Heimskringla - 10.09.1958, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
Heímskringk
(Stofnuð liU)
Kemur út á hverjum miðvikudegi
Eigendur: THE VIKING PRESS LTI).
Arlington St Winnipeg 3, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram
411ar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖU viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 868 Arlington St., Winnipeg S »
“ Ritstjóri: STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
KDllOR HEIMSKRINGLA, 868 Arlington St. Winnipeg 3, Man.
HEIMSKRINGLA is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRJNTERS
•M Arlingtoo St, Winnipeg S, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Authorlxed ga Second Claaa Mctil—Pogt Offlce DepL, Ottawq
WPG., 10. og 17. SEPT. 1958
MINNI ÍSLANDS
Frh. frá 1. bls.
landsins, gædda þeirri fegurð og
grómagni að leita þarf vítt um
lönd, til að finna aðra, er taki
þeim fram. Og svo eru andstæð-
urnar ríkar, að f’nna má angandi
birkiskóga í örskotshelgi við
hrynjandi falljökla. Því meir
sem vér kynnumst íslenzkri nátt-
úru því betur finnum vér, að hún
er auðug í fátækt sinni, því að
ekki fáum vér neitað því að hin
lifandí náttúra landsins er snauð
hjá því, sem er í öðrum löndum.
Tegundir plantna og landdýra
eru fáar. Þar hefir landiö gold-
ið einangrunarinnar. Hafið varð
sá Kínamúr, sem tálmaði ferðum
flestra ófleygra lífvera til lands
ins, svo að bróðurpartur iþeirra
plantna og dýra, sem villt er í
landinu eru þær tegund'r -einar,
sem lifað fengu af harðviðri
fimbulvetra ísaldanna. Þannig
er líf náttúrunnar hert í þraut-
um þúsunda ísvetra, svo að það er
ekki að undra, þótt það sé með
nokkru meiri kuldablæ en vænta
mætti eftir legu landsins. En ís-
lenzk mold er frjó. Um þúsund
ár (hefir hún verið v'taðsgjafi ís-
lenzka bóndans, þar sem hann hef
ir stöðugt þegið gjafir hennar
án þess að leggja henni lið.
En þótt lífið sé fátæklegt á
landi, horfir það öðruvísi við um
hafið. Varnarmúrinn sem hnekkt'
ferðum landtegundanna varð
þjóÖbraut þeirra dýra, sem heima
áttu í hafinu. Grunnsævið um-
hverfis landið, var sem skap-
að kjörsvæði h'nna helztu
nytjafiska Atlanzhafsins og
straumar úr norðri og suðrij
skópu þau skilyrði hita og fæðu,
sem hagstæðust máttu vera.
Þannig varð hafið við strend-
ur íslands sífrjór nægtabrunnur,
sem að vísu þurfti afl og áræði
til að sækja gull í, en galt oft
erfið'ð ríkulega, en heimti einn-
ig dýrar fórnir, í lífi hraustra
drengja, sem sækja vildu feng
sinn í greipar Ægis.
Eg hefi leitast við að bregða
upp nokkrum myndum af and-
stæðum í sl náttúru. Þar eru
líka fögur, jökulkrýnd fjöll,
brennandi jarðeldar, gjósand1
hverir, hrynjandi jöklar, dynj-
andi fossar og fljót og voldugur
útsær. á hinn bóginn brosandi
hlíðar, hlýir, grösugir dalir, frjó-
söm mold og auðug fiskimið, og
unl allar andstæðurnar vefst
“nóttlaus voraldar veröld” hlað-
in h'nu dýrðlegasta litaskrúði
ljóss og skugga.
Þannig stendur land vort oss;
fyrir hugskotssjónum. Land and-^
stæðnanna, stundum hart og
hryssingslegt en einnig yndis-j
blítt og milt, en alltaf fagurt og
stórbrotið.
En þá hljótum vér að spyrja,
hvernig hefir þjóðin sem byggir
þetta andstæðnanna land mótast
af því. Eða hefir hún þroskast
að skaphöfn og starfsháttum ó-
háð og án tengsla v'ð náttúru
lands síns.
Um það er deilt af fróðum
mönnum að hve miklu leyti nátt-
úra hvers lands móti skaphöfn
þjóðar þeirrar, er þar býr, en þó
mun svo fara fleirum en mér, að
þeir þykist kenna ýmsa drætti
úr náttúru lands vors í skaphöfn
og atgerðum íslendingsins, hvar
sem hann fer eða finnst, hvort
sem slíkt er hending ein eða lög
mal lífs'ns. Hinu fær enginn
neitað, að mjög hefir náttúra
landsins ráðið um örlög þess
fyrr og síðar.
“Lítilla sanda, lítilla sæva, lítil
eru geð guma” kvað norrænt
skáld fyrir meira en þúsund ár-
um. Hann segir ekki meira, en
lætur öðrum í té að ráða í fram-
haldið, og ekki íþarf að kafa
djúpt til að finna, hvar fiskur
liggur undir steini um andstæð-
una. Og einhvernveginn grunar
oss, að hann hafi af lífsreynslu
sinni, þegar kunnað full skil þess
að mikil væru geð guma meðal
miikilla sanda og sæva. Svo mun
verið hafa geðslag þe'rra for-
feðra vorra, er fyrstir námu land
á íslandi, og enn í dag má kenna
það meðal íslendingsins.
Eg drap fyrr á einangrun
landsins. Ekki verður þvJ neitað,
að nokkurn svip hefir hún sett
á yfirbragð þjóðarinnar og skap-
ferli, þótt minni sé en vænta
mætti. Og örlagarík hefir ein-
angrunin orðið sögu landsins
bæði til góðs og ills.
Fyrstu landnemarnir voru far-
menn og víkingar. Þeim varð haf
ið ekki fangagirðing, heldur
leikvöllur athafna og æfintýra.
En tímarnir liðu. Þjóðin glataði
skipum sínum og skömmu síðar
frelsi sínu. Skipalaus ey-þjóð fær
ekki staðið á eigin fótum til
lengdar. Þjóðin var sem troðin
möru öldum saman. Hún var lok-
uð inni skipalaus og snauð. Hún
fékk við það að ýmsu leyti svip
heimaalningsins, en henni lærð-
ist einnig að geyma sitt, án þess
þó oft að gera sér ljóst, að hún
væri að geyma. En i einveru sinni
undi fólkið sér við að rita forn
minni, yrkja og semja ævintýri.
Og alltaf lifði ævintýrahugur-
inn. Hafið ’bláa lokkaði og seiddi.
Og furðu má það gegna, hversu
margir íslendingar hafa þó um
aldirnar hleypt heimdraganum,1
og víðar hafa spor fslendingsins
legið á liðnum öldum en oss'
grunar, og getum vér þó rakið
þau allt austur til Indíalanda.
Og þegar loks hagur landsins
greiðist, iþá er sem tekin sé stífla
úr fljóti. Útþrá íslendingsins
brýst fram sterk og óstöðvandi.
Hugurinn að leita landa segir til
sín. Það er engu líkara en inni-
byrgð þrá margra kynslóða, sem
þjáðst hafa af einangrun og út-
þrá ryðjist fram í einu vetfangi.
Og það er trúa mín, að för yðar,
feðra yðar og mæðra hingað til
Vesturheims, hafi átt eina sína
rót að rekja, og hana ekki þá veikj
ustu, til þessa þáttar í íslend-
ingseðlinu. En þótt óróinn og
útþráin brenni í blóði fslend-j
ingsins, þá býr þár einnig undir
niðri djúp tryggð til ættlands
og átthaga. Tryggð sem ekki týn^
ist þótt ár líði, og berst frá kyn- ^
slóð til kynslóðar.
Eg gat þess fyrr, að megin-
þorri þeirra plantna og dýra, sem
á íslandi lifa, hefði lifað af
firnbul vetur ísaldar. Þótt undar-'
legt megi virðast, Ihefir saga|
þjóðarinnar, sem landið byggirj
orðið með alllíkum hætti. Kalla
má að allar miðaldir sögu ís-1
lenzku þjóðarinnar, eða frá því
írelsisöld hinni fyrri lauk á 13.
öld og fram í byrjun 19. aldar
væri einskonar ísöld. For þar
saman versnandi veðurfar og ill-
ir stjórnarhættir. Og svo var^
hart að gengið að nærri var högg! um hinar strjálu byggðir. Heitar
við tilveru þjóðarinnar. Allt
lagðist á eitt. Erlend yfirráð
með litlum skilningi á þörfum
þjóðarinnar, fátækt, fákunnátta
og óblíð veðrakjör ásamt aðsteðj
andi drepsóttum, sem þjóðin
stóð berskjölduð fyrir. Sá stofn,
sem lifði af þeissar þrautir var
hertur af mótgangi, enda þótt
hann væri einnig merktur af
harðrétti samtíðar sinnar bæði á
líkama og sál. Þjóðlífið staðnaði
og hrörnaði. En “þó varð ísland
aldrei dauðahljótt, alltaf var þar
týra í nokkrum skálum”, eins og
Þorsteinn Erlingsson segir. Týr-
an slokknaði aldrei, og við og
við blossaði hún upp sem leiftr-
andi viti. Eldur andans í ritlist
og ljóðagerð kúlnaði aldrie,
þrátt fyrir hungur og harðrétti.
Það er athyglisvert, þegar til rof-
ar eftir svartnætti miðaldanna ís-
lenzku, iþá er það fyrst í heimi
andans. Andleg afrek eru unnin
áður en þjóðin áttar sig á, að hún
þarf að arfla sér brýnustu lífs-
nauðsynja, eða gerir sér ljóst,
að hún er að lífskjörum og verk-
menningu margar aldir á eftir
timanum. Og iþrátt fyrir allar
breytingar eru menn naumast
enn búnir að átta sig á Iþví fulls,
sem 'kveðið var í upphafi aldar
vorrar, að það sé lífsnauðsyn að
“bókadraumnum, bögug’laum.n
um breyt í vöku og starf”. Og
enn eru þeir furðu margir, sem
gleyma því, að baráttan fyrir
sjálfstæðri tilveru þjóðarinnar í
alþjóða samfélagi verður ekki sig
ursæl nema með fullkomnum
samleik anda og efnis. Vér lif-
um ekki á listinni og ljóðinu
einu saman, og vér fáum enn síð-
ur' haldið uppi menningarlegum
sessi vorum á eintómri véla-
mennsku.
íslenzk náttúra er alltaf að
skapa, stórvir*k og hraðvirk. ís-
lenzka þjóðin er skapandi þjóð,
og hefir verið furðu hraðvirk
hina síðustu áratugi. Ef til vill
hraðvirk um of. Eftir kyrrstöðu
vetrarins kom leysingin ör og
áköf. En um leið og leysingin
vekur frjóangana í moldinni til
lífs og knýr þá til vaxtar, sópar
hún oft brott fleira en góðu hófi
gegnir. Og ekki verður því neit-
að, að svo hefir einnig gerst í
þjóðlífi voru og þjóðarhug, þótt
gróandin hafi yfirhöndina. Rán-
yrkju liðinna hefir verið breytt
í ræktun. Tekið er að hamla
gegn eyðingaröflum náttúrunnar,
og mannshöndin sem áður var
eyðandi, hefir nú gengið í lið
með hinum græðandi öflum nátt
úrunar. Móum, mýrum, melum og
jafnvel eyðisöndum ihefir verið
breytt i iðgræn tún, og þótt rækt
uðu svæðin séu enn smá hjá öllu
óræktaða landinu hefir samt
gerzt undraverð breyting um
sveitir landsins í þeim efnum.
Gengið hefir verði á hólm við
foksandinn og uppblásturinn, og
þótt enn skorti nokkuð á ifull-
komið viðnám, þá er sóknin gegn
eyðingunni samt í góðum gangi.
og valdi hennar hnekkt. Viðar-
teinungar hafa verið sóttir í
tvær heimsálfur til vesturs og
austurs og þeir græddir í ís-
lenzka mold, þar sem þeir virðast
una lífinu vel. Og fengin
reynsla sýnir oss, að það eru ekki
lengur draumórar að klæða megi
Ijallið og ísland verði vaxið
nytjaskógum sem önnur lönd á
sömu breiddarstigum. En sam-
tímis aukinni ræktun 'hafa verið
stigin risaskref í bættum húsa-
kosti, samgöngum og öflun vinnu
véla á sjó og landi, og umfram
allt í bættum kjörum almenn-
ings. Á fáum áratugum hefir
þjóðinni þokað fram um alda
löng skref. Gjörbylting hefir
gerzt í atvinnuvegum og lifnað
arháttum þjóðarinnar, svo að vér
naumast áttum oss á því sjálf,
sem þó höfum fylgt straumi tím
ans. Fossar, sem kveðið hafa óð
sinn síðan ísland hófst úr sævi
og skapað fegurð og unað í is-
lenzkum byggðum, hafa verið
beizlaðir og spinna nú ljós, yl og
afl til handa þjóðinni, ekki ein-
ungis í þéttbýli bæjanna, heldur
í sífellt ríkara mæli til hagsbóta
uppsprettur, sem frá örófi alda
hafa spýtt vatni sínu upp á yfir-
borð jarðar engum til nytja og
jafnvel fáum til ánægju, eru nú
leiddar um hvert hús höfuðborg-
arinnar, og ýmsir fleiri bæir
njóta sömu hlunninda, þar isem
náttúran hefir verið svo gjöful
að gefa þeim jarðhita í nágrenni
sínu. Og óðum nálgast sá tími,
að jarðhitinn verði aflagjafi stór
iðju. Vér eigum ekki auðæfi
málma eða dýrra efna í skauti
jarðar en þjóðin eða fyiirsvars-
menn hennar dreymir drauma
stóra um hagnýtingu þeirra orku
linda, sem náttúra landsins ræð-
ur yifir, og skapa þannig ný verk-
efni og nýja afkomu möguleika.
Orkan er ekki auður, nema
uniít sé að beita henni við til-
tekin viðfangsefni. Og þegar vér
skyggnumst um, þá er meginauð-
lind íslands ein og aðeins ein,
hinn ótryggi en gjöfuli sær. Svo
vel og réttlátlega hefir náttúran
skipt, að iþótt hún gaefi ekki þur
lendinu mikil né auðtekin auðæf i
þá gerði hún hafið við strendur
landsins þeim mun auðugra svo
&ð þar eru ein auðugustu fiski-
mið jarðarinnar. Og mála sann-
ast er það, að komið hefðu kostir
landsins að litlu haldi, ef ekki
hefði verið hafið á öðru leitinu,
sígjöful uppspretta fæðu og verð
mæta. Svo má kalla, að þá fari
íslenzka þjóðin fyrst að rétta úr
kútnum, er henni lærist að hag-
nýta sér auðæfi faafsins og eign-
ast taríci til þeirra hluta, að afla
fiskjar utar en á grynnstu mið-
um. Það er ekki sagt til óvirð-
ingar íslenzkri mold né landbún
aði, þótt staðhæft sé, að sá auð-
ur, sem þjóðin hefir eignast, og
þær framfarir, sem orðið hafa
liina síðustu áratugi, sé frá haf-
inu kominn að langmestu leyti.
Þar er einungis um að ræða blá-
kaldar staðreyndir. Til þess að
geta lifað menningarlífi og stund
að atvinnuvegi vora, svo sem
nauðsyn krefur, þarf flest að
kaupa frá útlöndum. Svo má
heita að hinn eini gjaidmiðill
íslendinga á erlendum vettvangi
sé sjávarafurðir. Þetta mun vera
einstætt meðal allra þjóða við
norðanvert Atlanzhaf annarra en
Færeyinga. Þegar á Iþetta er lit-
ið, ætti Iþað að vera augljóst
hverjum manni, að ísland á í
þessu efni sérstöðu, og að íslend-
ingar eiga meira undir hafinu og
gjöfum þess en nokkur þjóð.
Vér eigum með öðrum orðum alla
afkomu vora og tilveru undir því
að sjávaraflinn bregðist oss
eigi. Enn þótt íslenzík mið séu
auðug, þá eru engin gæði náttúr-
unnar svo, að þeim megi ekki of-
bjóða, og sú hefir líka orðið
reyndin á íslandi miðum hin síð-
ari árin. Ef svo heldur áfram er
ekki annað fyrirsjáanlegt en að
ísland verði aftur að hverfa í sitt
forna far fyrr en seinna. Af þess
um sökum höfum vér orðið að
krefjast rúmra fiskveiðiland-
helgi. Sú krafa er fyrst og fremst
til að tryggja það, að ofveiði
verði ekki á miðum íslendinga,
og afkoma þjóðarinnar sé tryggð
eins og.framast má í þeim efnum.
Þetta sjónarmið vonum vér að
aðrar þjóðir fái skilið, enda þótt
pær 'hafi af því nokkurt óhagræði
í bili. Slíkt er naumast meira en
ein fjöður af fati þeirra, sem er
allt líf og heill smáþjóðarinnar
í Atlanzhafinu. Ekkert er oss
fjar skapi en ónauðsynlegar ýf-
ingar við vinveittar þjóðir, en
lífsnauðsynin krefst þeás, að vér
iáum verndað fjöregg atvinnu-
vega vorra. En svipull er sjávar-
afli segir gamalt máltæki. Stund-
um aflast af fjár a skómmum
tíma, en á öðrum tímum er dauð
ur sjór. Ekki verður þeirri hugs-
un varizt að þessi þáttur í lífs-
baráttu vor íslendinga hafi mark
að Iþjóðina að nokkru leyti
Skyldleiki veiðanna og áhættu-
spilsins er oft of mikill. Vér höf-
um oft verið fljótir að afla mikils
f jár, en þykjum vera furðu skjót
ir að eyða þvá á ný. Vafalaust
hefir þetta f yrirbrigði þjóðlífs-
ins magnast í umróti nútímans,
byltingu í þjóðíartiögum inn á
MINNIISLANDS
flutt á íslend'ngadeginum á Gimli 4. ágúst 1958
Þeir bl'.mda nú marg’r í moldinni hér.
sem manndóm sinn fengu þér 'hjá.
Og flokkinn þann stóra sem fluttist um haf
er farið að ganga svo á.
En niðjarnir fylla þar eyðurnar upp,
og aukinn er hópurinn sá,
sem dreymir um áanna fjarlægu fold,
og f jöllin þar töfrandi blá.
Já, þúsundir helga þér daginn í dag
í dulrænni iheimfarar^þrá;
iþví arfar frá íeðrunum erföu þá mynd,
sem alltaf í hug þeirra lá.
Þar eygjum v‘ð fossa og fjallshlíð og dal,
og firði og eyjar og sund,
og sólina dottandi sæflötin við
um sveínværa miðnætur-stund.
En börnin þín hafa nú breytt þeirri mynd
og bætt, svo að töfrum er líkt.
En tækninnar f jölvísu, tröllelfdu mund
er treystandi að afreka slíkt.
Og þau hafa sigurkrans sótt út í lönd,
og sæmd þína aukið hjá drótt.
Svo verði það ávalt um ókomna tíð
að aldanna fjarlægu nótt.
LÁRUS B. NORDAL
við, en rótleysi og upplausn
tveggja heimsstyrjalda og eftir-
kasta þeirra í umheiminum. En
þetta er ekki nýtt fyrirbæri í ís-
ienzku þjóðlífi. Heldur er hér
einn af þeim þáttum, sem ís-
lenzk skaphöfn er slungin af. Ör-
læti meira en hagsýni og hagur
leyfðu. Og þótt slíkt þyki ekki
vænlegt til veraldargengis, þætti
mér myndin af fslendingum
verða allmiklu/ svipminni, ef
þessi dráttur væri þurrkaður úr
henni með öllu, þótt kjósa mætti
að faann væri ekki svo skýrt mark
aður sem raun ber títt vitni um.
En andstæðurnar segja einnig
til sín þar, því að við hliðina á
ofrausn og eyðslu, er einnig til
rík sjálfsafneitun og nægjusemi
þegar á reynir. Og þegar rætt er
um að þjóðin sé að glata sínum
tíygðum, þrautseygju, nægjusemi
sparsemi og ef til vill fleiru, þá
hygg eg að iþótt svo geti virzt á
yfirborði, þá sé það jafnvíst, að
hiún á þessar dyggðir og neytir
þeirra, þegar með þarf. En tímar
einangrunarinnar eru liðnir, og
vér getum ekki vænst þess, að
vér séum lengur ósnortnir af óró
og ólgu tímanna.
Það faefir verið Ihlutskipti mitt
að dveljast og starfa meðal ís-
lenzks æskufólks. Slíkt gefur
tækifæri til að fylgjast með frá
ári til áns, hvernig hið unga ís-
land vex upp, kvernig viðihorf
aeskunnar eru þegar á reynir. Og
þótt ungt fólk sé alltaf sjálfu
sér líkt, fær engum iþó dulist, að
mikill er munur íslenzkrar æsku
nú og fyrir 25 til 30 árum síðan,
þegar vér, sem nú erum komnir
yfir miðjan aldur, vorum að alast
upp. Og eg get ekki dulist þess*
?.ð mér þykir sem nútímaæskan
gangi frá samanburðinum með
vinninginn í höndum, þegar allt
kemur til alls. Það er ekki ein-
ungis, að æskumennirnir nú eru
meir vaxnir úr grasi en jafnaldr-
ar þeirra voru á fyrstu tugum
aldarinnar. Rannsóknir sýna, að
tvítugir piltar nú, eru nær 2
þuml. hávaxnari en jafnaldrar
þeirra voru að meðaltali fyrir 30
árum. Slíkt sýnir ef til betur en
nokkur annað, hversu lífskjör
þjóðarinnar hafa batnað á þessari
öld. Og hvað þá ef vér færum
eina eða tvær kynslóðir lengra
aftur í tímann. Og íslenzk æska
ber nú höfuðið hærra, er djarfari
í framgöngu, hispurslausari og
fríðari en áður var. Hún er raun-
særri en á sennilega ögn minna
af draumórum en við eldri menn-
irnir áttum, og ef til vill er faún
dál-ítið óstýrilátari. Og eins og
vænta má mörkuð af aldarfari og
umfaverfi, eins og æska allra
landa. En þegar vér rennum aug-
um yfir hundruð íslenzkra æsku-
manna og þe'kkjum þá af nánum
samvistum, þá er naumast annað
hægt en að vera vongóður um
framtíðina, þrátt fyrir misstig
og hrasanir, sem alltaf geta við
borið. En bæði ungir og gamlir
þurfa að minnast þess, að mar-gv
þarf að læra og mikið að starfa,
til iþess að halda í horfi og sækja
fram, en sú saga er hin sama,
hivar í heimi sem vér lifum. Vér
getum ekki lifað lengur á afrek-
um feðranna, þótt þau séu oss
sterkur bakfajarl. Dómurinn um
KREFJIST !
MEÐ MARGSTYRKTUM TÁM OG HÆLUM
VINNU SOKKAR
ÞEIR ENDAST ÖÐRUM SOKKUM BETUR
PENMANS vinnusokkai
endast lengur—veita yður
aukin þægindi og eru
meira virði — Gerð og
þykkt við allra hæfi—og
sé tillit tekið til verðs,
er hér um mestu kjör-
kaup að ræða.
EINNIG NÆRFÖT OG YTRI SKJÓLFÖT
Frægt firma síðan 1868
WS-9-4

4