetta kæmi fyrir aftur
og afréð því strax að tala lítillega
um fyndni í skáldskap Vestur-ís-
lendinga þó ekki sé hægt að gera
því máli þau skil sem það verð-
skuldar í eins stuttu máli og
mitt verður hér í kvöld. En eg
get þó minst á nokkur kímni-
skáld okkar og farið með fáein
kvæði eftir þau. Það er nú samt
ekki að vita nema þetta geti orð-
ið langt mál því það er eins og
sá gamli helli sér oft yfir menn,
þegar þeir koma á ræðupall og
Þjóðræknisfélag vort gæti gert
þarfa verk með því að stuðla að
söfnun þessara vísna og varð-
enda eru ærið óþjálar kenning
arnar í þessu stefi. Gnaphjarl =
gnapandi hjarl, land með brött- veislu þeirra.
um, gnapandi bárum == sjór ; ram-, Kímnni Eefir komið fram í
blik = skær eða sterkur ljómi = mörgum myndum hér vestra og
eldur; en sjávareldur = gull og margt er efni gamankvæða skáld-
“Böl mannanna útheimtir tár”. harðmúlaðr gulls er þyí sama sem ann“ Eitt hTð sérkennUe'glsta
búinn gullnum hjálmi með vig þennan skáldskap — og bar á
kverkaspöngum. Því ortu Sunn- því sírax Qg landar settust hér
lendingar
“Oss lízk illr at kyssa
jarl sá, er ræðr fyrir hjarli;
vörr er til hvöss á harra
harðmúlaðr er Skúli.
Hefir fyrir horska jöfra
hrægamms komit sævar
— þjóð finnr löst á ljóðum —
leir aldregi meira.”
að — notkun daglegs máls, þ. e.
a. s. vestur-íslenzkunnar svoköll-
| uðu. Eg rakst á svoleiðis vísu í
Leifi frá fyrstu árum ísl. bygð-
arinnar í þessum bæ, en því mið-
ur hefi eg hana ekki við hendina.
K. N. var snillingur í því að nota
i þessa tegund fyndni, en kvæði
I hans eru svo vel þekt að það þarf
ekki að rifja þau upp fyrir ykkur.
bunan sé óstöðvandi. En sá Sturlungu eins og sést af vísunni
gamli kann marga klæki eins og
Það er með K. N. og kveðskap
Má nærri geta að Snorra hafi hans eins Qg Guðmundur heitinn
ekki þótt gott að láta kalla kvæði LambertSen sagði einu sinni í
sitt arnarleir mestan; en óvinir ððru sambandi;
hans munu hafa hlegið dátt.
ÞÍkAnnÍ"_nÚ lé“a!arSpa.UgS_! ‘‘Ee Þekti fólk sem þekti hann
það þektu flestir slíkan mann.”
við vitum vel og eins og þessi
vísa úr “Rímum af Jesú Kristi og
sveinum hans” ber með sér:
“Sjálfur fjandinn fúlum blés
fítonsanda í Heródes
þollur granda þar um les
það var nú stand með Jóhannes”.
Eg ætla, eins og eg sagði, aðal-
lega að tala hér um kýmni í
skáldskap Vestur-fslendinga. ís-
lendingurinn hefir frá alda öðli
verið kíminn og haft þann vana
að gera að gamni sínu í rími.
Oft eru þessar vísur meinlausar,
en oft hefur líka gamanið orðið
grátt. Þó ætla eg að meira kveði
að því síðarnefnda sem maður
fer lengra aftur í söguna. Forn-
men notuðu kímnigáfu sína til
þess að gjöra hlægilega and
stæðinga sína eða draga dár að
FINNLAND
wfX
Nú falla að jörðu frosin himins tár
og fönnum þekja blóði drifna grund,
um ísabreiður hleðst á náinn nár
með nakinn vígabrand í krepptri mund.
Á móti austri stirnuð augu stara
og stuna þagnar milli blárra vara,
er flutti hinstu bæn á banastund.
Og tárin frjósa á bleikri konu kinn,
og kulna glæður, þar sem bærinn stóð.
Hún flýr á veglaust hjarn með hópinn sinn,
þótt hríð og myrkur blindi hverja slóð,
og spyr sinn Drottinn: “Hvert á eg að halda?
Og hvers á blessað ungviðið að gjalda
með dauðavígðri vaskri Finnlands þjóð?”
Hví féllu þessi forlög þér í skaut
þú finska bræðra þjóð við vötn og skóg,
sem ruddir andans menning bjarta braut
og beittir sterkri hendi að öxi og plóg,
sem heitt og máttugt unnir fornum arfi
og ötul gekst að hverju þínu starfi
og áttir glöð í nægjusemi nóg?
Hve dauf og máttlaus verða viðkvæm orð,
er voði slíkur nístir heila þjóð, —
við hungur, kulda, brennur, barnamorð
og brotnar rústir, þar sem arinn stóð.
Hjá öllum véum rofnum, föllnum frændum,
með fjötra harða og þrælakjör í vændum,
sá einn er sæll, er lét áitt líf og blóð.
Þitt píslarvætti hrausta hetju þjóð,
þitt thjartablóð á kaldri vetrar-mjöll
og særðra barna kvein og kvalahljóð,
þitt kall um hjálp í neyð um þjóðlönd öll,
er sektardómur hræsni, er heirni stjórnar,
sem hag og lífi meðbræðranna fórnar
og flærðarorðin fegrar griðaspjöll.
I r
Ó, grát þú tárum heitum, himin blár,
á hetjuland, er stóð hinn yzta vörð.
Ó, grát, svo hvar sem féll á freðann nár,
þar fegri rósir blóði drifinn svörð.
Veit gróðurmagn hjá nýjum lífsins lindum.
Ó, lækna dapran heim af þungum syndum.
Lát nýja menning vaxa um víða jörð.
‘Loptr er í eyjum
bítr lundabein
Sæmundr er á heiðum
ok etr berin ein.”
Létt er og yfir gamankvæðum
Jóns biskups Arasonar t. d.:
“Bóndi nokkur bar sig að
biskups veldi stýra
því dýra
en honum fór illa það
öllu var honum betra á stað
heima að hýra.”
eða hinni velkunnu vísu hans
“Latína er listmæt
málsnar Böðvar
í henni eg kann
ekki par, Böðvar.” o. s. frv.
Það verður ekki annað sagt en
að íslenzka kímnin komi fram í
mörgum myndum á gamla Fróni.
Eitthvert mesta snildarverk á
þessu sviði er kvæði Guttorms
Winnipeg-Icelander, sem þið
kunnið öll og sem byrjar
Eg fór oní Main Street, með
fimm dala cheque, o. s. frv.
Stundum hefir mönnum þótt
grínið nokkuð særandi eins og
það vildi oft verða á gamla land-
inu. Ekki voru sveitungar mínir,
Argyle-menn, neitt upp með sér
af þessari vísu sem Sigurbjörn
Jóhannsson orti um þá einhverju
sinni:
“Bindis hnúka ber við ský
bænda lúkur fyllast.
Hveiti sjúkar sálir í
sveittum búkum tryllast.”
Ekki voru þeir heldur neitt upp
með sér af því að vera kallaðir
Þessa kímnisgáfu fluttu landar ^ndlegir Hærustrendingar.
vestur með sér hingað og hafa Hversu þingeyingum hefir
ef til vill þroskað hana. En fallið Þessi vísa- sem eg ætla að
hversu lengi hún varir hér er fara með> velt eS ekki, því það er
spursmál. Eg held stundum að vfPf ómögulegt fyrir aðra að
hún ætli að hverfa með tungunni. setía slg lnn 1 hinn einkennilega
Að minsta kosti hefi eg orðið hugsunarhátt þessa útkjálka
lítið var við slíkan kveðskap hjá fðll<s> Vísan er eftir einhvern
yngri kynslóðinni sem hefir alist besta °S fyndnasta hagyrðing
upp við enskuna sem sitt tam- Eem Argyle-búar hafa átt, Guð-
asta mál. Þetta getur nú verið mun(1 heitinn Lambertsen gull-
rangt athugað hjá mér. Þó álít smlð °g !ýslr viðureign þingey-
eg að þessi hætta — að íslend- lngs vlð atta bófa er allir sóttu
ingar tapi gaman kviðlingum sín- að honum í senn.
um þegar þeir tapa málinu — sé
mjög alvarleg. Þeir sem ekki
þekkja íslenzkar bókmentir og í
gegnum þær ísl. kímni, þekkja
ekki eina mestu gáfu ísl. þjóðar-
innar. Við annan menningararf
rís ef til vill önnur tegund kímni.J Og ekki býst eg við að Con-
eins og t. d. hinn enski humour servatívar hafi haft það fyrir sið
sem fslendnigar eiga varla í fari að raula fyrir munni sér braginn
sínu. Það er eins og K. N. sagði sem annar bráðfyndinn og prýð-
‘Átta sóttu og almaþór,
augun glóðu í höfði stór,
en allir lágu í einum byng
einum fyrir Þingeying.”
öðru sambandi
“Er ekki von að hann auki sttild?
Er ekki von að hann ljúgi?
Er ekki von — jú vitaskuld
að vera í svona crewi.”
Eða ef til vill á þessi vísa K.
Ns. betur við:
i
“Niður á sandi nástrandar
nepja er blandin hita.
En hvort að landar þrífast þar j
það má fjandinn vita.”
I
Já, það má fjandinn vita hvort
að ísl. kímni getur klætt sig í
önnur klæði en hin íslenzku. j
Fram að þessu hafa samt Vest-
ur-íslendingar átt marga fyndna
hagyrðinga og skáld. Eg hefi átt
því láni að fagna að þekkja þó
nokkur þeirra og heyra gaman-
yrðin fjúka af vörum þeirra. —
islega hagorður Argyle-búi, Jón
Árnason, orti um kosningarnar
1911. Hannersvona:
“Borden æsir ógn og ljóð,
ötull ræsir Tóra, .
býsna svæsinn veginn vóð,
vindi blæs í græna þjóð.”
Svo lætur hann Borden tala.
“Gætum kjara kotunga
kauðar hjara verða
smérið bara bráðfeita
beint mun fara í hundana.
Grita fleyp úr fótum tróð,
flestu er steypa í voða,
með járngreipar, jötun móð,
Yankinn gleypir land og þjóð.
Ráðning eina eg hér skil
það ógnar mein að græða,
að þið megð hreinum ástaryl
upp mér skeinið valda til.”