Alþýðublaðið - 01.06.1960, Blaðsíða 13

erist ekki
Afmælisviðfal v/ð Knstján
Guðmundsson, Eyrarbakka
I.
ÞETTA á að vera örstutt
saga um verkamann í litlu
þorpi þar sem þjóðfélagslegar
aðstæður voru, misjafnar og
djúp miili stétta, verkamann,
sem gerðist ungur stofnandi
Bái’ufélagsdeildar og skilur
það ekki sjálfur, hvernig á
því hefur getað staðið, að hann
varð einn fremsti forustumað
ur alþýðufólksins í þorpinu og
um leið einn af merkustu
brautryðjendum íslenzkrar
verkalýðshreyfingar.
Ég veit ekki hvernig mér
tekst að gera efninu, sem ég
hef í höndunum þau skil, sem
það á skilið. Mér finnst ég
hafi efni í heila bók, merka
sögu um öra þróun, fórnfýsi
snauðs fólks, fádæma þraut-
seigja og þrek — og ótrúlega
bjartsýni og foaráttuhug. Það
er efni í heila 'bók, en það á
að vera blaðagrein, aðeins
sti'klað á því allra stærsta og
forðast að skyggnast djúpt í
straumkast þess lífs, sem al-
þýðan lifði um aldamót og
næstu áratugina éí’tir þau.
Mér er því mikill vandi á
höndum, en skyldan við fólk-
ið og íbrautryðjandann krefst
þess að myndin sé dregi’n upp
og ég geri það í þeirri von að
únga kynslóðin eflist að skiln
ingi á því, hvað hún á feðrum
sínum og mæðr.um að þakka,
hvaðan hún er komin og hvað
það hefur kostað að skapa
henni' þá aðstöðu, sem hún
hefur í dag. Um leið mætti
svo fara, að augu hennar opn-
uðust fyrir því, hvað hún á í
yændum ef hún ga?tir ekki
þess arfs, sem hún hefur feng
ið í hendur og hún hliðrar sér
hjá að færa fórnir fyrir sam-
eiginlegan m-álstað alls þess
fólks, sem ekkert á nema sitt
eigið vinnuþrek.
Ég drap á stéttamismun. —
Þegar ég hugsa til æsku- og
unglings-ára minna á Eyrar-
bakka 1908—1920 finnst mér
ei’nna helzt að stéttaskipting-
in hafi aða-llega verið fólgin í
því, að stór hópur hafði ann-
aðhvort mjög lítið eða á
stundum alls ekkert að borða,
en hinn hópurinn, sem var
lítill, hafði nóg, en ekki' meira,
að hægt var að „byggja út“
, stóra hópnum, en litl-a hópn-
um ekki. — Þetta var mikill
munur þá, en okkur vex hann
líkast til ekki í augum nú. Þá
voru hörð átök milli þessara
tveggja hópa, mi'kil tortryggni
— og jafnvel hatur, sem sta-f-
, aði, að minnsta kosti að öðr-
mri
um þr.æði, af ótta, en hin-um,
af skorti. Forustumennirnir
voru ekki margir, en þei'r
voru harðir í ihorn að taka, og
það kom sjaldan fyrir að þeir
hefðu sömu skoðun á nokkru
máli. Grunntónninn í þessum
átökum var mjög djúpur.
Hann lá í eðlilegri þróun, sem
hvorugur þessara -hópa skildi'
í raun og veru t11 fulls. Annar "
vildi fyrir alla muni halda, í
það, sem hafði verið og var.
Sú viðleitni' kom til af því, að
hann var nokkurn veginn ör-
uggur um afkomu sína, hinn
barðist fyrir margvíslegum
nýjungum, jafnvel umturnun,
og sú stefna var sprottin af
því, að þessi hópur lifði í ör-
yggi'sleysi. Ef vertíð brást var
hungur fram-undan.
Hinar raunverulegu and-
stæður á Eyrarbakka voru þá:
Búðarvaldið, sem ég hef kall-
að svo, það er Lefolii-verzlun-
■ in, síðasti anginn af. gömlu
einokunarverzluninni, og svo
lóðaei'gendurnir, en tveir að-
ila.r áttu þá alla torfuna. Og
hinum megin: Verkamannafé-
lagið Báran. — Búðarvaldið
var kastali hins fámenna
hóps, Bárán varnar- og sókn-
ar-vígi hins snauða fjölda.
Hvernig sem á því stóð, komst
ég alltaf í vígahug þega.r ég
lenti' í snertingu við Búðar-
valdið, jaínvel þó að ég
heyrði aðeins á það minnzt.
Hins vegar varð ég allur að
augum og eyrum þegar rætt
var um málefni Bárunnar.
Það var straumkast á -heimili
foreldra minan, á-n þess þó að
þau tækj-u vi'rkan þátt í átök-
um öðruvísi en sem óbreyttir
liðsmenn.
II.
Tveir menn fyrst og fremst
höfðu forustu fyrir Bárufé-
lagsmönnum, þó -að ýmsir
fleiri legðu þar fram þýðing-
armikið starf: Bjarnt Eggerts
son og Kristján Guðmundsson.
Bjarni Eggertsson var eldhugi,
iðandt í rótinu, hiklaus, fljót-
huga og framar öllu öðru hug
sjónamaður, sem átti sinn
heim langt frá grjótgörðum
og flæðarmáli. Kristján Guð-
mundsson var samanrekinn,
eins og blundandi kraftur í
öllum hreyfingum hans, gjör-
h-ugull, þungur nokkuð í til-
svörum. Bjarni foefði tafar-
laust sullast inn úr á bri'm-
sundinu. Allt í einu öskrað á
skipshöfn sína: ,,-Svona nú í
einum logandi helvítis hvelli
innúr.“ — Kristján hefði sagt
við sína skips-höfn eftir ná-
kvæma yfirvegun og eftir að
hafa athugað sjólagið gaum-
gæfilega: „Jæja-, piltar míni'r,
nú tökum við lagið, í Jesú
nafni.“ — Ég held þeir hefðu
báðir farið innúr. Annar með
því að vera nóg-u snöggur upp
á lagið, hinn með gætni og
íhygli.
Ég sé þá báða Ijóslega fyrir
mér í samstarfi. Ég man það,
er Bjarni talaði hátt og hvellt
á götunni eða inni í einhverri
holunni og útskýrði hvað nú
lægi næ-st fyrir. „En hvað
segir Stjáni í Búðarhúsum?“
spurði einhver og þá snerist
Bjarni' á hæli og kallaði: „Já,
ég þarf a-ð tala við Stjána.“ —
Og svo stundum, þegar hann
kom af fundi 'hans, gat hann
átt það til að vera ergilegur.
Menn reiknuðu þá með því, að
Kristján -heíði hreyft einhverj
um andmælum, ka-nnski Sagt,
að -það þyrfti að athuga þetta,
velta því fyri'r sér, kanna að-
AFMÆLISKVEÐJA
KRISTJÁNI Guðmundssyni
á Eyrarbakka kynntist ég strax
og ég byrjaði að starfa í Al-
þýðuflokknum Ég hitti hann'
á hverju einasta þingi, sem
haldið var innan alþýðusamtak
anna og öllum sameiginlegum
fundum, sem haldnir voru hér
í Reykjavík um málefni þeirra.
Ég' tók strax eftir þessum
myndarlega verkamanni, sem
gerði skíra og glögga grein fyr
ir afstöðu sinni til mála, bar
sitt mál fram snjall og afger-
andi og skildi aldrei neinn efa
eftir um það, hver viðhorf hans
voru til þess, sem deilt var um,
eða tekin var afstaða til.
Kristján Guðmundsson er
einn af elztu núlifandi frum-
herjum alþýðunnar, sem aldrei
hefur lagt árar í bát. Það er,
hann hefur aldrei látið af störf-
um síðan hann gekk í Bárufé-
lagið á Bakkanum árið 1904, en
það er nú orðið eina félagið,
sem er sannur og réttur arftaki
fyrstu verkalýðsfélaganna.
Bárufélaganna, sem sjómenn
stofnuðu til nokkru fyrir alda-
mót, og er Kristján því í tvenn-
um skilningi einn elzti núlif-
andi brautryðjandi verkalýðs-
hreyfingarinnar hér á landi.
Og enn gegnir hann for-
mennsku félags síns. hálfátt-
ræður að aldri.
Ég leyfi mér fyrir hönd Al-
þýðuflokksins að færa Krist-
jáni Guðmundssyni mínar inni
legustu heillaóskir og þakkir
fyrir þrotlaust starf hans, lif-
andi áhuga hans og ósérplægni
fyrir það málefni, sem við öll,
félagar hans í Alþýðuflokkn-
um, álítum að sé og verði ís-
lenzkri alþýðu til heilla.
Emil Jónsson.
stæðurnar, la-lls ekki viljað
rjúka í það í „einum rjú-kandi
helvítis hvelli“. — Stundum
finnst mér það jafnvel ein-
kennilegt, að þessir tvei'r t
menn skyldu veljast til for- !
ustu fyrir almúganum heima.
Og þó er það ekki svo undar-
legt, Báðir voru þeir ja-fn
nauðsynlegir, báðir samei'nuðu
í sjálfum sér það afl fyrir al-
þýðuheimilin, sem þau þurftu
nauðsynlega á áð halda á
þessu tímabili vakningar og
unglingsára, þegar sótt var
fram á öllum sviðum, en
þurfti samt að fara að með
gát. Og ég foef þráfaldlega rek
ið mig á það, hvað svo sem
hægt er að segja um einstaka
a-tburði, deilur og átök, klofn-
inga og úlfúð, að alþýðan er
fundvís á þá hæfileika með
fél'ögum sínum, sem hún þarf
fyrst og fremst á að halda í
það og það sinnið.
Bjarni Eggertsson er látinn
fyrir nokkrum árum. Kristján
Guðmundsson lifir enn við
góða heilsu og er sjötíu og
fimm ára í dag. Ef ég hef
nokknu si'nni haft ástæðu til
að skrifa afmælisgrein um fé-
laga minn, þá -er það í þetta 1
sinn, Ég heimsótti hann aust-
ur á Eyrarbakka fyrir nokkr-
um dögum og ræddi við hann
dálitla stund. Hann sagði, að
hann gæti ekki sagt mér neitt,
sem ég ekki vissi um sig og
sitt .æ-vistarf. Það er ekki rétt.
Hi'ns vegar vissi ég það, að ég
myndi ekki sækja nýjungar
um sögu'na til hans. Það var
nefnilega- þannig um baráttu-
mennina fyrnum, að starf
þeirra í þágu samtakanna var
sjálfsagður hlutur. Þeir ætluð
ust ekki til nei'nna launa fyrir
sjálfa sig, Þeir sóttust hvorki
eftir vegtyllum né metorðum.
Þeir níddu aldrei félaga sína,
en vörðu þá, börðú jafnvel í
bresti þeirra og urðu vondir ef
þeir voru gagnrýndir harka-
lega. Þeir börðust ekki til
embætta eða foitlinga. Þeir
stóðu jafnvel upp í fyrsta
skipti til þess að tala án þess
að hafa gert ráð fyrir því fyr-
irfram, komu alveg til dyr-
anna eins og þeir voru klædd-
ir. Það var aðeins nauðsynlegt
að vinna starfið og þeir gerðu
það án nokkurra skilyrða. Og
þannig hefur Kristján Guð-
mundsson verið alla tíð. Þess
vegna finnst honum þetta ekki
vera merkileg saga.
III.
„Ég fæddist að Iðu í Bisk-
upstungum,“ sagði Kristján,
„1. júní 1885. Foreldrar mínir
voru Jónína Jónsdóttir og
Guðmundur Guðmundsson,
búandi þar. Faðir minn var
lágvaxinn, tilfinningarík-ur,
skapbráður, en staðfastur og
þéttur þegar því var að skipta,
Ég gleymi því aldrei' þegar
hann setti fótinn fyrir dyrnar
heima svo að valdamenn
hreppsins urðu frá að -hverfa,
en þeir ætluðu að taka hjá
okkur konu í nauðum, sem leit
að hafði foælis hjá okkur, en
Eramhald á 10. síðu.
Alþýðublaðið — 1. júní 1960