Lögberg - 26.08.1891, Blaðsíða 2

2
t
Gestur Tálsson
• I.
Bripleg var fregnin, sera flaug
jfir storð,
flytjandi látið f>itt, vinur !
Skar mig í hjartað pað skeltingar orð;
skjótlega hretviðrið dynur.
Ættland pitt lít jeg við ísh&fsins borð;
æ pað stynur !
Grátinn og ekkann, er geymdi
pín sál,
gröfin í faðm sínum hylur.
Höndin pín, listanna’ er letr&ði mál,
leturgjörð sína nú dylur. —
Orð pín um ranglæti, ólán og tál
einhver pylur.
Lyginnar hataðir lævísu bönd,
læsandi pjóð vora’ í dróma;
reifst pau 1 sundur með ritsnjallri
hönd,
raktir fram sannleikans dóma.
Nafnið pitt sigrandi sveif út um Jönd
með sorgar ljóma.
Aumingjans bágindi og auðnunnar
gra«d
ætíð Ijet hjarta pitt blæða.
Langaði pig til að leysa hvert band,
líkna og hjftkra og græða.
Mannlífið sársaukans s/ndist pjer land,
sorg og mæða.
Svipleg var fregnin sem flaug
yfir storð,
flytjandi látið pitt, vinur!
Skar oss í hjartað pað skelfingar orð;
skjótlega hretviðrið dynur.
Allir vjer sitjum við íshafsins borð,
önd vor stynur !
Friðrik J. Bergmann.
II.
Hann hallaði sjer út af, pví höf-
uðið var preytt,
En hjartað var að stöðvast, og útlit
hans var breytt.
Ilann práði að mega livílast um
langa, langa stund;
Svo ljet hann aptur augun og festi
hinsta blund.
Og preyttur var hann orðinn og
práði að finna ró,
__Já, preyttur af „volki á“ æstum
„niannlífs-sjó“.
Og samt hafði’ ekki ellin greypt
rúnir enni’ hans á,
Því enn var hann fríður og blóm-
legur að sjá.
Þeir eru máske engir, sem vissu
hvað pað var,
•Sr-in v ildið hafði sorginni’, er hjart-
að hans bar,
I>ví engum manni sagði’ hann sitt
innsta leyndar-mál,
Sem, ef til vill, hvíldi svo pungt
á hans sál.
Hann var máske veiktur af harðúð
heims og brygð,
Og hamingjunnar hverfieik, og lausri
vina-tryggð ;
Og fannst pá með köflum, hann
engan eiga að,
Og ekkert á að treysta—nje nokk-
urn samastað.
Hjartað hans var viðkvæmt og há-
fleyg var hans sál,
Og hrífandi’ og fjörugt hans ljóða
°g sögu-mál.
Og lengi mun hans skáldskapur
lifa hjá hans pjóð,
Sem lífgandi geisli á bókmenntanna
slóð.
Dyrmæta gimsteina gaf hann sinni
pjóð,
Sem glatast munu trauðla 1 aldanna
flóð;
En allt, sem hjá fólkinu fjekk hann
að gjöf,
Var fáskrúðug hvíla í pögulli gröf.
J. Magmús Bjarnason.
Jarðarf'ör Gests Pálssonar
fór fram frá íslenzku kirkjunni á
sunnudaginn var. KJ. 3 átti athöfn-
in að byrja, og var kirkjan pá
LÖOBERG, MIÐVIKUDAGINN 26. ÁGÚST 1891.
orðin troðfull ; hefur par sjálfsagt
verið saman komið 1000 manns.
Kistan var skr^dd allmörgum blóm-
krönsum. Líkmenn voru : Eggert
Jóhannsson, J. W. Finney, Eyjólf-
ur Eyjólfsson, Jón Ólafsson, P. S.
Bárdal og Eiuar Hjörleifsson, en
Sigurður J. Jóhannesson liafði yfir-
umsjón með útförinni. Eptir að
mönnum hafði verið gefið tækifæri
til að sjá andlit hins látna í síðasta
sinn, var sunginn sálmurinm : „Hað
er svo opt í dauðans skuggadölum“.
Svo flutti sjera Jón Bjarnason sína
ræðu. Þar á eptir talaði sjera
Friðrik J. Bergmann. Á eptir ræð-
unum var aptur sunginn sálmur.
Allmargir fylgdu líkinu alla leið út
í kirkjugarð. Sjera Jón Bjarnason
kastaði par moldinni á kistuna, og
var eitt vers sungið á undan pví
og annað á eptir.
Með pví að vjer teljum víst,
að mörgum leiki hugur á að vita,
hvað sagt hefur verið yfir líkkistu
Gests Pálssonar, prentum vjer hjer
útdrátt úr ræðum beggja prestanna.
■ JlÆÐUBNAR.
Sjera Jón Bjarnason byrjaði
með pessura orðum Jesú til læri-
sveina hans (í upphafi guðspjallsins
fyrir daginn, 13. sd. e. trín.): „sæl
eru pau augu, sem sjá pað, sem
pjer sjáið“ o. s. frv. Næst á eptir
pau kæini í guðspjallssögunni (Lúk.
10) samtal Jesú við hinn löglærða
Gyðing, er freistandi lagði pá spurn-
ing fyrir hann, hvernig hann t ætti
að breyta, svo að hann eignaðist
eilíft líf. Mitt í pví samtali kæmi
Jesús með dæmisöguna ógleyman-
legu uin manninn, sem hrasaði í
hendur ræningja, prestinn og Le-
vítann, sem gengu fram hjá hinum
særða manni, par sem hann lá dauð-
vona, og sinntu honum ekki lif-
andi ögn, og loks um Samverjann,
sem á honum gjörði miskunnar-
verkið. Orð Jesú: „Sæl eru pau
augu, sém sjá pað, sem pjer sjáið“,
væri eins konar forspil að pessari
dæmisögu. — Þá sorglegu sjón í
hinni jarðnesku mannlífstilveru, sem
fyrri hluti dæmisögunnar kæmi með,
hana gæti á öllum tímura allir sjeð.
En pá gleðilegu sjón, sem síðari
hluti dæinisögunnar kæmi með, —
frelsandi hönd útrjetta til pess að
binda um sárin peirra, er lent hefði
í ræninga hendur —, hana hefði
engir aðrir en trúaðir kristnir menn.
Ræðumaður kvaðst ekki standa
hjer yfir pessari líkkistu til að
hrósa sjer af styrkleik trúar sinnar,
pví hann væri næsta lítill. Út af
hinu raunalega lífi hins látna og
hinni grátlega dimmu lífsskoðan
hans fyndi hann miklu fremur hvöt
til að biðja guð að miskunna sig yfir
sinn trúarveikleik. Enginn kristinn
maður myndi hjer viðstaddur, er
hróðugur væri út af styrk trúar
siunar, enginn, sem fyndi hjá sjer
hvöt til að dæma hinn látna eða
kasta steini á hann fyrir hina gleði-
snauðu lífsskoðan hans. En rödd
ætti allir að geta heyrt til sín út-
gangandi í Ikafni Jesú frá pessári
líkkistu um pað, hvílíkt lífsspurs-
mál pað væri, að geta í nauðum
lífs og dauða horft á tilveruna með
augum kristinnar trúar. Hefði hinn
framliðni getað litið á tilveruna með
peim augum, hversu miklu sælli
hefði hann pá verið en hann vitan-
le-Ta var!
O
Sumir ætluðust, ef til vill, til,
að ræðumaður segði hjer æfisögu
hins látna. Og pað gæti óneitan-
lega átt vel við; pví Gestur Páls-
son hefði fyrir skáldskaparverk sín
og önnur ritstörf, er liann með
sinni einkennilegu snilld hefði leyst
af hendi fyrir almenning pjóðar
vorrar, verio opinber persóna, maður,
sem haft hefði verulega p/ðing, en
ætti vafalaust látinn eptir að liafa
enn ineiri pyðing fyrir fólk vort í
í bókinenntalegu tilliti. „Það ligg-
ur“, sagði ræðumaður, ,,/mislegt
eftir hann, sem skoðað frá sjónar-
miði skáldlegrar ípróttar hlytur að
teljast með pví, sem enn hefur feg-
urst og fullkomnast verið ritað á
íslenzkri tungu. Það hefur ekkert
af skáldum vorum enn sem komið
er, betur dregið upp skuggamynd-
ir af mannlífinu almennt og pjóð-
lííinu íslenzka sjerstaklega en hann,
og naumast nokkur ejns vel og
hann. Þær geymast um langan,
langan tíma, allar slikar myndir;
pær mást ákaflega seint, pví pær
standa ftllar saman svo skýrt og
greinilega úthleyptar eins og pær
v*ri mótaðar í glerharðai) stein.
Og pótt pað sje tómar skugga-
myndir, bvo nauðalíkar hinum svarta
virkilegleik lifsins Og tilverunnar,
að pær geti gert mann hálf-inyrk-
fælinn, pá eru pær meistaraverk
eins fyrir pví.“ „Þjóð sem er eins
litii og hin íslenzka og sem p»r
áf leiðandi á svo undur fá íprótta-
verk í bókmenntasögu sinni, hún
getur naumast freistazt til, að láta
pau meistaraverk falla í gleymsku
og dá. Svo hvernig sem á er litið,
pá getur enginn efazt um, að nafni
Gests Pálssonar verður í framtíð-
inni haldið á lopti meðal pjóðflokks
vors sem stórgáfaðs skálds og rit-
snillings. Og pá færi óneitanlega
vel á pvi, að sögð væri æfisagan
hans, pegar menn eru saman komnir
til að kveðja hann nylátinn og horfa
á eptir lionum til grafarinnar.“ En
ræðumaður kvaðst ekki finna sig
mann til að segja sjálfur pá æfi-
sögu. En í pess stað kom hann
með all-langt brot úr einni skáld-
sögu Gests heitins, sögunni af Sig-
urði formanni, par sem honum virt-
ist æfisaga hins látna með hinni
dimmu og gleðisnauðu lífsskoðan,
er lá par á bak við, kæmi svo á-
preifanlega fram. Það var hinn
ljómandi fagri kafli úr peirri sögu,
er segir frá hinni átakanlegu rauna-
för Sigurðar yfir heiðina einn vetr-
ardao- rjett fyrir jólin, förinni, sem
gerð? útslagið fyrir allt hans ókomna
líf og gerði pað að reglulegri tra-
cedíu.
o
Ein svipuð heiðarför, sagði ræðu-
maður, 'varð líf Gests Pálssonar.
„Ljettur í lund með hlyjum og
viðkvæinum hjartans tilfinningum
gekk hann út í lífið eins og sögu-
hetjan hans, Sigurður, er hann á
björtum vetrarmorgni lagði upp til
heiðarinnar á íslandi. Ef pað var
einhver skytoddi pá á loptinu í sjón-
deildarhringnum fram undan honum,
pá var hann bjartur og nærri pví
gagnsær í augum hans* En áður
en minnst vonum varði, var frain
undan honum diinmt sky, sem bráð-
um færði sig út í allar áttir og eptir
skildi honum ekkert útsyni nema út
í hríðarmyrkrið ægilegt og huggun-
arlaust. Aliar pær myndir, sem fyr-
ir hann báru eptir að hann fyrir al-
vöru var kominn út í hina köldu
heiðarför lífs síns, voru tómar skugga-
myndir. Hann dró pær svo meistara-
legu upp, og fyrir alla pá uppdrætti
er”vert að palcka lionum af oss öllum
með hrærðum lijörtum nú, pegar vjer
stöndum yfir inoldum lians.“ „Það
er hollt, ómissandi fyrir alla að hafa
fyrir augum sjer eins ekta og áreið-
anlegar myndir af binni myrku hlið
tilverunnar eins og pær, sem hann
hefur eptir sig látið.“ „Mætti ekki
á slíkum skáldskap græða, pá hefði
Jesús aldrei lagt fram fyrir mann-
lieiminn syninguna sína af mannin-
um, sem hrasaði í hendur ræningja
á alfaraveginum milli Jerúsalem og
Jerikó. Eitt kristið skáld hrópar
til barnanna, sem eru úti að leika
sjer: „Ó, komið, blessuð hörn mín
inn, pótt búinn sje ei leikurinn;
Ó, sko, live sortna skyin grá, pað
skellur bráðum veður á.“ Og svo
heyrist beðið heitt, hjartanlega, eins
og lífið lægi við: „Guð náði’ oss
ætíð alla!“ Svart sky kemur út í
sjóndeildarhringnum frammi fyrir
augum vorum, pegar vjer hugsum
um skuggamyndirnar í skáldskap og
lífi hans, sem hjer liggur lík; pað
sky heyrir hverjum einstakling, sem
hjer er inni, til. Og mjer finnst
allir hljóti pá að fara að biðja, hver
með peirri litlu trú, sem hana á í
eigu sinni: Guð náði’ oss ætíð alla!
Vill ekki lífið stunduin verða fyrir
oss, er játum kristna trú, eins og
ein kaldrandaleg, preytandi og í-
skyggileg íslenzk heiðarför um há-
vetur? Höfum vjer ekki aptur og
aptur hrópandi livöt til pess að
andvarpa út af voru eigin ástandi
eins og gert er i pessu sálmsupp-
hafi:
Það er svo opt í dauðans skugga-
dölum,
að dregur myrkva fyrir lífsins sól,
mjer synist lokað ljóssins gleðisölum,
öll lokin sund og fokið hvert í skjól.
Ó, guð, lát enn pó ætíð skína
mjer opipn himinn pinn, að dyrð
jeg sjái pína.
Vjer sungum petta yfir hinuro fram-
liðna áðan. Og jeg finn ekkert
vers í sálmabók vorri, sem eins vel
eigi við að syngja hann til grafar
með ejns og einmitt petta,
Það er vanalega um petta leyfi
dags á sunnudögum verið að vinna
hjer í kirkjunni verk, sem all-mjög
stingur í stúf við pá atliöfn, sem
nú fer hjer frain. Það cr vort
sunnudagsskólastarf. í dag höfum
vjer látið pað poka fyrir pessari
sainkoipu Mtaji um llkkistu Gests
Pálssonar. Þaö er pá frá oss, starfs-
mönnum súnnudagsskólans jg kirkj-
unnar ofur-lítill vottur pess, að vjer
æfinlega vilium reyna til að ineta
allt pað goít, allan drengskap og
allt andans atgjörvi, sem birtast
kann hjá hverjum einasta manni,
>Ó að hann hafi allt aðra lífsskpð-
un en vjer, Jcg held pað sje líka
segin saga, að vjer höfum á liðinni
tíð öllu betur kunnað að meta vilj-
ann hins framliðna og verkin hans
heldur en allur porrinn af andstæð-
ingum kirkjunnar. Og eitt er al-
veg víst: Hvað sein hans eigin
persónulogu lífsskoðan leið, pá bar
hann einlæga lotning fyrir starli
pví, sem kirkja vor er að vinna,
en hann liafði enga virðing, heldur
djúpa fyrirlitning fyrir flokkunum,
sem liafa dregið sig hjer saman
utan kirkju með pví aðalprógrammi
að vinna hinu kirkjulega starfi voru
tjón. Og pað að liann vildi ekki
víkja hjer frá sannfæring sinni, pað
meðfram gerði lionum pá opinberu
stöðu, setn hann nú nokkuð á ann-
að ár var hjer í, nálega ópolandi.
Það or ekki langt síðan hann var
með oss úti í lundinum hjer fyrir
utan bæinn, par sem sunnudagsskól-
inn pessi ásamt vinum hans var að
skemmta sjer. Hann bað uin orðið
og fjekk pað. Drengilega fórust
hoúum orð oq með klökkum til-
finningum voru pau framborin. Hann
sagði, að pó að hann í ymsum at-
riðum ekki hefði vora. trú, pá fyndi
hann sig knúðan til að lysa yiir
pví, að pað verk, sem kirkjan vor
og sunnudagaskólinn væri að vinna
hjer, væri gott verk og göfugt, og
að pað væri ódrengilegt að vilja
ekki fullkoinlega viðurkenna pað.
Hann sagði, að pað veitti sannar-
lega ekki af pví, að einhverju pvi
orði væri á lopti haldið meðál hinn-
ar upprennandi kynslóðar, er varnað
gæti pvi, að andlegt vetrarríki legð-
ist. yfir sálirnar. Það var eins og
heiðarförin hans Sigurðar, formanns-
ins i skáldsögunni hans, kæmi pá
allt í einu fram í huga hans. Enda
kvaðst liann líka sjá svartan sky-
flóka vofanda yfir pjóðflokki voruin
hjer í landi, sein sjer syndist spá
um pað, að andlegt óveður væri
í nánd. Og með pá sjón fyrir aug-
unum hjelt hann, að vert væri að
óska lútersku kirkjunni íslenzku til
blessunar með sitt vork. Ræðan
hans var eins og bergtnál af rödd-
inni, sem í liinu áður tilfærða ljóða-
broti kallar til barnanna, sem eru
úti að leika sjer, biður pau að
koma inn og segir: „Ó, sko, hve
sortna skyin grá, pað skellur bráð-
um veður á. Guð náði oss ætíð
alla!“ — Þó ólíklegt sje, pá hefur
Gestur Pálsson orðið að líða fyrir
pessa játning sína. Og nú liggur
hann hjer liðinn nár í sinni llk-
kistu. Ilann sá skyin sortna pann
dag og hugði, að bráðuin myndi
skella á óveður. Má vera, að pað
hafi aðallega verið skugginn af hans
eigin skyi, sem hann sá. En jeg
vil, að vjer allir menn kirkjunnar
og allurvorsunnudagsskóli pakkihon-
um fyrir pá játning, sem hann gerði,
pegar hann hafði pessa sjón. Fyrir
pað, sem liann leið í stöðu sinni
vor vegna, vil jeg hjer opinberlega
pakka honum af einlægu hjarta.
Og svo pökk frá sjálfum mjer
persónulega til hans, cigi síður ein-
læga og hjartanlega, fyrir pann
hlýja hug, sem liann bar til mín
gegnum alla okkar viðkynning.
Þökk til hans látins fyrir pann
einlæga vilja, sem liann kom með
hingað vestur um haf inn í hið
sundurleita, sundurslitna og sjúka
íslenzka pjóðlíf vort hjer, til pess
að láta gott af sjer leiða.
Þökk fyrir pá sannleiks-kritík
yfir pjóðlífinu íslenzka, sem liann
íefur komið með.
Þökk fyrir skáldskapinn hans
með öllum lians meistaralegu skugga-
myndum. En pegar vjer stöndum
frammi fyrir slíkum myrkum myndum
tilheyrandi voru eigin lífi, gef,
ó guð almáttugur, að eilífðarljósið
frelsara vors Jesú Krist sje Oss pá
ekki ósynilegt."
Sjera Friðrik Bergmann hóf
máls á pví, hve hverft honum hefði
orðið við, er fregnin um lát Gests
Pálssonar hefði borizt honurn. Hon-
um hefði nauroast verið unnt að
mæla orð frá munni langa stund á
eptir. Nú pegar hann væri hingað
kominn, viídi hann helzt ekkert
rurfa að segja, en vera hjer að
'íins viðstaddur og fylgja honum
ieg)andi til grafar, Þó ætti hinn
átni pað I sannleika skilið, að ept-
ir hann væri mælt. Ræðamaðurinn
leitaðist pá við í fáeinum orðum
að benda á, hvað einkum hefðl
vakað fyrir G. P. sem skáldi.
Hugsun hans hefði einkum dvalið
við sársauka lífains, eymd pess og
höl. ttlánið í öllum pess myndum,
einkum pegar pað synist vera óverð-
skuldað,—ranglætið serrt opfc kemur
fram í lífinu, par sfin hinu mátt-
ugi p.jakar rjeu'i litilmagnans,—tálið,
er inenn lifa sig inn í og vefja
utan um sig oins og attnari dyrð-
lings-blæju, aUt petta var einkum
og sjcr 1 iagi vrkiaefni hans. Af-
sakanir mannsins við sjálfan sig,
þegar hann er að breyta mðt betri
vitusd og smámsaman að ráða pví
bezta í fari sínu bana, er eptiitekta-
vert atriði í skáldskap liaus. Bág-
indi lífsins sá hann með berari
augum en líklega nokkurt annað
íslenzkt skáld. Hann áleit pað líka
hið háleitasta yrkisefni skáldsins, að
tala rnáli aumingjans, sem lífið hef-
ur 4 einhvern hátt farið illa með
og mispyrmt. Þess vegna fylltist
hann heilagri vandlætingasemi við
eitt hið helzta samtíðarskáld vort,
yfir pví, að hann skyldi hafa ort
svo mikið og gleymt aumingjanum,
klæðlausum í nepju lífsins, húsvillt-
um og snauðum,—gleymt voiæðinu
og eymdinni, gleymt að hegna peim,
er sitja raeð krásardiska í knjáiu
og vasa fyllta gulli, en loka eyr-
um sínum fyrir veininu við dyrnar.
-—-Það var sársauki lífsins sem gjörði
hann að skáldi. En hann hefur
líka átt sinn pátt í, að taka frá
lioniin* trúna á kærleiksríkan, bnnn-
eskan föður. Fyrir sælu trúarinnar
hafði hann næma tilfinning; en frá
henni fann hann sjálfan sig útilok-
aðan. í mannlífinu heyrði hann
hvervetna stunur, grát og vein.
Hans eigið brjóst var eins og opið,
sundurflakandi sár. Og við pessu
ekkert lyf, enginn læknisdómur,
nema ef pað skyldi vera dauðinn.
Dauðinn, segi jeg. Jeg er ekki
viss um hann hafi skoðað dauðann
pannig. Ilonum virtist hann óum-
ræðilega geigvænlegur, Hvað er að
lifa í samanburði við pað að deyja?
Menn muna eptir hugleiðingum hans,
pegar hann var á leiðinni hingað
vestur og hann sá líkinu rennt of-
an fyrir borðstokkinn.
Yantrú hans var af allt öðrum
toga spunnin, en sú vantrú, sem
hjer hefur mest gjört vart við sig.
Fyrir henni hafði liann líka mjög
einlæga fyrirlitning. En uin kirkj-
una og kristindóminn fór hann
aldrei fyrirlitleguin orðum ; pyðing
hvorstveggja fyrir menningarbaráttu
mannanna var honutn fullljós. Hið
trúarlega í sálarlífi mannsins var
honum heilagt. Enda inun pað upp-
runalega hafa verið töluvert sterkt
í sálarlífi sjálfs hans. En pað er
eins og eitthvað hafi slitnað innan í
honum og uin leið hafi birta trú-
arinnar horfið úr hjarta hans. — Öll
stefna anda hans var manuúðleg og
mild. Að pekkja liann, var að láta
sjer verða vel við liann, prátt fyr-
ir allt se.m að honum var. Mjer
liefur aldrei orðið jafn-vel til nokk-
urs manns fyrir jafn-litla viðkvnn-
ing. Ilann dvaldi í húsi mínu
nokkra daga. Við töluðum um
margt, sem við höfðum mjög svo
ólíkar skoðanir á. En prátt fyrir
pað, hvað lífsskoðanir okkar voru
sundurleitar, hefur mjer aldrei vor-
ið meiri unun í að tala við nokk-
urn mann. Það var opt eins og
hann með einni örstuttri setning
opnaði langt útsyni. Það var stund-
um dapurt og raunalegt. En pað
var einhver töfrabirta yfir pví, sem
hálfheillandi hjelt mauni föstuin.
Heitt og göfugt hjarta, sera opt
sló Óreglulega og" villt, titraði á
bak við allt, sem hann hefur sagt;
maður var hálf-hræddur við að komai
pví of nærri.
Svona man jeg optir honum.
Og pessa minning um hann ætla
jeg að geyma. { Ijósi hennar vil
jeg lesa pað, sem eptir hann ligg-
ur. Það er myrkt og raunalegt.
En jeg vona og bið, að kærleiks-
sól drottins skíni mjer ætíð í gegn-
um pað. Og af pví sem jeg pann-
ig les, skal myndast sá fríðarbogi
í huga míunm, sem stafar geislum
ofan á gröf hans.
Jeg sel
SEDRUS-
ClBDlNGÁ-STÓLPi
sjerstaklega ódyrt.
Einnig allskonar
TIMBUR.
SJERSTÖK SALA
K
A meriJcanslcriy þ urr i
Mtrn Liilier
IaÍ IU. I t <3 «31
á horninu á
Prinsess og Logan strætum,
WlSNXrEG,