Lögberg - 28.02.1901, Blaðsíða 2

P--2
LOGBKRd, FIMTUDAQINN 28 FEBRUAR 1901.
Cr útlejfðinni.
Lengi hcfur það verið áforrn
mitt, að senda Lögbergi fáeinar líu
ur, til þess að lofa þeira* hinuni
ra >rgu, sem eg hef ekki haft tæki-
færi til að skrifast é við, að vita,
hv ernig mér liði. Hingað til hefur
ekki dugnaðurinn verið svo mikil),
að eg hafi komið því { verk. En ná
skal eg reyna að bæta ofurlítið ár
þessari hylskni minni.
Eins og mörgum er kunnugt,
hef eg ná dvalið um tveggja mén-
aða tíma.hér um bil, f bænum Battle
Creek, Mich., til að fá þar bót á þeim
heilsubresti, sem að mér hefur geng
ið um nokkur undanfarin ár og oft
og tíöum dregið ár mér dug og
kjark mjög tilfinnanlega. Battle
Creek er orðinn frægur bær. Ekki
fyrir neinn heimsfrægan bardaga,
S’m þar hafi verið háður, eins og
nafnið virðist benda til. Eg fdr að
spyrja mig fyrir, hvaða bardagi það
hefði eiginlega verið, sem gefið hefði
bænum nafn, því eg mundi ekki
eí'tir að hafa rekist á það í neinu,
sem eg hafði lesið. Var mér þá
sagt, af mjög fróðri konu og mcnt-
aðri, að viðburður sá, sem gefið
hefði bænum nafn, væri mjög ó-
rnerkilegur. Áður en þotta svæði
ríkisins bygðist hvttum mönnum,
sendi stjórnin landmælingaœenn,
eins og títt er, til að mæla þetta
svæði ríkisins mjög nákvæmlega.
þeir voru staddir við þennan læk;
höfðu skilið eftir öxi eina á afvikn-
urn stað og ætluðu að vitja hennar.
Sáu þeir þá, hvar Indíóni einn labb-
aði á stað með hana, hróðugur yfir
að hafa fundið svo góðan grip. En
mælingamönnunum var ekki um aö
missa öxiua.og réðust því á veslings
Indíánann, og má nærri geta hvern-
ig þau viðskifti hafi gengið. Af
þessnm merkilega bardaga vi<r svo
lækurinn látinn draga nafn og bær-
iun, sem þarna myndaðist löngu síð-
ar, var nefndur eftir læknum.
En bærinn á ekki frægð sína
að þakka neinum slíkum herskáum
viðburði. Hann hefur sjálfur skap
að sér frægð sína. það er ofurlít-
,11 kirkjuflokkur, sérstök deild
kristninnar, sem gjört hefur garð-
inn frægan. það eru hinir svo
nefndu „Sjöunda-dags Aðventistar".
þeir hafa gjört þennan litla bæ, sem
einungis hefur eitthvað tæp 20,000
íbáa, að höfuðstað sínum. þeir eru
tiltölulega lítill flokkur. Allsstaðar
annarsstaðar ber mjög lítið á þeim.
þess verður naumast vart, að þeir
séu til, þó einn og einn sé hingað og
þangað á stangli. En hér eru þeir,
nógu margir til að hafa gefið bæn-
um töluvert annan svip en aðrir
bæir í Bandaríkjunum hat'a, eink
um vesturhlutanum, þar sem þeir
eru nærri því einvaldir. Á laugar-
dögnm er þar straugs.'t.a helgibald,
blæjur fyrir öllMm gluggum og hin
mesta kyrð og spekt. En á sunnu-
dögum aftur hinn mesti hávaði og
gauragangur; þá eru þeir að keyra
vörur sínar fram og aftur. það ber
aldrei eins niikið á þeim og þá
Enda er nærri því eins og þeir hafi
gamsn af að brjóta þá sem allra
mest bág við heigisiði „heiðingjanna"
(Gentilee). En það nafn þóknast
þeim að gefa öllum öðrum, kristnum
og ekki kristnum. Sjálfir þykjast
þeir vera hinir einu, sem hafi nokk-
urn rétt til að kallast kristnir. í
bænum eiga þeir eignir miklar og
fallegar, sem fullkomiu von er til
að þeir séu hreyknir af. Musteri
bat'a þeir þar stórt og mikið, sem
sjálfsagt rámar um 2000 munns, ef
ekki mcira. þar hafa þeir guðs-
þjónustur sínar á laugardögum og'
skólrt, sem mjög eru sniðnir eftir
sunnudagsskólum heiðingjanna.
Prýðisvel virtist mér þessi kirkja
peirra vera sótt, bæði af eldri og
yngri, eiidn eru þeir taldirmjög trá-j
ræknir uienn og alvörugefni r. þeir.
Jittfa gott orð af öilum lýð, þykja
heiðarlegir menn í viðskiftum, en
þó nokkuð smámunasatnir. þeir
eru ágætir bnsiness-menn, enda eru
allar stofnanir þeirra t blóma. Hér
bafa þeir skólastofnanir sínar, „coll-
ege“ og prestaskóla. En frægasta
stofnunin er heilbrigðisstofnun sá,
sem Battle Creek Sanitarium nefn-
ist. Hán er orðin fræg nm öll
Bandaríkin, og töluvert kunnug á
ýmsum stöðura i Norðurálfunni.
IJ
i Læknirinn.sem veitt hefur henni for-
stöðu ná í 35 ár s?ðan hán var fyrst
byrjuð, heitir KelLogg, og er allra
manna Ötulastur. Stofnunin er að
öllu leyd hans verk. Fjöldi af fólki
sækir þangað ár öllum éttum. það
er lang stærsta og fiægasta þcss-
háttar stofnun i Bandaríkjunum eða
hefur verið það, fram að þessum
síðustu tfmum. APalatriðið við
þessa stofnun er matarhæfið. þar
er enginn maður látinn bragða kjöt
eða neina dýrafæðn. Með öllu móti
er reynt að koma svo miklum við-
bjóð, sem unt er, inn hjá þeim, sem
þangað sækja, við þvf að neyta kjöt-
metis. Ritninginer jafnvel síteruð,
og það er gjört að hróplegri synd að
deyða dýr og leggja þau sér til
munns. „Thou shalt not kill“ er
heimfært upp á þetta. Á hverju
mánudagskvöldi eru haldnir eins
konar fyrirlestrar um þessi efni af
dr. Kellogg sjálfcm. Eru þeir kall
aðir . question box“, því þá mega
allir leggja fram skriflegar spurn-
ingur, sem hann svo svarar eftir
sfnu höfði. Alt er reynt til að
gjöra það að eins konar tráaratriði,
að maðurinn skaði heilsu sína með
þvl, að leggja sér nokkuð annað til
munns en jarðarávexti. Lffið þar er
lfk&st brauðveizlunum gömlu, sem
eitt sinn tíðkuðust svo mikið í
Eyjafirði. Brauði í alls konarmynd-
um er þar staflað upp í stórum
hraukutn fyrir framan hvern mann,
og aldrei er borðað nema tvímælt.
Mikið af þessari brauðgjörð er
fundið upp af þeim sjálfum, og
kunna cngir það eftir að gjöra og
fáir að nefna. Sumt kalla þ'eir
Proteose, Browose og Granola.
Smjör og rjóma hafa þeir ekki ár
káairjólk eins og aðrir menn,
heldur úr bnetum af ýmsum teg-
undum. þeir, sem þar hafa verið
mikið, snúast flestir algjörlega á
þeirra mál um lengri eða skemri
tíma, að því er matarhæfi snertir.
þeir hætta að neyta almennrar
fæðu, hætta oft algjörlega við alla
matreiðslu í húsum sfnum, senda
eftir öllu til Battle Creek og flytja
það með sér hvert sem þeir fara,
þegar þeir eru á ferðalögum. Eg
bef talað við marga, sem hafa sagt
mér, að þeir hafi gjört þetta um svo
eða svo langan tfma. Af þessu má
ráða, hve stórkostlegt fyrirtækið er
og hve hugurinn er hár. Hugmynd-
in er, að gjöra almenna byltingu í
lifnaðarháttvun manna og leggja
landið undir sig algjörlega. Brauð-
tegundir þessar, sem þeir eru nú
íarnir að selja um alt land á þennan
hátt, hafa allar eitthvað til sfns á-
gætis. Einkuin það, að þær eru
bakaðar miklu betur en vanalega
gjörist. í stað þess sem brauð er
vanalega bakað einu sinni, eða mjöl-
ið látið soðna við einn hita, er það
þarna bakað þrisvar sinnum við
sterkan hita og meltingnnni með
því inóti gjört miklu léttara fyrir.
Ekki hefur þeim samt tekist
að sannfæra læknana hér i landi um
það, að þessi fæPa sé hollust fyrir
þá sem þjást af lélegri ineltingu.
Meir og meir eru þeir komnir að
þeirri niðurstöðu, að sá tilraun til
að lækna þesskonar sjákdóma sé
failure (mishepnuð), þvi hvað vel
sem korn og aðrir jarðarávextir séu
so^nir, sé lengur verið að melta þá
en til dæmis nautakjöt. Eg skal
ekkert fara frekar út í það, en að
eins geta þess, að svo fræg sem
þessi hcilhrigðisstofnun APventist
anha cr orðin og svo ínörguin sem
hún hcfur sjálfsagt hjálpað, liefur
henni ekki tekist að ávinna sér
hylli eða álit beztu læknanna í
landinu. Fyrst sögðu þeir ekki
neitt, álitu, að þetta væri tilraun,
sem vert væri að reyna til fulls.
Enda var farið miklu varlegar ár
garði en ná er gjört. Duglegir
læknar, bæði nær og fjær, kveða
nú orðið mjög skirt upp með það, að
þessi kenning só engin læknisfraði,
heldur öfgar einar, sem komi á stað
hættulegum ruglingi á hugmyndir
manna um gildi og hollustu fóður-
tegundanna.
þegar eg fór að heitnan vissi
eg ekki til, að nein önnnr heilbrigð-
isstofnun væri til í Battle Creek en
þessi. Og eDginn af þeim fróðu
mönnum, sem eg átti tal við, hafði
heyrt þess getið. En þessi stofnun
var orðin fræg og sá ýmugustur,
sein fróðustu læknar landsins kunna
að hafa á henni, öldungis ókunnug-
ur almenningi enn sem komið er.
Eg hafði tvent á móti þvf að leita
þangað. Fyrst það, að eg vissi, að
etofnunin var algjörlega i höndum
Aðventistanna, sem ir.ér hafa ávalt
fundist nokkuð þröngsýnir ogfrem-
ur lítinn andlegan skyldleika hafa
við flesta aðra menn; þar næst þetta
matarhæfi, sem eg oft hafði verið að
reyna, en aldrei gefist vel. Samt
lét eg það alt vega sem fys í huga
mfnum, og lagði af stað í drottins
nafni.
þegar eg svo kom hingað, sfðla
dags í köldu veðri, leið mér skolfing
i 11». Eg kom auga á mann á braut-
arstöðvunum með orðið „Sanitori-
um" letrað á húfuna, flýtti mér til
hans og bað hann að láta aka mén
þangað sem ftllra fyrst. Hann kem-
ur á augabragði með lokaðan vagn,
sem eg settist inn f, og við keyrðum
alt hvað af tók gegnum hæinn:
Eitt sinn hafði eg eitthvert hugboð
um, að ná væri eg að fara fram hjá
stofnuninni, sem eg einmitt ætlaði
á, þv( eg hafði séð mynd af henni.
En eg hélt að ökumaðurinn hlyti að
vita betur, og sagði ekki neitt.
Brátt nemur hann staðar fyrir fram-
an nýja og skrautlega byggingu, af-
arstóra, úr eintómu hnullunga-
grjóti. þangað fór hann. inn með
mig. Eg baðst eftir að fá að sjá
læknirinn, en mér var sagt, að hann
væri vant við kominn. Var mér
svo fylgt til herbergis, og sagt að
hvíla mig par um stund. Eg gat
ekki að því gjört, að eg var nokkuð
órólegur, því eg hafði einhverja ó-
ljósa hugmynd um, að eg væri kom-
inn á annan stað, en eg ætlaði mér.
Hugstiði mér samt, að e'g skyldi
ekki láta neitt á neinu bera fyrst
um sinn. Eg tók eftir þvf, að hér
var alt sp'nýtt, eins og húsið hefði
verið reist f gær. Eg leit í kringum
mig f herberginu, og man ekki til,
að eg hafi verið í annað skifti jafn-
foi vitinn. Eg lauk þar upp drag-
kistu skúífu ogfann þar bréfapappír
með nafni stofnunavinnar á: Phelps
Medical and Surgical Sanatorium,
þá var eg ekki lengur í nokkrum
vafa. Eg var kominn inn á alt
annan stað en þann, sem eg ætlaði
mér. Eg vissi, að forstöðumaðurinn
þar hét Kellogg, en ckki Phelpa, og
eg vissi, að það var ein af kreddun-
um, að engin meðöl væru þar gefin.
Ná fór eg að hugBa um, að þetta
dygði ekki. Eg yrði að fá að vita
eitthvað meira. Lagði þvf á stað
og fór að spyrja alla þá, sem eg hitti
og líklegir voru til að svara af viti.
Eg þori að segja, að eg hef aldrei
var þá ekki fullger. Læknirinn,
sem veitir henni forstöðu, heitir O.
S. Phelps. Hann er frá New York,
og hefur sjálfur haft þarslíkastofn-
un upp á eigin kostnað í 12 ár, en (
smærri stíl. þar fyrir utan hefur
hann verið i California nokkur ár,
en eÍDkum fékk hann injög raikið
orð á sig í New York fyrir, hve vel
lionum hepnaðist að lækna gigt-
veiki, meltingarleysi og taugnsják-
dóma. Aðal kenning hnns, að því
er matarhæfi sn-rtir,er að borða seni
mest kjöt, en sem minst af öðru,
þegar menn þjást af þe.ssum sják-
dómum. Nautakjöt álitur hann aö
auðveldara sé að melta en nokkura
aðru fæðu; það gefi líkamanum meiri
krafta, styrki taugarnar og bæti
blóðið betur en nokkuð annað. I
sex vikur hef eg ekki haft af ann-
ari fæðu að segja en hálf-hráu nauta-
kjöti. AS þeim liPnum fékk eg
eina sneið af toaat (brauPsneið, sem
er endurbökuð yfir eldi) með hverri
rn>'ltfð, og þótti mér það þá álíka
gott og börnunum laufabranð á jól-
unum á Islandi. Uppáhaldsréttur-
inn er svonefnd Sanatorium steak,
setu er saxað nautakjöt, allar ilíur
vandiega hreinsaðar úr þvf, og svo
steikt yfir glæðuin á grind (broiled).
Um þetta matarhæfi skal eg
lofa hverjum að dæma eins og hon-
um sýnist. En eftir því tók eg, að
þeim batnaði öllum bezt, sem höfðu
nógan viljans styrkleik til að halda
því átram eins lengi og fyrirskipað
var. Kona var þar ein, mentuð eg
gúfuð i bezta legi, sem þjáðst haffti
af gigt og meltingarleysi í 3 ár, svo
hán hafði legið rúmföst með sárum
þrautum og verið borin og flutt úr
einum stað i annan. Hún hafði
verið við þýzku böðin í Baden-Bad-
en, Carlabad og Wiesbad, í Saratoga,
New York, og Paeadena, Califor-
nia, f Ctifton Springs, Monnt Clem-
ens og ýmsum öðrum stöðum, og
eytt sex þúsund dollars, nærri þvi
aleigu sinni. Hán kom hingað (
ágúst, á undan öllum öðrum, á með-
an verið var aö smiða hásið og hef-
ur verið hér síðan. Ná er hún al-
gjörlega að ná heilsu sinni aftur,
gengur ná fullum fetum fram og
aftur, verðúr aldrei ilt af matnum
og er búin að fá góðan og hraust-
legan yfirlit. Hán er 67 ára göm-
ul, ein hin gáfaPasta og bezt ment-
aða kona, sem eg hef nokkurntíma
kynst. Hún þakkar bata sinn
meira matarhætínu en nokkiu öðru.
Lyfsali var þar einn frá Vestur-
Indfurn, Barbadoes. Hann hafði
verið heilt ár (12 mánuði) f Aðvent-
ista-stofnuninni, og i 9 mánuði gekk
hann þangað þar á eftir og fylgdi
öilum reglum þeirra, tók böð og
rafmagn á hverjum degi, og lét
ekkert annað koma inn fyrir varir
sínar en jut tafæðu (vegetabilia); var
þannig undir unisjón þcirra í 21
rnánuð alls, en versnaði stöðugt
ineltingarleysið, sem þjáði hann á-
kttllega. Hann var orðiim eina og
skuggi, beinagrind, halfærður og
geðveikur af taugaveiklun og svefn-
leysi. Nú var hann búinn að vera
á þessari nýju stofnun á 5. nmnuð,
og hafði ekki smakkbð annað en
kjðt allan þennan tíma. Hnnn var
orðinn eins og annar maður, þó bat-
inu færi hægt. Að marzmánuði
liðnum ætlaði hann hughraustur að
halda heim til s'n.
Fyrir utan matarhæfið, eru við-
höfð böð á hveijum degi og raf-
magn, sem ná er farið að tíðkast
spurt mig fyrir um nokkurn hlut' svo mjög, einkum við gigtveiki.
með eins mikilli áfergju og eg gjörði j Sumum virtist þaö koina að góðu
ná i einar tvær klukkustundir.! haldi, en sumum ekki. ]>ar sem að
Seinast fann eg læknirinn, og lét'konur komnar langt yfir sjötugt
hann skýra fyrir mér hugmynd eiga hlut að máli, er ná lika naum-
hans með þessa nýju stofnun. Og ast við þvf að húast, þcgar þær eru
árangurinn af öllu varð sá, aðegíbánar uð vera veikar svo og svo
sagði við sjálfan mig: þá verðnr : lengi og lffskrafturinn cr aö þrotum
kyr, þar sem þú ert kominn. Ef til komimi.
vill hefur það verið æðri hönd, sem | þó flestum, sem eitthvað tölu-
hefur leitt þig hÍDgað. | vert geagur að, séu settar svo
þessari stofnun, sera eg var nú j strangar reglur með matarhætí, er
kominn inn ó, hafði verið hleypt af jlangt frá þv>, að dr. Phelps sé nokk-
stokkunum fyrir að eins fáum mán-*ur öfgamað'ur f þ.í Att. Fjöldi fólks
uðuní; hán byrjaði í septemhcr, og kemur einlægt til þess að taka 8<h-
máltfðir þarna, eins og í liverri ann-
ari gistihöll, og fær að njóta alls
þess, sem sælkerunum þykir bezt.
Einnig er þar margt af hraustu
fólki, að eins til að njóta allra þeirra
þæginda og hlunninda, sem slík
stofnnn hefur.
Eg get ekki ímyndað mér, að
ha gt sé að lát.a betur fara um mann
nokkurs staðar en þarna er gert.
Ekkert hefur verið sfiarað, hvorki
fé né fyrirhöfn. Kona sá, er eg
þegnr hef nefnt og verið hafði á
helztu hei.brigðis-stofnunum.sein til
eru, sagðist enga byggingu hafa séð
er kæmist í hajfkvisti við þessa, að
því er fegurð og þægindi snerti. En
hvorttvcggja hefur afar mikil áhrif
á bata þeirra, sem lasnir eru. Eg
heyrði því Fpáð af mörgum, að þessi
stofnun mundi afla sér stór-mikillar
frægðar áður langt liði.
Ef til vill hef eg ná eytt of
mörgum orðum um þetta. En eg
veit, að margir hafa verið forvitnir
um þetta mín vegna. Svo eru lika
inargir lasnir, eða þeir, sem eiga ein-
hvetja nákomna, er eitthvað eengur
að, sem ekki er hægt að ráða bót á
heima. Hugur allra sl kra hneigist
eðldega að slíkum stof'nunum, þar
sem alt er reynt, sem læknisfiæð-
inni hefur hugkvæmst, og öll óhöld
og föng eru fyrir hendi eins og bezt
má verða. Auðvitað er dýrt að
leita sér lækninga á slíkri stofnun.
En ef unt er að kljúfa kostnaðinn
með e’nhverju móti, skyldi enginn
hoifa í það. Hcilsan er fyrir öllu.
það er að búast við að kostnaðurinn
só mikill. Hér er fjöldi af þjönum
og hjúkrunarkonum, sem fá hátt
kttup, þvi þær hafa lengi vetið að
læra list s na. Og hér er alt árvals-
fólk, samanvalið; þaðvarsama, hvað
keipóttur maður var; öHu var tekið
vel og alt pjört til að gjöra hvern
mann ÓDægðan. Allir fá sömu
hjákrun, enginn er settur hjá.
Kostnaðurinn við veruna er frá 20
til 30 doll. um vikuna.
Svo er ná ekki mikið meira að
segja. Eg var þarna í sjö vikur.
þegar þær voru liðnar, þoldi eg
ekki mstið lengur, eg var þá orð-
inn svo frískur, að bæði læknirinn
og eg sjálfur hélduui, að mér væri
Öhætt að fljóga aftur út f heiminn
og reyna kraftana. Samt var mér
ráðið til, að lata enn blða svo sem
roánaðarttma að taka til minna
vanalegu stuifa. Eg tók það þá til
bragðs, að fljúga hingað austur á
bóginn.
Nú er eg staddur í Bræðraborg,
kvekaraborginni gömlu, Philadel-
pbia, þar sem eg las guðfræði og át-
skrifaðist f'yrir 15 árum. Eg er
komÍDn úr cinu klaustrinu í annað.
Mér kom oft til hugar, að þetta San-
atorium í Battle Creek væri eins
konar klaustur f Dýjum stfl, þvf þeg-
ar maður var innan þeirra hlýju
veggja, vissi maður ekkert af um-
heirninunj og kuldanum og vetrin-
um. það var heimur algjörlega út
af fyrir sig. Ea ná er eg kominn í
annað klaustur, sem er miklu líkara
gömlu miðalda-klaustrunum, sit ná
aleinn eir« og gamall munkur (
einni koi ] iinni og hripa þessar Un-
ur, þó koiuið só langt fram á nótt.
Eg er staddur í prestaskóla Qeneral
Councils. Dr. Jacobs, fors öðumað-
ur skólans, bauð mér tvö auð her-
bergi, sem eg mætti nota eins lengi
og eg vildi vera gestur hans hér.
það boð ætla eg að þiggja svo sem
vikutíma, og reyna að rota t'mann
eins vel og eg get. Svo vona eg, að
blessað kjöti*. sem eg einlægt neyti
ríkulega, gefi mér góða og varan-
lega krafta til að vinna eitthvað
enn þá, ef góðum guði þóknast. Eg
fel honum alt og óttost ckkert, en
horfi vonglaður inn i ókomna t(m-
ann, fullkomlega sannfærður um,
«ð það sé ávalt bezt, sem hann vill
vera láta.
Kveð eg svo hjartanlega alla
vini mína og góðkunningja, sem
tekið hafa margfaldan þátt i kjörum
mfnnm og sýnt mér margfalt meiri
hluttekningu en eg hef átt skilið.
Hann, sem umbunar alt, sem vel er
gjört, launi þeim hverja hlýja hugs-
un, er þeir hafa sent mér allan þenn-
an tíma, og snúi allri reynslunni,
sein honum kann að þóknast að
senda í þeirra garð, í eilífan fögnuð.
F. J. Bergmann,
Lutheran Theological Setninary,
Mount Airy, Philadelphia, Pa
20. febrúar, 1901.