Lögberg - 04.02.1904, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGIMN 4. FEERLAR 1504.
Um líf og heilbrigði.
Alþýöufyrirlestur
eftir
Ouðm. Biömtson /t/raðslœkni.
Forspjall.
(Framh ).
Nú kem eg þ4 aft þv>, sem eg
vildi kalla 3. boCorft nUtúrunnar
og þaft er svo:
Hver lifandi vera er
komin af annari lifandi
veru sér um líkri.
þift hnfið vafalaust heyrt talaft
um aft lús kvikni á mönnum, orm
ar í inniflum og maftkur í hræi, og
og ef til vill er þaft skoftun sumra
ykkar, aft þetta komi þrásinnis
fyrir, aft skorkvikiridi kvikni al
dauftum hlutum.
En þeir menn, sem hafa lagt
unni. M 1 vera aft suui af ykkur
viti ekki betur en aft þetta sé rétt
Og þd er það ekki rétt. Rann-
sftknir mannanna hafa leitt margt
í ljös, margt, sem bendir til þesj,
aft það sem vér nú ködum söl og
reykistjörnur hafi í upphafi sinna
vega verift eitt heljarmikift þokuó
freski, þetta ófreski hafi snúist um
sjMft s g, kiprast saman smátt o2
smátt, þétt-4 og hitnaft og fallift
sundur í einn stóran hlut — sólina
— og marga smáhluti — reyki-
stjörnurnar (Pláneturnar), sem
gnnga ( kring utn sólina; jörftiu er
ein af þeim og tunglift er partur af
j irftinni, sem losnafti vift hana í
æsku, áður en hún va,r orftin þétt
og hörft. Um það bll er jörftin var
aft þéttast og f i á sig núverandi
lögun sína, var hún afarheit, svo
heit, aft engm lifandi vera gat
henni þrifist. þegar hún fór aft
kólna, kom 1 fift og þaft er nú álit*
aft fyrstu lifandi verurnar á
alla alúft á að athuga líf dýra og
jurta (dýrafræðingar og jurtafræft j ið,
ingar),— þeir hafa aldrei orftift jörftinni hati hlotið aft vera mjög
varir við shkasj-lfskviknun, held- f iar og óbrotnar, en svo hafi þær
ur hefir reyndin jafnan orftið sú, j breyzt er tímar liftu, kvíslast sund
aft hver lifandi vera er komin af ur í margar ólíkar verur, margar
annarri lifandi veru sér likri, Og tegundir. Sumar tegundir hafi
þær tilraunir, sem mennirnir hafa
gert til þess aft skapv eitthvað lif-
andi af dauftum efnum, þær haf'a
allar mistekist, alveg einsog eilifft-
argangvélin.
Sumir af ykkur þekkið sjftlf-
sagt verkfæri, sem kallaö er s m á-
sj á (mikroskop); það er haft til
að skofta meft með smáa hluti og ó
svo dáift út aftur, (þið vitið um
geirfuglinn), en sumar hnfi haldift
sér, en þó stöðugt verið afi breytast.
að þær tegundir af dýrum og jurt
um, sem nú lifa, hafa áftur verift
öðruvísi, og eiga marga sameigin
lega forfeftur; og alt bendir sem
agt til þess, aft breytingin, sund
urvöxturinn, framþróunin, haldi á
fram þó hægt fari, svo hægt, aft
ekki merkist að nokkrum mun ft
einurn mannsaldri, naumast á þús
und árum. þó hafa menn reynslu
fyrir því, að breyting tegundanna
getur verið talsvert hraftskreið.
Meft svo nefndum kynbótum —
þ. e. a. s. mefi þvi að velja einlægt
þá einstaklinga til undaneldis, sem
hafa einhver ákveðin einkenni á
sein hæstu stigi,—má oft áskömm-
um tíma breyta kyninu að stóram
mun.
Pessi kenning hefir verið köll
uð breytiþróunarkenn
ingin. [mn hana eru til tvæ-
merkar ritgerftir á íslenzku: Önn
ur i tímariti bókm.fél eftir þorv,
Tboroddsen, hin í Nýju öldinni
eftir Jón ólafsson].
þift munift aldrei ft æfinni hafa
hitt fyrir tvær manneskjur alveg
eins. það er meira aft segja óhætt
að fullyrfta, að á öllum jarftarhnett
inum eru ekki til neinar tvær
manneskjur alveg eins, eins að öll
þessi skoftun er í samræmi vift um líkarnsskapnafti og eins í öllum
skoftunum og tiltínningum. Hver
manneskja er að einhverju leyt
einstaklegs eftlis.
En hvaft er það þ& sem skapar
manninn?
Aftallega fer útlit og
eðlisfar hverrar mann
eskju eftir foreldrinu —
eftir ættinni— hver likist
slnum.
En enginn er þó alveg eins
gerður eins og fafiir eða nftóðir
Allir eru að einhverjuleyt
sérstaks eðlis frá fæð
rngu.
Loks hefir uppeldið mik-
il áhrif ft bkamsþrosk'a, og enn
þroska
alt það, sem fundist hefir af dýr-
og jurtaleifum í gömlum jarðlög-
um. þið þekkift sögurnar um tröll-
in, sem urftu að steini ef þau sáu
dagsbrún á lofti, — en vi^ið kann
talmargt sést í því, sem ekki eyg- j ske ekki, aft dýra og jurtalíkamir
ist meft berum augum, því smftsjá-! geta orftið að steini á löngum tíma,
in(stækkunarglerin í henni) stækk-1 ef eitthvað ver þá rotnun. Og
ar alt aft þvl 2000 sinnum. Með | þessi steinlík halda furðuvel lögun
þessu verkfæri hafa menn fundift sinni. þau eru kölluft stein
urmul af lifandi verum, jurtum ogjgerfingar. Vísindamenn ftb’ta,
dýruro, sem enginn þekti áður, af i að elztu steingerfingar af lifandi
því aft þær eru svo smáar, aft bert j verum séu hOO 000,000 ftra 0: aft
auga sér þær ekki; sem dæmi vil j þær verur hafi lifað fyrir 500,000,
eg nefna jurtir, sem kallaðar eru j 000 árum.
bakteríur. Með smásjftnni hafa j Einn agnúi er þó & þessari
menn bka komist að p'vf, aft líkam- j kenningu; Öll reynsla bendir til
ir dýra og jurta eru sarnansettir af þe?s, að hver lifandi vera só komin ! meiri fthrif á andlegan
sm^um frumverum— sellum; lík- af annari lifandi veru, en hvernig hverrar manneskju.
ami hverrar sellu er seigt kvoftu- j varft þá til hin fyrsta lifandi vera j)ajj ættj vera öllum ljóst
kent efni og í því er nær því ftvalt j á jörftinni? Svarið er einfalt: Um Qcr gleymast, að þrif hvers
kjarni úr þéttara efni; stundum er j það vitum við ekki neitt. þjóftfélags eru undir þvi komin, aft
himna utan um sellubkamann. Eg verð að nefna þann mann, ^ver manneskja, sem í landinu
Minstu dýr ogjurtireru ekkijsem rnest og bezt ruddi þessnm öftiist 8em mestan líkam
annaft en ein einasta sella. Lik-! skoftunum rúm. Hannhét Darwin. jegan 0g andlegan þroska.
ami mannsins er saman settur af öft heyrist haft eftir honum, aft þess vegna eru uppeldis-
mörgum miljónum af sellum og mennirnir, þeir eigi að vera komn-! m 4 ] j n einhver mestu fthugamál
hver sella er lifandi og lifir aft j ir af öpum, en það er ekki rétt- fleotra þjóða nú á dögum.
nokkru 1 ey ti sínubfi fyrirsig,: hermi; hitt var hans skoftan, aft ætternið _______ því er
en getur þó ekki lifað aft öllu leyti mannskepnurnar og þær aðrar ekkert gint þegar um þrif
út af fyrrr sig, heldur eingöngu í skepnur, sem þeim líkjast mest, ap- ef aB ræffa Búmafturinn lætur s^r
snmbúft við systur sinar. Til eru : arnir, mundu vcra komnir af sam-
seliur svo stórar, aft þær sjást með j eiginlegum forfeftrum.
b rum augum, en flestar eru þær j Darvrin flutti þá kenningu, að
sn.ærri en svo, aft þær sjáist hver orsökin til þess, aft svo margar og
margbreyttar tegundir hefðu kvísl- j
astupp af fyrstu lífsöngunum á j veiur hann sem er sn0ppUfr(ft-
jörðiani, væri þessi: ! ust e?a l0fSnuat um lófana, eða rétt
Hver lifandi vera getur af sér j af hendingu þá, sem fyrst verður
afkvæmi 0: lifandi verur sér um j fyrir, og kærir sig ekkert um það
j þó t. d. geðveiki hafi hvað eftir
t(g j annað komift fyrir ( ætt konunnar,
tun sig án smftsjár.
í smásjánni hafa menn séft
þaft, að engin sella efta frumvera
verðnr til af dauðum efnum, held
ur kemur hver sella af annari sellu,
oftast á þann hátt,
skiftir sér í tvær.
ant um að ala upp undan beztu
kúnni, nft ( kyngott fé og hesta af
góftu kyni, en þegar hann velur
sér konu — mófiur barna sinna —
hugsar hann aldrei um slíkt; þá
að ein sella flkar, en aldrei þó alveg eins.
Lífsskilyrftin hafa alla
Stundum geta tvær sellur1 verift margbreytileg á yfirborði ■ efta fólk hennar alt verið óvandað
runnið saman í eitt. Fyrsti vfsir j jarftarinnar og þau afkvæmi, sem I fólk. Og kvenfólkið er ekki að
hverrar mannlegrar veru verftur bezt þola andstreymi lífsins, bezt j neinn leyti skynsamara í þeim efn-
til á þann hátt, aft sáðsella úr karl- j standa sig ( baráttunni fyrir lífinu, j um, Drykkjumönnum t. d. verf ur
mannslíkama og eggsella úr kven þau ver8a langlífust og geta af sér ! aldrei skotaskuld úr þv(, að ná sér
líkama renna saman í eina heild,; fle9t aíkvæmi — aftur sér lík (Nat
sem svo skiftir sér í sundur ( fleiri ural Selection).
og fleiri sellur, koll af kolbjþannig Mismunandi lífsskilyrfti valda
myndast fóstrið. þ4 þvij ag einn kynstofn, ein teg
Menn hafa sem sagt aldrei séft un(j getur smámsaman klofnað f
nokkra Iifandi sellu verfta til af tvær ega fleiri óbkar tegundir.
dauftum efnum, heldur áviilt koma
af annari pellu, og vér ver-'um þv(
uft ftlíta, að sérhver sella komi af
annari sellu (omnis cellulae celiula),
en verfti aldrei til af dauftum efnum.
Eg veit aft þift hafið öll lesið í
fyrstu Mosesbók um sköpun
mannsins, fuglanna ( loftinu, dýr
anna á jörðunni og tiskanna 1
sjónum.
Til skams tíma hefir þift verið
h'uodurkvíslan frumstofnsins í
fleiri og fleiri tegundir er afleiðing
af margbreytni lífsskilyrftanna á
jörftinni. Og allar þessar breyting-
ar ganga ( framfaraáttina, miða aft
meiri og meiri fullkomnun, miða
að þvf, að dýrið efta jurtin verfti
bezt fallin til að hagnýta lifsskil-
yrðin á þv( petti jarðarinnar, sem
er bústaður þeirra.
þessi sundurvöxtur og fram-
trú manoa, að allar þær tegundir! þróun (Evolution) hinna lifandi
dýra og jurta, sem vér sjftu og j vera á jörðinni hefir tekið æfalang-
þekkjum, hafi verift til f söuiu ynd
og nú frá upphafi lifsins a jörð-
an tíma. Minst verftur rakið, en
nóg er þó fundið til að sanna það
( kvonfang, og þó er flestum nti
orftið kunnugt, að börn drykkju-
manna eru ytirleytt veiklaftri en
börn reglumanoa. Hér á landi
hafa margar kjarngófiar ættir
gengift úr sér — afkomendurnir
orðið lítilmenni og aumingjar í 3.
efta 4. lið. — einungis vegna
drykkjuskapar; eins annarstaðar.
þetta er stórmikið
umhugsunarefni.
Sumir haía haldíð því fram,
að uppeldið geti bætt úr þv(, ef
einhver er fæddur með illan arf, og
þaft er satt, að gott uppeldi má sín
mikils, en aldrei svo mikils, að arf-
urinn láti ekki til sín taka, þv(
öllum kippir í kyn sitt.
Y?ur kann nú að virðast sem
alt þetta tal komi lítið því við, sem
átti aft vera umtalsefnið, — lífi og
heilbrigfti.
En ef það er satt, aft ftvalt
varfti mestu að finna rétta und>r-
stöðu, þá er það 1 ka vist, aft til
þess aft geta öölast réttan skilning
a því, sem lýtur aft heilsu manna,
er nauftsynlegt aft þekkja meginat-
riftin í lögmrtli náttúiunnar.
Eg hefi talaft um þau náttúru-
lögtn<d, sem mest eru verft, til þess
aft vér getum öftlast einhvern rétt-
an skilning á sjálfum oss og um
heiminum. Eg hefi gert það af þvf,
að einmitt þessi grundvallaratrifti í
þekkingu vorra t ma eru enn ó-
kunn flestri alþýðu manna.
Illa mentaftir menn hafa þaft
oft á orfti, aft þekking manna sé
orftin svo mikil, aft vift hana geti
naumast bæzt neitt að ráfti fram-
vegis.
þetta segir heimskinginn (
hjarta s(nu.
En sannleikurinn er sá, að
þekking mannanna á heiminum er
enn og verftur alla tíð afar ófull-
komin. Mannlegur andi spyr og
fær sjaldnast svar, leitar, en finnur
f’æst af þv(, sem hann leilar að.
Hvernigvarð lffiðtil
á jörftinni? — við vitum þaft ekki.
Og hvað er lífiS? það
veit enginn.
Hvernig stendur á þvf, að lík-
aminn v e x upp af tveimur sell-
um og hvernig stendur á e 11 i n n i,
á dauftanum, sem er jafn nátt-
úrlegur, jafn eftlilegur og lífið?
Enginn maftur veit það?
Og hvernig er sambandið nrilli
anda og efuis, milli sslar og líkama?
Hafa ekki allir hlutir, dauftir og
lifandi, meftvitund, hefir ekki hver
minsta efnisögn (hvert atom) meft-
vitund, hefir ekki jörðin og sólin
og allar stjörnurnar — hafa ekki
allir þessir likamir meftvitund? —
Margar spurningar — engin svör.
Og svo að lokutn: hetír ekki
alheimurinn meðvitund, er ekki til
ulheimssál, sem er í og með öllum
hlutum — er guð ekki til?
Eg hætti að spyrja, því við er-
um komin langt út fyrir landa-
merki mannlegrar þek kingar,
inn í annan heim, heim t r ú a r -
i n n a r.
þar sem þekkingin endar, þar
tekur trúin vift. — Ur Isafold.
Fotografs...
Ljösmyndastofa
hvern frídag.
okkar er opin
Ef þið viljið fá beztufmyndir
komið til okkar.
Öllum velkomið að heimsækja
okkur.
F. C. Burgess,
211 Rupert St.,
ARIU8J0RN S. BARDAl
8elur lil ki8tur og annast um útfarir.
Allur útbáuaður sá bezti. Ennfiemur
selur ann alls konar minnisvarða og
legsteina. Telefón 306
Heimili A horn Ror« ave o<? N«>ni> St.
DÝRALÆKNIR
O. F. ELLIOTT
Dýralæknir rýkiains.
Læknar allskonar sfúkdóma á *kepn-
um. Sanngjarnt verð.
LYFSALI
H. E. CLOSE
(prófgenginn lyfsali)
Allskonar lyf og Patent meðui. Rit-
föng &c.—Læknisforskriftum nákvæm-
ur gaumur p-efinn.
Einkaleyfis-
meðul^*
Við höfum allar tegnndir
af þeim. Læknisdömur
við öllum sjúkdómum
í .... -
Druggists,
Cor. Nena & Ross Ave.
Phono 1682.
TAKID EFTIRI
W. R. INM AN & CO., eru nú sestir að
nýju búðinni sinni í Central Block
845 William Ave. —Beztu meðöl og
margt smávegis. — Finnið okkur.
M, Paulson,
660 R068 Ave.,
- . selu"
Giftingfaleyflsbréf
OBflJOTANDI
húsgögn
úr málmi.
Borö og stólar
Typewriterstólar
Þessi húsgögn eru bæði falleg og
haganleg, létt og hreinleg. Þau
eru búin til úr vel stiltum stál-
vír og mjög smekklega skreytt á
ýmsan hátt.
Pessir húsmunir
eru sérstaklega ætlaðir fyrir
skrifstofur, matsöluhús o.s. frv.
Við höfum æfinlega nóg til af
þeim.
Scott Furniture Co.
Stærstu húsgagnasalar í Vestur-
Oanada.
THE VIDE-AWAKE H0USE
276 MAIN STR.
Ticket Office
391 MainSt.
Næstu dyr við Bank
of Commerce.
TEL I446
FARSEDLAR 02
AUSTUR,
VESTUR,
SUDUR
innibinda i sér sjóleiðar farbréf til
EVRÓPU, ASTRALÍU, KÍNA, JAP-
AN OO CALTFORNIA,
Pullman svefnvagnar.
Allur útbúnaður af bezta tagi.
Til þess að fá sérstaka rúmklefa og
farbréf þá snúið yður til
R. Cree/man, H. Swinford,
Ticket Ak'ent. 3U1 IDtalo St., Gen. Agt.
l>e, ♦ WINNIPEG: eíe
Gen. Tlcket & Paee. AgtSt. Paul, Minn.
Reynið
einn
kassa
Þér ætuð að fá bezta.
Og þegar þér kaupið, biðjið um
High drade Chocolate,
Crcams eða . . ,
Bon-Bons.
Svo gætuð þér fenirið dálítið af sæta-
brauðinu okkar. Þér ættuð að vorzla
þar, sem þér fáið vðruna nýja og góða.
ug á þ-tð getið þér reitt yðnr með alt.
sem við seljum.
W. J. BOYD,
422 og 579 M ain Str.
Reynid OgílVÍe’S
‘ítoyal

n
hveiti,
I>aö er ágœtti hveit til
BRAUÐGERÐAR og f
. . . KÖKUGERÐAR.
Selt að eins í sérstökum pökkum hjá öllum kaupmönnum.
Ttie 0G/LV/E FL0UR M/LLS C0„ Ltd.
OKKAR
M^O R R I S:;PI A N O S
uv v ' —»*- ^
Tónninn ogjtilfinninginer framJeitt
á hærra stig og með meiri list en á nokk-
uru öðru. Þan eru seld með góðum
kjörum og ábyrgst um óákveðinn tíma.
Það ætti að vera á hverju heimili.
S Li BARROCLOUGtí & Co.
228 Portage ave. Winnipeg.
Or. G. F. BUSH, L. D. S.
TANNGyfaKNIR.
Tennur fyltar og dregnarl út án
sársauka.
Fyrir að lylla tönn $1.00
Fyrir aðdraga út tftnn 50
Telephone 826. 527 Main St.
SEYMODH HODSE
Mari(et Square, Winnipeg.
Eitt af beztu veitingahúsum bæjarins.
Máltiðir seldar á 25c hver $1.00 4
dag fyrir fædi og gott herbergi. Billi-
ardstofa og sérlega vönduð vínfðng og
vindlar, Ókeypis keyrsla að og frá
járnbrautarstöðvum.
JOHN BÁiRD Eigandi.
Harö vöru og
liúsgratírnflbfid
Nú er tækifæiið til þess að
kaupa góðar lokrekkjur og
legubekki úr járni fyrir
litið verð. ,
Við getum nú selt
járnlegubekki
á $8.00
og þar yfir, og Ijómandi
fallegar
lokrekkjur
á $17.50.
Gerið svo vel að koma inn
og sjá birgðirnar okknr.
I O ST' S
605—609 Mainstr., Winnipeg
Kdns dyr norðar frá Imperial Hoteu
Telephone 1082.