Lögberg - 01.04.1897, Qupperneq 5

BOGBERG FIMMTUDAGINN 1 APRÍL 1897
5
bingað vestur. Menn skilja sem sje
alls ekki starf og framtíð Vestur ísl.
fyr en menn kotna hingað og sjá allt
með eigin augum. Vjer höfum vitað
þetta fyrir löngu, og f>ess vegna höf-
um vjer ætíð haldið J>ví fram, að
blaðamcnn oor aðrir, sem vilja vita
sannleikann, ættu að koma hingað
vestur og sjá með s'num eigin augum,
1 stað J>ess að skrækja sífellt eins og
náttuglan, að nóttin sje bjartari en
dagurinn.
Vjer munum síðar prenta ofur-
litla fleiri kafla úr ferðasögu dr. "V al-
tyrs og gera dálitiar athugasemdir
við pá. í J>etta sinn skulum vjer að
eins bæta J>vl við athugasemdirnar
fyrir ofan, að J>að er skrítin ályktan,
að pað sje óaðgengilegt fyrir íslend-
inga að reisa sjer byggðir 1 óbyggðu
landi, fjarri járnbrautum, eptir að hafa
haft fyrir sjer dæmið af Argyle-
byggðinni, sem var tóm óbyggð og
afar-langt frá járnbraut pegar ísl.
settust par að í fyrstu.
Eimreiðin.
Lesendur vorir hafa sjálfsagt tek-
ið eptir auglysingu Mr. H. S. Bardals
1 síðasta númeri blaðs vors, par sem
hann tilkynnir að 1. hepti hins 3. ár-
gangs Eimr. sje nú komið og telur
Upp hið helsta af innihaldi heptisins.
Vjer höfðum ekki fengið tíma til að
lesa heptið nákvæmlega áður en síð-
asta blað vort kom út, og minntumst
því ekki á f>að. Nú höfum vjer lesið
heptið nákvæmlega, og er álit vort, að
þetta hepti sje, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, bezta og fróðlegasta hept-
ið, sem enn hefur komið út.
Heptið byrjar 4 all-langri ritgerð
eptir ritstj. Eimr., dr. Valtý Guð-
mundsson, með fyrirsögn: ,,Skipun
alþingis“. Dr. V. s/nir, að ef hinar
ifmsu stjettir manna á íslandi hefðu
fulltrúa á alþingi í hlutfalli við fólks-
tölu, þi ættu bændur að hafa 24 full-
trúa; sjómenn 6; embættismenn og
aðrir, sem njóta launa af landsfje, 2;
handiðnarmenn 1; þurfamenn og
hreppsómagar (sem hann telur að eias
2323) engan; fangar eða sakamenn, 8
talsins, engan. En eins og alþingi
sje nú skipað, segir dr. V. að þar sitji
nú að eins 12 bœndur (2 þeirra hálf-
gerðir embættisinenn: umboðsmenn í
Þjónustu landsstjórnarinnar) og 24
embœttismenn (2 þeirra þó ekki reglu-
legir embættisinenn, heldur starfsmenn
hins opinbera, launaðir af landsfje).
hleð öðrum orðum, að § allra þing-
tnanna sje embættismenn og ^ bænd-
Ur—algerlega hausavlxl við það sem
*etti að vera. Úr hinum atvinnu flokk
nnum sje enginn: enginn sjómaður,
«nginn handiðnamaður, enginn verzl-
únarmaður og enginn d.iglaunamaður.
Af emkættismönnum sje 9 prestar
(8 prestar og biskupinn), og ef presta-
skóla-kennarinn, sem er prestvígður
maður, sje talinn með, þá sjeu 10
menn á þingi (af 36) úr prestastjett-
inni. Hinir aðiir embættismenn á
þingi sje: 8 lögfræðingar, 4 skóla-
kennarar, 1 læknir og 2 starfsmenn í
þjónustu landsins (bankastjóri og
bókavörður). Dr. V. bendir á, að
þessi skipun alþingis sje öfug við það
sem ætti að vera, og erum vjer hoDum
ekki einasta samdóina um það, heldur
höldum J>ví fastlega fram, að það ætti
alls enginn maður að eiga sæti á J>ingi,
sem algerlega er launaður af lands-
fje, sízt af öllu sýslumenn og dóin
arar. í brezkum löndum og í Banda-
ríkjunam þykir svo hættulegt og ótil-
hlyðilegt að slíkir embættismenn sitji
4 löggjafarþingnm, að það er bannað
með lögum. í sumum brezkum fylkj-
um, t. d. hjer í Manitoba, er gengið
svo langt, að hvorki embættismenn
eða starfsmenn fylkisins eða sam-
bandsstjórnarinnar, er fá $600 eða
meir í árslaun af opinberu fje, hafa
einu sinni kosningarjett, hvað þá að
þeir sjeu kjörgengir. Dr. V. álitur
nú reyndar ekki mjög hættulegt, að
íslenzkir prestar sitji 4 þingi, af þvi
að þeir sjeu flestir bændur, og hags-
munir þeirra því svo samfljettaðir hag
bændassjettarinnar, og er þetta rjett
á litið. En hinsvegar finnst mönnum,
sem vanir eru orðnir siðvenjum meðal
enskumælandi þjóða (þar sem prestar
hinnar óháðu kirkju, sem náttúrlega
ekki hafa nein laun af landsfje, eru
aldrei kosnir á þing)> nijög óviðkunn-
anlegt og ótilhlyðilegt, að hafa fjölda
af prestum á alþingi íslands. í rit
gerðinni er og skyrsla sem s/uir, að
útgjöld íslands fyrir fjárhags-tíma
bilið 1896 til 1897 (tvö ár), hafi verið
1,212,000 krónur, og að af þessari
upphæð gangi um § partartil embætt-
ismanna (í laun, eptirlaun, til stofnana
til að mennta embættismanua efni, o.
fl.), en að eins um ^ til almennra
landsþarfa, þ. e. til samgangna, al-
þingis-kostnaðar, til eflingar sjáfar-
útvegi o. fl. þessháttar. Uppbæðin,
sem embættismanna-flokkurinn fái,
samsvari þannig þingmanna-tölunni
úr honum. Detta mundi þykja óþol-
andi landsbúskapur hjá enskumælandi
þjóðum. Dr. V. álítur að vísu bezt,
að enginn embættismaður sæti á al-
þingi, eins og sje í þeim löndum, sem
mestum þroska hafi náð í stjórnmál
um, en honum virðist, að eins og nú
hagi til á íslandi, þó slíkt fyrirkomu-
lag sje óhafandi, að ekki verði hjá því
komist, sem stendur, án þess að til
stórra vandræða horfði, að einmitt
meiri hluti þingmanna sje úr embætt-
ismannaflokknum. Ástæðan fyrir
þessari ályktan sje sú, að í þessum
flokki ainum sje völ á nægilega mörg-
um mönnum, sem hafi svo mikla
menntun og þekkingu, að þeir geti
fyllt þingsætin nokkurn veginn við-
unanlega. 1 hinum flokkunum öllum
sjeu þeir svo nauða fáir, sem hafi aflað
sjer svo miki’lar þekkingar, að þeir
sjeu færir um að taka sjálfstæðan þátt
í löggjöf landsins, án þess að njóta
aðstoðar og leiðbeiningar embættis-
manna. Dr. V. vill því bíða með að
breyta skipun alþingis (þ. e. fækka
embættismönnum, en koma að fleiri
mönnum af hinum stjettunum) þang-
að til að búið sje að umhverfa hinni nú-
verandi stefnu í menntamálum þjóðar-
innar og mennta hinar stjettimar betur.
Um þetta atriði erum vjer dr. V. alger-
lega ósarndóma. Fyrst og fremst verð-
ur menntamála-stefnunni aldrei breytt
til muna, frá því sem nú er, fyr en
embættismanna-flokkurinn er orðinn í
miklum minnihluta á þingi, og svo er
alls ekki nauðsynlegt, að allir J>ing-
menn úr flokki bæDda, sjómanna,
veizlunarmanna og iðnaðarmanna sje
menntaðir. t>að er nóg að þeir hafi
heilbrigða skynsemi. En það, sem
þingmenn þessara flokka þurfa, er
einn gáfumaður, allvel menntaður,
hygginn, praktiskur, einbeittur, og,
umfram allt, þeim trúr leiðtogi. Slíka
leiðtoga hafa flokkar 4 þingum ann-
arsstaðar, og þegar flokkurinn er bú-
inn að koma sjer saman um stefnu á
prívat fundum, þá kemur leiðtoginn
málinu 1 hið rjetta frumvarpsform
(nýtur opt aðstoðar óháðra, æfðra lög-
fræðinga til þess), og svo er að eins
um að gera, að flokkurinn greiði ein
dregið atkvæði með málinu, þegar
það kemur inn á þing. Atkvæði
Ómenntaðs eða lítt menntaðs bónda,
sjómanns, verzlunarmanns eða iðnað-
armanns hefur allt einsmikla þýðingu
eins og atkvæði háskólagengins lög-
fræðings, dómara eða biskups. £>að
er ekki nauðsynlegt, að hver einasti
maður þenji sig með ræðuhaldi í þing-
salnum. til að gera grein fyrir skoð-
un sinni. Meira að segja, mikið af
slíkum ræðum er óþarfi—að eins til
að lengja þingtíðindin. Dað er nóg,
að allir í flokknum láti í ljósi skoðun
sínavá utanþings-fundi (privat fundi),
flokkurinn komi sjer saman um stefn-
una og aðal-atriðin i hverju máb, og
svo tali að eins leiðtoginn og einn
eða fleiri af færustu mönnum tiokks
ins fyrir málinu í opnu þingi. Uing-
menn ættu auðvitað að vera kosnir
upp á einhverja vissa aðal-stefnu, sem
fulltrúar þeirra stjetta, er saman geta
unnið á þingi, koma sjer saman um,
svo lítið spursmál gæti orðið um, að
þeir fylgdust að í málum þegar á
þing kæmi. Ef bændastjettin ein á
íslandi beitti sjer, gæti hún ráðið öll-
um lögum og lofum í þinginu, þar
eð hún gæti komið að allra þing-
manna. E>að er ótrulegt, að hin
fjölmennasta stjett í landinu eigi eng-
an manu í sínum flokki, sem hæfur
væri fyrir leiðtoga. l>etta fyrirkomu-
lag, sem vjer höfum bent 4, er fyrir-
komulagið er tíðkast meðal þeirra
þjóða, sem lengst eru komnar í stjórc-
málum. Sumir látast vera htæddir
við ákveðna flokkaskipting, en reynzl-
an er búin að sina að það er eini
vegurinn til að koma fram stórum
breytÍDgum í landsmálum á stuttum
tíma. Með gamla fyrirkomulaginu
eyðist tlmi og kraptar í óþarfa vafn-
inga og þras. £>eir sem mæla á móti
sllkri flokkaskipting—og oss virðist
það andinn í einu ísl. blaðinu—eru
þess vegna ekki búnir að fá nóga
þekkingu og þroska hvað snertirpóli
tík, eða þeir vilja dreifa afli þings og
þjóðar í einhverju eigingjörnu augna-
miði. Dr. Y. heldur því enn fremur
fram í ritgerðinni, að alþing ætti að
halda i 4 mánuði, annaðhvort ár, í
staðinn fyrir 2 mánuði, eins og nú á
sjer stað, og að þingið ætti að halda
á vetrum (standa már.uðina nóv., des.,
jan. og febr.) í staðinn fyrir að það
er nú háð á sumrum. Uetta er mjög
skynsamleg tillaga, og kostnaðurinn
ykist ekki tiltölulega mikið, en til
þessa þarf grundvallarlaga-breytingu,
sem erfitt mun að fá. Ef flokkur eða
flokkar mynduðust, og ynnu á þann
hátt er vjer höfum bent á, þá gengju
mál miklu greiðar en nú er, og þá
myndi 2 mánaða þing afkasta eins
miklu og 4 mánaða þing, og auka-
kostnaðurinn sparast. I>að, sem tefur
fyrir málum á þingi, er það, hvað illa
undirbúin þau koma og hinar óendan-
legu, upptuggnings-ræður þingmanna
—bæði lærðra og leikra—um öll niál,
hvort sem þeir bera nokkurt skyn á
þau eða ekki, og hvort sem þeir geta
talað svo nokkur mynd sje á eða ekki.
—Dr. V. heldur því fram, að nauð-
synlegt sje að fækka einbættismönn-
um á ísl. og er það hverju orði sann-
ara, enda höfum vjer áður látið þá
skoðun í ljósi í blaði voru. En þetta
mun einnig hægra sagt en gert, eink-
um sökum mótspyrnu þeirrar, rr
datiska stjórnin royndi veita því máli.
—í sambandi við fækkun embætta
minnist dr. V. á umbætur á samgöng-
um og atvinnuvegum, og getur þess,
að rútnlega þrítugasti hver maður í
landinu sje sveitlægur þurfamaður.
JÞetta álítum vjer að hljóti að vera
rangt, því eptir skýrslum í stjórn-
artíðindum Islands voru miklu
Ileiri a sveit árin 1872 til 1889 að
meðaltali, eða um 18. hver maður á
landinu (flest 1872 til ’75, nefnil. 15.
hver maður, minnst 1881 til ’85, eða
25. hver maður). Uessi grein ritstj.
Eimr. er annars sjerlega eptirtekta-
verð og fróðleg, og nær yfir meir en
12 bls., svo það má nærri geta,
að þessi útdráttur er minnst af
öllu, sem í henni er. Hún er mjög
berorð og einarðlega rituð, og ekki
ólíklegt að einhverjum þyki höggvið
nærri sjer—einkum vissum „þjóð-
frelsis-postulum“, sem í raun og veru
j eru römmustu apturhaldsmenn og að-
eins þjóðfrelsis skúmar. Vjer vonum,
að allir lesi ritgerðina vandlegn, því
hún er sannarlega þess verð.
Næst er skáldsaga, eptir sjera
Jónas Jónasson, „Eiður“, er uær ylir
24 bls. Sagan er meðal annais um
tvo menn, sem keyptir eru til að
fremja meinsæri, og sturUst aunar
þeirra svo útaf því, að lianu fyrirfer
sjer. Ymsar lýsingar og samtöl I sög-
unni er mjög heppilegt, en býsna
óljóst er hvað eiginlega á að \era
lærdómurinn (the tnoral) I sögunni.
t>á er niðurlag af æfisögum liinna
frægu skálda Goethe og Schilleis
(eptir Steingrím Thorsteiusson) með
mynduin af þeim, Agetlega rit ið,
um 7 bls.
t>ar næst er langt kvæði, liðugar
5 bls. „Hringsjá“, (hrynhenda send
Valdimari Briem 11. nóv. 1895), eptir
sjera Matth. Jochutnson, afbragðs-
vel ort.
I>á kemur sú ritgerðin er Yestur-
ísl. mun vera mest forvitni á að les>>,
nefnil. ferðasaga dr. Valtýs hingað
til landsins síðastliðið suœar, álit hans
um ástand og framtíðarhorfur íslend-
inga hjer, o. s. frv., með mycd af
íbúðarhúsi eins bÓDdans I Argyle-
byggð og myndum af ýmsum vjeluin
og verkfærum, sem hjer er notað við
jarðyrkju og heyskap. Dr. V. nefnir
ritgerð þessa, sem er 21 bls, „Frá
Vesturheimi“. Vjer roinnumst sjer-
staklega á ritgerð þessa og prentum
dálitla útdrætti úr henni á öðrum
stað í blaðinu, svo vjer förum ekki
fleiri orðum um hana hjer.
Síðast er „íslenzk hringsjá“
(6 bls ), ritdómar um ýmsar bækur og
rit, er sendar hafa verið Eimr. nefnil.
„Tíraarit kaupfjelaganua“ fyrir 1896;
„Arbók hins ísl. Fornleifafjelags“,
fyrir árið 1896; „Söngkennslubók
fyrir byrjendur“ (I—V eptir Jónas
Helgason, Iívík 1887—’96); „Æfing-
ar I rjettun fyrir börn“, Rvík 1896;
„Umbætur á læknaskipun landsins“
(eptir Guðm. læknir Björnsson, 1896);
„Þáttur úr sögu íslands á síðari
helajingi 16. aldar'1 (eptir sjera t>or
kel Bjarnason); „Fiskiveiðar útleudra
hjer við land á síðustu árum“ (eptir
Bjarna Sæmundsson); „Bókasafn al-
þýðu“, 1. bindi (þyrnar, kvæði £>orst.
Erlingssonar; „Ensk íslenzk Orða-
bók“ (eptir G. F. Zoega, 1896); , Á-
grip af náttúrusögu fyrir barnaskóla
(eptir Bjarna Sæmundsson Khöfn
1806). Á hringsjá þessa er ónauð-
synlegt að minnast að öðru cn þvl, að
hún gefur all-greinilega hugmynd utn
hverskonar bók eða lit hvað um sig
er. En þó vildum vjer taka fram,
viðvíkjandi ritdórianum um orðabók
Zoega, að vjer efumst mjög um, að
orðið lundir hafi nokkurn tíma verið
viðhaf um það sem Bretar nefna
sirloin, en vjer getum skilið að það
hafi verið viðhaft um tenderloin, orð,
sem annars vantar I bókina.
é
431
Gundy var, þá mundu allar kringumstæður viðvíkj-
andi skilminga-leik þeirra breytast. Ef þessi mað-
Ur vissi, að Ratt Gundy væri hinn heitt elskaði mág-
ur lafði Scardale,* þá yrði sannarlega orfitt að segja
tyrir, hve tnikilli eymd og armæðu hann gæti komið
stað.
Svarið kom hjá honum eptir augnabliks þögn
°g þungt andartak.
„Jeg veit það ekki“, sagði Bostock. „Dað er
f*inn eini þráður I allri sögunni, sem mjer hefur ekki
tekist að festa hendur 4. En jeg skal klófesta hann
^ka áður en lýkur“.
B’idelia dró nú langan, þungan andardrátt, ljett-
andi og svalandi andardrátt. Hún óttaðist Bostock
fikki hið allra minnsta, ef hann vissi þotta ekki.
„Álitið þjer“, sagði hún, „að þessi inaður, þessi
Hatt Gundy, hafi myrt Set Chickering, og sje höf-
undur árásarinnar á Mr. Aspon?“
„Jeg álít, að Ratt Gundy sje höfundur og
^t'atamaður að því öllu saman. Jeg álít, að hann
l'afi farið til Suður-Ameríku í þeiin tilgangi að vera
ukki viðstaddur, |>egar ráðstafanirnar voru gerðar
Dðvlkjandi þesum demantanáma-málum, þrátt fyrir
Wð þótt hann sjálfur I upphafi stingi uppá, að ráð-
stafanirnar yið u gerðar“.
„Hvernig vitið J>jer það“, spurði Fidella.
„B’aðir minn sagði mjer það—faðir ininn skrif-
mjer það“, sagði hann I lágum, djúpum róm,
Cli>s og hann baöri lotningu fyrir nafni og minningu
m
fannst myrtur. Hann stóð hjá líki hins myrta manns.
I>að var haun sjálfur, sem gerði lögregluliðinu að-
vart um morðið."
„Er liklegt, að morðingi gerði slíkt“, spurði
Fidelia.
„Já, það mundi hann sjálfsagt gera—slíkur
morðingi—morðingi, sem hefði tekið sjer fyrir hend-
ur að koma fram yfirlögðu áformi", sagði Bostock.
„Það er einmitt það, sem hann mundi gera—hinn
beinasti vegur sem unnt væri að fara til þess, að
lciða grun manna burt frá sjálfum sjer“.
„En hann var grunaður, þessi Ratt Gundy, var
liann það ekki?“ spurði Fidelia.
„Hann var grunaður; en það varð ekkert úr
þeim grun, allt vegna þess að það var hann sjálfur,
sem gerði lögregluliðinu aðvart um morð. Hann
hefði verið settur I varðhald, ef hann hefði ekki gert
það; hann hefði verið dreginu fyrir lög og dóm^ ef
hann hofði ekki gert það; og hann hefði orðið sannur
að sök og hengdur, ef hann hefði ekki gert það“.
Áköf geðshræring skein út úr augum Blands um
leið og hann sagði þetta. B’idelia tók eptir því, og
hún mundi eptir hvað opt lienni hafði dottið 1 hug,
þó nokkuð óljóslega, að hið sviplausa augnaráð pró-
fessor Bostocks kæmi af því, að hann bældi niður
með valdi og ásettu ráði eld þann, er að öðrum kosti
mundi hafa brunnið úr augum hans.
„Detta er voðalegt", sagði Fidelia; og hún fann
I sannleika æ meira og meira til þess, hve voðalegt
„Já, um yður, náttúilega“, svaraði hann Og
bældi niður geðshræringu sína. „Utn yður, náttúr-
lega. Jeg hef elskað yður frá þeim degi, að jeg sá
yður f fyrsta skipti".
„En þjer vilduð ekki bera traust til mín, Mr—■
Jafet Bland?"
Dökkva andlitið hans varð sótrautt um eitt
augnablik, þegar hann heyrði nafuið. Hún starðj
fast á hann með tindrandi augum. Hún lagði alla
sálar-krapta sína fram til, að yfirbuga hann—að
temja hann, fá vald yfir honum, og komast að leynd-
armáli hans, hvað svo sem það væri.
„Hvernig fór yður að detta I hug, að jeg sje
Jafet Bland?" sagði Bostock.
„Hvernig? Hvernig fer maður að fáhinn rjetta
innblástur? Af þvl ímynda jeg mjer, að slíkur inn-
blástur er veittur manni af æðra valdi, sem gerir það
til góðs. Jeg veit, að þjer eruð Jafet Bland. Segið
að þjer sjeuð það ekki, ef þjer (>orið“.
„Jeg er Jafet Bland-4, sagði Bostock. „Jeg
ætlaði mjer að segja yður allt, fyr eða síðar".
„Ef þjer hefðuð þekkt kvennfólk liið allra
minnsta, þá inunduð þjer hafa sagt mjer það fyr, en
ekki síðar“, sagði Fidelia. „Djcr hafið ekki sagt
mjer neitt. Jeg hef getið mjer alltsaman þetta til,
og dregið það allt út úr yður. Jeg hef sigrað yður
I þessum skilminga-leik, prófessor Bostock".
„Dað hafið þjer gert“, sagði hann. „Djor mund-
uð sigrað mig i hverju scm væri. Jeg elska yður