Lögberg - 17.06.1889, Síða 2

'£ ö g b c r g.
■- MIDVIKUD. /7. JÚNÍ /889. -
Útgekendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni FriSriksson,
Einar Iljörleifsson,
Ólafur þórgeirsson,
SigurSur J. Jóhanncsson.
jSLllar upplýsingar viSvíkjandi verCi i aug-
ýsingum i Lögbergi geta menn fengið í
skrifstofu blaSsins.
H>c nær sem kaupendur Logbergs skipta
um bústað, eru Jeir vinsamlagast beðnir að
senda skriflegt skeyti um |>að til skrifi
stofu blaðsins.
TTtan á öll brjef, sem útgefendum Lög-
BERGS eru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, sett
að skrifa :
The Lögherg Printing Co.
35 Lonjbard Str., Winrppeg.
( f
(S k 01 a m a 1 i b.
Af mAlutn Jreim sem vjer gáium
um í síðasta blaði, að koma mundu
til umræðu á kirkjuþinginu, er að
minnsta kosti eitt, sem öllura ís-
lendingum hjer í landinu ætti að
vera annt um. Og J>að er að lík-
indum óhætt að fullyrða, að öllum
hugsandi mönnum meðal frjóðar
vorrar muni vera um J>að annt.
t> að er hugmyndin — J>ví enn er
J>að J>rí miður ekki annað en hug-
mynd — um stofnun æðri íslenzks
skóla hjer á meðal vor. Oss vitan-
leoca hefur aldrei verið minnzt svo
á Jretta inál opinberlega, að pví
hafi verið lagt annað til en gott
eitt. Margir hafa auðvitað verið
vondaufir um að lifa J>að, að nokk-
uð yrði úr því; pví að örðugleik-
arnir hafa ekki getað dulizt mönn-
utn. En ilestir menn með viti munu
kannast við, að með J>ví að æðri
skóli kæmist á fót meðal vor, væri
grundvöllurinn Iagður til mikilla
andlegra framfara hjá J>jóð vorri;
J>ar stæði jafnframt ápreifanlegur
vottur um pað gagnvart hjerlend-
um mönnum, að íslendingar sjeu í
raun og veru menntaj>jóð.
Svo að vjer minnumst fyrst á
J>etta síðarnefnda atriði, J>á er J>að
sannarlega ekki lítilsvert. Þó að
vjer ekki ætlum að fara að slá
þjóð vorri neina gullhamra fyrir
ástand hennar i menntunarlegu til-
liti nú á tímum, J>á leikur þó
enginn vafi á því að fróðleikur
hennar er að mun meiri en hjer-
lendir menn halda. t>eir hafa þeg-
ar lært að kannast við iðjusemi,
sparsemi og ráðvendni íslendinga,
en þeir halda að menntalíf allt sje
Íslendingum í raun og vern hulinn
leyndardómur — J>angað til þeir
koma til Atneríku. t>annig höfum
vjer heyrt hjerlenda menn furða sig
á því, hve margir Islendingar sjeu
læsir, J>ar sem þú engin prentsiniðja
sje til á íslandi (!) Einstöku fróð-
ir menn hafa að sönnu hugmynd
um, að íslendingar liafi einhvern
tíma í fornöldinni skrifað einhverj-
ar sögur, og þær sögur sjeu furðu
vel skrifaðar. Og þeir vita að það
er ósköp langt síðan að þessar
sögur bafa verið færðar f letur;
að nokknr íslendinjrur hafi sfðan
skrifað nokkuð, sem er nokkurs nýtt,
er J>eim alsendis ókunnugt um.
Kæmist J>að í raun og veru inn
í hjerlenda menn, að íslendingar
eigi bókmenntir, sem heyri þessum
tíma til, að sú andlega fæða, sem
íslendingar hafa orðið aðnjótandi
úður en þeir komu til þessa lands,
sje ef til vill að sumu leyti ekki
svo mikið meira Ijettmeti en> þeir
hafa sjálfir að bjóða, þá stæðum
vjer öðruvísi gagnvart hjerlendum
mönnum, en vjer enn gerum. Peir
mundu þá fremur shoða oss sem
jafningja sína, að því er andans at-
gerfi snertir, en þeir nú gera. t>eir
mundu þá t. d. ekki leika sjer að
því, að troða upp á oss öðrum
eins „kennimönnum11, eins og pres-
byteríanarnir hafa boðið oss. Trúar-
boð Dr. Bryces er einna Ijósastur
votturinn um það álit, sem hjer-
lendir menn hafa á oss, að þvf er
menntamálum við keinur. Cg það
álit, eða rjettara sagt sú fyrirlitn-
ing, sem þar kemur fram, hverfur
aldrei að fullu, fyrr en vjer höf-
um sýnt það svart á hvítu, yfir
hverri menntwn þjóð vor býr, með
þvf að stofna æðri skóla og mennta
sjálfir vor gáfuðu ungmenni. En
tækist oss það, þá er líka óhætt
uin að slíkri vanvirðu væri með
öllu lokið.
t>að ætti öllum að vera Ijóst,
hve mikið er við þetta unnið. t>að er
síður en ekki lítilsvert fyrir oss,
að vera taldir miklir menn. En
þó er hitt miklu meira vert, að
vera J>að. Og það er að vorri
hyggju ómótmælanlegt, að svo fram-
arlega sem vegurinn til að verða
að miklum mönnum hjer í landinn
er sá, að standa á vorum eigin
merg f andlegu tilliti, þá er skól-
inn óhjákvæmilegur. Ef vjer vilj-
um sætta oss við að koma með
alsendis ekkert nýtt ojv gott, sem
er vort eigið, inn f þjóðlíf þessa
lands, ef vjer viljum una því, að
þetta land geti yfir höfuð ekki
notað oss ti' annars en bylta um
sljettunum og bcra múrgrjót, ef
vjer kunnum því vel, að verða hjer
ekki annað en andlegar undirtyll-
ur—J>á þurfuin vjer auðvitað ekki
á neinum skóla að halda. Peir sár-
fáu, sem mundi langa til að afla sjer
meiri fróðleiks, en alj>ýðuskólarnir
veita, geta vafalaust af náð fengið
að skríða inn undir J>akiö á Mani-
toba Coller/e, og notið þar föður-
legrar leiðbeiningar hjá Dr. Bryce.
En um Ulenzka menntun er þar
svo sem af sjálfsögðu ekki að ræða,
enga þá menntun, sem verndi það
frumlegasta, sem til er í sjálfum
oss.
Erviðleikarnir dyljast oss auðvit-
að ekki. I>eir dyljast víst enguin
manni. Fyrst er fátæktin og mann-
fæðin; svo er skorturinn vor á meðal
á inenntuðum mönnum; svo er áhuga-
leysið hjá svo allt of mörgum — og það
er vafalaust örðugast viðureignar.
Vjer ætium ekki í þetta sinn
að tala um, hver ráð muni vera
til að koma fyrirtækinu á fót.
KirkjuJ>ingið hefur þetta mál til
meðferðar fyrir kirkjufjelagsins hönd,
og það er oðlilegast að það bug-
leiði mögulegleikana áður en aðrir
fara að leggja þar orð í belg. En
J>að er innileg von vor og ósk að
kirkjuþingið mætti bera gæfu til
að hrinda þessu máli verulega á-
leiðis í þetta sinr>. Það er að lík-
indum ekki eptir svo miklu að
slægjast með biðinni. Vor á með-
al er þegar komin reynd á það,
að óxnögulegt ar að safna fje til
fyrirtækja áður en byrjað er á
þeim sjálfum fyrir alvöru.
Sannlfikans ðiburkcnning.
t>að er dálítið einkennilegt, að
það er nú loksins „komið upp úr
dúrnum11, að J>að hafi verið hall* j
æri á íslandi fyrirfarandi ár. Það
er hjer um bil officielt viðurkennt,
og það aldrei nema þó hr. t>or-
valdi Thoroddsen þyki það koma
undarlega saman við ketflutninginn
úr landinu.
Eins og þeim er kunnugt, sein
(slenzku blöðin lesa, hafa sumir heima,
að minnsta kosti blaðamennirnir
sumir, hneykslazt einstaklega mikið
á því, að Lögberg skuli hafa hald-
ið því fram að nokkuð væri þar
verulegu hart í ári. Og J>egar á
það hefur verið minnzt, að hjálpa
einhverjum, sem menn hjer hafa
haldið að ættu bágast, þá hefur
það verið kallað alsendis óviður-
kvætnilegar og í mesta máta ill-
gjarnar vesturfara-æsingar.
Nú er svo komið að tengdafaðir
hr. Thoroddsens, Pjetur biskup Pjet-
ursson gefur ( skyn í Jsqfold, að
svo hart hafi verið i ári undanfarið,
að hann hafi ekki einu sinni sjeð
sjer til neins að fara frarn á það
við presta landsins, að halda áfram
tillögum til prestaekknasjóðsins.
Gangi menn nú ekki út frá því,
að prestarnir sjeu allra-verst farnir
af ölluin íbúum landsins, af því að
hallærið hafi sneitt hjá öllum bænda-
býlum, en krækt aptur á móti heim
á hvert einasta prestsetur á land-
inu — sem oss virðist sannast að
segja fremur ólíklegt — þá virðist
þessi grein biskupsins heldur benda
( þá áttina, sem Lögberg hafi ekki
haft svo sjerlega mikið rangt fyrir
sjer í þessu efni.
Og nú er svo komið, að Jsafold
sjálf, sjálfur ritstjóri hennar lijörn
Jónsson, kennir það „harðæri11 í
landinu, að munaðarvörukaup hafa
farið svo nærri því óskiljanlega
minnkandi í landinu á síðastliðnum
árum. Úr því svo er komið, er víst
óhætt að „slá þvi föstu*1, að aðal-
atriðið í þvf sem Lögberg hefur
um þetta mál sagt, hafi verið sann-
leikur.
En mikillar gleði fær það oss,
hve drjúgum sannleikans viðurkenn-
ing miðar áfram á ættjörð vorri.
TVÖ NÝ MERKISMÁL
eru nú á prjónunum á íslandi.
Vjer óskum löndum vorutn til ham-
ingju með þau bæði, óskum af
heilum hug, að úr þeim verði meira
en tómt nasaveður, og þeim þann-
ig reiði betur af en svo mörgum
af þeim framfaramálum, sem þjóð
vor hefur áður farið að fást við,
en svo allt of fljótt þreytzt á og
misst trúna á.
Annað þessara mála er skilnaður
Islands og JDanmerkur, sem Jón
alþingismaður ólafsson nú er far-
inn að berjast fyrir. Viðvikjandi
því máli hefur nú verið sent út
um land allt til undirskripta svo
hljóðandi ávarp:
„Til Alþingin 1889.
Vjer sem ritum nöfn vor hjer undir,
viljum lýsa yfir þeirri sannfœring vorri,
að eptir pvi sem sambúð vorri við iiina
dönsku stjórn hagar, sje Jjóðinni ekkert
æskilegra, en að öllu stjórnars^mbandi
íslands við Danmörku gæti sem bráð-
ast orðið lokið á löglegan hátt, )>ar eð
sambaiid þetta nú cr að eins til niður-
dreps þjóðfjelagi voru S öllu tilliti.
Þetta álítum vjer skyldu vora að Iáta
í ljósi, til að gera vort til, að þingið
sje eigi í vafa um skoðun þjóðarinnar;
en jafnframt felum vjer öruggir þinginu,
hvert tillit það vill taka til þessarar
skoðunar við meðferð stjórnarskrár-
málsins11.
Deilur hafa þegar risið út af
þessu máli. Jsafold gerir allt, sem
hún getur, til að gera málið hlægi-
legt, og sýna fram á að það sje
fásinna. Sterkasta ástæða hennar
er sú, að losnaði ísland frá Dan-
mörku, þá stæði það óverndað gegn
öðrum þjóðum, vernd sje algerlega
ómissanda, en ekki auðvelt að fá
hana, ef til vill ómögulegt. Eptir
þvi verður það svo loksins lífsspurs-
mál fyrir ísland, að „dependera af
þeim dönsku11. J>essu er haldið fram
af því blaði, sem hefur verið talið
einna fremst í flokki í þjóðernis- og
sjálfstæðisbaráttu íslands. Jón Ólafs-
son heldur sinni sannfæring fram I
Fjallkonunni skýrt og skorinort,
eins og nærri má geta.
— Hitt málið, sem vakið hefur,
að því er sjeð verður, allmikinn á-
hu<ra sumstaðar á Suðurlandi, er
stofnun hlutafjelags til að koma á
og halda uppi gufuskipsfcrðumfram
með vesturströnd Islands. Sjera Jens
Pálsson er forvigismaður þessa máls,
og hefur þar sýnt mikinn ötulleik.
Hinn árlegi kostnaður við fyrirtæk-
ið er ætlazt til að verði 30,000
krónur. Til skýringar þessu merk-
ismáli setjum vjer hjer tilganq fyr-
irtækisins, ferðasvœði skipsins og
áœtlað verkefni fjelagsins, eins og
frá því er skýrt í Isafold. £>að
blað virðist styrkja inálið af alefli.
I. Tilgangnr.
1. Að greiöa þeim meginstraum verzl-
unarinnar, sem frá mörkuðunum í út-
löndum streymir til Reykjavíkur, eðli-
legt og frjálst rennsli frá höfuðstað og
hjarta landsins út um lijeröð og sveit-
ir, og jafnframt greiða innlendri sveita-
og sjávarvöru hagfelda leið til aðal-
markaða suður- og vesturlands, Reykja-
víkur og ísafjarðar.
2. Að tengja saman hin ýmsu hjeröð
og sveitir með því að greiða fyrir mann-
ferðum og verzlun með innlendar af-
uröir; og
3. í öllum greinum að bæta hiö ómet-
anlega og littbærilega böl, sem sam-
gönguleysið eða mikill skortur sam.
gangna veldur í verzlun, búnaði og öll-
um atvinnugreinum.
II. FerðastœtH.
Ilið fyrirhugaða ferðasvæði gufuskips-
ins er vesturströnd íslands, sunnan frá
Reykjanesi og vestur að Rit norðan
Isafjarðardjúps.
Kostir þessa ferðasvæðis eru þcssir:
1. Hafís tálraar eigi ferðum skipsins.
2. Hafnir eru nægar og góðar og strönd-
in mjög vogskorin.
3. Reykjavík, ísafjörðor og 7 sýslur
landsins hafa bein afnot af skipinu; en
á svæði þessu öllu eru samtals um
27,000 íbúar, eða % hlutar allra ís-
lendinga.
4. í mannfjöldanum og verzlunar-magn-
ínu, (einkum ltoykjavíkur og Isafjarð-
ar), og mismun búnaðar og afurða í
hjeruðum þeim, er skipið geta notað,
er fólgin trygging fyrir því, að mjög
miklir og margbreyttir flutaingar hljóti
að bjóðast skipinu á þessari strönd,
fremur en á nokkurri annari jafnlangrl
strönd á Islandi.
III. Aœtlað verkefni.
1. Vöruflutningar útlendrar og innlendr-
ar veizlunarvöru frá vörubúrum (maga-
zinum) kaupmanna og að þeim.
2. Vöruflutningar innlendrar matvöru
(kjöts, feitmetis, skreiðar o. fl.) til mark-
aða, sem myndast meiri og minni á
öllum komustöðvura skipsins.
3. Flutningur iunlendrar iðnaðarvöru,
svo sem skófatnaðar, smíðisgripa, vað-
mála o. fl.
4. Mannflutningar, t. d. vermanna, kaupa-
fólks, skólapilta og þingmanna að vest-
an, auk annara ferðamanna, innlendra
og útlendra.
5. Póstflutningur til vesturlands og það-
an aptur.
6. Vöruflutningur milli Islands og anc-
ara landa í viðlögum, eða jafnvel er-
lendis, þá er skipið annaðhvort ætti er-
indi til útlanda, eða á þeim tíma árs,
er skortur yrði á flutningum heima fyrir.
5 í) í) \\
blað sjera Matth. Jochumssonar hef-
ur drengilega staðið við loforð sín
viðvíkjandi oss hjer vestra. Dað
leynir sjer ekki að ritstjóranum er
alvara með að gera sjer grein fyr-
ir, hvernig I rauti og veru er á-
statt fyrir oss hjer, og hann legg-
ur jafnframt alúð við, að gera les-
endum sínum það skiljanlegt. I
þessum blöðum Lýðs, sem komu
með síðast pósti heiman af íslandi,
eru tvær greinar um nýlendur vot-
ar. Til J>ess að gefa þeim mönn-
um, sem ekki sjá Lýð, hugmynd
urn andann og hugarþelið í þessum
greinum, prentum vjer hjer sinn
kaflann úr hvorri greininni. Ann-
ar kaflinn er og sjerstaklega merki-
legur að því leyti, að hann sýnir
svo Ijóst, hvernig sjera Matthfas
Htur á vort aðalmál, J>jóðernismálið.
\ æri hann hjer á meðal vor, rnundi
hann ekki hallast á þá sveifina,
að vjer værum bezt komnir með
J>ví að „hverfa11 hjer sem fyrst „í
sjóinn.“
„Það er satt, sumar þjóðir skeyta lítt
um nýlendufrændur sína, eða þeir um
þjóðerni sitt og áttbaga, enda eru atvikin
ýmisleg. Sumstaðar frá flytja svo fáir
að þeirra getur eigi gætt, eða þeir
tvístrast svo, að þeir týna tungu sinni
og siðum; frá sumum löndum, svo sem
Rússlandi og Suður-Evrópu, fer optast
fólk, som svo skortir menning og þroska,
að þjóðrækni þeirri vitkast eigi nje vaknar
svo í verki sýni sig. Um Norðurlanda-
búa, sem vestur flytja, er öðru máli að
gegna. Þeir mynda þar þjóðflokk fyrir
sig (Skandínava), og halda uppi tungu
sinni og mcnning, eptir því sem þeir
geta ejer við komið. En einkum eru
það Norðmenn sem í þessu láta til sin
taka. Að jafnaði mun norsk alþýða
þykja standa á lægra menntastigi en
Svíar eða Danir, en þeir ern framlegri
og þrekmeiri en hinir, trúmenn miklir,
siðvandir og hreinskilnir. Það er nú
einmitt af frændþjóð vorri Norömönnum
bæði þeim í Noregi og í Vesturheimi,
sem oss íslendingnm er bent til að
læra — hvaö þá? Vjer eigum að hafa
þá til fyrirmyndar í viðskiptum vorum
og öllu sambandi við nýlendumenn vora.
Eins og vjer áður höfum bent á, er það
kunnugt, að Norðmenn hafa árlega hinn
mesta hagnað af viðskiptum við landa
sína hjer vestra, — bæði beinlínis og ó-
beinlínis, andlega og efnalega. Er oss
eigi hið sama í lófa lagið? Bókamark-
aður Noregs er orðinn þriðjungi stærri
fyrir lijálp nýlendu þeirra; hvorir verka
á aðra í öllum mikilsvarðandi málum;
hvorir fræða, hugga og styrkja aðra,
bæði í allsherjar- og einkamálum. Át-
lega, og enda mánaðariega berast brjef
þeirra á milli þúsundum saman. Árlega
fara menn austur eða vestur og skoða
augliti til anglitis livorir annara hagi.
Óhróður, dylgjur eða róg, brúka Norð-
menn aldrei um „emigranta11 sína (svo
vjer vitum til), en sent hafa þeir merka
menn vestur til að kynna sjer háttu
nýlcndna þeirra og jafnvcl stórskáldið
Björnstjerne Björnsson tók til þakka nð
heimsækja landa sína þar vestra. Nær
væri oss nú íslendingum, sem eigi höfum
enn af sjerlega miklum framförum að
grobba, heldur játum að oss sje nálega
í öllum greinum ábótavant — nser v*ri
oss að skjóta saman 2—3 þús. kr. og
senda 1 eða 2 valila menn vestur til
landa vorra til að kynnast háttum þeirra
og sjá allt þeirra ástanil sem sjónar-
vottar, og birta síðan greinilega — held-
ur eu að jagast mefl sundurlausum dag-
dómum um vesturfarir og vesturfara.
Og þó vjer leggjum þetta til, erum vjer
eigi einir um það. Vjer höfum heyrt
ýmsa skynsama menn, t. d. gamla og
greinda fulltrúa vesturfara, svo sem
Friðbjörn Steinsson á Akureyri, og enda
mót-stöðumenn vesturferða, leggja hið
sama til. Vjer ætlum og líklegt, að
landar vorir vestra rauni fúsir til að
styðja slíkt fyrirtæki bæði með ráði
og dáð.
Annars hygsum vjer oss að bezt væri
að bænarskrá yrði send alþingi í sum-
ar, er skýrði tillögu þessa og bæði um
hætilegan fjárstyrk fyrir tvo sendimenn
vestur11.
*
„Land og þjóðlíf, enda sjálft f re I s i ð,
þar vestra hefur stóra annmarka og mý-
margan voða, en þar er sú deiglsn
sem gullið frá soranum hreinsar, þar er
sá skólinn, sú eldraunin, sem kröptun-
um kemur í ljós. Hið bezta, og lik:*,
sumt hið versta, gengur þar berserks-
gang, svu gerir allt líf, allir skapsmunir..
Þar er mönnum eigi leyft að ligga í;
ösku sem kolbítir, |>ar er letinginn neydd-
ur til að standa á fótunum, sjálfs síu