Lögberg - 19.08.1897, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 19. ÁGUST 18U7.
GefiS út aS 148 PrincessSt., Winnipeg, Man.
at Thf. Lögbero Print’g & Publising Co’y
(Incorporated May 27,1890),
Ritstjóri (Editor): Sigtr. Jónasson.
Business Manager: B. T. Björnson.
A iir I r : Smá-anglýsinpar í citt skipti 25c
yrir 30 ord eda 1 þml. dálkslengdar, 75 cts nm mán-
uJiun. Á stœrri auglýaingnm, eða auglýsinguinum
lengri tíma, afslúttur eptir samningi.
ftúsf a Ja-Mli i |»i i kaupenda verdur ad tilkynna
Hkriflega og geta um fyrverand’ bústad jafnframt.
Utanáskript til afgreiJslustofu blaðsins er:
Tlie ftLtiK Irinfir.g A Publihli. Co
P. O.Box 585
Winnipeg, Man.
Utanáskripjttil ritstjórans er:
Editor I.ftgbcrg,
P ‘O. Box 5 859
Winuipeg, Man.
__ Samkvæmt landslögum er uppsögn kanpenda á
»irtðiógild,neina hannsje skaldlaus, þegar hann seg
irupp.—Kf kaupandi, sem er í skuld við blaðid flytu
vlstferlum, án þess aó tilkynna heiniilaskiptin, þá er
þad fyrir dómstólunum álitin sýnileg sönnum fyrr
prettvísum tilgangi.
— FIMMTPDiÖIHN lí). ÁÖÍTST 1897 —
StjórDarsUrár-málið á al-
pingi Islands.
Eins og lesendur vorir hafa sjeö
al’ íslands-frjetturn í síðustu blöðurn
L igbergs, komst stjörnarskrár-málið
ian á þiug í nýrri mynd nú í sumar.
þau gögn, or vjer höfðum fyrir
hendi um þetta mál þangað til Is-
lands-póstur kom í fyrradag, voru
svo ófullkomin, að vjer vilduin ekki
fara neitt verulega út í rnálið fyr
en nú.
það er þá fyrst, að dr. Valtýr
Guðmundsson (þingm. fyrir Vcst-
mannaeyjar) lagði spánýtt frumvarp
fyrir þingið, til breytingar á stjórn-
arskrá íslands, og hljóðar það sem
fylgir:
„FRUMVABP TIL STJÓKNAIÍSKIPUNAR-
LAGA
um breytingar á stjórnarskrá um hin
sjerstaklegu málcfni íslands, 5. janúar
1874. Flutningsm. Vallýr Guðmunda-
son.
í stjórnarskrá um hin sjerslöku
málefni íslandS, 5. janúar 1874, breyt-
ist 3., 25., 34. og 61. gr. ftsamt 2. á-
kvörðun um stundarsakir sem bjer
segir:
1. gr. 3. grein orðis svo: í þeim
málefnum, sem getið er í fyrra lið 1.
gr., ber ráðgjafinn ábyrgð á stjórnar-
skránni. Alyingi kemur fyrir sitt
leyti ftbyrgð fram á licndur ráðgjafan-
um eptir þeim reglum, sem nákvaem-
logar verður skipað fyrir um með lög-
um.
2. gr. 1. liður 25. gr. orðist svo:
Fyrir hvert reglulegt alþing, undir
eins og það er saman komið, skal
Jeggja frumvarp til fjárlaga fyrír ís-
land fyrir tveggja ára fjárhagstíma-
bilið, fem í hönd fer. Með tekjunum
skal telja baeði bið fasta tillag og auka-
tillagið, sem samkvæmt. lögum um
hina stjórnarlégu stöðu íslands í rík-
inu, 2. jan, 187), 5. gr., sbr. 6. gr., er
greitt úr hiuum alinenna ríkissjóði til
binna sjerstaklegu gjalda íslands, þó
þannig, að groiða skuli fyrirfram af
tillagi þessu útgjöldin til liinnar æðstu
innlendu stjórnar íslarids, eins og
þau verða ákveðin af konanginum.
3. gr. 34. pr. orðist svo: Ráð-
gjafanum fyrir ívland skal heimilt
vegna ambættisstÖðu sinnar að sitja
á alþingi, og á hann rjett á að taka
þátt í umraeðutimn eins opt og hann
vill, en gæta verður liann þiugskapa.
Ráðgjafinn getur eiunig veitt
öðrum inanni umboð til að vera á
þingi við hlið sjer og láta því í tje
skýrslur þær, er virðast nauðsynlegar.
1 forföllum ráðgjafa má veita öðruin
umboð til þess að sernja við þingið.
Atkvæðisrjett hefur ráðgjafinn
eða sá, sem kemur í hans stað, því að
eins, að þeir sjeu jafnframt alþingis-
menn.
4. gr. 2. málsgr. 61. greinar orð-
ist svo: Nái uppástungan um breyt-
ingu á stjórnarskránni samþykki
beggja þingdeildanna, og viljistjórn-
in styðja málið, skal Íeysa alþingi
upp og stofna til almennra kosninga
af nýju.
5. gr. 2. ákvörðun um stundar-
sakir orðist svo: £>angað til lög þau,
er getið er í 3. gr., koma út, skal
bæstirjettur ríkisins dæma mál þau,
er alþingi höfðar á bendur ráðgjafan-
um fyrir ísland, eptir þeim tnálsfærslu-
reglum, sem gilda við tjeðau rjett“.
Landshöfðingi skýrði þingiuu frá,
að bann hefði umboð frá dönsku
stjórninni til að segja, að hún myndi
samþykkja frumvarp er færi í sömu
átt og þette frumvarp dr. Valtýs,
en bæði hann og margir þingmenn
mæltu á móti frumvarpinu, og er
enginn vafi á, að þeir ætluðu að
drepa frumvarpið þegar í byrjun —
ætluðu ekki að lofa því svo mikið
sem komast í nefnd. En þó varð
það ofan á, að frumvarpið marðist í
7 manna nefnd við atkvæðagreiðslu,
og voru í nefndinni, auk Hutnings-
mannsins (dr. Valtýs): Klemens
Jónsson sýslum., Benedikt Sveins-
son fyrrum sýslum., Skúli Thorodd-
sen fyrrum sýslum., Pjetur Jónsson
(frá Gautl.), Guðl. Guðmundsson
sýslum. og Sigurður Gunnarsson
prófastur.
Hvað nefndin ræddi um málið er
ekki lýðum Ijóst, cn loks lagði hún
fram fyrir þingið skýrslu sína, og
var málið þá kornið í það liorf, að
öll nefndin, að undanskilduin dr.
Valtýr, hafði komið sjcr sarnan um
alveg uýtt frumvarp, er kæmi í stað
frumvarps dr. Valtýs, og hljóðar það
sem fylgir:
„1. gr. í 1. gr. bætast við fyrri máls-
lið þessi orð: Lög þau og stjóroar-
athafnir, er suerta sjerstök málefni
íslands, skulu ekki borfU upp í hinu
danska iíkisráði, eða lögð undir at-
kvæði þess.
2. gr. 2. gr. orðist svo: Konungur
befur hið æzta vald yfir öllum hinum
sjerstöku málefnum íslands, með þeim
takmörkunum, sem settar eru í stjórn-
arskrá þessari, og lætur ráðgjafa fyrir
ísland framkvæma það. Ráðgjafinn
fyrir ísland má eigi hafa önnur stjórn-
arstörf á hendi, og verður að skilja og
tala íslenzka tungu.
Ilið æzta vald innan lands á íslaridi
skal á ábyrgð ráðgjafans fengið í
liendur laudsböfðingja, sem konungur
skipar, og hefur aðsetur sitt á íslandi.
Konungur ákveðnr verksvið lands-
böfðingja.
3. gr. 3. gr. orðist svo: Ráðgjafinn
ber ábyrgð á stjórnarathöfninni Kon-
ungur eða neðri deild alþingis geta
kært ráðgjafann fyrir embættisrekstur
hans eptir þeim roglum, er nánar
verður skipað fyrir um með lögum.
4. gr. 1. liður 25. gr. orðist svo:
Fyrir hvert rcglulegt alþingi, undir
eins og það er saman komið, skal
leggja frumvarp til fjárlaga fyrir ís-
land fyrir tveggja ára fjárhagstíma-
bilið, sem í hönd fer. Moð tekjunum
skal telja bæði hið fasta tillag og
aukatilbg'ið, sem samkvæmt lögutn
um hina stjórnarlegu stöðu fslands í
ríkinu 2. jan. 1871, 5. gr. sbr. 6. gr.,
er greitt úr liinum almenna ríkissjóði
til hinna sjerstaklegu gjalda íslands,
þó þanuig, að grciða skuli fyrirfratn
af tillagi þessu útgjöldin til hinnar
æztu inBlendu stjórnar íslands, eins
og þau verða ákveðin af konunginuro.
5. gr. 34. gr., orðist svo: Ráðgjaf-
inn fyrir íslanð á samkvæmt embætt-
isstöðu sinni sæti á alþiugi, og á iiaun
rjett á að taka þátt I umræðunum,
eins opt og hann vill, en gæta verður
liann þingskapa. Nú er sjúkdómur
eða önnur slík forföll því til fyrir-
stöðu, að ráðgjafinn geti mætt á al-
þingi, og má hann þá veita öðrum
manni umboð til þess að mæta þar á
sína ábyrgð, en að öðrum kosti inætir
landshöfðinginn á ábyrgð ráðgjafans.
Atkvæðisrjett hefur ráðgjafinn, eða
sá, sem ketnur í hans stað, því að eins,
að þeir sjeu jafnframt alþingismenn.
6 gr. 2. ákvörðun um stundarsakir
orðist svo: Þangað til lög þan, er
getið er um 13. gr., koma út, skal
hæstirjettur ríkisins dæma mál þau,
er konuögur eða neðri deild alþingis
liöfðar á bendur ráðgjafanuin fyrir ís-
land út af ornbættisfærslu bans, eptir
þeim málfærslurcglum, sem gilda við
tjeðan rjett“.
þegar málið nú kom fyrir þingið
í þessari mynd, tók dr. Vallýr fruni-
varp sitt aptur, því liann sagðist
vera frumvarpi meirihlutans sam-
þykkur í flestum greinum þess, en
ætlaði að herjast á móti þeim atrið-
um í frumvarpi meirihlutans, sem
hann áliti að eyðilegði það hjá
dönsku stjórninni, Svo kom það
fyrir í þinginu, sem fágætt mun eða
einsdæmi í nokkru þingi sem nefnist
löggefandi, og getum vjer ekki
skýrt það hetur á annan hátt en
með því, að prenta eptirfylgjandi
ritstjórnargrein úr „fsafold,“ sem
meðritstjóri blaðsins (fyrrum ritstj.
Lögbergs) Einar Hjörleifsson vafa-
laust hefur ritað. Greinin hljóðar
svo:
„HRAKFÖRIN.
Jafn-skopleg hrakför, eins og Bon.
Sveinsson varð fyrir I neðri deild á
laugardaginn var, er með öllu dæma-
laus í þingsögu vorri.
Stjórnarskrármálið var þar til
framhalds 1. uniræðu. Klemetis Jóns-
son var frainsögum. meirihluta nefnd-
arinnar, og talaði stillilega. Hann
sýndi fram á, að 3 vegir hefðu verið
fyrir nefndina, eptir að bún hefði ver-
ið komin að þeirri niðurstö^u, að nún
gæti ekki aðbyllzt frv. dr. Valtýs
Guðmundssonar. Einn liofði verið
sá, að taka upp landsstjórnar-fruni-
varpið gamla, som nefndin hefði okki
sjeð sjer fært. Sá annar, að leggja
alveg árar í bát, sern ekki hefði þótt
tiltækilegt. Þriðji vegurinn hefði
verið miðlunarvegur, sem gæti dregið
til samkomulags við stjórriina; með
því að stjórnin hefði nú komið lengra
til móts við oss en nolrkru sinni áður,
þá hefði nefndin aðhyllst þann veg,
og lagt tillögur landsh. við stjórnina
til grundvallar. Aðal-atriðið væri að
fá rfiðgjafa vorn út úr ríkísrfiðinu, og
einmitt af því, að stjórnin hefði hald-
ið svo fast í setu hans þar, hefði þótt
sjerstök þörf að setja iun í frv. það
ákvæði, að hann skyldi ekki þar vera.
Enda enginn annar vegur til að út
kljá þá deilu, því að ekki inundí
vænlegt að höfða mál gegn ráðgjaf-
anum út af því atriði.
Engir aðrir vildu ræða niálið.
Að eins gat dr. Valtýr Guðmundsson
þess, að samkvæmt ytirlýsing sinni í
nefndarálitinu tæki hann frv. sitt
aptur.
Nú átti að fara að ganga til at-
kvæða um það, hvort frv. nefndarinn-
ar skyldi ganga til 2. umræðu.
Þá varð atburður setn ölluin mun
koma mjög á óvart. Benedikt Sveins-
son stóð upp og kvaðst, samkvæmt
þeitn rjetti, sem þingsköp heimiluðu
sjer, taka upp frumv. V. G., gera það
aðsfnu frumvarpi.
Hlátur nokkur vurð nú í deild«
inni og ókyrrleiki. Það leyndi sjor
ekki, að þingmönnum þótti nokkuð
kynlegt atferli þingmanns Norður-
þingeyinga. En anðvitað áttuðu þeir
sig bráðlega á því, að þetta var gert í
því skini einu, að geta hælst um á
eptir yfir þvf, að fruinv. V G. hefði
verið fellt.
Forseti beið við ofurlitla stund,
en enginn tók til máls. Þá sagði
hann að gengið j rði til atkvæða utn
þetta frv., sem Ben. Sveinsson nú var
orðinn flntningsmaður að. Ymprað
var á, að frestá atkvæðagreiðsluuni,
með þvf að málið liorfði nú við á
nokkuð annan ?eg en áður. Eu for-
seta þótti sú ósk koma of seint.
Jafnframt gat hann þess, að komið
befði fram beiðni frá nokkrum þing-
mönnum um, að uafnakall skyldi við
haft.
Ben. Sveinsson var þá fyrstur
spurður, hvort haun greiddi atkvæði
með því, að frumvarpið, lians eigin
fruravarp, gengi til 2. umræðu. Hann
sagði ,,nei“. og svo neitaði hver af
öðrum, þaugað til komið var að Guðl.
Guðinundssyui. Ilann kvaðst ekki
greiða atkvæði. Forseli spurði urn
ástæður.
Þingmaðuriun tilfærði þær á-
stæður, að eptir að hann hefði heyrt
flutningí manninn greiða atkvæði móti
sínu eigin írumvarpi, væri það aug-
jjóst, að hann væri að gera gabb að
þinginu, og kvaðst telja það ósam-
bobið virðiugu sinni sein þingmannf,
að láta hafa atkvæði sitt á svo ósæmi-
legan liátt að skotspæni.
Forseti spurði þá, hvort deildin
tæki þessar afsakanir gildar.
Það var samþykkt með ölluin
þorra atkvæða. Meðal þeirra, sem
samþykktu að taka þær gildar, var
Ben. Sveinsson sjálfur!
Nú fór hver eptir annan, 9 sam-
tals, að svara: „greiði ekki atkvæði“,
og allir tilfærðu þeir söinu ástæður
sem þingmaðu* VesturSkaptfellinga,
að tveiinur undanteknum, Jóni Jóns-
syni þm. Eyfirðinga og Tr. Gunnars-
syni Þeir kváðust hafa veriðginntir
til að skrifa uadir nafnakallsbeiðnina
— liöíðu vitanlega óskað nafnakalls,
ef V'. G. tæki frinnvarp sitt aptur, en
ekkidottið í hug, að frumvarpið yrði
flutt af mótstöðumanni þess, til þess
að hafa þingið’ að gabbi. Ástæður
þeirra voru lfkar teknar gildar. Hinir
6, sem neituðu að greiða atkvæði, uf
sörnu ástæðu sem Guðl. Guðm., voru
Jens Pálsson, Jón Jensson, Jón Jóns-
son próf., Jón Þórarinsson, V. Guðm.
og Þórður Thbroddsen. Tveir voru
fjarverandi og hinir 12 sögðu „nei“.
En ýmsir þoirra, sein fyrst greiddu
atkvæði, gátu þess á eptir fundi, að
hefði þeim hugkvæmst ástæður Guðl.
Guðm., þá hefiTu þeir neitað að greiða
atkvæði.
IJvernig Ben. Sveinssyni var
innanbrjósts, líltum vjor auðvitað með
öllu ösagt, en vfst er um það, uð mik-
ið var brosað að þingmanni Norður-
Þingeyinga, meðan á fundinum stóð,
og þessa daga, sein liðnir eru sfðan,
hefur mönnum hætt við að fara að
að verða kýmileitir, hvenær sem á
bann hefur verið minnst. Ilrakförin
þykir svo kátleg — að ætla að fara
að skeyta skapi sínu á þennati hátt,
sem með öllu er dæmalaus, á frum-
varpi, sem samþingismaður hans hef-
ur tekið aptur í samkomulags og sam-
vinnu skini, og hafa það svo upp úr
110
henni litið á sjálfa sig f speglinum, og það var nóg
til þess að hún breytti fyrirætlan sinni.
„Mig undrarþað ekki,“ sagði hún í vanalegum
róm og stóð eins og myndastytta við arninn. „Jog
óska yður til hamingju. Jeg álít að hann sje....
laglegur maður.“
„Þjer álftið líka, að liann sje of góður handa
mjer,“ sagði Etta og hló ofurlítið. Það var einhver
hljómur í hlátrinum sem benti á, að hjegórnagirni
hennar væri særð og að hún stæði frammi fyrir konu,
sem væri göfugri en húu sjftlf.
„Nei,“ sagði Magga seinlega, og rakti eina æð
ina í marmaranum á arinhillunni með fingrinum.
„Ne—i, það er ekki rjett.“
Etta leit á bana. Það var fremur undarlegt, að
hún skyldi ekki spyrja Möggu hvað væri þá álit
hennar. Hún var ef til vill smeik’ við vissa brezka
hreinskilni, sem einkenndi hugsunarhátt og tal stúlku
þessarar. 1 staðinn fyrir að spyrja hana að þessu,
stóð Etta á fætur og geispaði, og má vera að geispi
þessi hafi ekki verið eðlilegur, en ef svo var, þfi var
hann góð eptirlíking af náttúrlegum geispa.
„Viljið þjer fá yður ögn af víni?“ sagði hún svo
við Möggu.
..Nei, þakka yður fyrir," sagði Magga.
„Eigum við þá ekki að fara að hátta?“ sagði
Etta.
„Það er bezt,“ sagði Magga,
Ílð
þeim, er vjer nefnum ,Victoriu-vagna“ á Englandi,
en rneð stærri hjólum.
Við hliðina á ökumanninum sat annar þjónn.
í opna vagninum sat að eins einn maður, Karl
Steinmetz.
Suða margra radda fylgdi honum eptir, þar sem
hann ók í gegnum þorpið, og kæfði skröltið í vagn-
inum og hófadynur hestanna hana ekki alveg niður.
Suðan var bölliænir. Karl Steinmetz heyrði það
glöggt. Það koin kynlegt bros á varir hans, undir
hinu mikla, gráa ylirskeggi, og undarlegur svipur á
andlit hans.
Þorpstjórinn, sem stóð enn í búðardyruuum, sá
brosið. Hann bóf upp rödd sína með nábúum sínurn
og bölvaði. Um leiðog Steinmetz fór fram hjá hon-
um, rykkti hann ögn með höfðiuu í áttina til kastal-
ans. Rykkur þessi gat hafa orsakast af ójöfnu á
veginum, en bann gat líka vorið bending til þorp-
stjóran8 að koma til kastalans. Hið hvassa, magra
andlit Michaels Iioon sýndi engan rott um, að hann
skildi bondinguna, og vagninn valltáfrain skröltandi
út úr hinu sýkta þorpi.
Tveimur klukkustundum seinna, þegar kol-
dimmt var orðið, fór -Juktur vagn, með tveimur log-
andi lömpum framan á, í gegnum þorpið, i áttina til
kastalans, og voru hestarnir á harða stökki.
„Það er prinzinn,“ sögðu bændurnir, þar sem
þeir húktu í lágu dyrunum á kofunum sínum. „Það
er prinzinn. Við þekkjum hestaklukkurnar hans—
Í14
landi. Fátæklingamir eru algerlega undir hæl hinna
ríku. Einhvern tíma mun (Jltinn drottna á Rúss-
landi, en ekki strax. Einhvern tíma munu bænd-
urnir á Rússlandi reisa upp einskonar ófrýnilega af-
liöfðunarvjel (guillotine), en samt ekki á vorum dög-
um. Það má þó vera, að oinhverjir af oss, sem
erum nú á unga aldri, lesum í elli vorri um stórkost-
lega umbylting á Rússlandi, sem franska byltingin
verður álitin óveruleg og viðburðalaus í samanburði
við. Hver veit? Þegar einni þjóð fer loks að fara
fram, þá er hinn andlegi vöxtur hennar stundum
skelfilega hraður.
En vjer erum að tala um Rússland eins og það
er nú,og um þorpið Osterno f Tver-umdæminu. Það
er aðgætandi, að Tver er ekki eitt af „hallæris“-um-
dæmunum; því að umdæmiþessi eru Volga fylkin—
Samara, Pensa, Voronish, Vintka og tylft af öðrurn
umdæmum. Nei! Tver er tilið menntað og
mogandi umdæmi, iniðdepill mikils iðnaðar.
Þorpið Osterno er byggt úr timbri. Ef í þvl
skyldi kvikna til rnuna í hvassviðri, þá mundi allt,
sem eptir yrði af því, verða fáeinir sviðnir raptar og
nokkrar ráðalaussr manneskjur. íbúar þorpsins
þekkja hættuna, sem þvf er búin af eldi, og hafa
búist við henni á sinn einkennilega hátt. í þorpinu
er eldslökkvifjelag. Sjerhver „sál“ hefur sitt ákveðna
pláss í því, sitt ákveðna verk, og það er ákveðið
hvað hún (sálin) á að leggja Iril—fötu, kaðal, stiga—•
og koma með ef eldur kemur upp. En enguin dett-