Lögberg - 04.02.1897, Síða 4

4
LÖGBERG FIMMTUDAGINN 4. FEBRUAR 1897.
LÖGBERG.
Gefið út að 148 Princess St., Winnipeg, Man.
af The Lögbrrg Print’g & Publising Co’y
(Incorporateil May 27,1890),
Ritstjóri (Editor): Sigtr. Jónasson.
Business Manager: B, T. Björnson.
A utr lýsinirar: Smá-anglýiingar í eitt skipti 25c
yiir 30 oró eóa 1 þml. dálkslengdar, 75 cts um mán-
nJinn. Á Rtwrri auglýsingnm, eóa auglýsingumum
lengri tíma, afsláttur eptir samningi.
pti kaupenda verdur ar) tilkynna
■knllega og geta um fyrverand* búitad jafnframt.
Utanáskript til afgreidslustofu bladiins er:
Tke Log berg Printing A: Publiali. C’o
P. O.Box 368,
Winnipeg, Man.
’Jtaná8krip|ttil ritstjórans er:
JEdilor Lögberg,
P -O. Box 308,
Winnipeg, Man.
_ Samkvæmt landslðgum er uppsögn kaupenda á
bladi ógild,nema hannsje gkaldlaus, þegar hann aeg-
irnpp.—Ef kaupandi, sem er í skuld við bladid flytu
▼.stferlum, án þess að tilkynna heimilaskiptin, þá er
|>að fyrir dómstólunum álitin sýnileg sönnum fyrr
prettvisum tilgangi.
— FJMMTUDaGIhN 4. FKB. 1897. -
Tjrkneska inálið.
Margt og mikið hefur verið hjal-
að í öllum blöðum hins menntaða
heims, jafnvel i íslenzkum blöðum,
um stjórnina, eða rjettara sagt ó-
etjórnina, í rlki Tyrkja, einkum að
J>ví er snertir bina hryllilegu meðferð,
«em kristnir Armeníu-menn hafa orð-
ið þar fyrir síðastliðin eitt til tvö ár.
Sum blöðin hafa ásakað stórveldin í
Evrópu í heild sinni fyrir, að skerast
ekki í leikinn öðruvísi en f>au hafa gert,
sum hafa ásakað allar hinar kristnu
pjóðir heimsins fyrir, að taka ekki
höndum saman til að bindra og stöðva
bryðjuverK Tyrkja, en flestum blöð-
uun befur þóknast, að ásaka Breta
eina i pessu efni og kenna peim um
allt saman. Brezka stjórnin hefur nú
rjett nýlega gefið út stjórnartíðindi
sem innihalda bin opinberu brjef, er
stórveldunum hafa farið á milli, við-
vikjandi pví, að koma fram f>eim um
bótum á stjórninni í Tyrklandi, að
slik hryðjuverk og pau, er framin
hafa verið f>ar að undanförnu, geti
ekki komið fyrir í framtíðinni. Og
f>ar eð svo mikið hefur verið rætt urn,
hver beri ábyrgðina af að slíkar um-
foætur á stjórninni eru ekki f>egar
konmar í gang, pá búumst vjer við,
að lesendum vorum f>yki fróðlegt að
vjer skýrum frá hvað hin opinberu
brjef, sem stjórnum stórveldanna hafa
farið á milli, sýna viðvíkjandi þessu
atriði, og pví setjum vjer hjer aðal-
æfnið úr brjefunum, er sýna f>að sem
iylgir:
X>ann 28. september síðastl. stakk
forsætisráðgjafinn í brezku stjórninni,
Salisbury lávarður, upp á f>ví við hin
stórveldin, að f>au og Bretar geri
sameiginlegar ráðstafanir til að neyða
tyrknesku stjórnina til, að gera f>ær
umbætur sem stórveldin höfðu heimt-
að að hún gerði, og að ef eitthvert
stórveldið skorist undan, eða vildi
ekki taka upp á sig pá ábyrgð, að
taka pátt í f>eim ráðstöfunum, sem
gerðar yrðu til að kúga Tyrki til að
gera umbæturnar, f>á skyldi f>að stór-
veldið pó ekki standa á móti eða
hindra, að hiij stórveldin,eða eitthvert
peirra, gerði pað. Austurríki gaf
strax samþykki sitt til þessa skilyrðis-
laust, og Þýzkaland samþykkti uppá-
stunguna með því skilyrði, að hvaða
kúgunar aðferð sem stórveldin beittu
gagnvart Tyrkjum, þá yrðu þau (hin
stórveldin) að samþykkja aðferðina í
einu hljóði, og ennfremur, að tyrk-
neska keisaradæminu yrði ekki sundr-
að. Italir samþykktu 'ippástungu
Salisbury’s skilyrðislaust, en Rússar
voru á móti öllum ráðstöfunum, sem
hefðu í för með sjer nokkra kúgun
gagnvart Tyrkjum, til að koma fram
umbótum þeim, er stórveldin heimt-
uðu. t>egar Mr. Shiskin (sein þá var
fyrir utanríkismála-deild Rússa) kom
fram með þessa mótbáru af hálfu
Rússa, sagði hann að Rússakeisari
hefði óbeit á allri kúgun. Salisbury
lávarður svaraði rnótbárum rússneska
ráðgjafans og syndi honum fram á,
að það væri algerlega þýðingarlaust
fyrir stórveldin að senda Tyrkjum
optar sameiginlegar kröfur um um-
bætur hjá sjer, nema þau (stórveldin)
væru reiðubúin til að neyða Tyrki til
að uppfylla kröfurnar, sem þau gerðu.
t>ann 24. nóvember skrifaði Mr.
Shiskin (rússneski ráðgjafinn) Salis-
bury lávarði og sagði, að Rússakeis-
ari hefði gengið inn á að athuga
spursmálið um að beita kúgun, ef
Tyrkjasoldán skyldi reynast mótþróa-
fullur, þar eð öll hin stórveldin væru
gammála um, að beita kúgun ef annað
dygði ekki. Um lok desembermán-
aðar gáfu Frakkar samkyns samþykki
til, að beita kúgun, og um sama leyti
endurtók stjórn Rússa, Austurríkis-
manna og Itala satnþykki sitt tiJ, að
beita kúgun á Tyrki, til að fá kröfum
stórveldanna framgengt.
t>annig stóð tyrkneska málið við
byrjun ársins, og eins og getið er um
í hásætisræðunni, þegar brezka þing-
ið var sett lð. f. m., þá sátu sendi-
herrar stórveldanna enn á ráðstefnu
til að komast að niðurstöðu uro, hvað
gera skyldi, þ. e. hvaða tryggingar
Stórveldin heimti viðvíkjandi umbót-
um á stjórninni i löndum Tyrkja, og
hvaða meðölum beita skuli til að
kúga Tyrki til að gera umbæturnar,
Fyrst af öllu var fyrir stórveldin að
koma sjer saman um að grípa til
þeirra úrræða, að beita kúgun, því
nasst að koma sjer saman um, hver
stórveldin tækju að sjer að kúga
Tyrki til að uppfylla kröfur þeirra.
t>ar eð stórveldin hafa nú komið sjer
saman um, að beita hörðu, er að eins
tíma spursmál að umbæturnar hafist
fram, nema Rússar eða Frakkar
gangi aptur úr leik, því ekki er hætt
við að Bretar eða hin stórveldin
(Rjóðverjar, Austurrikismen og Ital-
ir) gangi úr leik.
Á því, sem að ofan er sagt, sjá
lesendur vorir, að það eru Bretar sem
hafa verið fyrir framan um að koma
roálinu í það horf, sem það er komið
f, og að þeir hafa átt í allmiklu stríði
við sum bin stórveldin, einkum Rússa,
til að fá þau til að samþykkja, að
hörðu skuli beitt við Tyrki- til að fá
þeirn umbótum framgengt, sem stór-
veldin hafa heirntað síðan skömmu
eptir að hryðjuverkin byrjuðu í Ar-
meníu. Stjórn Tyrkja lofaði bót og
betrun frá því fyrsta, en annaðhvort
ræður hún ekki við neitt í landi sínu,
eða loforð hennar eru tómur flátt.
skapur. t>ess vegna er ekki um ann-
að að gera, en beita hörðu, og það
verður nú sjálfsagt gert. Bretar
verða að sjálfsögðu fremstir í flokki i
því,að kúga Tyrki til að gera umbæt-
ur hjá sjer, eins og þeir hafa gengist
fyrir að fá stórveldin til að samþykkja,
að hörðu skuli beitt, ef annað dugir
ekki, og sjá lesendur vorir af öllu
þessu, hve ósanngjarnt álas og get-
sakir ýmsra blaða hefur verið, að þvi
er Breta snertir. Retta tyrkneska
mál er gott sýnishorn af því, hvað
mikið er að marka ummæli óvina
Breta viðvíkjandi aðgerðum þeirra
og hluttöku i málum annara þjóða og
í öðrum heimsálfum.
Aldamót.
Nú er 6. árgangur ársrits þess er
prestar hins ev. lúterska kirkjufjelags
íslendinga í Yesturheimi gefa út,
Aldamót, kominn út fyrir löngu sið-
an í Reykjavík og ritið komið hingað
vestur til sölu fyrir nokkru, þó vjer
höfum ekki haft tíma til að minnast á
það fyr. Þó seint sje, skulum vjer
nú fara nokkrum orðum um ritið.
En fyrst skulum vjer taka það fram,
að það er sannarlega vel gert af
prestum kirkjufjelagsins að halda rit-
inu áfram, svo að almenningur fái
tækifæri til að kynnast hinum ágætu
fyrirlestrum, sem fluttir eru á hverju
kirkjuþingi, og svo vegna þess, að
ágóðinn af ritinu er talsverð tekju-
grein fyrir skólasjóð kirkjufjelagsins.
Innihald 6 árgangs Aldamóta
er sem fylgir:
1. „Eldur og eldsókn“, fyrirlestur,
er foiseti kirkjufjelagsins, sjera
Jón Bjarnason, flutti á kirkju-
þinginu i Argyle, Man., 25. júaí
síðast’iðinn.
2. „Hugsjónir“, fyrirlestur, er rit-
stjóri Aldamóta fiutti á sama
kirkjuþingi, 26. júnf.
3. ,.Af hverju keinur það, að það
eru svo margir vantrúaðir?“ fyr-
irlestur, er sjera N. Stgr. Thor-
laksson flutti á sama kirkjuþingi,
28. júní.
4. „Tvö kvæði“, eptir sjera Valde-
inar Briem („Á heiðskíru kvöldi“
i.Fyílí* P.íer Ruð! ‘).
5. „Undir linditrjánum“, stuttar
greinar eptir ritstjóra Aldamóta,,
sjera F. J. Bergmann („Verði
ljós“, „Kirkjublaðið“, „Þagnai-
inn.ir iand“, „Bókmenntafjelae-
ið“, „Ættjarðarást“, „Kærleikur-
inn er opinskár“, „University ex-
tension“, „H jartakuldinn“, „Sið-
fræði sjera Helga“ og „íslenzk
bókaverzlun“).
Fyrirlestrarnir allir þrír eru hver
öðrum betri og fróðlegri, og er ekki
furða þó kirkjuþing, sem aðrir eins
fyrirlestrar eru fluttir á (að viðstöddu
flestn fólki í bænum eða byggðarlag-
inu, þar sem þingið er haldið í það
og það skípti), hafi mikil og
góð áhrif á hið kirkjulega líf Vestur-
íslendinga og söfnuðirnir keppist á
um, að fá þingið haldið hver hjá sjer.
Allir, sem lesið hafa hina fyrri
fyrirlestra sjera Jóns Bjarnasonar,
kannast við,hve skáldlegir og eldfjör-
ugir þeir eru, og tekur þessi slðasti
fyrirlestur hans þó hinum fram í
þessu efni að voru áliti. Fyrirlestur-
inn byrjar á hinu eldgamla, íslenzka
æfintýri um systurnar þrjár, Astu,
Signýju og Helgu, sem sendar voru
að sækja eld, en misheppnaðist það
sökum þess, hve illa þær fóru að ráði
sínu, nema Helgu, sem þó var í
minnstum metum og höfð út undan
hjá „karli og kerlingu“, foreldrum
hennar. í samband við eldsókn
þeirra systra setur höf. söguna í goða-
fræði Grikkja, er Promeþevs stal eld-
inum frá guðunum á Olympus-fjalli
og flutti ofan á jörðina til mannanna.
í fyrirlestrinum lætur höf. eldinn
tákna menntunina, og eldsóknina til-
raunir þjóðanna að komast á setn
hæst stig í menntunarlegu tilliti.
Höf. sýnir fram á, að eins og eldurinn
sje blessunarrík gáfa, ef hann er rjett
og varlega notaður, eins sje mennt-
unin það, en eins og eldurinn geti
orðið eitthvert voðalegasta eyðilegg-
ingar-afl, sje ranglega og óvarlega
með hann farið, eins geti menntunin
orðið til ófarsældar, sje hún misbrúk-
uð. Þetta er hinn rauði þráður, sem
gengur í gegnum fyrirlesturinn, og
er þetta atriði meistaralega skýrt með
ýmsum dæmum úr mannkynssögunni
og sögu ýmsra þjóða fyrir sig. Vjer
höfura ekki pláss fyrir neina útdrælti
úr fyrirlestrinum, og ekki tíma til að
fara lengra út í hann, því hann er
afar-langur (46 blaðsíður), en vjer
leyfum oss að segja það, að hver sá
missir mikla skemmtun og mikinn
fróðleik, sem ekki les fyrirlesturinn.
Fyrirlestur sjera F. J. Berg-
manns er einnig snilldarverk, og mjög
fróðlegur. Hann ræðir um hugsjóuir
manua og áhrif hugsjónanna á ein-
staklingana og þjóðirnar. Fyrsti
kaílinn er um hugrnyndir og hugsjón-
ir, annar kaflinn uin hugsjónina og
einstaklinginn, þriðji kaflinn um
hugsjónir þjóðar vorrar (íslendinga),
fjórði kaflinn um hugsjónirnar og
skáldin, fimmti kaflinn um hugsjón-
irnar og kristindóminn, sjötti kallinn
um hugsjónirnar og kirkjuna, sjöuudi
kaflinn um hugsjónirnar og prestinn
(þessum kafla er raðað niður í liði: 1.
prestsstaðan, 2. prestaskólinn, 3.
presturinn sem fyrirmynd, 4. prestur-
inn sem borgari, 5. presturinn á prje-
dikunarstólnum), og áttundi kafiinn er
niðurlagsorð. Fyrirlestur þessi er
einnig afarlangur (46 bls.)J Ritstjóra
‘ísafoldar’ hefur þótt þessi fyrirlestur
svo merkilegur, að hann hefur prentað
langan kafla úr honum f blaði sínu.
Fyrirlestur sjera N. S. Thorlaks-
sonar er einnig ljómandi fallegur, og
gerir höf. grein fyrir því á sinn ein-
kennilega, sláandi hátt, hvers vegna
svo margir eru vantrúaðir. Niður-
staðan, sem höf. kemst að viðvíkjandi
vantrúnni hjá íslenzku þjóðinni, er
þessi: „Andlegi lúðurinn í íslenzku
kirkjunni gefur svo óskýrt hljóð frá
sjer hjá þeim, sem blása eiga í hann“,
og er sú ályktan vafalaust rjett. Fyr-
irlestur þessi nær yfir 34 bls. af Alda-
rnótum.
Um kvæðin tvö þurfum vjer ekk-
ert a.ð segja. Allir þekkjakvæði sjera
Valdemars Briems.
Það, sem er undir fyrirsögninni:
„Undir linditrjánum“, er dómar rit-
stjórans um þan efni, sem fyrirsagn-
irnar benda 6, og er þessi kafli fjör-
ugt ritaður, dómaruir einarðlegir og
skarpir—sumir ef til vill nokkuð
harðir—eins og vsanta mátti af höf.
þeirra. En það er mjög skeinmtilegt
að lesa þennan kafla Aldamóta.
í allt er þessi 6. árgangur 1 Ida-
móta 145 bls. og kostar heptur og í
góðri kápu 50 cts. Hver, sem kaupir
Aldamót, er að styrkja skólastofnun
kirkjufjelagsins um leið og hann
auðgar anda sinn með að lesa þetta
ágætis lit, því að ágóðinn af því
rennur 1 skólasjóðinn, eins og áður
er sagt.—A kápunni á þessum árg.
Aldamóts, er skrá yfir efni hinna 5
árganga, sem áður eru komnir út af
ritinu—sem nú er orðið allmikið og
mjög eigulegt safn.
330
Látbragð Grantons bar með sjer einhvern svo
undarlegan göfugleik, að Fidelia var hugfangin af
því, þrátt fyrir óþolinmæðina og sársaukann, sem
hún fann til. Hin blossandi augu hans og rödd hans
lýstu því, að hann var að tala hreinan og beinan
sannleika, sem gat ekki annað en sannfært þann,
sem sá og heyrði. Hún beið óttaslegin eptir endir
þess, er hann ætlaði að segja, því hún fann, að hann
ætlaði að segja eitthvað ákveðið og endilegt um það
mál, er henni lá á hjarta, og að hún yrði að hlusta
á það.
„Þjer trúið mjer, Fidelia?“ sagði hann.
„Já, jeg trúi yður“, svaraði hún. Hún var
svo uiðursokkin í hugsanir sínar, að hún tók naum-
ast eptir því, að hann var farinn að ávarpa hana með
skirnarnafni hennar.
„Jeg sagði yður, að nafn mannsins, sem drap
föður yðar, væri ekki Ratt Gundy“, hjelt hann áfram.
„Þjer gerðuð það“, sagði Fidelia.
„Jeg sagði bókstaflegan sannleika“, sagði Gran-
ton. „Nafnið—hið rjetta nafn mannsins—hins ó-
hamÍDgjusamasta, sáriðrandi manns—er drap föður
ýðar, var ekki Ratt Gundy, heldur Rupert Granton“.
„Guð hjálpi mjer“, hrópaði Fidelia; og hin
fyrsta hugsun, sem brauzt fram í sálu hennar, var;
„bróðir lafði Scardale—bróðír kærustu vinkonu
minnar og bezta velgjörara—Rubert Granton drap
föður minn!“
;,Já, það er eðlilegt, að þjer hrópið upp“, sagði
339
skyldi snögglega falla frá. Undir öllum kringum-
stæðum væri mjög ólíklegt, að eins ungum manni
eins og Gerald Aspen var, hefði komið til hugar að
tilnefna erfingja, ef hann skyldi falla frá, til þess að
verða hluttakandi í auð, sem hann sjálfur var ekki
enn þá búinn að fá í hendur. Ályktanin, sem dreg-
in yrði af öllu þessu var sú, að einhver, sem skildi
allt málefnið til hlítar, og sem væri öldungis skeyt-
ingarlaus um meðölin er hann notaði til þess, hefði
orðið gagntekinn af þeim hræðilega ásetningi, að
auka hlut hinna eptirlifaudi erfingja með því, að
ininnka tölu þeirra.
Ritstjórnar greinar voru skrifaðar og birtar í
öllum blöðunum á hverjum degi til þess að ræða
þetta mál til hlítar, til að koma fram með nýjar
kennirigar, og til að rífa niður eldri kenningar um
það. Ýmsir blaðamenn áttu tal við prófessor Bos-
tock. Hann ljet í ljós skoðanir sínar með mestu
einlægni. Hann hafði engan mann grunaðan, að
því er hann sagði, en hann gat ekki álitið að rauð-
hærði maðurinn væri annað en verkfæri, sem notað
væri í einhverju djöfullegu samsæri, sem hjer væri á
ferðum. Hann leiddi athygli að því sem maður, er
lesið hefði alla söguna og sem þekkti marga af þeim,
sem við hana voru riðnir, að það væri að minnsta kosti
einn alþekktur maður, einn af erfingjunum, fjarlæg-
ur nú, og sem hefði skyndilega horfið burt úr Lon-
don—Mr. Ratt Gundy. Hann hefði heyrt, að Mr.
Ratt Gundy hefði farið aptur til Suður-Améríku, en
334
mína og gl*p minn gegn yður, þó guð sje mjer til
vitnis, að jeg var neyddur út 1 bardagann og þess
háttar væri ekki álitinn mikill glæpdr þar ytra.‘‘
„Ó, talið þjer ekki svona!“ sagði Fidelia í
bænar-róm.
„Gott og vel, jegskal ekki afsaka mig. Hugsið
eins illt um mig og þjer getið. En munið samt ept-
ir því, Fidelía, að mágkona mín veit ekkert um allt
þetta; að þjer og hún og jeg verðum að fara öll sam-
an til Charing Cross-sjúkra-hússins eptir fáar mínútur,
og að ef þjer ljetuð í ljósi hina minnstu tortryggni
eða kala gagnvart mjer, þá gæti það vakið hugsanir
hjá henni, sem við verðum að útiloka frá heuni. Þjer
ætlið að taka tillit til hennar, Fidelía, eða er ekki
svo, og þjer ætlið að hlífa mági hennar hennar
vegna?“
„ó, já,“ sagði Fidelía, „það skal jeg gera af
öllum hug og hjarta.“
„Jeg ætla ekki að biðja yður að fyrirgefa mjer,“
sagði Granton. „Það væri að biðja of mikils. Jeg
bið yður að eins, að umgangast mig í viðurvist mág-
konu minnar eins og ekkert hefði í skorist. Jeg
vildi ekki biðja yður að taka í hina blóðstokknu
hönd mína nú, hjerna—þar eð við erum alein. Jeg
bið yður að taka í hana fyrir siðasakir, þegar við er-
um með systur minni.“
Það varð augnabliks þögn og tilfinningarnar
voru bældar niður. Svo sagði Fidelía einbeittlega:
„Jeg ætla að taka í hönd yðar nú, á þessu augna^