Heimskringla - 27.05.1953, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WlIMJNiPKU, 27. MAI 1953
Hciittskringla
(StofnuB 1»»$)
Ctmui út á hverjum mlSrikudegi.
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsfmi 74-6251
VerC blaOsina er $3.00 árgangunnn, borgíst lyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aPlútandi sendist:
The VikJng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rltstjórans:
EDITOF HEIMSKRINGLA. 853 Sargent Ave.. Winnipeg
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
“Heimskrlngltx" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Ralph Waldo Emerson
150 ára minning
Ræða flutt í Fyrstu Sambands-
kirkju í Winnipeg af séra
Philip M. Péturssyni
Authorlzed as Second Clctss Mail—Post Office DepU Ottawa
WINNIPEG, 27. MAÍ 1953
Vakna upp við vondan draum
Eg vil, sem inngang að því
sem eg flyt hér í kvöld, taka orð
úr ræðu eftir dr. Rögnvald heit.,
Pétursson, þar sem hann segir
að “Seytjánda öldin drýgði þá
synd móti eftirkomandi öldum
að hún færði trúarlíf manna
fjötur og setti því ákveðin tak-
mörk. Kappsmálið mikla var að
færa alt í fastan búning. Hin
mikla uppleysing, er fylgdi sið-
skiptunum, fylgdi því er vald
hinnar kaþólsku kírkju var brot-
ið á bak aftur og ófriði og styrj
öldum þeim, er af því leiddi, hót
aði sem næst fullkominni eyði-
leggingu fyrir þjóðfélagið. Ein
mesta þörfin þótti því vera sú,
að færa alt undir ákveðin laga-
boð. Trúin var gerð að ákveðinn'
lagaskyldu, og varð þá að gjöra
grein fyrir því, hver hún væri
eins og fyrir öllu, er að lögum
lýtur. Þrátt fyrir alt rótið og
byltingarnar gat trúarvitundin
Þegar stjórnarformaður Manitoba, Mr. Campbell tilkynti að
fylkiskosningar færu fram 8. júní, var ekki mikill otti á ferðurn
hjá liberölum um að þær mundu ekki ganga þeim í vil.
En síðan að kosningarimman hófst, hefir ský dregið upp á
vona himinn þeirra, og sigurvissan er ekki eins mikil og áður.
Við athugun á kosningamálunum, hefir hrakfalla saga liberala
í vestur fylkjunum óhjákvæmilega ryfjast upp. Fylkin, fjögur að
tölu, voru liberölum fyrrum öll undur trú og fylgispök. Nú er að-
eins eitt fylki eftir, Manitoba, sem á hina gömlu góðu tíð minnir.
Fer það nú sömu leiðina og hin vestur fylkin? Vald liberala ]
hefir aldrei hér verið eins ákveðið og það var í sléttufylkjunum, ekki losað sig við áhrif og fyrir -
sem nú eru farin veg allrar veraldar! Og þau eru nú einmitt fylk mæli hinnar kaþólsku kirkju
in, sem bezt er sagt stjórnað í Canada! Alberta er fjárhagslega enda var þekking og andlegur
að minsta kosti betur statt en nokkurt annað fylki landsins, og er ^ þroski almennings ekki undir
nú oft talað um sem fyrirmynd í stjórnarfarslegum skilningi. það búinn að taka á móti gagn-
Það er auðvitað hægt að gera sér ýmislegt í hugarlund um gjörðum breytingum. Siðbótin
hvað fyrir muni koma, tapi liberalar hér þessu vígi og Free Press! Var því tæpast hafinn, er frá
verði að tilkynna Quebec Frökkum, að það sé ekki lengur hægt að henni var horfið . . .” o.s.frv.
halda Vestur-fylkjunum tjóðruðum við pólitískan hæl þeirra. Blað- i Þessi Qrð( jýsa að nokkru ieyti
ið heldur auðvitað menninguna í hættu hér, ef það missi hér afstöðu trúmála seytjándu aldar.
ofurlítið af valdi sínu. En kaþólskan lifir enn í Róm og það ætti Qg þð að hreyfing þektist jafn-
að nægja hér úti á þessum vestlæga hala veraldar að vita það. Oss vej á þeim tímum, sem spyrnti
finst ekkert hér að óttast, því auðvitað er það ekki nema sjálft á móti öllum tilraunum til að
málefni liberalismans, stefna Quebekinga á móti íhaldsstefnu Sir jiefta trúarviðleitni manna innan
John Alexander Macdonalds, sem hér ætlaði að sameina alla Can- vissra ákveðina laga, og var vold-
adabúa í eina stóra og sterka þjóð, en sem Quebecingar voru vantrú-! Ug mjög eins langt eins og áhrif
aðir á, og héldu að landið gerði of fljótt albrezkt, sem liði við það jj.ennar náðu, urðu tvær aldir enn
ef síðasta vígið í Vesturlandinu—Manitoba—félli nú við kosning- að jiða áður en að víðtæk og á-
arnar 8. júní.
tuttugustu, leiðarljós sem leitt
hefur menn upp úr myrkri hinn-
ar dimmu og svörtu guðfræði,
sem leitaðist við að blinda augu
manna og kæfa alla sjálfstæða
hugsun. Það hefur losað menr
úr álögum þeirrar guðfræði og
boðað þeim frelsi og ljós sjálf
stæðra hugsana, sem skín eins
og sólin sjálf í hugum allra
sem vilja njóta hennar.
Og meðal þeirra manna, sem
leiðandi þátt áttu í að kveikja
þetta ljós—eða að halda því lif-
andi, og bera það enn hærra á
lofti, var einn hinna þektustu og
víðlesnustu skálda og spekinga
nítjándu aldarinnar, og mest
og víðlesnustu skálda og spek-
inga nítjándu aldarinnar og mest
elskaða, jafnvel enn í dag, Ralph
Waldo Emerson, sem verið er að
minnast n.k. mánudag, 25. þessa
mánaðar á hundrað og fimtug-
asta fæðingardegi hans, á árs-
fundum Unitara félagsins í Bos-
ton, og mörgum kirkjum. Hann
var fæddur í Boston, 25. maí
1803. Hann ólst þar upp, gekk
þar á skóla, og bjó mest alla sína
æfi í grend við Boston, þ.e. í
Concord. Og hann hvílir nú í
grafreit, “Sleepy Hollow Cem-
etary í Concord, þar sem hann
var lagður til kvíldar, árið 1882,
þá 79 ára að aldri.
Á þeim sjötíu og níu árum, var
hann, sem prestur, kennari, fyr-
irlesari, skáld, heimspekingur og
trúfræðingur, meðal hinna 4-
hrifamestu manna í Nýja Engl-
andi, Skotlandi, Frakklandi og
á ættjörð sinni, og hlaut viður-
kenningu frá fræðslustofnunum
Þetta Nútíma Fljóthefandi
Dry Yeast, þarf
Engrar Kælingar
Heldur ferskleika!
Verkar fljótt!
Hér er þetta undursamlega nýja ger, vinnur eins f.ljótt og ferskt
ger, samt er það altaf ferskt, heldur fullum krafti í matskápnum.
Þér getið keypt mánaðar-forða í einu.
Engar nýjar forskriftir nauðsynlegar. Notið Fleischmann’s
Fast Risinj* Dry Yeast alveg eins og ferskt ger. Að leysa upp:
(1) í ofurlitlu volgu vatni skal leysa upp vel eina teskeið ai
sykri móti einu umslagi af yeast. (2) Sáldrið í það dry yeast.
Latið standa 10 mínútur. (3) Hrærið vel. (Vatn sem notað er
þannig reiknist sem hluti af þeim lög sem forskriftin sýnir.)
Biðjið nú þegar matvörusalann yðar um hið nýja Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast.
Kaupið mánaðarforða hjá matsölumanni yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af FreshYeast!
bænirnar vær.u þær', sem einstakl
ingar flyttu hver fyrir sig, í ein-
rúmi, og ef að þeir flyttu ekki
bænir, fanst honum það hégómi
að annar skyldi þurfa ða biðja
fyrir fræðimensku og frumleik. fyrir þeim. Og er eg las þetta
í hugsun og orði. | um Emerson fanst mér eg vera
Hann var samtíðarmaður honum mjög samdóma í skoðun.
fyr, ef féð var fyrir hendi, eins og Campbell segir, að það hafi altaf rópu þar gem enn efU margar
verið, því bæirnir og sveitirnar hafa verið svo fjárhagslega sköttum frjálstrúar kirkjUr undir Unit-
rúnar, að lítið hefir vantað á, að til vandræða hafi horft með rekst-' afa nafninu £ ríkinu sem heitir
ur þeirra. Skólar eru í þessum bæ orðmr svo fúmr, að litt nothæfir. Transylvania h6fst öfjug hreyf-
eru taldir, kaupi kennara hefir verið haldið svo lágu og opinberra ing sem {luttÍBt meðaj annars til
þjóna, að skömm hefir mátt heita. Og um annað hefir venð eftir Englands< svo urtl miðja átj.
þessu. Jafnvel í flóðum þessa bæjar, varð að toga með naglbít fé ándu m tU Bandaríkjanna.
út úr stjórninni til aðstoðar nauðstöddu ósyndu fólki. Og vinnu | Fyrsta Biskupakirkjan í Nýja
við það, nætur og daga, af frjálsum vilja almennings, var ekki Englandi (New England) varð
dreymt um að borga. Ef féð hefðFekki verið til, hefði ekkert verið gð Unitara kirkju árið 17g2 og
við þetta að athuga. En þegar til kemur, er hægt að kaupa Winnipeg stendur hún enn> Qg ber sitt
Electric félagið út, án þess að taka lán, sem Campbell bendir á sem upphaf]ega nafn King’s Chapel
sýnishorn af fjármálamensku sinni. Hann heldur víst að menn viti , miðri Boston borg Joseph
ekki, að til að mæta jafnvel fyrstu niðurborgun, varð að leita til
Smabandsstjórnar um 10 miljón dala hækkun á styrk til fylkisins
sem sambandsstjórnin tekur síðan út úr fylkisbúum með hærri
sköttum en áður. Campbell-stjórnin hefir verið ein hin argasta í
garð bæja, sérstaklega Winnipeg. Hún hefir ekki einungis látið
manna eins og William Ellery
Channing og Theodore Parker,
Eftir að Emerson sagði söfnuð
inum upp, hneigðist hann meir
manna sem mestan þátt áttu t og meir til fyrirlestraflutnings
að setja þann svlp á Unitaral-ðg rjtsarfs. 0g þö 30 ungur værl
Priestly, vísindamaðurinn mikli,
sem varð að flýja frá Englandi
vegna ofsóknar fyrir trúarskoð-
anir hans, stofnaði Unitara
, , , , . . ., ,, , kirkju í Philadelphia árið 1794.
greipar sopa um tekjulmdirnar, heldur hefir hun svift ibuana eðli- Hin f kifkja Pilagrímanna,
legum fulltrúarétti á þingi með því, að halda tölu þingmanna þeirra 7
svo lágri, að undrun sætir. En ný kjördæmaskipun, bygð á nýjasta
manntali má ekki til greina koma. Hefir Winnipeg með nærri helm-
ing allra íbúa fylkisins aðeins 12 þingmenn af 57 alls!
Þó fyrir ekkert annað væri en þetta mannréttindamál, ætti
Campbell-stjórnin ekki skilið að koma einum einasta þingmanna
Sra3 skðiliðbænUm’ ÞÓ SUm ÞÍngmanna efnanna ættu Persónulega Ugtefidi‘og héfur hún~sett
Þeir sem í kosningunum sækja, eru nú alls orðnir 172 og merkl s,tt ® trua^k°^an‘^^°^a
skiftast þannig milli flokkanna: liberalar hafa 49 í vali; íhalds- mna^* ^ ^
menn 39; Social Credit /“t ; C. C. F^5; cg einir 15 óháðir. Eldr?
flokkarnir verða hér að líkindum er útnefningu lýkur, sterkastir.
En hitt er alveg undrunarvert, hvað Social Credit hafa hér færst
kveðin áform yrðu tekin til að
Mr. Campbell og flokkur hans hamast nú orðið við að auglýsa josa huga manna undan þeiin
hvað hann hafi gert fyrir sveitir og bæi fylkisins og á þar við veit- andlega þraeldómi, sem hann
ingarnar á síðasta þingi, sem Mr. Stubbs dómari líkir við þorska-1 haf5j Verið settur i.
beitu. Að sjálfsögðu hefði sú fjárhags hjálp átt að vera kominn I A sextándu öldinni £ mið.Ev. hreyfinguna sem hún nú ber og hlaut hann strax miklar vinsæld.
manna og skálda eins og Henrv | ir. En þó voru raddir sem vildu
Wadsworth Longfellow, Samuel vekja efasemdir um hann. Sum-
Longfellow, James Russell Low-j ir sögðu, eftir prests uppsögn-
ell og fleiri, sem voru allir Unit-| ina> að hann væri að missa vit-
arar. Hann kyntist mönnum er- i6 Aðrir sögðu að hann væri að
lendis, eins og Thomas Carlyle, j hallast ag trúvillu. En svo flutti
Samuel Taylor Coleridge, Wil- hann nokkra fyrirlestra við Har-
liam Wordsworth og margra fl..|Vard sem vöktu víða athygli og
og dáðist mikið að þeim, eins og aðdáun manna, meðal þeirra var
þeir að honum. I ræða “The American Scholar”,
Emerson innritaðist í Harvard sem leiddu til þess, að árið 1838
háskóla árið 1817 og eftir að var hann beðin að flytja fyrir-
hann iitskrifaðist, kenndi hann lestUr við skólauppsögn presta-
skóla um tíma. En hann hneigð- skola Harvard. og ávarpa hina út
ist til guðfræði. Sagt er að hann skrifuðu guðfræðinemenda. Það
hafi farið til Wm. Ellery Chan- voru aðeins níu ár liðin frá því
ning og leitað þar leiðbeiningar að hann hafði sjálfur útskrifast,
og eftir guðfræðináminu, fékk og þar að auki var hann ekki
hann söfnuð í Boston, “The Sec- lengur prestur, þar sem hann var
ond Unitarian Church. Hann j búin að segja upp söfnuði sínum.
þjónaði þeim söfnuði þrjú ár, En hann var þektur orðin fyrir
en sagði þá af sér, vegna þess að hreinskilni og fyrir að segja
söfnuðurinn var ekki samþykk- meiningu sína. Hann var skoðað-
ur breytingum sem Emerson ur sem umbyltingamaður í trú-
vildi gera á altarissakramentis-' malum, og vakti það því athygli
forminu. f dagbók sinni skrifaði margra, að hann skyldi hafa ver
hann: “Eg hefi stundum hugsað ið beðin að tala fyrir guðfræði
að til þess að vera góður prestur. .nemunum.
þá sé nauðsynlegt að ganga úr J Sumir hlökkuðu til að hlusta á
prestskap. Prestsembættið er úr- hann. Sumir kviðu fyrir því. Og
elt og gamaldags. Á umbreyttum þegar búið var, spruttu upp mik!
tímum, fylgjum vér dauðum til- ar trúmáladeilur út af fyrirlestr-
beiðslusiðum forfeðra vorra”.— inum, því hann kom sem frelsis-
Sakramentið var, að dómi hans, yfirlýsing, ein af þremmur
eitt af þessum úreltu siðum. Og nitjándu öldinni, • sem ákváðu
vegna þess, að söfnuðurinn vildi hverja stefnu allir frelsiselsk-
enga breytingu gera, sagði hann endur ættu að fylgja. Sagt er að
af sér sem prestur. En þó, mess- hann hafi gengið inn í vígi únit-
aði hann oft, bæði í þeirri kirkju araorþódoxíunnar sem þá var
og öðrum kirkjum ,eins oft og Uppi og lesið fyrir þeim frelsis-
hann gat þegar hann var beðinn.! yfirlýsingu, sem gjörbreytti
Annað, sem þeim bar á milli, ^ stefnu hennar, setti þann svip á
Emerson og söfnuðinum, var hana, sem nú þekkist meðal Un-
tregi hans á að flytja bænir. Hon itara. Áður, var Wm. E. Chan-
um fanst hann eiga ekki að ning búinn að flytja frelsisyfir-
flytja bænir nema að hann fyndi lýsingu, árið 1819, við prests-
hvöt hjá sér, sterka tilhneigingu vígslu í Baltimore, þar sem hann
til þess. Hann fylgdi forminu útskýrði stefnu Unitara hreyf-
samt, sem bezt hann gat, en ingarinnar í ræðu, sem kölluð
stundum kom það söfnuðinum á var “Unitarian Christianity”. —
óvart þegar hann slepti öllum Það voru sex ár seinna, sem Unit-
bænum úr messuforminu. Hann arafélagið var stofnað, árið 1825,
hafði sinn sérstaka skilning á 25. maí. Hann hafði mikil áhrif
þýðingu bæna, og hugði að beztu á Emerson og mótaði að nokkru
varð að Unitara kirkju aldamóta
árið 1800, og upp frá því, á fyrsta
helmingi nítjándu aldarinnar
vaknaði hreyfing, svo sterk og á-
kveðin í austur Bandaríkjununi,
að það var engin vafi lengur á
svo að maður þorir að segja, að
aldrei verði aftur horfið inn í
trúarmyrkur seytjandu aldarinn
í aukanna. Hér er enginn, sem vér höfum átt tal við svo vis, að geta af 603 Þ.fS aður rikt1, Þegar
sagt hvað það boðar, að sú tala er svo há. Kemur það sama fyrir V3r Venð ^ * g*
og í vestri fylkjunum? Það er það sem vöku mun halda fyrir mörg- mnanu truarle8ra ,°g
um liberala fram að kosningu. £era að 8læP a® Þora ao stl&
út fyrir þau vébönd sem sett
höfðu verið.
En nú þar sem hin “seytjánda
öld drýgði þá synd móti eftir
komandi öldum, að hún færði
trúarlíf manna í fjötur og setti
því ákveðin takmörk”, þá reisti
hin nítjánda öld frelsis blys, á
ÆTT BRETAKONUNGA
Þeir eru ættaðir frá Auðunnar-
stöðum í Víðidal í Húnavatns-
sýlu, og er sú ætt þannig rakin:
(1.) Auðunn bóndi á Auðunn-
arstöðum í Víðidal. Hans dóttir
(2.) Þóra mosháls. Hennar dóttir
(3.) Úlfshildur, gift Guðbrandi
kúlu. Þeirra dóttir (4.) Ásta, gift
Haraldi og Sigurði sýr. Hennar
sonur (5.) Ólafur konungur
helgi. Hans dóttir (6.) Úlfhild-
ur, gift Ottó hertoga í Brúnsvík.
Þeirra sonur (7.) Magnús her-
togi í Brúnsvík. Hans dóttir (8.)
svarta. Þeirra sonur (9.) Hinrik
hertogi drambláti. Hans sonur
(10.) Hinrik ljón. Hans sonur
(11.) Ottó keisari IV., forfaðir
Welfaættarinnar, sem Englands
konungar og flestir aðrir þjóð-
höfðingjar Evrópu eru komnir 3‘^fuVVriTþiirri öld
og því sem enn er komið af hinni
Auðunn bóndi, forfaðir þess-
ara miklu ætta, var einn af land-
námsmönnum íslands
fornritunum nefndur
skökull.
“Óðinn”
og er i (Um Auðunn er þess getið í
Auðunn Landnámu, að amma hans Ólöf
En ættartöluna hefur hafi verið dóttir Ragnars loð-
eftir fróðum manni, brokar, svo hann var ekki ætt-
Eiríki prófessor Briem. Frá Ottó smár. Af honum er og sem ættar-
keisara IV. er hún auðrakin, en talan sýnir, komið margt stór-
Wulfhild, gift Hinriki hertoga hann dó 1218. —Óðinn, des. 191a menni, þar á meðal Olafur helgi.)
leyti hugsanir hans. Og svo, út
af fyriríestri Emersons, samd*
annar maður, Theodore Parker,
ræðu sem hann kallaði “The
Transcient and Permanent in
Christianity” (Hið hverfula og
hið óumbreytanlega í kristn-
inni). Þessar ræður þrjár, hver
á sínum tíma, vöktu upp deilur
miklar og svæsnar. En þó var
fyrirlestur Emersons, “The Di-
vinlty Scliool Addrcoo” víðlcon-
astur þeirra þriggja og áhrifa-
mestur.
Menn skiftust í tvo flokka að
fyrirlestrinum loknum, með og
á móti. Og frá þeim degi varð
breyting á hugsunum manna um
trú og trúaratirði. Menn þorðu
að vera hreinskilnir. Þeir þorðu
að hugsa sjálfstæðar hugsanir
um trúna. Og þeir þorðu að við-
urkenna frelsisafstöðu sína.
Margir hefðu viljað geta þagg-
að niður i Emerson. Harvard há-
skóli lokaði dyrum sínum fyrir
honum, og mörg ár liðu áður en
hann fékk aftur að koma þang-
að inn. En árin liðu og sárin
gréru, hugsanir manna víkkuðust
og að lokum var Emerson sýnd-
ur sá heiður að vera gefin
doktors nafnbót af Harvard há-
skólanum auk annara viðurkenu-
inga.
En Unitarar skiftust líka í tvo
flokka, því þó að þeir væru á-
kveðnir sjálfstæðistrúar og ó-
háðir, voru þeir enn bundnir við
hinar eldri kenningar. Þeir
trúðu t.d. á innblástur biblíunn-
ar, og voru fastheldnir við viss-
ar kenningar um Jesú og tilveru
Guðs, sem Unitarar nú, fyrir
löngu hafa yfirgefið, að því
leyti, að minsta kosti, að þeir
binda ekki hugi neinna manna
við neina sérstaka afstöðu eða
kenningu í trúmálum. En það
verður að segja þeim til heiðurs
þó að mörg ár ættu eftir að líða
áður en sættir urðu, að þeir kæmu
loksins saman aftur, á sameigin-
legum grundvelli frelsis, skiln-
ings, umburðarlyndis, og viður-
kenningar allra manna til að trúa
samkvæmt þeirra eigin skilningi
og samvizku. Og með því komu
þeir undir bein áhrif Emerson’s
og kenningu hans.
En í mörgu öðru gekk Emer-
son annan veg en f jöldin. Og þar
kemur fram hugsunin sem felst
í orðum hans, þar sem hann sagði
einu sinni:
“Það sem eg verð, sjálfs mín
vegna, að gera, er alt sem mig