Heimskringla - 27.08.1958, Blaðsíða 1

CENTURY MOTORS LTD,
247 MAIN-Ph. WHitchall 2-3311

fo Tfl\iS
CENTURY MOTORS LTD.
241 MAIN - 716 PORTACE
1313 PORTAGE AVE.
-----r>
LXXII ÁRGANGUR
WINNIPEG, MJÐVIKUDAGINN, 27. ÁG. og 3. SEPT. 1958
NÚMER 47. og 48.
FRÉTTAYFIRLITJ3G UMSAGNIR
HEYRT OG SÉÐ ar Sameinuðu iþjóðanna sjái fáir
------ j hlutina elns og þeir eru, nema
Verkamannasamtök Manitoba ofan úr lo.ftinu.
fóru á fund fylkisstjórnarinnar [ Kommúnistar og Egiptar eiga
6.1. föstudag og le'tuðu hófa við ef til vill enn efir að smíða peÖ-
stjórnarformann, Mr. Roblin, um ríki upp úr Vestur-Asíu þjóðun
að fylkið hækkaði ellistyrkinn um, á arabiskum skyldleika, eins
sem svaraði $20.00 á mánuÖi. Er | og Rússar gerðu að nokkru á
af fundi þessum sagt, að Roblin1 slavneska skyldleikanum við peð
hefði tekið málinu mjög vel og ríki s'ín í Evrópu. T'lraunir
það skyldi verða eitt af fyrstu þeirra að ná völdum þarna, er
mjög hinn sama og Rússa.
Æsingarnar í Vestur-Asíu eru
vopnasendingum frá Rússum til
málum á dagskrá næsta þings.
*
í byrjun þessarar v'ku, voru
menn er veiði stunda við ísland, I Egiptalands að kenna. Þegar
komnir saman á fundi til aðjVestlægu þjóðimar voru búnar
reyna að koma sér saman við fs- j £ó kenna þessum þjóðum að
land um að færa ekki landhelg-J vinna land sitt og geta lifað við
ina eins langt út og ráð væri gert! betri kíör’ en áður- fóru Egiptar
fyrir, eða 12 mílur úr fjórum l. að ágirnast þau. V.lægu þjóðirn-
sept. Bretar eru að senda 100 ar vinna Þar oliu ur Jörðu °g
togara til veiði v'ð ísland til þess; kafa greitt 50/0 af hagnaðinum
að prófa, Ihvaða áhrif þessi tólf! t'l þessara landa og aflað þeim
mílna landhelgi hafi á veiði skipa 1 atvinnu og bætt afkomu þeirra
sinna. Er talað um að f jögur her a alla vegu- Nu er talað um að
skip verði í förinni, sem líklegt vestrið sé að fá þarna olíu fyrir
er, að kom'ð geti til greina, ef ekkert, sem Araba-þjóðirnar
feiði er prófuð á sama tíma inn-lfc*tu ekki gert sér neitt úr, þó
an landhelginnar. Telja Bretar,' vestlægar þjóðir væru þama
og þjóðirnar á Parísfundinum,! ekki. Þær geta fengið sér oHu
að 12 mílna landhelgin verði hvar sem er, með því að v'nna
þeim óskapa-ihnekkir, og ísland fyrir henni.
muni hafa næga veiði bæði fyrir En það er eins víst að Egiptar
he'ma- og erlendan markað, þó °g Rússar taiki ekki lengi ofan
landhelgin sé ekki gerð fullar 12 J fyrir vestrænni menningu, þó
rnílur út. En frekari fréttir af Þeir hafi orðið að játa í svip, að
þessu er enn ekki að fá. j Þeir sja‘ ekkert betra. Það er
* ekki hætt við, að þeir hætti að
Á fundi Sameinuðu þjóðanna,1 halda uppi áróðri og lygum á
er haldinn var að óskumj Vestl*gar Þjóðir til lengdar og
kommúnista út af því að Banda- skapi í annað sinn stríðshorfur
ríkin væru að hefja árásarstríð í
Vestur-Asíu, og Sameinuðu þjóð-
unum bæri að hirta og hegna fyr
ir slíkt, fóru sakir þannig að
Eisenihower brá sér á þennan
fund, ihélt þar ræðu, um stefnu
í Vestur-Asíu.
KYEÐJA FRÁ HÚSAVIK
Kæru vinir vestanhafs:
Sjáanlega er það vonlaust mál,
Bandarikjanna í Asíu, en hún að ætla að skrifa ykkur öllum
Konuefni Roblins
KOMIN HEIM tJR 6
VIKNA FERÐALAGI
Hér birtist mynd af konuefni
Duff Roblins forsæt'sráðherra
Mani'toba fylkis. Heitir hún Miss
Mary MacKay, ættuð úr Win-
nipeg, mentuð á Manitoba há-
skóla, og starfar hjá CBC félag-
inu. Er hún 30 ára og stunduðu
foreldrar hennar blaðamensku.
Gifting er ákveðin 30. ágúst. Mr.
Roblin er 41 árs og yngsti fylk's
forsætisráðherra í Canada.
var fólgin í því, að aðstoða efna
littlar þjóðir þar með fé og heita
þeim vérnð, ef svifta ætti þær
frelsi sínu af stærri eða umkomu
meiri þjóðum. Þetta væri stefna
Bandaríkjanna ennþá, þar sem
hún væri þeg'n og yrði í framtíð
ínm. Ræðan bergmálaði á auga-
bragði út um allan heim og var
samþykt, sem hið eina rétta af
Sameinuðu þjóðunum. Rússar
voru þar meira að segja með
henni, að minsta kosti, sem 80
aðrir ‘þjóða fulltrúar á þ'nginu.
Var Hammerskjöld, ritara Sam-
einuðu þjóðanna, falið að fram-
kvæma sættir hjá Asíu þjóðunum
í þessu horfi eins og hann sæi
hugsanlegt. Lýðræðishugsjón v,-
lægra þjóða var í ræðu Eisen-
howers borgið. En kommúnistar,
sem Bandaríkjunum brigzluðu
um árásarstrið, biðu hnekki af
°llu saman. Hverjium öðrum en
þe'm gat komið í hug, að kæra
Bandaríkin um árásarstrið út af
því, að verja varnarlausa þjóð
eins og Líbanon, sem á var ráðist
af Egiptum og kommúnistum. —
Engum, engum, nema forgólíum
sameinuðui þjóðanna, en sem
hvorki stuna eða hósti hefir
heyrst frá út af málum Ungverja
Og Rússa, eða annara peðríkja,
sem Rússar ihafa haft her sinn í
og stjórnað með í 10 ár.
En góðu Sameinuðu þjóðir!
Eisenhower hef'r borgið félagi
ykkar enn, sem Bandaríkin og
Bretar áttu mestan þátt í að
stofna til verndar vestrænu lýð-
ræði og væntu aðstoðar ykkar
við. Og hvað gerið þið svo eða
þessir prófessorar, sem búnir eru
að lifa ykkur út úr þessum heimi
og afdánkaðir pólitíkusar. Jú, þið
sak'ð Bandarikin um stríðsmang
°n gefið kommúnistum dýrðina
af að vera friðarpostular heims-
ins! Það er ef til vill meiri sann-
!eikur en menn gruna, að fulltrú-
strax, hverjum fyrir sig, svo vel
sem eg v'ldi. Nú er öllu flakki
og dundi lokið, og alvara lífsins
aftur komin til sögunnar i mynd
messugerða, jarðarfara, heim-
sókna, sóknarnefndar- og skóla-
ráðsfunda, o.s.frv. Happ er þá að
geta leitað til vesturblaðanna, og
beðið þau að flytja ykkur stutt-
orða kveðju til bráðabyrgða.
í dag er rétt ár liðið, síðan við
Gertrud flugum vestur, en til
baka t'l Reykjavíkur vorum við
komin að morgni þriðjudags, 22.
júlí. Þá var sólskin og blíðviðri
um Suðurland, og fannst mér
einstaklega þægilegt úti að vera,
frakka- og vestislaus, en ihinsveg
ar engin ástæða til að stynja og
kvarta undan hita, e'ns Og fólk
gerði.
Aftur á móti var ærið heitt í
veðri síðustu vikurnar vestra, og
loft svo rakt, að við mann toldi
hver tuska, nótt og dag. Að öðru
leyti áttum við þá ágæta daga,
3.—19. júlí í Presthólum i Hack-
ensack, New Jersey, skammt fyr-
ir vestan Washington-brú, sem
liggur yf'r Hudson-fljðt frá Man
hattan. Er tiltölulega fljótfarið
frá Hackensack til stórborgar-
innar, en villugjarnt nokkuð fyr-
ir ókunnuga—fannst mér! Prest-
hóla eiga Halldóra Rútsdóttir—
(Jónssonar, lengi prests í Húsa-
vtík, Arasonar, Joclhumssonar),
konsúlatsritari, og Gunnar Eyj-
ólfsson, flugbryti hjá PAA,
kunnur á íslandi fyr'r leiklist,
enda væntanlegur- heim með
haustinu til að leika Galdra-Loft.
Presthólar eru stórhýsi og ágætt
íslendingaathvarf. Koma þeir
þar maVgir og dveljast við hag-
stæðustu kjör. ' »
Eg þurfti^að pjkkka talsvert
um N. York-*leita uppi kirkjur,
menn, bækur. H'tans vegna o.fl.
var þetta mesta erfiðisvinna. Það
reyndist líka fyrirhafnarsamt, að
Lúa um farangur, sem okkur
hafði safnast í ferðinni og Ger-
trud drýgði nú með innkaupum
eftir megni. Eg stakk upp á því,
að fá kompu leigða hjá Samein-
uðu þjóðunum fyr'r rýmingar-
sölu (rummage sale), en það vildi
Gertrud ekki. Væntanlega komaj
þessar eigur okkar einhverntíma1
með skipi, og verður þá “gaman”
að vita, hvað greiða skal í flutn-
ingsgjald og toll.
Síðustu tvo dagana vorum
við gestir Ingibjargar Sveinsson,
hjúkrunarkonu í Woodmere,
Long Island. Hún er dóttir
Bjarna Sveinssonar, sem kunnur
er frá Winnipeg og Keewatin—
dvelst nú á í«l. elliheimilinu i
Vancouver. Ingibjörg lærði
hjúkrun heima á íslandi. Ve'tti
Sjúkrahúsi Húsavíkur forstöðu
um skeið, og var þá okkar næsti
nágranni. Hún vann hjúkrunar-
6törf í Englandi á ógnarárum
styrjaldarinnar. Nú á hún stórt
og stækkandi ellihjúkrunarheim-
ili í Woodmere, og rekur það
með frábærum dugnaði og prýði
—aiigsýn'kgs virt og elskuð af
vistfólki sínu og starfsliði. Hjá
henni áttum við undurgóðar
stundir.
Frá Woodmere er stutt að fara
il Idlewilde-flugvallar. Þar hóf
Hekla hinna íslenzku Loftleiða'
sig til flugs mánud. 21. júlí, kl.j
2 síðdegis. Seinn' part dagsinsj
flugum við yfir mikla barrskóga,]
líkt og verða mun á íslandi, er
timar líða. Undir kvöld var áð í
Goose Bay, Labrador. Kom eg
þar í kunnuglegt loftslag og gazt
vel að. Ekki varð mér svefnsamt
um nóttina. Fremsta sæti á bak-j
borða var autt. Er aðrir sváfu
(eða virtust sofa), klöngraðist eg
þangað og starði tímum saman'
út í þann undraheim, sem fyr'r1
augu bar. Vélin sveif yfir víðáttuí
miklu, kyrru þokuhafi, en í norðj
austri eldbjarmaði þegar af nýj-!
um degi, sem flýtti sér á móti'
okkur og sló roða sínum æ lengra^
út yfir þokubreiðuna. Dökk rönd!
tók að myndast undir bjarma-1
ihvelinu, þar sem það var skærast. j
Hélt eg fyrst að þetta væru ský-j
bólstrar skýjum ofar. En þetta
voru fjallat'ndar Suður-Græn-'
lands, sem teygðu sig upp úr þok:
unni. Heiðskírt var yfir íslands
miðum og brátt fékkst landsýnj
af fornkunningja mínum, Snæ-[
fellsjökli. Fyrr en varði vorumj
við lent heilu og höldnu á flug-J
Frh. á 4. bls.
J. T. Thorson dómari og frú,
komu 5. ágúst heim til Ottawa
úr sex vikna ferðalagi til íslands
og Evrópu.
Segir he'l mikið af viðtökum
hans á íslandi í blöðum nýkomn
um að heiman. En aðallega var
terðinni heitið til Hollands til
að vera þar á fundi Alþjóða lög-
fræðingafélags, er stofnað var
1952 og J. T. Thorson, hefir síð-
en veitt forstöðu.
En í le'ðinni brá hann sér til
íslands og var sex daga í Reykja-
vík. Segir hann þá sex daga
verða þeim hjónum ógleyman-
!ega.
Á einu af skemtimótum hans
þar, flutti hann erindi í Lög-
fæðinga félagi íslands, um lög-
fræðsismál alment, á íslenzku,
sem þar þótti heldur en ekki
m'kið tilkoma. Skrifar hann
Hkr. að erindið geti hún birt ef
hún héldi það lesendum blaðsins
skemtun. Fer erindið 'hér á eftir.
ERINDI J. T. THORSON,
DÓMARA í LÖGFRÆÐ-
INGAFÉLAGI ÍSLANDS
Herra forseti 0g kæru vinir:
Eg þakka ykkur inn'lega fyr-
ír boð ykkar. Þetta er í fyrsta
skipti, sem eg heimsæki land
forfeðra minna. Við hjónin höf-
um dvalizt hér aðeins í örfáa
daga, en ihlotið slíkar móttökur,
að okkur finnst v'ð vera sem
heima hjá okkur.
Það er erfitt að finna orð til
að lýsa ánægju minni yfir að fá
þetta tækifæri til að tala við ís-
lenzka lögfræðinga um hugtak'ð
“réttarríki”. Þar á eg fyrst og
fremst við það réttarríki sem
byggt er á grundvallarreglum
persónulegs frjálsræðis og frels-
is og sem hefur þau áhrif í skipu
lögðu þjóðlífi, að allir fái notið
réttar síns.
Mér er sérstök ánægja að ræða
þetta viðfangsefn' við íslenzka
ÆVISÖGUSKRÁNINGIN
Æviskráning Vestur-íslend
inga gengur hið bezta. En nú
ve'tir ekki af, að þeir gefi sig
fram, sem í æviskrána vilja kom-
ast og ódauðlegir verða, því nú
fer dvöl safnendanna að styttast
hér. Steindór próf. Steindórsson
kom norðan úr Nýja íslandi um
helgina ihlaðinn af pínklum, með
æviskrám, fleiri hundruðum. Og
viðtökur hans voru þær, að hann
fékk ekkl að fara úr bygðinni
nema að lofa því að koma á f'mtu
daginn norður aftur til Árborgar
og skemta þar á samkomu, og
haldá áfram skráningu. Séra
Benjamín vinnur af kappi í þess-
um bæ, og Árni og Gísli, félagar
þeirra eru vestur á Kyrrahafs-
strönd.
Heimskringla vill ihvetja sem
fiesta til að greiða f yrir skrán-
ingar-'höfundunum og skrá s'g
sem flestir. Því eru engar skyld
ur samfara né kostnaður, nema
ef þeir vilja kaupa bókina, sem
hver maður ætti að sjálfsögðu
að gera. Hér í landi og í Banda-
ríkjunum kostar árlega $48 að fá
nafn sitt skráð í Who is Who,
eða hver er maðurnin, sömu teg-
und bóka og hér er verið að skrá,
meðal fslendinga.
Einn þeirra er að þessu starf'
hefir unnið hér vestra, er Davíð
Björnsson bóksali í Winnipeg.
Að sjálfsögðu stuðla fleiri að
því. Vel sé þeim, því þetta skrán
ingarstarf kemur í veg fyrir að
ættkVísl íslend'nga hér týnist
eins og sú, er til grænlands fór
forðum. *
lögfræðinga, þvi að eg veit, að
þeir muni skilja hvað eg á við.
Þegar hið íslenzka ríki var stofn
sett árið 930, var það grundvall-
að sem réttarríki. Lögin, sem
Úlfljótur samdi eftir norskum
lögum voru v'ðtekin sem lög
gjafar og dómsvald. Það hafði
lögsögu yfir öllum málum and-
legum sem veraldlegum. Eg ætla
mér ekki hér að fara að lýsa hlut-
verki Alþingis hins forna sem
logg.jafarsamkomu né dómstóls,
því að þið þekkið það sjálfir
miklu betur en eg. En það var
einstætt við þetta nýja ríki, að
í því var ekkert framkvæmdar-
vald. Það eg bezt ve't, hefur
aldrei ver'ð til í heiminum annað
slíkt ríki. Eina ríkisvaldið, sem
menn viðurkenndu var “réttar-
ríkið” og það var skylda hvers
manns að sjá um að reglum þess
væri framfylgt. Hér er mikil-
vægt að m'nna á að það réttarríki,
sem gilti í fyrsta lýðveldi ís-
lands var byggt á grundvallar-
reglum sjálfstæðis og frelsis.
| Hér get eg ekki stillt mig um
að segja frá persónulegri endur-
minningu minni. Fyrir 47 árum
! ferðað'st eg til Stafangurs í Nor-
| egi og dvaldist þar í f jóra daga.
I Skammt frá bænum er hæð ein,
nefnd Ullenhaug og stendur þar
á bautasteinn til minningar um
það, að þar rak Haraldur hár-
fagri smiðshöggið á sameiningu
Noregs. Minnisvarð'nn stendur
við Hafursf jörð, þar sem Harald-
ur barðist og hafði sigur í úrslita
orustunni. Á bautasteininum er
þessi áletrun: “Her Haraldr hár-
fagri sameinat Noreg 872.” Er
eg las þessa áletrun, ritaða á nor-
ræna tungu og le't til Haursf jarð
ar, sá eg annað og rneira en flest
ir sem komu á þennan stað. Eg
sá staðinn þar sem fsland hafði
fæðst. Það var eftir Hafursfjarð
ar-orustu, sem Ingólfur Arnar-
son og fylgdarlið hans hélt til
íslands og nam land í Reykjavík.
Þeir leituðu frelsis og þeir neit-
uðu að lúta veldi Haralds kon-
ungs. Þetta var upphaf landnáms
íslands. Aðrir landnámsmenn
fy!gdu á eft'r og komu m.a. frá
Saðureyjum, Skotlandi og fr-
landi. Allir leituðu þeir frelsis
á ‘fslandi. Þeir fundu það sem
þeir leituðu, en það var ekki fyrr
en árið 930, sem lýðveldið var
formlega stofnað.
Eftir þennan ínngang vil eg
víkja að viðfangsefni ræðu minn
ar. Eg hef nefnt það réttarríki
og í því sambandi vil eg ræða
við ykkur um starfsemi Alþjóða
nefndar lögfræðinga, en mér hef
ir veitzt sá heiður, að vera for-
seti þe'rra samtaka síðan þau
voru stofnuð 1952.
Aljþjóðanefndin hefur bæki-
stöðvar í Haag, höfuðborg Hol-
lands. Hún er ein af mörgum al-
þjóða samtöikum, sem hafa verið
stofnuð eftir síðari heimsstyrj-
öldina, en frábrugðin flestum
hinna í iþví, að lögmenn, laga-
prófessorar og dómarar eru
persónulegir meðlimir samtak-
anna, en ekk' opinberir fulltrúar
ríkja sinna. Aðalviðfangsefni
samtakanna er að berjast fyrir
j frelsi og réttlæti og til að ná því
! markmiði reyna þau að sameina
lögfræðinga til verndar frels-
j inu samkvæmt reglum réttarrík-
is'ns í þeim löndum þar sem það
er enn við lýði og að reyna að
reisa það við í þeim löndum þar
,sem það hefur liðið undir lok.
Alþjóðanefndin var stofnuð i
Vestur Berlín 1952 í kjölfar al-
þjóðlegs þings, sem hafði verið
kvatt saman til að rannsaka ásak
an'r um réttarbrot valdhafanna á
rússneska hernámssvæðinu í
Þýzkalandi. Á þingi þessu voru
lögfræðingar frá 43 löndum mætt
ir á eigin vegum og þvi frjálst
að túlka eigin persónulegar skoð
anir sínar. Meðal þátttakenda
voru dómarar, lagakennarar og
lögmenn. Þingið var kvatt saman
til að kynnast samtökum og starf'
lögfræðinga, er flúið höfðu rúss-
r.eska hernámssvæðið og myndað
með sér félagskap, er þeir nefndu
Rannsóknarnefnd frjálsra lög-
fræðinga frá rússneska hernáms
svæðinu.” Verkefni félagsskapar
lns var m.a. að safna sönnunar-
gögnum um réttar og vald-
níðslu á rússneska svæðinu og
veita þeim sem eftir voru heima
ráð og le'ðbeiningar. Þingið
komst að þeirri niðurstöðu eftir
vandlega athugun sönnunargagn
anna, að framin hefðu verið a'lvar
leg réttarbrot á rússneska her-
námssvæðinu. Þingið lýsti yfir
viðurkenningu á störfum Rann-
sóknarnefndarinnar og lét i ljós1
von um að hún gæti haldið áfram
starfi sínu, að aðstoða saklaus
fórnarlömb hins skipuiagða ó-
réttlætis og efla vonir manna um
að réttarríkið myndi að lokum
sigra svo að frelsi og réttlæti
mætt' aftur ríkja.
Þegar nefndin var stofnuð
voru kjörnir í hana sextán menn.
f>eir voru frá þessum Evópu ríkj
um: Bretlandi, Frakklandi, V.
Þýzkalandi, ítalíu, Hollandi,
Danmörku, Svíþjóð og Sviss-
landi. Frá Indlandi, Pakistan og
Líbanon af Asíulöndum, frá
Brisilíu og Úrúgúay í Suður Am
eríku og frá Bandaríkjunum og
Canada í Norður Ameríku. Þe'r
stafa allir í nefndinni á eigin veg
um, en eru hvorki beint né óbeint
opinberir fulltrúar ríkja sinna.
Það er í góðu samræmi við þá
stefnu nefndar'nnar, að lögfræð-
ingar alls heims eigi að samein
ast í baráttunni fyrir viðhaldi og
viðreisn frelsis undir réttarrík's,
án tillits til þess, við hvaða rétt-
arskipun þeir búa og einnig í
góðu samræmi v'ð þá trú nefndar
innar, að lögfræðingar beri sér-
staka ábyrgð og skyldu til að
berjast fyrir því markmiði, sem
túlkað er með einkunnarorðum
nefndarinnar: “Að séhver þjóð
og sérhver borgari skal vera
frjáls samkvæmt reglum réttar-
ríkisins.” Síðan alþjóðanefndin
var stofnuð hafa verið gerðar ráð
stafan'r til að fjölga meðlimum
hennar, munu bráðlega bætast í
hana lögfræðingar frá nokkrum
fleiri löndum svo sem frá Burma,
Filippseyjum, Japan og'Ástra-
líu.
%
Það varð brátt ljóst, að verk-
efni nefndarinnar yrðu ekki tak
mörkuð við það eitt að afhjúpa
og fordæma réttarbrotin i Austur
Þýzkalandi, heldur hlaut það að
verða verkefni hennar að ljóstra
UPP °g fordæma slíkar aðgerðir,
hvar sem þær tíðkuðust i heim-
'num og án tillits til, hvernig
þær ríkisstjórnir væru skipaðar
sem gerðust sekar um slíkt at-
ferli. Því hefur nefndin víkkað
starfssvið sitt með útgáfu á
skýrslum og með því að stuðla
að stofnun félagsdeilda í einstök
um ríkjum. Nefndinni varð fjár
hagslega kleift að framkvæma
þetta með fjárframlögum frá
bandarískum lögfræðingum og
félagssamtökum þeirra.
Næsta meginverkefn' nefndar-
inna var rannsókn á réttarfari í
leppríkjum Rússa. Árangurinn af
því starfi var útgáfa mikils
Skjalasafns, sem nefndist “Rétt-
urinn þrælkaður”. Sýna þessi
mörgu skjöl það svart á hvítu,
að í þessum ríkjum hefur verið
komið á stjórnarkerfi þar sem
réttur og dómstólar eru beinlín's
fjötruð og notuð í þágu hinna
pólitísku valdhafa. Hinir sorg-
legu atburðir í Ungverjalandi
höfðu þá ekki gerzt, en þeir eru
enn eitt sláandi dæmið um þrælk
Framh. á 2 síðu