Heimskringla - 29.07.1953, Blaðsíða 9

ORKA
City Hydro flytur íslendingum í Winnipeg beztu árn
aðaróskir á þjóðhátíð þeirra
íslendingar í Winnipeg hafa frá uphafi verið sterkir
stuðningsmenn Winnipeg Hydro, af því að það er eign
Og í starfrækslu Winnipeg-borgar. Yfir fjöi*utíu ár
hefur Cilty Hydro séð Winnipegborg fyrir ábyggilegri
og ódýrri raforku hvar, sem þörf krafðist.
FÁEINAR STAÐREYNDIR UM CITY HYDRO
City Hydro starfrækir tvö orkuver á Win-
nipeg ánni, annað er við Point du Bois og
framleiðir 105,000 hestöfl, en hitt við
Slave Falls með 96,000 hestöfl af orku. Þá
rekur City Hydro upphitunarver með gufu
á Amy stræti, á vestur-bökkum Rauðár,
tvær útibússtöðvar, ellefu aukastöðvar, og
fjögur hundruð mílur af leiðslu-línum.
City Hydro rekur einnig strætisljósakerfi
Winnipeg-borgar, miðstöðvar gufuhitun
og þar tilheyrandi ver. Féð sem í þessari
heildareign félagsins er falið nemur
$43,000,000. Útistandandi skuld á því nem-
ur $19,000,000. Orkuleiðsla kostar að með-
altali minna en Iff fyrir hverja kilowat-
hour. Árleg neyzla nemur að meðaltali á
hvern viðskiftavin 6,891 kilowatt hour. Er
haldið að hvergi sé orka meira notuð í
Norður-Ameríku en hér.
Þegar þér þurfið með orku fyrir nýtt heimili eða til
nýs viðskiftareksturs, getur City Hydro orðið þér bezt
að gagni, ef staðurinn, sem um er að ræða, er í Winni-
peg. Símið 96-8231 og á hjálp þar mun ekki standa.
CITY
HYDRO
55 Princess Street
Portage and Kennedy
Showrooms
LXVII ÁRGA'TGUR
WTNNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 29. JÚLf 1953
NÚMER 44.
Dr. Richard Beck, prófessor:
STEPHAN G. STEPHANSSON
— ALDARMINNING —
Fyrir rúmum áratug fór eg í
þjóðræknis- og ræðuhaldaerind-
um vestur á Kyrrahafsströnd, og
þar sem leið mín lá um íslenzku
'byggðirnar í Saskatchewan-
fylki í Canada, notaði eg tæki-
færið til þess að koma jafnframt
við í íslenzku byggðinni í Al-
berta-fylki, en þar var skáldið
Stephan G. Stephansson bóndi
lengstum ævinnar, eins og al'
kunnugt er. Hafði mér lengi
leikið hugur á því, að koma á
þær ævistöðvar skáldsins, er
mér, eins og fjölmörgum öðrum
löndum hans, voru orðnar kunn-
ar og kærar af kvæðum hans, og
nú rættist sá draumur á fögrum
sumardegi, sem mér mun aldrei
úr minni líða.
Að sjálfsögðu kom eg á heim-
ili skáldsins, en þar voru þá enn
með kyrrum kjörum bókasafn
hans, skrifborð hans og stóll.
Gerðist eg svo djarfur að setj-
ast í stól hans við skrifborðið,
og það var sem djúp helgi-
kennd gripi hug minn. er eg
settist þar; orðin frægu “Drag
skó þína af fótum þér” hljómuðu
mér í eyrum. Því að í þessum
sessi hafði skáldið vafalaust oft
setið, þegar hann á andvökunótt-
um orti Ijóð sín, en eins og hann
segir í einu bréfa sinna, voru
kvæði hans “fæst fædd að degi
til”, heldur eftir miðnætti. Hann
hefði þess vegna með fullum
sanni getað heimfært upp á
sjálfan sig orð hins íslenzka
skáldbróður síns um Sverri kon-
ung: “Andvaka var allt mitt líf”.
Úr þeirri Hliðskjálf Stephans
skálds, þar sem eg nú sat, hafði
hann séð “of heima alla” og!
glímt djarflega við mestu vanda-
mál samtíðarinnar og dýpstu
ráðgátur mannlegrar tilveru.
Þetta varð mér að vonum ríkt í
huga, meðan eg sat í skrifborðs-
stól hans, og mér gaf sýn: Líf
skáldsins, frumbyggjastríð og
starf, rann mér fyrir sjónir eins
og lifandi mynd á tjaldi .
Eg sá hann í anda, 19 ára að
aldri (1873), kveðja ættjarðar-
strendur, og þar sem eg hafði
staðið í sömu sporum, þó undir
öðrum aðstæðum væri, gat eg
vel gert mér í hugarlund. hvern-
ig honum var innan brjósts þá
skilnaðarstund. Sjálfur hefur
hann lýst viðskilnaðinum við
ættjörðina á þessa leið í drögum
þeim til ævisögu sinnar, er birt
voru í “Andvara” 1947:
“Um nótt í þoku, sem náttsól-
in skein gegnum, lögðum við út
af Akureyri. Nokkrir kunningj-
ar mínir ungir fylgdu mér á bát,
sem þeir réru. Þeir báðu mig að
koma á land með sér aftur, unz
skipið létti akkerum, skyldu róa
mig fram í tíma. Eg lét tilleið
ast, en kom foreldrum mínum
fyrir í skipi áður. Eg beið í landi
til síðustu stundar. Þeir efndu
heit sitt. Sungu eitthvað, um
leið og þeir ýttu frá, en ein-
hverjir farþegar á þiljum svör-
uðu á sama hátt. Alla nóttina og
næsta dag vakti eg á þiljum uppi
og leit til lands, en aldrei rauf
þokuna, fyrr en að kveldi þriðja
dags að blámaði fyrir Öllu, sem
þá var eftir af íslandi, tveimur
eða þremur þúfum, sem hurfu
hver af annarri.”
Á hugarvængjum fylgdi eg
skáldinu í spor á höfuð dvalar-
stöðvum hans vestan hafs. Eg sá
hann nema land þrisvar sinnum,
fyrst í Shawano County í Wis-
eonsin 1874, þessu næst í Garðar-
byggð í Norður Dakota 1880, og
loks 1889 í grennd við Marker-
ville í Alberta^byggðinni, þar
sem hann bjó til dauðadags, 11.
ágúst 1927. Hörð brautryðjenda-
barátta hans og annarra íslend-
inga í Vesturheimi, eins og eg
hafði kynnzt henni af kvæðum
hans og annarra skálda vorra
vestur þar, og eftir öðrum heim-
ildum, varð mér ljóslifandi fyrir
sjónum og rann mér til rifja; en
jafnframt fylltist hugur minn
metnaði yfir sigurvinningum ís-
lenzkra landnema þeim megin
hafsins, þó að mér væri fullljóst,
hversu dýru verði þeir sigrar
voru keyptir..
í þeim hugleiðingum gekk eg
liljóður út úr heimahúsum skálds
ins og fylgdist með leiðsögu-
manni mínum um landareign
Stephans. Hann var mér enn ná-
lægur, eigi síður en meðan eg
sat í skrifborðsstól hans, og er
eg hugsaði um stritið þunga við
að ryðja mörkina og brjóta land-
ið til ræktunar, og um landnáms-
stríðið allt sungu mér í huga
þessar ljóðlínur hans, því að hér
höfðu íslenzkar hendur verið að
manndómsverki og borið merki
ættstofnsins fram til sigurs:
Og það er sem holtin sjálf hleypi
í mann þrótt,
þar hreystiraun einhver var
drýgð,
og svo er sem mold sú sé manni
þó skyld,
sem mæðrum og feðrum er vígð.
Og þegar eg á þeim fagra
sumardegi gekk um landareign
Stephans, blasti mér við sjónum
í allri fegurð sinni fjölbreytt og
svipmikið umhverfi það, sem
skáldið hafði “lifað og hrærst í”
áratugum saman, með himinhá-
um Klettafjöllum í fjarlægð, er
gnæfðu í hrikadýrð sinni “sem
risar á verði við sjóndeildar
hring.”
f samkomuræðu minni um
kvöldið þar í byggðinni varð
mér eðlilega tíðrætt um skáldið
og tengsli hans við hana, sem
lýsa sér svo fagurlega og eftir-
minnilega í kvæðum hans, og þá
er eg líka kominn beint að skáld-
skap Stephans. En umhugsunin
um það merkliega og fágæta fyr-
irbrigði, hvernig þessi sjálf-
menntaði skagfirzki sveitapiltur
sigraðist á hinum andvígustu
kjörum og gerðist eitt af allra
mestu skáldum íslenzku þjóðar-
innar og einn af svipmestu and-
ans mönnum hennar, hélt lengi
fyrir mér vöku, er eg seint um
kvöldið gekk til hvílu á heimili
annars merkislandnámsmanns ís-
lenzks þar í byggð og^-hollvinar
skáldisns.
Eg hafði um daginn litið aug-
um landareign skáldsins í bók-
staflegri merkingu. f kvöldkyrrð
inni hófst mér við sjónum víð-
lent og fjölskrúðugt landnám
hans í andans heimi, í ríki ís
lenzkra bókmennta, því að þar
var hann sannarlega mikill land-
námsmaður eigi síður en í ný-
byggðunum íslenzku vestan hafs.
Ekki þarf lengi að blaða í bind-
unum sex af “Andvökum” hans
til þess að sannfærast um það, \
hver landnemi hann var “í hug!
og hreimi”. Og víðlendi skáld-:
skapar hans, auð-legð og dýpt,
er enn dásamlegra, þegar í minni
er borið, að ritstörf skáldsins
eru unnin í hjáverkum, og um
annað fram á næturvökum, sam-
hliða þungum og þreytandi dag-
legum störfum til framfærslu
stórri fjölskyldu. “Hann varð
aldrei fjáður maður, en hann
þótti atorkusamur og góður bú-
þegn”, segir Jónas Þorbergsson
um Stephan í prýðilegri minn-
ingargren sinni í “Iðunni” 1934.
Kemur það heim við vitnisburð
'sveitunga skáldsins, sem eg hefi
rætt við um búskap hans. Eins
og dr. Sigurður Nordal leggur
áherzlu á í hinni snilldarlegu
inngangsritgerð sinni að úrval-
inu úr Andvökum Stephans og
sýnir glöggt manndóm hans og
skapfestu, hve frámunalega vel
honum tókst að verða við kvöð-
um hinna daglegu skyldustarfa
annars vegar og ásækinni skáld-
skaparþörf sinni hins vegar, en
það varð auðvitað hvorki átaka
né sársaukalaust, eins og sjá má
mörg merki í kvæðum hans, og
livergi fremur en í “Afmælis-
gjöfinni”.
Jafnvægi Stephans í hugsun,
heilskyggni hans, lýsir sér einn-
ig vel í því, hve fagurlega hann
skiptir ljósi og skugga milli
hjartfólginnar ættjarðarinnar og
hugstæðs fósturlandins. Um
djúpstæða ættjarðarást hans,
sem er hinn heiti undirstraumur
margra fegurstu kvæða hans, er
óþarft að fjölyrða, og nægir um
þá hliðina á skáldskap hans að
minna á kvæði eins og “Ástavís-
ur til íslands”, “Lyng frá auð-
um æskustöðvum” og “Úr íslend
ingadags ræðu” (Þó þú langför-
ull legðir), og taka sem dæmi
þetta alkunna og dáða erindi úr
hinu síðastnefnda:
Yfir heim eða himin
hvort sem hugar þín önd,
skeyta fossar og fjallshlíð
öll þín framtíðar lönd.
Fjarst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín:
nóttlaus voraldar veröld,
þar sem viðsýnið skín.
Segja má, að skáldið sjái hér
ættjörð sína í fegraðri myndi
gegnum sjónargler fjarlægðar
og saknaðar, en ofin er sú draum
sýn innstu og einlægustu hrær-
ingum hjarta hans og eilífðar-
vonum. Jafnframt er þess að
minnast, að hin djúpstæða ætt-
jarðarást skáldsins varð honum
miklu meira en uppistaða og ívaf
ágætra kvæða og eggjan til
dáða með ýmsum hætti. Má í því
sambandi minna á eftirfarandi
ummæli úr ræðu, er Baldur
Sveinsson hélt fyrir minni
skáldsins á samkomu á fsafirði
i heimferð hans 30. ágúst 1917:
“Þó að ættjarðarkvæði Steph-
ans sé fögur, þá er ekki minna
um það vert, hver hugur hefur
jafnan fylgt máli í öllum þeim
kvæðum. Eg skal nefna eitt
dæmi því til sönnunar, að hann
Frh. á 12. bls.