Lögberg - 18.06.1890, Qupperneq 5

LÖGBERG, MIDVIKUDAGINN 18 JÚNÍ 1890.
5
vert, að Páll Briem færir engin
minnstu riik fyrir lienni í grein
sinni, setur liana að eins fram sein
sannleika, sem ekki f>urfi að sanna,
pví að liann hljóti að Iiggja öll-
um í augum uppi.
Ríkisskuldir annara Norðurálfu-
pjóöa s^nast viila sjónir fyrir P.ili
Briem. Hann telur þær neyðar-
úrræði, og Jiar hefur hann líka
rjett að mæla. Eu vegna hvers
hafa J>ær verið neyðarúrræðiV Vegna
J>ess að J>ær stafa nær eingöngu af
herkostnaði, eins og hann tekur
líka sjálfur fram. Með öðrum orð-
um, f>ví fje, sem Norðurálfupjóð-
irnar hafa tekið til láns, hefur ekki
verið varið til arðberandi fyrirtækja,
J>ær hafa enga hagsmuni borið úr
bytum af þeirri lántöku. I>að má
líta svo á fjárhagslega, sein ölluin
J>eim höfuðstól, sein J>jóðirnar liafa
tekið að láni, liafi verið fleygt i
sjóinn. En leigurnar hafa J>eir engu
að síður orðið að borga. Það sjer
hver maður að slíkt er enginn bú-
hnykkur.
I>að dettur víst engum lifandi
manni í hug, að ísland ætti að
taka lán í slíku skyni. E11 hitt er
sannarlega annað mál, hvort ekki
væri vit í J>vi að landið tæki lán
til f>cirra fyrirtækja, sem gætu orð-'
ið pjóðinni til stórkostlegs hagn-
aðar, svo sem til að bæta sam-
göngurnar og efla atvinnuvegina.
Víst er um f>að, að pað hafa sum
lönd gert, t. d. Canada, og ]>eim
orðið pað að mjög góðu.
Það má ef til vill segja, að
pað sje all-ólíkt ástatt með ís-
land og Canada, J>ar sem byggðin
sje orðin meir en 1000 ára gömul
á íslandi, en Canada sje aptur móti
rjett að byrja að byggjast til pess
að gera. En munurinn er i sjálfu
sjer ekki svo sjerlega mikill, J>egar
að cr gáð. Því að bæði löndin
áttu fyrir tiltölulega fáum árum
sammerkt í pví höfuðatriði, að mest-
allt var ógert af pvi sem gtra
}>urfti.
Auðvitað er eitt aðalatriði, sem
einkum og sjerstaklega hlftur að
takast til greina, pegar ræða er
um lántöku, livort heldur sem er
handa íslandi eða hverju sem helzt
öðru landi. Og J>að er petta: Eru
gæði landsins svo mikil, að kost-
andi sje fje til að bæta ]>að? Er
mögulegt að hafa meira en leig-
urnar ■ upp úr endurbótuuum, ‘ sem
fyrirhugað er að koma á með láns-
fjenu? Vjer getum ekki bctur sjeð,
en að hver sem neiti slíku, haun
örvænti blátt áfrnm um framtíð
landsins. Og ef vjer skiljum hr. Pál
Briem rjett, pá mundi honum J>ykja
I inesta máta óviðurkvæmilegt, að
láta bera sjer slíkt á bryn.
Önnur mótbára gegn lántök-
unni er líka hugsanleg, sú að ís-
lendingar sjeu ekki svo proskaðir
sjálfsstjórnarmenn, að f>eir sjeu
færir uin að fá inikið lánsfje handa
á inilli og verja pví vel og skyn-
samlega. Vjer ætluni fyrir vort leyti
sannarlega ekki að korna með slíka
mótbáru, 02: oss dettur heldur
ekki í hug að ætla Páli Briem
hana. Ef hann hefði svo lága hug-
mynd um J>jóð sína, J>á gæti liann
ómögulcga verið jafn-skringilega
vondur eins og hann er út af pvi
sem liann kallar „vitleysur síra Jóns
Bjarnasonar11.
En sje við hvorugu pessu hætt,
sjeu gæði landsins í sjálfu sjer
svo mikil, að eyðandi sje fje til
umbóta í landinu, og sjeu lands-
inenn svo J>roskaðir og forsjálir, að
öll líkindi sjeu til að J>eir fari full-
heppilega með lánsfje, pá fer pað
fvrir vorum sjónum að verða nokk-
uð óljÓ3t, hvers vegna pað ér að
sjálfsögðu óráð að hleypa landinu
í nokkra skuld, eða hvers vegna
skulda-safnið „er nærri sama sem
að selja eptirkomendur vora I præl-
dóm“. Ef nokkurt vit væri í um-
bótunum, sem fengjust fyrir láns-
fjeð, pá ættu eptirkomendurnir sann-
arlega ekki að fara varliluta af
peim gæðum, sem í peim feldust
Og pá gæt' pvl mcira að segja
farið svo fjarri, að eptirkomendurn-
ir litu á skuld sína sem prældóm,
að peir yrðu Páli Briem og öðrum
sínum fornu löggjöfum margpakk-
látir fyrir að liafa átt góðan pátt I
að leysa pjóðina úr dróma ómennsku
og miðaldaháttar, pó aldrei nema
pví fylgdu nokkrar skuldakvaðir.
Með J>ví sem hjer að ofan er
sagt dettur oss ekki i hug að halda
pví fram, að ráðlegt væri að taka
óafborganlegt lán. Geti ekki fyrir-
tæki pau sem lánsfje er varið . til
borgað meira en leigurnar, pá eru
J>au frá hagfræðislegu sjónarmiði
pyðingarlaus. Og borgi pau meira
en leigurnar, pá verður afgangn-
um ekki betur varið til annars en
að afborga skuldina. t>að fyrir-
komulag leggur liöpt á allt óráðs-
brask Jnirrar k-ynslóðar, sem lánið
tekur, ineð pví að nokkur hluti af-
borgunarinnar kemur á hennar bak,
og J>að er jafnframt bæði trygg-
ing og ljettir fyrir komandi kyn-
slóðir, sem einkum og sjerstaklega
ættu að verða hlunnindanna aðnjót-
andi, ef hyggilega væri til stofnað.
K 111N (r L U - L E I T T.
„Hvað jeg Ueíi skrifað, það
hefi jeg skrifað.“
Pilntur.
Systir Iieimskringla neitar J>ví
nú, að húu hafi nokkurn tíma sagt
pað að „hávaði lesenda botnaði
ekkcrt í ritgerðum uin bankamálið“.
Lögb. hefur heldur ekki hermt
petta upp á hana. Með þvi hefði
ekki verið annað sa<rt, en að rit-
rb 7
gerðirnar liefðu verið of pungt
skrifaðar.
Nei, Heimskr. sagði meira\
hún sagði pað væri „ofvaxið há-
vaða manna“, J>að „væri ekki ann-
ara en fínanz-fræðinga ineðfæri“ að
„gera skýra grein f-yrir, livað rjett
vœri í pessu máli“. (Heimskr., 8.
maí, 2 bls., 2. dálk). Nú í síðasta
blaði pykist hún að eins hafa átt
við, að hávaða manna vær ofvaxið
að „skrifa um málið“!
Er petta nú satt?
Ekki skulum vjer dæma um
pað, en hafa upp orðrjett um-
mæli blaðsins; svo getur hver einn
dæmt sjálfur.
í Hei.mskr. stóð (8. maí):
„Hvað rjett er eöa rangt I
pessu máli, er öllum fjölda manna
ofvaxið að gera skyra grein fyrir.
Dað er ekki annara en fínanzfræð-
inga meðfæri. E n ]>að er pó æíin-
lega e i 11 atriði málsins, sem allir
sjá, allir skilja*), og pað er, að
]>essir landsbanka seðlapeningar eru
ekki eptirsóknarverð eign“............
„Detta sjá og skilja allir, pótt peir
botni ekkert í grundvailaratriðunum
sjálfum“.
Detta eru Kringlunnar óbreytt
orð.
Dað sem hugsandi maður g e t-
u r ekki gert sjer sky ra
g r e i n f y r i r, pað hefur hann að
voru áliti að eins óáreiðanlegt hug-
*) I>. e. þótt þeir sjái ekki nje skilj
neitt annað I málinu?
Ititstj. Lb.
boð eða ímyndun um, en enga á
skilningi bvggða pekking á. Og
geti hann gert sjálfum sjer s k ý r a
grein fyrir máli, J>á hlytur liann,
ef hann er talandi, að geta gert
öðrutn greiu fyrir hinu saina.
Ilugsun, sem talandi maður getur
ekki látið öðrum í Ijósi, má vera
mjög óljós og óskyr.
Oss pykir ]>að nokkað Kringlu-
leit hugmynd, að menn geti
sjeð og skiiið aðalofni J>rætumáls,
pótt peir „botni ekkert í grund-
vallaratriðunuin sjálfum“ — sjálfum
grundvallaratriðunum, sem allt bygg-
ist á.
Dað má vera Kriugl-ó ttur
skilningur á málefninu, sem ekki
byggist á grundvallaratriðunum.
Hann byggist kannske í hnisn
lopti'í
Skyldi ekki pað?
Hingað til liöfum vjer l.aft pað
fvrir satt, að
„Varðar mest, til allra orða
undirstaðan rjctt sje fundin“.
„Skítt veri með nndirstöðunal1-
segir Heimsk. Jeg byggi fullvel
undirstöðulaust — fcara í loptinu!
Er pað ekki Kringl-ótt?
TORSKILIÐ MÁL:
„ÓTRYGÐIR“ kwa „ÓTRYGGIR“
SEÐLAR.
„Sapientia primá stultitia caruisse".
Heimskringla er í síðasta bl.
búin að sjá, að pað hafi ekki ver-
ið rjett hjá sjer, að seðlarnir ís-
lenzku væru „ótryggðir“; hún kann-
ast nú við, að seðlarnir sjeu „trygð-
ir“, en heldur pví fram, að J>eir
sjeu „ótryggir“.
Detta er nú ckki annað en ó-
fimlegur skilningsskortur á móður-
málinu. Hver sá hlutur, sem er
„tryggður“, lilytur að vera „trygg-
ur“, annars er tryggingin engin
trygging.
Blaðið á hjer við annað, en
J>aö hefur liaft lag á að segja. En
vjer viljum lesa góðfúslega í málið.
Blaðið kannast að eins við þá trygg-
ingu á seðlunum, sem liggur í pví,
að landssjóður leysir J>á inn, ef
bankinn fer á höfuðið eða hættir
af öðrum ástæðuin (pví bankinn
goeti vel hætt án pess aö fara á
höfuðið); en J>að sjer enga trygg-
ing í pví, að seðlarnir eru lögmæt-
ur gangeyrir innanlands, og að öll-
um, sem sendn Jnirfa fje út úr
landinu, er lögtryggður aðgangur
til að fá seðlunum víxlað.
„Setjum svo t. d. að A. sje
Vesturfari og bjóði B. búslóð sína
fyrir lágt vcrð gegn gulli, því
brjefpeningar eru houutn ónýt eign
eptir að koinið er íit fyrir land-
steinana“ o. s. frv. — segir Heimskr
Hvaða ástæðu hefur A. til að
vilja fremur gull en seðla fyrir bú-
slöð sina? Þá, scgir Heimskr., að
brjefpeningarnir sje lionum „ónyt
eign“ ej>tir að komið sjc út fyrir
landssteinana.
E11 petta svar er hvorki rjett
nje fullnægjandi.
Fyrir pað fyrsta, far sitt getur
Vesturfarinn borgað í scblum; hann
flytur ekki fargjaldið með sjer úr
landi. Það er pá pað eitt af uj>j>hæð-
inni, sein hann vill brúka í útlöndum,
sem liann parf að fá skipt. En
lnnn fœr pvi líka skipt, pótt hann
liafi J>að í scðlum. Ef Vesturfar-
inn heitir Arni Jónsson t. d. og
ætlar til Winnipeg, og hefur 800
krónur afgangs, sem hann vill fá
víxlað, pá J>arf hann okki annað
en að leggja seðlana (800 kr.) inn
á pósthús á íslandi og biðja um
póstávísun fyrir upphæðinm fullri,
stylaða uj>p á Arna Jónsson í Winni-
peg, og svo fær hann jieningana
borgaða út lijer í dollars og eents,
jafnvirði eins og pótt liann liefði
lagt upphæðina (800 kr.) inn I gulli.
Vilji hann fá útborgað í Skotlandi
peninga, getur hann eins fengið
póstávísun pangað.
Eru pá seðiarnir einskisvirði,
eða „ónyt eign“?
Nú vonum vjer að vor heiðr-
aði blaðbróðir sjái og viðurkenni,
að seðlarnir sje „nyt eign“ og „trygg
eign“ — ]>ví að J>essi aðgangur er
tryggður með löguin.
SÍÐASTA EIRÍKS-DELLAN
finnst I Heimsk. 12. p. m. I>ar
kveður einna mest að ókvæðisorð-
unum: „Þjóðölfur lygur“, „lygarn-
ar“, „vjelarnar“, „leigður penna-
snájrnr Dorleifs Húnvetninga-ping-
inanns“, „lyga- og svika-greinir ísa-
foldar“ og ótal fleira af saina súr-
deigi — og allt petta frá irtanni,
sem situr fyrir utan lögsóknar-færi
peirra, sem liann er að æru-meiða;
allt svo frá manui, sem sjálfur er
annaðhvort vitstola, og J>vi ótil-
reiknanlegur, eða pá ærulaus; pvi
31
„En pað er ekki komið miðnætti“, svaraðj
Passe-partout, og dró upp úrið sitt.
„Jeg veit pað“, svaraði Fogg, „og jeg áfelli
yður ekki. Við leggjum af stað til Dover og
Calais ejitir 10 mínútur“.
J>að fóru að koma brettur á kringlótta and-
litið á franska manninum; hann skildi auðsjáan-
lega ekki pað sein sagt hafði verið.
„Ætlið pjer að fara út“ sagði hann.
„Já“, svaraði húsbóndi hans, „við eigum að
leggja af stað I ferð kring um jörðina“.
Við pessa frjett rak i’asse-partout uj>p svo
stór augu, sem lionum framast var mögulegt,
lijelt upji liandleggjunum, og varð furðulega sauð-
arlegur í framan. Svo steinhissa varð hann.
„Kring um jörðina!“ tautaði liann.
„Á áttatlu dögum“, sagði Mr. Fogg; „svo
að við megum ekkert augnablik missa“.
„En farangurinn?“ sagði Passe-partout, og
ruggaði höfðinu óafvitandi frá einni hlið til
annarar.
,.Við purfum engan farangur; okkur nægir
dúkpoki. Stingið J>jer niður í hann tveimur
n&ttskyrtum og prennum sokkaplögguin lianda
injer, og jafn-miklu handa yður sjálfum. Við
kaupuin ]>aö sem okkur vanhagar um á ferðinni.
Komið pjer niður með vður með regnkájmna
mina og ferðafrakkann, og oin sterk stígvjel, pó
31
kom á eptir og borgaði ökumanni. Á pessu
augnabliki kom beiningakerling ein I ljós; hún
bar ungbarn I fanginu, var mjög aumkvunarleg
ásyndum, og annars í tötrum; hún færði sig nær
Mr. Fogg og bað um ölmusu.
Mr. Fogg tók upp úr vestisvasa sínuin J>au
tuttugu pund, sem hann hafði unnið I vistinni,
rjetti J>au að beiningakerlingunni og sagði: „Tak-
ið við pessu, koua góð. Mjer pvkir vænt uin,
jeg skyldi hitta yður“. Svo fór hann inn á járn-
brautarstöðvarnar.
Dað komu tár fram I augun á Passe-partout
J>egar liann sá petta til liúsbónda sfns. Hann
hafði tneiri mætur á Mr. Fogg eptir en áður.
Dessi einræningur sagði honum nú að kaujja tvö
farbrjef til Parísar fyrir beztu vagnana, og um
leið og hann sneri sjcr við sá hann vini sína,
fimm talsins, frá Framfara-klúbbnum.
„Jæja, mínir herrar, pið sjáið að jeg er að
af stað, og áteiknanirnar á vegabrjefinu
mlnu munu sfna ykkur og sanna, ]>egar jeg
kem ajitur, að jeg hef farið ferðina“.
„Ó, Mr. Fogg“, svaraði Gauthier Ralpli kurt-
eyslega. „l>aö er alveg óparfi. Degar J>jer segið
eitthvað, pá trúum við pví að ]>að sje satt“:
„Dvi botra“, svaraði Fogg.
„Þjer gleymið ekki, livenær pjor eigið að
koma aptur“, sagði Stuart.
27
„Umhverfis jörðina á 80 dögum, eigið pjer
við pað?“
„Já“.
„Jeg ætla að gera pað.“
,,Hvenær?“
„Tafarlaust; en jeg iæt yður vita, að jeg
gori J>að á yðar kostnað“.
„Ó, petta er ekki ncina J>vættingur“, svaraði
Stuarl; liann var farinn að kunna illa við prá-
kelkni Foggs; „við skulum halda áfram að sj>ila“.
„Það cr p& bezt fyrir yður að gefa; J>jer
gáfuð vitlaust áðan“.
Andrew Stuart tók sjiilin, og lagði pau allt
I einu aptur frá sjer.
„Heyrið J>jer Mr. Fogg“, sagöi liann; ,ef
]>jer viljið, pá skal jeg veðja fjórum }>úsunduin“.
„Stuart minn góður,“ sagði Fallentin, „verið
pjer ekki að ruglinu }>ví arna; J>etta er ekkert
nema gaman“.
..Þegar jeg segist vilja veðja,“ sagði Stuart,
,,{>á er mjer alvara.“
„Gott og vcl“, sagði Mr. Fogg; svo sneri
liann sjcr að hinum og sagði: „Jeg á tuttugu
j>úsund pund geymd lijá Baring. Jeg er fús á
að hætta ]>ví fje“.
„Tuttu-Mi Jiúsund pund!“ hrópaði Sullivan;
„minusta óhappa-atvik gæti látið yður missa allt
saraan. Hvert cinasta ófyrirsjcð —-“