Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 27.06.1910, Síða 2

113
Þjóbviljtkim
XXIV., 30.
Nýjar bækur.
Andvökur.
Kvœðasafn Stephans G. Stephanssonar.
Það hafa sagt góðir menn, að Stefán
yrki stundum svo þungt, að hann þreyti
þá, og þeir skiiji hann jafnvel ekki. Það
er og satt, að Stefán tekur stórum optar
á kraptaskáldgátu sinni en á Ijóðgáfu, og
jeg skal kannast við það, að á fáeinum
stöðum get eg ekki greitt úr, hvað af
tvennu eða þrennu hann vill vera láta
af því sem mér finnst orðin bendi til. En
þetta er að eíns einn af þúsund af verka |
hans, eða rninna, og allt meginið er svo,
að hver sæmileg greind getur notið þess
að fullu með athygli.
Það er list, sem fáir menn hafa getað
hrósað sér af í þesaari veröld, að geta
hnitað niður rígfelldar röksemdir og lát-
ið hljómana þó bera þær á léttustu fjöðr-
unum. Kveðandi fer og stundum nokk-
uð á hnökrum og hörslum hjá Stefáni
það kannast hann sjáfur við og þvi neit-
ar enginn, en hann sigrar lika margopt
hugina með hvorutveggja í senn: töfra-
fögrum hreimi og meginþrótti hugsunar-
innar. Jeg hef áður nefnt tvennt: úr Ánni:
IJii söngst þig framgjörn út og inn, o. s. frv.
og úr Aftöku óeirðarmannsins:
Nú svifaði ysjan og isingin blind o. s. frv.
Jeg bæti nú við þessu, svo sem til smekks:
Heyrðu, vinur, greiðinn á sín gjöld,
gef mér fyrir sveiginn slíkra blóma:
nokkur fjölstirnd, frostheið tunglskinskvöld
fagurheltuð segulstraurnaljóma. I. h. 60 hls.
A fornstöðvurn okkar er sviplegt að sögn,
tóm sandgröf er þar framm í dölum;
þar ráða dú öræfum auðn og hún þögn,
en útrýmt er heiðló og smölum
og í rauninni allt þaðyndisljóð I. b. 286 bls.
Jeg kvæði þér, ef til vill, lofdýrðarljóð
ef leyfði mér hrottferðarhraðinn,
vor lýðmenntun kristna, með leifar af þjóð
á leið út á aftökustaðinn II. b. 216 bls.
Og stundum leggur hann beinlínis frá
sér „lúðurinn11, eins og hann segir sjálfur,
og tekur „langspilið af hillunni".
Sumarkvölds eilífð, skógur skúrablár,
skrúðbúin hlið og fossahljóð þar stendur,
hrafnsvartir Jokkar, Ijósar augnahrár,
ljúflingahrjóst, og mjúkar hvítar hendur.
I. h. 140. hls;
Hún rikti sem drottning frá dimmbláum geim
hvers djúpmiðs, til öræfa jarða,
hún réð yfir fjalldals og hájökia heim
og hundraði blikandi fjarða.
og svo þetta úr inngangsljóðinu að II.
bindi:
Úti grænkar lauf um ling,
iitkast rein um akra sána.
Jeg i huga sé og syng
sumardrauma allt um kring,
út að fjarsta aldahring
yztu vonir þar sem blána.
og í rauninni alt þetta indæla vorgígju-
ljóð, sem fyrst hefur verið kveðið svo
síðan Jónas leið, að ekki bæri hreiminn
beina leið frá fífilbrekkunni og gljúfra-
búanum. Margar hringhendurnar og lausa-
vísurnar eru og hreinn söngur og léttur,
þó þær jafnist trauðlega við þes9a hljóma.
Jeg hef tekið þessi sýnishorn hér, ef
Þjóðviljinn kynni að koma í hönd ein-
hverju olnbogabarninu, sem aldrei sér
kvæðin. Þó þessi ljóðsnilli sé ekkert fátíð
í kvæðnnum, þykir mér það þó helzt skorta
þar, að Stefán befur tekið of sjaldan á
þeirri list.
Jeg kynntist fyrst ljóðum Stefáns 1895
og þó ekki að gagni fyrri en jeg eign-
aðist Oldina í Winnipeg 1896, en síðan
hefi eg ekki setið mig úr færi, ef Stefán
hefur farið með eitthvað, og sé eg ekki
eptir þeim stundum, sem hjá honum hafa
liðið, því þær eru þó meðal hinna fáu,
sem jeg á ótýndar.
Og ef við hefðum þokast lítið eitt
hærra upp eptir menningarbrekkunni, svo
að sjóndeildarhringur okkar væri ofur
lítið víðari, þá hefði okkur íslendingum
öllum saman verið það hróðug sjón, að sjá
þennan einyrkja brjótast með hóp sinn
og plóg vestur eptir bygðum ogauðnum,
þar sem segulmagn Klettafjallanna var
að draga að sér stálið í íslendingnum,
og gamli landnámsdugurinn frá874 vildi
hafa rúm fyrir olnbogana meðan þess
var kostur. Því Stefán var allur íslenzk-
ur, hvert lóð í honutn og allt sam hans
er neina ph-in i nafoinu, hver lófastærð
sem hann hefur numið, er auki við óðul
íslenzka kynstofnsins, og gróðurinn vor
eign, enda er margt blómið og margt
stráið þar komið upp af íslenzku fræi;
minningarnar, sögurnar og túngan er
nálega það eina, sem hann telur sér eign,
og það sem gróðurinn er þroskameiri en
vér eigum að venjast, er ekki sogið úr
enskum eða amerískum skáldskap, sem
vér höfum ekki átt aðgang að; þar í hefur
V9rið minni mergur en frauð á vorum
dögum. Stefán ber ekki tilfinningar sín-
ar utan á sér að jafnaði, en þetta syngur
hann á langspilið:
Legg þú, auðna, ár og frið
íslands ver og grundum;
hitt veit enginn eins og við
að oss langar stundum,
hörpu að lokka Oreif aíj
inn á frónska móa
syngja austur yfir naf
akra vora og skóga.
Stefáni er ekki tamast þakklætið, en
hlý er ástarþökkin, som hann sendir frá
sér og öllum íslenzka hópnum:
mæðrum sem við kvæði og koss]
kenndu ot’s þessa tungu.
Þetta er ylur frájj] hjartanu. Tungan
á draumana, vonirnar, vængina; hún erfir
hjartað, Ameríka iljaskinnið.:
Gullið er fémætt og fjölmenni þarft,
en fegursta þjóðeign er sagan og harpan. I. 160
Og Stefáni, helir hlotnast þaðjlán, að
verða máttarstoð móðurtungu sinnar og
láta eptir sig þær^Jminnjar, sera minna
lengst á veru Islendinga vestan hafs, þvi
annað sýnist þar allt hverfa nálega jafn
óðum.
En Stefán hefir nú unnið það verk,
að Yestur-íslendinga verður minnst að
minn3ta kosti þangað til vér erum búnir
að koma málinu okkar fyrir kattarnef.
Það hefir verið fögur sjón, að sjá þenna
einförul, þar sem hann hefir verið að hlúa
að íslenzku landnemaleiðunum úti um
auðnirnar og það molnar eitthvað á undan
öðrum eins minnismerkjum og Eptir frænd-
konu mína, Sigurbjörn Jóhannsson, Sig-
urbjörg Stofáosdóttir, Landnámskonan og
Stetan Kristinsson og fleiri.
Jeg hefi nú skrifað tómt lof um þ^ssa
bók, en ekkert minnst á gallana. Ojá.
Mér er það svo minnisstætt, að jeg var
eitt sinn á ferð í vagui; þar kom inn og
sat um tíma kona tíguleg og stórfrið, og
að öllu svo, sem hver mundi sig kjósa,
nema að því, að þar vottaði fyrir rauð-
gulri rák á enoi og kinn, eptir dropa úr
hattblæju, að því er jeg gat til. Þegar
hún var skroppin út úr vagnioum fóru
milli 10 og 20 konur, sem eptir sátu,
nærri allar að tala um þessa rák á kinn-
inni. Afbragðsfegurð konunnar nefnd:
engin.
Á búningnum hjá Stefáni er sú rák,
að stöku lína er stirðkveðin og þó óviða
rangar áherzlur, en allt megÍD lýtalaust
og sumt hjóliétt, þó að of litið séafþví.
í rnálinu bregður fyrir dönskum orðum
og lítils háttar döoskum setningum og
hæpnum orðmyndunum, en þar erlíka fjöldi
nýmyndana gerður af írábærleik og hvass-
ari sjón á hugsun í orðum og setningum
en dæmi séu til um óralangan aldur, og
á þá leið verður orðmyndun vor að snúa
ef tungunni á að verða viðreisnarvon úr
þeirn dönsku blendingi, sem nú er mál
lærðra manna og hálflærðra, og alþýðan
er sem óðast að tileinka sér. Á örfáurn
stöðum finnst manni sem Stefáni verði
minna úr viðfangsefni sínu, en við mátti
búast úr þsiru böndum. Svo er til að
mynda um Ætternisstapa og Auda lamp-
ans og mundi þó talið fullgilt af meðal-
mönnum; en um flest er óhætt að hinkra
við með aðfinnslurnar til þess er eitthvað
sézt jafn gott eða betra.
Stefán hefir valið sér ljóðin, og finnst
oss þó, sem lesmálið hefði ekki orðið hon-
um ófærara, en þar fylgir opt svo mikið
þunnmeti, eins og hann segir sjálfur, að
hann hafði síður lyst á því, enda skilur
það góð ljóð og gott lesmál, að í þeim
ljóðum er opt í hverju erindi góð setning
og vel sögð, en tæpast sú bók með les-
máli, að góð setning og minnisstæð sé
þar á annari hverri síðu.
Jeg gat þess í upphafi, að þessi bók
væri oss menningargreiði. Stefán tekur
varla svo til máls, að hann bendi ekki
á eitthvað, sem mörgum af oss var áður
óljóst eða hulið, og hann hefir þau tök
á máli og bugsun, og skinnar svo upp
hversdags muni, að þeir verða sem nýir,
og hann getur jafn vel gert oss sjálfar
þvættituggurnar minnisstæðar. Og slíkt
lag hefir hann á því, að knýja huga les-
anda síns til starfs, að jeg skil varla, að
nokkur maður af greindara tægi lesi svo
kvæði Stefáns með athygli, að hann geti
sloppið hjá því, að verða á ept’r mennt-
aðri maður og gáfaðri, hæfari til hugsana