Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 18.09.1909, Síða 4

164
ÞjÓÐYILJÍNN.
XXIII., 41.—42.
I fyreta lagi höfðu þeir ekki tekið
nægilegt tillit til þese, hve ákveðin ejálf-
etæðishreifingin var orðin hjá þjóðinni.
í annan stað bar og þess að gæta,
að Hafsteinska stjórnin var afar-óvinsæl
meðal almennings — hafði áreiðanlega
3 síðustu árin verið í minni hluta. —
Hún þurfti því að vinna eitthvert virki-
legt afrekeverk, ætti hún að geta fengið
meiri hiuta við kosningar, en að það væri
ekkert afreksverk, að taka þvímeðþökk-
um, sem Danir vildu bjóða, virtist liggja
nokkurn veginn í augum uppi.
1 þriðja lagi höfðu þeir talið víst, að
meginþorri stjórnarandstæðinga myndi
fylgja þeim fulltrúum eínum, er frum-
varpið höfðu aðhyllst, en það brást al-
veg.
Því lengra sem leið á kosningarbar-
áttuna i fyrra sumar, þess meira þvarr
fylgi Heimastjórnarmanna. og 10. sept-
ember etóðu stjórnin að eins við 9. mann,
en sjálfstæðismenn höfðu 24.
Ósigur Heimastjórnarmanna var stór-
kostlegur, stórkostlegri en flestir höfðu
gert sór í hugarlund — íslenzka þjóðin
var enn þá betur vakandi í sjálfstæðis-
málinu, en jafn vel bjartsýnustu menn-
irnir höfðu búist við.
Auðvitað máttu frumvarpsmenn mikið
kenna málstaðnum um ósigurinn, en nær
er mér að halda, að bardagaaðferðin hafi
átt i honum drjúgán þátt.
Málið var sótt með elíkum ofsa og
frekju frá þeirri hlið, að það hlaut út af
fyrir sig að vekja tortryggni.
Til dæmie var engin von að menn tryðu
öðru eins og því, að ekki mætti vikja við
orðalaginu hóldist efnið óbreytt — ‘ein-
mitt þegar menn greindi stórkostlega á
um skilningin á frumvarpinu, lá það í
hlutarins eðli að orða þurfti það á þann
hátt.. að það að eins yrði skilið á einn veg.
í annan stað hlaut það að vekja grun-
semdir að frumvarpsmenn höfðu á stund-
um skýrt beinlínis rangt frá málavöxtum
t. d. höfðu þeir sagt að skilja bæri á tveim
stöðum danska textan i samræmi við þann
íslenzka — það hefði verið samþykkt í
nefndinni — í stað þess að það stóð svart
á hvítu í „bláu bókinni“ að um þesei
atriði bæri að fylgja danska textanum.
En auðvitað var það sem baggamun-
inn reið, að íslendingar voru innlimuninni
algerlega mótfallnir — að íderzka þjöðin
vildi halda áfram að vera til.
Andstæðingarnir höfðu aldrei gert ráð
fyrir eérstaklega næmri politískri sóma-
tilfinningu bjá Heimastjórnarflokknum —
en þó datt víst engum þeirra annað í hug
en að hann eptir þessar hrakfarir myndi
víkja frá völdum. Menn hötðu vitað að
hann var innlimunarflokkur, en hitt datt
engurn í hug að hann vildi brjóta niður
þingræðið, jafn mikið og hann hafði af
því gumað.
En þar urðu menn fyrir vonbrigðum.
Stjóroinni datt ekki í hug að hreifa sig.
— Blöð hennar svöruðu jafn vel fúkyrð-
um þegar að því var fundið, og bíræfnin
gekk jafn vel svo langt, að þeir sögðu
að það væri með öllu óvíst nema et jórnin
hefði meiri hluta, enda þótt það lægu
fyrir yfirlýsingar frá miklum meiri hluta
þingmanna, er sýndu hið gagnstæða.
i Stjórnin og flokkurinn gerði sig ótví-
j ræðilega seka í broti á þingræði, og þess
er vert að minnast.
Og ekki nóg með það, heldur voru
þær sögur bornar til Danmerkur að and-
stæðingarnir væru þrískiptir, og ekki enn
víst nema frumvarpið næði fram að ganga,
að minnsta kosti ef á þvi væru gerðar
lítilsháttar breytingar.
Það gat anðvitað ekki haft annan ár-
angur en að stappa stáliuu í Dani, að
láta sig hvergi.
Jafnvel þegar á þing var komið, og
það hafði sýnt sig við kosningar á embættie-
mönnum þingsins, að frumvarpsandstæð-
ingar stóðu sem einn flokkur, hreifði stjórn-
in sig eigi að síður ekki.
Þá var gripið til síðasta úrræðisins,
að gefa ráðherranum vantraustsyfirlýsingu
og var hún samþykkt með yfirgnæfandi
meiri hluti atkvæða í neðri deild, og því
auk þess lýst yfir að meiri hluti efri
deildar væri henni samþykkur, og það
hreif, ráðherrann sagði af sér, en varð þó
að haldi embættinu þar til eptirmaður
var skipaður, sem varð til marzlcka.
Þessi þráseta Heimastjórnarinnar við
völdin hafði, auk þess sem hún var hættu-
legt fordæmi fyrir þingræði vort Ielend-
inga, er enginn vonandi geriet svo bíræf-
inn að fylgja, hin óheppilegusta áhrif á
störf þingsins.
Fyrir bragðið hatði meiri hlutinn ekki
getað fengið mál sín undirbúin af stjórn,
er houum var samdóma, svo honum varð
miklu minna að verki, en ella hefði orðið.
Og svo töfðust öll störf þingsins stór-
58
fram og aptur, glímdu, og gengu svo hart saman, að sand-
urinn tróðst upp undan fótum þeirra; en allt gekk þetta
þó svo hljóðalaust, að ekki heyrðiet stuna, eða hósti.
Eins og jeg gat um, hélt smávaxni maðurinn um
kverkar Muhamed’s, og sleppti eigi takinu, hvernig sem
hann lét höggin ganga.
Að lokum ultu þeir ura, og veltust á jörðinni, sem
rakkar, sem eru að rífast, unz Muhamed þreifaði eptir
huifnum sínum.
Honum tóket og að ná í hann, og að koma tveim
skinnsprettum á Englendinginn, en hann skeytti því engu,
heldur hélt eine fast, eins og hann gat, um barkann á
Muhamed, unz hann að lokum, lémagna og gapandi, lá
hreyfingarlaus á jörðinni.
Englendingurinn sleppti þó ekki takinu, fyr en hin-
ir, sem vaknað höfðu, komu hlaupapdi, og drógu hann
burt.
Þeir létu gæta hans, en unnu honum ekkert mein,
með því að þeir töldu hann guðinnbláeinn, og því heilagan.
En er Muhamed hafði náð sér aptur, og var orðinn
svo hress, að hann gat talað, hafði hann sögu að segja,
sem var þees eðlis, að faðir Zuleimu varð harnslaus yfir
vanvirðu þeirri, er ætt sinni væri gjörð, og veitti full-örð-
ugt, að aptra þvi, að hann með eigin höndum réði dótt-
ur sinni bana.
Elztu menn þjóðflokksins komu þá saman á hátíðlega
ráðstefnu, og þar varð niðurstaðan að lokum sú, að rétt-
ast væri, að þau væru bæði af lífi tekin, með því að smán
sú, er þau höfðu bakað ZaDaga-þjóðflokkinum, yrði eigi
á aDnan hátt afþvegin.
Ákveðið var, að aftaka beggja ekyldi fara fram að
67
hann sé sjálfur yfirvald, og dómari, og jeg vorkenni hon-
um, og segi konunni minni, að varast, að feta nokkuru
sinni í fótspor móður sinar! En — þokaðu nú úr vegi,
góðan mín, og vertu nú sæl!“
Hóftök hestsins voru hætt að heyrast, er Jaquard
gamla beygði sig að nýju, til að tína jurtirnar, sem hún
var að safna, og tautaði hún þá við sjálfa sig: Hann
Précorbín! Þekki eg hann rétt, þá er hann höggormur,
sem levnir sér í grasinu, unz hann fær færi á, að bíta í
fótinn á fjandmanni sinum!“
II.
Dag einn í nóvembermánuði, er lygnt var, en þoku-
slæða á fjallatindum, kom gömul kona á sölutorgið í Au-
vergne, og hafði hún meðferðis epli, og heitar, steiktar
kastaníur.
Þjónar dómaranna þyrptust umhverfis hana.
Gamla konan var há vexti, en eigi ófríð sýnum, þótt
aldurhnígin væri.
Hún talaði mállizku þá, er töluð er í Auvergne, svo
að þjónarnir, sem voru frá París, hlógu dátt að henni,
hæddust að henni, og reyndu að herma eptir henni; en
hún lét það eigi á sér festi, og fóru þeir þá, eins og
þeir áttu vanda til, að þvaðra um ýmislegt, er laut að
störfum dómaranna.
Rétt á eptir kom ungur maður, hár vexti til þeirra og
inntu þeir hann þá eptir því, hvað réttarrannsóknunum liði.
„Þeim er lokið“, mælti hann dræmt, „og dómurinn
varð á þá leið, sem eg bjóst við, að hertogÍDn á að háls-