Lögberg - 28.02.1894, Qupperneq 2

LÖGBER MlÐVIKUi'AGlMf 28. FEBRIUR 1894.
Sögbcig.
Gefið út að 143 Princass 3tr., Winnipsj lll
f The I.ögberg Printine; & Pubiishir.% Co'y.
(Incorporated May 27, xS9o).
Ritstjóri (Editor);
EINAR HJÖRLEIPSSON
Business mamagee: B. T. BJORNSCN.
AUGLÝSINGAR: Smá-auglýsingar í eitt
skipti 25 cts. fyrir 30 orð e5a 1 þuml.
dálkslengdarj 1 doll. um mánuðinn. Á staerri
auglýsingum eða augi. um iengri tírna aí-
sláttur eptir samningi.
BÚSTAD A-SKIPTI kaupenda vertSur að iil
kynna skrtjlega og geta um fyroerandi bú
stað jafnfremt.
UTANÁSKRIPT til AFGREIÐSLUSTOFU
blaðsins er:
THE LÓCBEF;G PPyiHTING & PUCLISH- CO.
P. O. Box 368, Winnipeg, Man.
irrANÁSKRIKT til RITSTJÓRANS er:
KUITOil LÖKREBÍJ.
P. O. BOX 308. WINNIPEG MAN.
— mhxviivudaginn 28. feb. 1894.—
fy gamkvæm lan&slögum er uppsögn
kaupanda á blaði ógild, nema hann sé
skuldlaus, þegar baDn segir upp. — Ef
kaupandi, sem er í skuld við blað-
ið flytr vistferlum, án þess að tilkynna
heimilaskiftin, þá er það fyrir dómstól-
unum álitin sýnileg sönuun fyrir prett-
vísum tilgang’.
Eptirleiðis verður hverjum þeim sem
sendir oss peninga fyrir blaðið sent viður
kenning fyrir borguninni á brjefaspjaldi,
Iivort sem borganirnar hafa til vor komið
frá Umboðsmönnum vorum eða á annan
hátt. Ef menn fá ekki slíkar viðurkenn-
ingar eptir hæfilega lángan tíma, óskum
vjer, að þeir geri oss aðvart um það.
— Bandaríkjapeninga tekr biaðið
fullu verði (af Bandaríkjamönnum),
og frá íslandi eru ísienzkir pen-
ÍDgaseðlar -teknir gildir fullu verSi som
burgun fyrir blaðið. — Sendið borgun í
P. 0. Money Orders, eða peoinga S Re
gistered Letter. Sendið oss ckki bankaá
vísanir, sem borgast eiga annarstaðar en
i Wlnnipeg, nema 25cts aukaborgun fylgi
fyrir innköllun.
Fylkisreikninga-bull Ileinis
kringlu.
I>að er dálítið kátlegt, að sjá J>á
óumræðilegu umönnun fyrir fje fylk-
isins, sem síðustu vikurnar kemur
fram hjá ritst. Heiir.skringlu. Ekki
fyrir það, að f>að sje í sjálfu sjer neitt
lilægilegt við að láta sjer annt um fje
almeanings — heldur vegna pess, að
saoii ritstjórinn hefur fyrir örskömm-
um tíma reynt í blaði sínu, að stappa
stálinu í íslenzka innflytjendur að
borga ekki skuidir, sem hann hjelt að
fylkið ætti hjá peim. Þegar hann
pannig er nybúinn að reyna að stuðla
að f>ví, að fylkið sje fjeílett, pá ætti
pað að vera meira en meðal liugsun-
arleysi, ef menn gætu ekki gert sjer
grein fyrir pví, að pað inuni vera eitt-
hvað annað en einskær umönnun fyrir
fje fylkisins, sem kemur ritstjóranum,
hve’ja vikuna eptir aðra, fil að standa
á öndinni út af pví, að eitthvað kunui
nú að fara forgörðum af fylkisins pen
ingum.
Það er naumast, að poir menn
sjeu svaiaverðir, sem koma óeinlægn
inni svona klaufalega upp um sig. Þó
skulum vjer s^na Hkr. pá óveiðskuld-
uðu viiðingu, að svara enn fáeinum
orðu xx bulli hennar um fylkisreikn-
ingana.
tílaðið segir að Lögb. bafi geng-
ið pegjandi fram hjá aðalefninu í
Ryans og Ilaneys-málinu, og aðal-
efnið bafi verið pað, að Lögberg, Tri-
bune og Greenway hafi lyst frásögu
Free Press og He’mskr. vorið 1892
um petta efni ósanna, „pótt nú sje á
daginn komið, að hún var dagsönn“.
Free Press staðhæfði vorið 1892
og HWr. át pað eptir, aö Qreenway-
stjórnin vœri búin uö borga liyans
og Haneg peningana og komst að
peirri niðurst.öðu, að með pví aðpessi
útborgun befði átt sjer stað rjett á
undan kosningum, hefði stjórnin sjálf-
sagt fengið svo og svo mikið af upp-
liæðinni sjálf til pess að standast
kosningakostnaðinn.
Var nú frásagan „dagsönn11?
Sannaðist ekki pvert á móti ápinginu
1893, að hún var gersarrlega tilhæfu-
laus? Voru ekki allir Ryan- Haneys
per.ingarnir í fylkissjóði pá? Hvað
á svo annar eins vaðall og petta að
pyða, og pað mn mál, sern er löngu
útrætt?
Svo vill Hkr., að Lögberg skýri
samanburð á ferðakostnaði Sigtr. Jón-
assonar og Sigurðar Cliristophersson-
ar. Hvers vegna Lögbergi ætti að
vera svo nákvæmlcga kunnugt um
ferðir peirra, er oss ekki ljóst. En
ekki finnst oss undarlegt, pótt ferða-
kostnaður Sigtr. Jónassonar sje nokkru
hærri en hins, parsem hann var miklu
meira í ferðum landa á milli í pjón-
ustu stjórnarinnar, heldur en liinn
erindsrekinn.
Svo vill blaðið, að vjer bendum á
hvar fargjaldspeninganna er að leita i
reikninguuum. Það er trúlegt, að ef
rilstjórinn getur ekki fundið pá par,
pá sjeu peir par alls ekki. Og ef peir
eru par ekki, pá eru allsterkar líkur
til, að par muni ekki vera að ræða um
nein útgjöld fyrir fylkið. Fylkis-
reikningarnir syna, hverjar tekjurnar
bafa verið, og hver útgjöldin og hvað
er í sjóði og í öðrum eignum. Ef pað
stendur allt heima við ^Tfirskoðunina
og rannsókn pingsins, pá finnst oss
ritst. Heimskr. ætti að geta sofið ró-
legur — að minnsta kosti pangað til
svarað hefur verið í pinginu fyrir-
spurn, sem par hefur komið fram um
petta efni; henni verður sjálfsagt
svarað pessa dagana, ef spyrjandinn
verður ekki svo átakanlega að athlægi
að hann taki fyrirspurn sína aptur.
Mr. W. H. Paulson svarar fyrir
sína hönd svo rækiléga í pessu hlaði,
að ekki virðist pörf á að bæta neinu
par við. En pegar Heimskr. hefur nú
fengið úrlausn péssa, pætti oss fróð-
legt að fá að vita, hvaða ódæði pað er,
sem Hkr. er að tala um, að Lögberg
sje „byrjað að mcðganga."
Olíkindalæti.
Það er illt og broslegt, að lesa
vandlætingasemi Gunnsteins Eyjólfs-
sonar í Nyja íslandi út af deilum í
Winnipegblöðunum íslenzku. Þdð
er sem sje alkunnugt, að af öllum
peim mönnum, sem heima hafa átt í
Nyja íslandi, hefur enginn maður átt
í öðrum eins illdeilum við náungann
eins og Gunnsteinn Eyjólfsson. Þxð
hefur jafnvel kveðið svo rammt að
deiiufíkn hans, og getsökum, sem hann
breiddi út um saklausa menn í skrif-
uðu níðriti, sem hann sendi um sveit
sína og víðar, að sveitarstjórninni par
pótti ástæða til bera að fá setta nefnd
til pess að lysa höf. lygara. Það er
mjög líklegt, að hann ueiti pessu, pví
að prátt fyrir alla karlmennskuna, sem
hann póttist syna með pví að skrifa
undir Þjóðólfs-greinina makalausu
hafði hann ekki hug til að setja nafn
sitt undir níðið. En fari hann að
neita, pá mundi pað verða honum til
aukinnar óvirðingar, pví að pað er
ekkert mannsbarn til í Nyja íslandi
sem ekki veit, að níðrit petta var sam-
an tekið og sent út meðal manna af
pessum vandlæti'igasama friðarpo3t-
ula, sem ekki pykist pola að lesa ís-
lenzku blöðin, sern gefin eru út hjer í
bænum.
Lungnabólga.
(Dli. M. II.)
Lungnabólga er að stinga sjer
niður hingað og pangað um byggð-
ina hjer, og fer dags daglega að gera
meir og meir vart við sig, enda fer
svo optast, að pessi veiki fylgi eptir
pegar Influenza hefurgeysað um hrið;
jeg held að pað gæti pví komið að
nokkru liði, að skyra hjer frá eðli og
meðferð lungnabólgunnar.
Hún var til skamms tíma talin
með kvefsóttum, sem orsakast af inn-
kulsi, en nú hefur hún, eins ogynarg-
ir aðrir sjúkdómar, skipt um sæti og
er eigi lengur talin í peim sjúkdóms-
flokki, sem hún var í áður, heldur er
henni skipað sæti með faraldssóttuin
(umgang3veikjum); pvf reynslan hef-
ur sýnt, að lungnabólgan kemur ekki
af innkulsi, vosbúð eða pessháttar
heldur orsakast hún af smásveppum,
sein eigi sjást með berum augum, að
eins í stækkunargleri, eins og er með
önnur smit.tandi veikindi. Mætti kalla
pcssa agn-sveppa sóttára eða sóttfræ
einu nafni; á vísindalegu máli eru
sóttárar lungnabólgunnar nefndir mí-
krókokkar. Orsök lungnabólgunnar
er, að pessir sóttárar sem berast í
loptinu, setjast í lungnapípurnar og
lungnavefina, en annars geta peir vel
sezt að hvar sem vera skal í líkaman-
um, bæði i heila og nýrum og í öllu
blóðkerfinu. Þeir eru pví alls eigi
bundnir við pennan eina stað, pó að
menn hafi haldið pað.
Þessi sóttfræ hafa oa fundizt i
n
húsum, par sem lungnabólgusjúkl-
ingar hafa legið. Á slíkum stöðum
geta pví veikindin gosið upp úr purru
og orðið að landfarsótt, og pó lungna-
bólgan sje optast eigi víðförul, pá
hefur hún pó stundum haldizt við í
ymsum byggðarlögum um lengri eða
skemmri tíma. Það er pó varla að
óttast, að einn maður smitti annan og
með fötum og áhöldum berzt hún
eigi.
Tíðastur er sjúkleiki pessi meðal
barna, einkum á fyrsta ári. Veikluð-
um mönnum er og miklu hættara við
að fá lungabólgu heldur en-hraustum
mönnum og heilsugóðum, og pað er
að líkindum petta sem er orsökin til
pess, að menn hafa ætlað að lungna-
bólgan kæmi af innkulsi, pó líklegt
sje, að sóttefnið nái fremur að komast
í blóðið, ef kvef eða slím er í lungna-
pípum og barka. Það er eitt ein-
kenni sóttarinnar, að hún er hver-
vetna áleitnari við innlenda menn en
aðkomna. Það er annað, sem ein-
kennir hana og nálega greinir hafa
frá öllum faraldsóttum, að sá sem
einu sinni hefur fengið hana er aldrei
óhultur fyrir henni síðar. Mislingar
til að mynda og fleiri faraldssóttir láta
menn optast í friði, pegar peir hafa
heimsótt pá einu sinni, en um lungna-
bólgu vita menn dæmi til að hún hef-
ur farið í sama manninn 28 sinnum.
Sóttin hefur aðsetur sitt í lung-
unum og leggur pau meir eða minna
undir sig, stundum að eins lítinn part
af öðru lunganu og stundum allt að
tveim priðjungum heggja lungnauna.
Optast veikist að eins annað lungað
og menn hafa fundið, að lungnabólga
er að eins 10. hvert sinn í báðum
lungum. Hún er optar neðan til í
lurigunum en ofan til, og optar hægra
meginn en vinstra meginn.
Veikindin byrja raeðpví að blóð-
ið streymir til lungnanna og meiri
eða minni hluti peirra fyllist af seigu
slími, sem teppir andrúmið í pessum
sjúka hluta, og pví að eins er bata-
von að petta slíma leysist og spytist
upp.
Það er almenn ætlun lækna, að
eigi líði meir en hálfur annar dagur
eða mest tveir dagar frá pví sóttar-
árarnir berast í blóðið og til pess sótt-
in bryzt út.
Lungnabólga kemur í ymsum
hömum, pó eru pau einkenni sum,
sem fylgja. henni að mestu leyti ó-
breytt einatt. Optast byrjar hún með
áköfum kuldahrolli og taki, ocr með
pvl er samfara hósti og beinverkir og
sóttin verður brátt mjög áköf. Upp-
gangurinn er í fyrstu punnur, froðu-
kenndur, en verður brátt pykkri og
seigari og er pá mólaitur eða blóð-
litaður. Hörund sjúklingsins verður
punt og heitt og opt koma smábólur
út um andlitið. tílóðhitinn vex um
tvö til prjú stig, helzt að kveldi til.
Æðaslögin verða 100—120 á mínút-
unni. Þegar svo hefur gengið um
fimm til níu daga, Ijettir opt sóttinni
á skömmum tíma, og stundum að
góðum mun á nokkrum klukkustund-
um. Líkamshitinn verður minni og
stundum minni on eðlishiti mannsins,
eins fækka æðaslögin en andardrátt-
urinn er par á móti nokkuð fram ept-
ir styttri og tíðari en á heilbiigðum
manni. Sjúklingurinn svitnar og
kennir brátt hvorki taks nje sóttar,
og innan skamms leysist slímið úr
lungunum, bólgan dreifist og blóð-
rásin í peim verður eðlileg; pví að í
raun rjettri er bólga eigi annað en að
blóðið leitar á einn part líkamans
meir en eðlilegt er og veikir hann á
ymsan hátt.
Iljer er lungnabólgunni lyst eins
og hún er tíðast, en opt er hún líka
frábrugðin pessu að ymsu leyti. Stund
um byrjar hún með ónota skjálpta og
kuldatitringi við og við, en eigi veru-
legum hrolli, og aptur stundum fylg-
ir henni hvorki hrollur nje skjálpti,
og getur hún p& byrjað með áköfum
krampa og uppsölum, svo að sjúkl-
ingurinn hefur ekkert viðpol. En
lungnabólgan getur líka farið hægt
af stað og sígandi, og sjúklingurinn
finnur kannske til lasleika,Uystarleysis,
svefnleysis og magnleysis, andlegs og
líkamlegs, meir en viku tíma áður en
sóttin byrjar fyrir alvöru.
Yanalega er líkamshitinn eigi
mjög mikill í lungnabólgu, en getur
pó orðið 42 stig Cels. og má pá allt
af búast við hvorutveggju. Þó má
meira mark taka á hjartslættinum.
Vanalega slær hjartað 100—-110 sinn-
um á mlnútu, pegar sóttin er sem
hæst á mönnum, sem voru hraustir
fyrir, en æðaslögin verða opt cg ein-
att tíðari og er pað ætíð ills viti, ein-
kum sje æðaslögin par að auki óreglu-
leg. Verði slögin svo tíð, að varla
verði talið, veik og mishörð, pá er líf-
iuu hætta búin. Þá er opt að nef og
hendur og fætur kólna, húðin blánar
upp og meðvitundin hverfur; allt
petta bendir á kolasyrueitran í blóð-
inu og öll lífsvon er pá úti.
Opt verður anc’ardrátturinn mjög
tíður og getur hjá fulltíða mönnum
orðið 30—40 andartök á mínútu og
stundum meir, en enn tíðari bjá
börnum.
Hóstinn er tíðast mjög sár og
reynir pví sjúklingurinn til, að láta
hóstakippina vara sem stytzt. Gam-
almenni fá stundum alH eigi hóstann.
Það er allt af hætta á ferðum, ef upp-
gangurinn breytist og verður punnur,
dökkmórauður, óhreinn og froðu-
kenndur og er eigi lengur seigur.
Aptur á móti er eigi víst að nein
hætta sje á ferðum, pó sjúklingurinn
missi ráðið og hitasóttin sje mikil.
Mörg dæmi eru til pess, að
lungnabólga hefur b&tnað eptir einn
sólarhring; almennt stendur hún pó
yfir í 5-9 daga, og fjórði lxver maður
telst læknum til að liggi svo vikum
skipti.
Þegar úr peirri spurningu á að
leysa, hve hættulegur pessi sjúkdóm-
ur sje fyrir líf manna, pá er pað mest
undir tveim atriðum komið. Fyrst er
ákafi sóttarinnar mjög misjafn. Stund-
um fer hún um heilar byggðir, ér ill-
kynjuð og drepur ótal. Stundum er
hún vægri og fer reyndar leiðar sinn-
ar um heil hjeruð og sveitir, en er
eigi mannskæð að neinu ráði. í
öðrulagi fer hættan mjög eptir aldri
sjúklingsins. tíörnum verður lungna-
bólga sjaldan að bana. Af fullorðnu
fólki deyja 10—15 af hundraði, aptur
á gömlu fólki er hún mjög skæð. Því
verður og opt að bana önnur veikindi,
sem koma á eptir lungnabólg.inni, pó
pað liafi lifað hana af. Allt fer pó
eptir pví, hvern skaða bólgan hefur
unnið lungunum, og geta læknar ein-
ir úr pví skorið.
Vanalega lungnabólgu má að
miklu leyti láta sjálfráða. Sjúkling-
urinn parf pví eigi að halda, að nein
hætta sje á ferðum, pó læknirinn fylli
hann eigi með meðölum. Þegarlækn-
irinn sjer, livað um er að vera og er í
engum efa um sóttarfarið, pá veit
hann líka, að meira er komið undir
hyggilegum aðbúnaði sjúklingsins en
meðölum. Einkum parf að gæta pess
að sjúklingurinn liggi í stóru og
rúmgóðu herbergi par sem sól getur
skinið inn. tíezt er að taka öll hús-
gögn burt, sem án verður ver-
ið og pað af tveim ástæðum. Föt
og húsbúnaður tukur upp rúm fyrir
nyju og hreinu lopti, sem inn parf að
streyma, og auk pass getur sóttfræið
geymzt í peim og borizt til annara
manna. Sjúklingnum ríður Iffið á
hreinu lopti, og pvi verður að sjá fyr-
ir pvf framar öllu og hafa glugga op-
inn sem mest, pegar pví verður við-
komið. Það er enginn hætta á ferð-
um, pó nokkuð kólni hjá sjúklingn-
um, pvf að honum er nógu heitt samt
ocr 15 stigra hiti Cels. er honum vana-
o n
lega pægastur, og pví má heldur eigi
hrúga allt of miklum rúmfötum ofan
á hann, rekkvoð og ein sæng Ijett er
meira en nóg.
Lungnabólgusjúklingum verður
gott af hreinu köldu vatni og sækjast
mjög eptir pvf og má gefa peim pað
að vild. Það má og blanda vatnið
lítið eitt með víni eða sítrónusafa eða
berjaseyði ísúru. Missi sjúklingur-
inn ráðið, pá verður að rjetta honum
petta sem optast, til pess að svala sjer
á. Að pessu undanskildu verður eigi
margt gert sjúklingnum til parfa án
læknishjálpar. Sje sótthitinn ofsaleg-
ur, er gott að baða sjúklinginn úr svölu
vatni, og er gotí að blanda pað til
helminga með spíritusi eða ediki og
má pvo andlit, hendur og fæturalltað
pví einu sinni hverja klukkustund, ef
pörf krefur. Gamalmenni pola síður
of tfða pvotta og nægir að væta ennið
með köldum svampi og leggja kalda
klúta á brjóst peim. Stálpuð börn
m& vel baða f vatni 30 stiga heitu, en
mjög skamman tíma í senn, eigi meir
en 1—2 mínútur, en pá pví optar.
Bezt er, ef pvi verður viðkomið, að
hafa hæfilegt ílát eða ker til pess að
baða börnin í, og má pað standa inni
hjá sjúklingnum, meðan baðs er pörf.
Á takið sjálft má leggja ísmola eða
fsmylsnu f vatnsheldum poka, líka má
setja á pað blóðhonr.
íspokinn verður pó að liggja svo
að sjúklinguiinn geti legið sjer sem
hægast. Opt hverfa takið við ísinn,
og er pað sjúklingnum hinn bezti
greiði, fsinn leiðir burt hitann og
getur opt komið í stað baðanna.
Stundum er takið eigi par, sem
bólgan er sjálf, en pað er lækna einna
meðfæri að sjá slíkt og er pá betra að
^eí?&ja ls'nn f>ar á sem bólgan er fyrir,

ábrif íssins meiri, pó er pað eigi allt
af, en sjúklingurinn finnur bezt, hvar
mest svíar undan ísnum og par er
bezt að láta hann vera. Linist takið,
á sjúklingurinn hægra með andrúmið
og pá síður hætt við kolsyrueitraninni
og er eigi lftið undir pvf komið.
Sjúklingnum rfður og mjög á að geta
sofið og kælingaraðferðin er mjög góð
til pess að auka honum svefninn.
Opt og einatt er takið mjög lítið
og eins hitinn ílungnaveiki einkum á
börnum og annað að mjög opt er illt
að koma við kælingaraðferðinni án
pess að kælan aukist og bóstinn
versni; má pá opt við hafa heita
bakstra, búna til úr hafracfraut eða
hörLæi, er peim skipt um 3 eða 4
sinnum á dag. Vel fer og að hafa á
börnum olíubaxtra; er pá vanaleg við-
smjerolía eða gæsafeiti hituð í skál
og ullardúk eða sokkbol, svo stór að
taki brjóst og bak, dyfð í olíuna og
lögð á brjóst og bak barnsins svo
heitt sem barnið polir og pakið bóm-
ull eða sauðaull. Á olíu bökstrum
parf að eins að hafa skipti kveld og
morgna.
Þess parf vandlega að gæta að
sjúklingurinn hafi góðar hægðir; bezta
meðalið til að auka hægðir er laxer-
olía; skamturinn handa fullorðnum er
matskeið en handa börnum tvær te-
skeiðar. Ef olfan er peytt f heitri
mjólk er hún bragðlaus. * í’ari krapt-
arnir pverrandi, prátt fyrir allt verður
að gefa sjúklingunum vín; bezt er að
búa til blöndu eða toddy og gefa
sjúklingnum pað heitt en lítið í einu.
Matarhæfið parf að vera ljett;
flóuð mjólk eða hafraseyði nægir
fyrstu daga veikinnar, vilji sjúkling-
uiin eigi nærast, er eigi vert að neyða
hann til að matast.
Þegar sjúklingnum er farið að
batna, pá má vel láta hann stíga á
fætur jafnskjótt og kraptar hans lcyfa
pað; preyta má hann sig pó með engu
móti.
Sjeu brjóstpyngslin mjög praut-
se>g og batinn mjög hægfari, pá verð-
ur að gefa sjúklÍDgnum kraptgóða
fæðu, egg nytt ket og pesskyns, og á
brjóstinu parf pó jafnan að bafa heita
bakstra.