Lögberg - 13.06.1895, Blaðsíða 2

2
LöGBERG, FIMMTUDAGINN 13. JÚNÍ 1895
Uin lungnatseringu á Islandi.
J eg fferi lesendum grreinar
pessarar ill tíðindi; jejr færi f>eim f>á
frjett, að lungnatæring hefur mjög
færst í vöxt á íslandi á siðari árum.
Erlendis hefur veiki f>essi verið
lengi kunn. Hún gengur f>ar seui
logi yfir akur, og telst svo til í sum
um löndum, að 7. hvert mannslát sje
þessari veiki að kenna. Hjer á landi
hefur hún að f>essum tíma verið talin
fágæt, og f>að er samhuga álit beggja
f>eirra Schleisners og Jóns Finsens,
sem mest og bezt hafa skrifað um
sjókdúma á íslandi. Schleisner ferð-
aðist hjer um land 1847 og hitti að-
eins 2 sjúklinga með lungnatæringu.1
Jón lHnsen var hjeraðslæknir hjer á
landi árin 1856—1866. Öll f>essi ár
fann hann ekki nerna2 * 4 íslendinga
með fæssari veiki í víðlendu og mann-
mörcru umdæmi. Hað er engin á-
stæða til að ætla, að f>essir menn hafi
ekki f>ekkt veikina; f>að má fullyrða,
að á f>eirra dögum hefur hún í raun
rjettri verið fágæt.
Nú er öldin önnur. Jeg var
hjeraðslæknir í Skagafjarðars/slu tæp-
lega 2 ár (1892—1894), en penr.an
stutta tíma rannsakaði jeg par 18
sjúklinga með lungnatæringu. t>essi
tala er sannarlega ekki gripin úr
lausu lopti, pví að jeg veit með vissu,
að ,af pessum 18 sjúklingum eru nú
pegar 10 dánir1, svo mikinn mann-
dauða gerir ekki nein önnur tegund
brjós-tveiki á svo stuttum tíma, pegar
um miðaldra sjúklinga er að ræða.
Tveir af pessum 18 sjúklingum vorn
um fertugt, hinir alliryngri.
Ekki er veikin fágætari hjer
sunnanlands eptir peirri reynslu, sem
jeg hef fengið. Á rúrnu missiri hafa
hjer hitað mín 16 sjúklingar, sem jeg
pykist mega fuilyrða að hafi lungna-
tæringu. Af pessum mönnum hafa
raunar að minnsta kosti 2 fengið sjúk-
dóminn erlendis; auk peirfa er 1 af
Norðurlandi og 1 af Austurlandi.
Hinir virðast hafa fengið veikina hjer
áSuðurlandi núna seinustu árin. Jeg
tala hjer aðeins um pá sjúklinga, sem
jeg hef rannsakað sjálfur, en pað er
auðvitað ekki nema lítill hluti. Mín
reynsla er pví sú, að lungnatærÍDg
sje nú engan veginn fágæt veiki hjer
á landi; sje pað borið saman við
sögusögn peirra Schleisners og Fin-
seas, hljóta menn að játa, að veikin
he'ur aukist að mun á síðasta manns-
al Iri.
E>ar eð veikin veldur svo miklum
manndauða, sem raun er á orðin er-
lendis, er pað augljóst, að voði er á
ferðum, ef hún helduráfram jafnhröð-
nm fetum. Hjer er sannarlega um
alvarlegt mál að ræða. Vjer erum
svo fámenn pjóð, að vjer megum
ekki við pví, að nyrsjúkdómur festist
í landÍDU, sem leggur fjölda manna í
gröfina á unga aldri. En pað mun
sannast, að svo verður, nema alpyða
leggi sig sjálf alla fram til pess að
sporna við pví. Hetta er veiki, sem
nú pegar er komin svo víða, að ekki
er unnt að reisa skorður við henni
míð lögboðnum sóttvörnum. £>að
parf sífellda aðgæzlu almennings til
pess að verjast henni, og pað er erfitt,
einkum pegar á pað er litið, hve sár-
lega illa íslendingar eru viðbúnir
vegna húsakynna og alls aðbúnaðar;
en veikin er svo hættuleg og torlækn-
uð, að mikið er leggjandi í sölurnar
til pess að forðast hana. I>að er mín
skoðun, að með góðum viija megi að
minnsta kosti tefja fyrir og draga úr
útbreiðslu veikinnar, en til pess menn
skilji pau ráð, sem jeg tel heppileg
ust f pessa átt, verð jeg að faranokkr-
um orðum um eðli hennar, uppruna
og gang.
Fyrir 12 árum sfðan tókst pýzk-
um lækni, Koch að nafni, að sanna
pað, að veikinni veldur baktería ein;
pað er svepptegund, sem er miklu
minni en svo, að hún sjáist með ber
1 Schleisner: Island undersögt fra et
Ijegevidenskabeligt Synspunkt. Khavu
I849. bls. 3.
* Jón Finsen: Iagttagelscr angaaende
Sygdomsforholdene i Itland, Khavn
1874, bls. »7.
um augum. Hún tímgast ekki nema
í líkömum manna og ymsra dýra, en
getur lifað svo mrnuðuin skiptir pur í
loptinu, ryki, fötum, o. s. frv.. og náð
aptur proska og timgun, ef húu kcmst
í dyr. Suðuhiti drepurhana.
X>essi sama baktería getur einnig
valdið átu í beinum og liðamótum,
sárum á hörundi, bólgu í eitlum
(„kirtlaveiki4-); í stuttu máli, hún veld
ur peirri veiki, setn einu nafni er
nefnd berklasótt. Svo er hún kölluð
af pví, að f öllum tegundum heDnar
má finna eÍDkennilegar örður í hinum
sjúku líkamspörtum. Þær sjást varia
með berum augum og eru kallaðar
berklar. 1 Lungnatæring er ein teg-
und berklasóttar; liún er með öðrum
orðum berklasótt f lungum.
Ltingnatæring ræðst einkum á
ungt fólk, frá fermingu og fram á
prítugsaldur. Börnum peirra, sem
hafa veikina, er mtklu hættara en öðr-
um. Veikin er optast hægfara í
fyrstu, svo að pað er einatt erfitt fyrir
sjúklingana að segja nákvæmlega,
hvenæu peir hafi fengið hana; en opt
byrjar hún eptir mislinga, andarteppu-
hósta (,,kíghósta“) og influenzu. í
fyrstu fá sjúklingarnir hóstahjölt, opt-
ast purrahósta, en smám saman áger-
ist hóstinn og pað fer að koma upp-
gangur, slím, síðar graptraibiandað,
opt tneð blóðrákum. Margii fá veru-
legan blóðspyting, stundum geysilega
mikinn; stundum kemur hann svo
snemmaí veikinni, að sjúklingarnir
segja, að hún hafi byrjað á pann bátt.
Flestir sjúklingar missa sne.nma mat-
arlyst, og fi peir opt hitasóttarköst,
einkum síðari hluta dags. Heiin hætt-
ir mjög til að svima í svefui. Af
öllu pessu sjer optast fljótt á peim;
peir verða fölleitir og megrast; peir
verða mæðnir, í fyrstu aðeins við á-
reynzlu, en síðar fá peir andprengsli,
pó peir haldi kyrru fyrir. Smámsam-
an dregur af sjúklingunum og peir
hætta að geta dregist í fötin. Meg-
urðin verður afskaplega mikil og loks
veslast peir uppj Margir fá undir
andlátið sár innnan í barkakylinu,
hæsi og sárindi pegar peir renna nið-
ur matnum; eða sár detta innan f
garnirnar með lítt stöðvandi niður-
gangi.
Aðrir sjúkdómar í lungunum, t.
d. sullaveiki, geta hagað sjer llkt
pðssu. Það er pvf opt ekki annara
meðfæri en lækna að sogja með vissu,
hvort sjúklingarnir hafi verulega
lungnatæringu.
Lungnatæring dregnr stundum
til dauða á fáum mánuðum, en optast
lifa sjúklingarnir árum saman, stund-
um tugi ára. Stundum er hægt að
lækna pá, ef pað er byrjað nógu
snemma og kjár sjúklinganna eru
pannig, að peir geti farið vel með sig
á allan hátt.
Mikill fjöldi peirra, sem fá veik
ina, deyr að vfsu úr henni, en pað er
ekkert efamál, að hún getur læknast
og horfið; og svo mundi vera miklu
optar en nú er, ef sjúklingarnirsyndu
meiri hirðusemi með að leita læknís-
ráða í tfma. Af pví veikin er optast
hægfara í fyrstu, hættir sjúklingnum
til að fresta pví, pangað til veikin er
orðin svo möíynuð, að pað er um sein-
an. Og pótt peir leiti Jæknis, gleyma
peir opt ráðum hans of snemma; peir
hætta að gæta peirra pegar peiin fer
að skina. En pessi veiki er pess
eðlis, að hún læknast ekki á fáum
vikum eða mánuðum, heldur parf
langan tíma, áður full tryggiug sje
fengin fyrir lækningu. I>að gefur
borið lítið á veikinni um stund, en
hún fuðrar opt uppaptur, efsjúkling-
arnir fara óvarlega með sig. Aðal-
atriðið við lækninguna er ekki lækn-
islyf, heldur góð næring og allur að-
búnaður.
l>að er ekki tilgangur minn að
kenna mönnum að iækna veikina,
heldur að forðast hana. Hitt mundi
vera ómögulegt. Hver sem er svo ó-
gæfusamur að fá' veikina, verður
1 Aðrar þjóSir hafa látið sjer sœma að
taka nafniö upp f mál sín. Slík arSa
er á flestum málum nefnd „tuherkel“
(áherzlan á ,,herk“) og veikin ,,tnherku-
lose“. Mjer virðist íslenxkunni ekki
vera vandara um en öðrum málum.
Orðið berkill er myndaö á sama hátt og
biskup af cpisiopits 0. s, frv,
að leita læknis, og læknirinn
verður að leggja á ráðin, löguð eptir
atvikum og ástæðuin í hvert sinn.
Jeg bef tekið pað fratn, að veikinni
valdi lifaudi sveppir, sem vaxa og
margfaldast í luugum sjúklinganna,
en geta ekki timgast netna í líkömum
manna og dyra. Jeg vona, að menn
skilji af pessu, «ð veikin er nœm,
berst frá sjúklingnum og sykir aðra.
Bikteríurnar (sveppirnir) ,,kvikna“
ekki fremur en aðrar lifandi verur,
heldur fæðast pær eða myndast hver
af annari koll af kolli. Veikin byrjar
þní að eins að bakterlur þessar kom:st
inn { lungun, en pær eru komnar af
öðrum baktetíum, sem h»fa tímgast S
öðrum sjúklingum. Hvernig komast
pær frá sjúkltngunum og berast til
annara? Með hrákunum eða upp-
ganginum. t>ær berast með hrákun-
um upp úr lungunum, og ef sjúkling-
arnir hrækja á gólf eða á pann stað,
sem hrákinu getur pornað, svo hann
verði að ryki og pyrlist upp í loptið,
pá geta heilbrigðir andað peim aðsjer
og parnig fengið veikina. Með lopt-
inu, sem sjúklingarnir anda frá sjer,
sleppa pær ekki á burt, pví að pær
blandást loptinu pví aðeins að pær
sjeu purrar, en niðri í lungunum eru
pær í votu slími eða grepti. t>ær
berast heldur ekki frá sjúklingunum
með svitanum, en pví verður ekki
neitað, að pær geti einstöku sinnum
borist frá peitn með saur og pvagi;
pegar svo er, er pó ekki mikil hætta
á ferðum. I>að er víst, að víða í út-
löndum er berklasóit algeng í kúm;
bvernigpessu sje varið hjer á landi,
mun enn vera ókunnugt, en pað er
augljóst, að menn geta fengið veik-
ina úr kúnum, ef pær hafa hana.
Aðalhcettan er þó fólgin l hrák-
um sjúklinga með lungnatæringn og
gálausri meðferð á þeim. Ilelzta
vopnið til að berjast gegn útbreiðslu
vetkinnar er að gera hrákana hoettu
lausa. Sjúklingarnir mega ekki
hrækja á gólfið nje í vasaklútana sína
heldur eiga peir að hrækja í hráka-
dalla eða hrákaglös, og skal liella
karbólvatni á botninn, eða hyljahann
með votu sagi eða votum sandi; pessi
ílát verður að hreinsa daglega, brenna
hrákana, en pvo ílátin með sjóðandi
vatni. Vasaklúta sjúklinganna, rúm-
föt og nærföt má ekki pvo með fötum
heilbrigðra, pví að æfinlega er mögu-
legt, hve roikil varúð sem höfð er, að
hráki sjúklinganna hafi komist í pau,
t. d. í hóstakviðunum. I>að á að
sjóða föt pcirra og klúta, áður en
pvegið er.
Sje pessa gætt, er ekki mikil
hætta á pví, að veikin berist frá sjúk-
lingunum til heilbrigðra, og pað ætti
áð vera siðferðisleg skylda sjúkling-
anna að gera allt sitt til að komast
hjá pví, að svo verði. I>að ætti að
vera peím ógnrleg tilhugsun að valda
með hirðuleysi sfnu hættulegri veiki
á öðrum, ef til vill peim, sem næst
peim standa og eru peim kærastir.
Húsbændur ættu að hafa eptirlit
með heimilisfólki sínu I pessu. E>að
á ekki að vera til svo aumur kofi, að
ekki sje hrákadallur í baðstofunni,
pví að æfinlega getur borið að garði
gesti með veikina, pótt enginn sjúk-
lingur sje á bæuum. Auk pess er
ekki við pví að búast, að alpyða pekki
veikina í fyrstu, en hún getur s/kt,
aðra, jafuvel meðan hún hagar sjer
eins og langvinnt kvef.
Hver maður ætti aðgera sjer pað
að fastri reglu, vegna sjálfs síns og
annara, að leita læknis sem fyrst.
I>að er hirðuleysi, sem getur hefnt sín
grimmilega, að ganga með hósta vik-
um og mánuðum saman, án pess að
leita sjer lækninga.
E>ví miður hefur orðið sú reynd-
in, að almenningur hjer á landi er
seinn til að fylgja læknisráðum, til
pess að varna útbreiðslu sjúkdóma;
pví til sönnunar parf ekki annað en
minnast á sullaveikina. Mjer dylst
pað p ví ekki, að hætt er við, að sama
verði ofau á enn, og að peirra ráða,
sem jeg hef talið, verði ekki æfinlega
gætt. Eri jeg vona, að menn skilji,
hve hættulegt pað er fyrir aðra, ef
sjúklingar með lungnatæringu hrækja
á gólfin, einkum í sveitabaðstofum,
sem opt eru með moldargólfi, og eru
venjulega sópaðar með vöndum, svo
að rykið pvrlast upp í ræfur og fyllir
baðstofuna, sem einatt er mikils til of
pröng fyrir fólkið, sem hefst par við
dag og nótt.
Nokkru minni mundihættan vera,
ef baðstofur og önnur íveruheibergi
væru rúmgóð og loptgóð, og æfinlega
með fjalagólfi; og ef menn í stað pess
að sópa pau pur, æliulrga pvægju
pau, og legðu pvottaduhina á eptir í
sjóðandi vatn. En húsakynnin eru
eitt af siæmum kaunum okkar íslend-
ISLENZKUR LÆKNIR
t
Dx». TV'E. Halldorsson.
l'ark Jtiver,-N. JJa.k.
T. H. Louglieed, M. D.
Útskrifaður af Man, Medical University.
Dr. Loueheed hefur Ij-fjabúð í sam-
bandi við læknLstörf sín ög tekur |>vi til
öll sín meðöl sjálíur. Selur skólabækur,
ritföng ög fleira þessháttar.
Beint á móti Countj' Court skrifstofunni
inga, sem ekki læknast á einu ári eða
tveimur; jeg vil ekki minnast meir á
pau hjer, en baráttunni gegn lungna-
tæringunni má sannarlega ekki fresta
pangað til bæjabyggingar okkar eru
komnar í gott lag.
Jeg hef tekið pað fram, að jeg
hygg að lögboðnar sóttvarnir geti
hjeðan af ekki reist verulegar skorður
við veikinni, en að vísu gæti löggjaf-
arvaldið gert mikiðtil pess að útr/ma
henni. Ef pað ijeti reisa sjúkrahús
handa pessum sjúklingum og veitti
peim par hjúkrun ókeypis, mundi
bæði auðveldara að lækna pá og auk
pess mundi komið í veg fyrir, að peir,
sem njóta par hjúkrunar, s/ki aðra.
Slík stofnun mundi auðvitað kosta
mikið, og jeg veit pað, að menn
mundu segja, að ómögulegt sje að
framkvæma petta vegna fátæktar
landsmanna. Dað er satt, við erum
fátækir, en meiin verða líka að
GLENBORO, MAN.
I. M. Cleghorn, M. D.
LÆKNIR, og YFIRSETUMAÐUR, Etc,
Útsvrifaður af Manitoba lækcaskólanum,
L. C. P. og S. Manítoba.
Skrifstofa gæstu dyr við Harrower &
Johnson.
EEIZABETH ST.
BALDUR, - - MAN.
P. S. Islenzkur túlkur við hendina hve
nær sem þörf gerist.
Taanlæknar.
Tennur fylltar og dregnar út án sára
auka.
Fyrir að draga út tönn 0,50.
Fyrir að fylla tönn $1,00.
CLARKE & BUSH.
527 Main St.
gæta pess, að bvert mannslífið
er mikils virði, og erfitt að méta pað
til peninga. Dað er mikils virði alls
staðar, en ekki síst hjer á íslandi, par
sem mannfæðin er svo tilfinnanleg.
Hjer verður að reyna að sporna við
mannfækkun með öllu móti. t>að
mun s/na sig, að lungnatæringin
verður drjúg á metunum til mann-
íækkunar, .eins lijer á landi og ann-
arsstaðar, • ef hún fær að breiðast um
landið tálmunarlaust.
Guðmntulur Jkfagnússon.
[,,Eimreiðin.“]
Ask your Drnggist for
Murray &
Lanman’s
FLORIDA WATER
A DAINTY FLC>RAL EXTRACT
For Mar.Ukerchief, Toilet and Bath.
Og
allt axridL um Iti-ing-
NORTHERN PACIFIC
RAILROAD.
TIME CARD. —Taking effect Sunday,
Dec. 16, 1894.
MAIN LINE.
Nor th B’nd. South Boun
/relght > No. 153, Daily. St. Paul Ex.No 107, Daily Miles fro Winnipe STATIONS. St. Paul Ex.No.108, Daily. Freight No 154, Daily
1.20p :i.5op O Winnipeg ^EortageJu’t I 2.15p 5.1
1.0SP 3°3 .3 I2.27p 5.3
i2.43p 2.ðop 3 *St. Norbert 12.40P 6.4
12.22p 2.38P •5-3 * Cartier l2.Ö2p 6.1
1 i.öja 2.22 p 28.5 *St. Agathe i.lop 6.2
n.öia 2.13P 27-4 *Union Poit I.17P 7.0
11.07 a 2.02p 32-S ♦bilver Plain i.28p 7.0
lo.Jt a i.4op 40.4 Morris .. 1.4ÖP 7.1
lo.o^a I.22p 46.8 .. St. Jean . 1.58P 8.1
9.23a 12.59P 6.0 ,Le‘elber . 2.I7P 9.
8.0oa 12.3OP 65-0 , Emerson .. 2.35p 10.
7.00 a 12.2oa 68.1 Pembina.. 2.50p /2.4
II.O~)p 8.35a 168 GrandForks 6.30p 8,0
I.30P 4.55p 223 4J3 470 481 Wpg Junct . .Duluth... io.iop 7.2Sa 6.450 7.25 a 9 351 1,25
8.3op 8.00p I0.3OP Minneapolis . .St. Paul..
883 Chicago.
MOKRIS-BRANDON BRANCH.
Eaast Bound. a W. Bound
s * « ISI >-■ A © . «5 8 S 2 ShS £ f Miles fro Morris. STATIONS. S5 T ó i % £ g -ó .J * © W £ Freight Tue9 j Thurt Sat.
l.íop 7.50p 3. i5p 1.30p O Winnipeg . Morris I2.5ca i.ðip 5,S0p 8,OOp
6.53P l.o7 a 10 Lowe p ’m 2.15p 8,44
5.49P 2.07 a 21.2 Myrtle 2.4ip 9.3i
*>. 23P l.5o a 25.9 Roland 2-33P 9.60
•3<?P 1.38 a 33.5 Rosebank 2.58 p lo 23
3-58p 1.24 a 39. 6 Miami 3.13 f 10 54
3, i4p , 1.0*2 a 4o,5oa 49.0 D eerwood 3.36 p il’44
2.51p 54.1 Altamont 3-49 i2 10
2.i5r o.3^a *o. 18 a 62.1 Somerret 4,C8p 12 52
1-47P 168.4 Swan Li’ke 4,23 p ) 21
l.Í9p l0.04a 7 .6 lnd. Spr’s 4,j,3p 1 4
12.57P 9-53 a 79.4 Marieapol 4 50p 2 8
12.27P 9.38 a 8 .1 G reenway 5.07 p 2 2
il.5"a 9-24 a Bal dur 5,22 p 25
U.i2a 9.07 a 02.0 Belm ont 5.46p 4 <5
10.372 8.45a lOjfg llilton 6,34 4’>53
lo.i ja 8 29a 117 ,1 Asbdown 6,42 p 5, 23
9.49a 12Ú.0 Wawanes’ 6,5sp 5; 47
9.oöa 8.00 0. 1 9.5 Bountw. 7-0sp 7-2öp 6.37
8.28a | 7-4 3 a 137.2 M artinv. 7,18
7,/oa | 7.25a 145.1 Brandon 1 7-4ÓP 8,0o
Number 127 stopslat Baldur for meals.
fást allskonar tegundir af bezta
tóbaki, sígörum og pípum I
Army & Navy Tobaksbud
fyrir verð, sem á við tímann. Þeir
hafa ágætt reyktóbak í luktum ílátum
°g pípur af öllum mögulegum sortum
fyrir eins lágt verð og hægt er að
fiuna nokkurs staðar í bænum.
Komið og fáið ykkur rp k.
W. BÍIQWN & CO.
Stóisnlar og Smósa r.
537 Main Stb.
í RAKARABÚÐ
M. A. Nicastros
áið pið ykkur betur rakaða fyrir lOc.
en annarsstaðar í bænum. Hárskurður
25c. fyrir fullorðna, 15c. fyrir ung
linga. Tóbak og vindlartil sölu.
337 Main Sírect,
næstu dyr vitf O’Connors Hotel,
POkTAGE la PRAIRIE BRANCH.
W. Bound. Read down. Mixed No. 143 Every day Exept Sunday. STATIONS E. Bound. Read up Mixed No. 144. Every Day Except Sunday.
4.00p.m, •.. Winnipeg .... 12.1onoon
4.i5p.m. . .Por’ejunct’n.. l2.26p.m.
4.40p.m. .. . St.Oharles.. . ll,56a.m.
4,46p.m. . • • Iieadingly . . 11.47a.m.
5. lOp.m. *. w hite Plains.. ll.l9a. m.
5,5öp m. *. . • Eustace ... . 10.25a.rn.
6.24a.m. *.. .Oakville .. . . to.Ooa.m.
7,3Öa.m. Port’e la Prairie 9,oöa.m
Stations marked—#— have no agent.
Freight must be prepaid.
Numbers 1O7 and 1O8 have through Pull-
man Vestibuled Drawing Room Sleeping Cars
between Winnipeg and St. Paul and Minne
apolis. AlsoPalace ning Cars. Close conn-
ection at Winnipeg J nction wilh trains to and
from the Pacific coast
For rates and full information concerning
connections with other lines, etc., apply to any
agent of the company, or,
CHAÍ
G. P. &
T. A.,St. Paul Gen.Agt., Winnipee.
J. BELCII, Tickel Agent.
Maiu St.,Wiu píg,