Lögberg - 30.05.1907, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. MAÍ 1907
Metur-málið eða tuea-málið.
Nokkrum sinnum hefir upp ver-
iS boriö á Alþingi frumvarp um
að lögleiöa hér tuga-máliö. En
jþað hefir jafnan strandaö í þing-
inu, og jafnan á þeirri mótbáru, aö
þaö tjáöi ekki fyrir oss að taka
þetta upp, meðan Danir heföu ekki
lögleitt þaö!
Fyrst átti þetta að styöjast viö
þau rök,meðan vér höfðum danska
ráðgjafastjórn í Kaupmannahöfn,
að vér hefðum ekki fengiö slík lög
staðfesf. Nú síöan vér fengum
innanlands stjórn íslenzka, mun á-
stæöan til, aö .málið var ekki tekið
upp, aöallega hafa verið sú, aö
viðskifti vor hafa verið mest viö
Dani, og óþægilegt að nota annaö
mál (xog og mæli )en þeir.
En afkáralega ankannalegt er
þetta, þar sem mikiö af hingað-
fluttum varningi er nú orðið keypt
í Bretlandi, sem aö vísu hefir ekki
tuga-málið, en því síöur danska
málið.
En flestalt það, sem vér höfum
keypt frá Danmörku, og ekki var
brezkt, hefir verið þýzkur varn-
ingur. En Þjóðverjar hafa tuga-
mál, og Danir hafa orðið að breyta
þýzka tuga-máTmu í danskt mál,
áður en þeir seldu okkur varning-
inn.
Nú hafa Danir loks lögleitt hjá
sér tuga-málið í vetur, svo að nú
ætti líklega þingið hér að hafa hug
til að lögleíða það hér. Flestöll
lönd í Norðurálfu hafa nú tekið
það upp, nema Bretland, sem er
vanafast mjög, og þó er það lög-
leyft þar jafnframt hinu eldra
máli.
Nokkuð hafa menn rifist um á
þingi, hvaða sérvizku menn ættu
að setja í stað alþjóða-orðanna,
sem eru nöfn á stærðum í metur-
málinu. Sumir mega t. d. ekki
heyra kílómetur nefnt, en vilja
kalla það „röst“. “Röst” er fornt
orð að vísu, en sá er galli á því, að
það var aldrei nein ákveðin lengd.
Það þýddi ekkert annað en áfangi.
Þ'að mun víst, að það sé skylt
enska og engil-saxneska orðinu
rest, danska orðinu rast, gotn. rasta
=zró, hvíld, og þýðir þá áfangi.
Það var ekki ákveðið lengdarmál;
því er talað um “langar tvær rast-
ir”, og “skammar þrettán rastir”.
Langréttast virðist að fara að
dæmi forfeðra vorra í fornöld, sem
aldrei kinokuðu sér við að taka upp
útlend orð,er þau þóttu þeim hent,
en gáfu þeim sem íslenzkulegasta
beyging og mynd. Mál vort er
auðugt af slíkum orðum alt frá
fornöld.
Grundvöllur metur-málsins er
metrið*ý. Metur þýðir ekki annað
en mál. Frakkaþing ákvað 1791
að eitt metur skyldi vera fjörutíu-
miljóndu hlutar hrings þess er
lægi umhverfis jörðina gegn um
bæði heimskautin. Við yngri og
nákvæmari mælingar hefir það nú
komið í ljós, að hringur þessi er
vitund stærri, en mönnum mældist
hann þá, en þó hefir það ekki haft
nein áhrif á stærð metursins.
í flatarmálinu er fer-metur ein-
ingin. 100 fermetur (t. d. réttur
ferhyrningur, sem er 10 metur á
hverja röndj heitir eitt ar.
í teningsmáli er 1 lítra einingin.
En 1 lítra er i-xooo. út tenings-
metri, eða teningur, sem er 1-10.
meturs á hverja rönd. Lítran er
*JMetron (gr.) og metrum ('lat.ý
eru kynlaus orð, og er þvi réttast
og íslenzkulegast að nefna á ísl.
metur feins og gjögur, slitur o. s.
frvj, en ekki metri ('karlk.ý.
sem næst 1 pottur ('ioo lít.=io3i4
pt.ý.
1 lítra af vatni vegur við 4 stiga
hita í lofttómu rúmi nákvæmlega 1
kílógram, en 1 kílógram er 2 pund
vor. 1 kílógram er 100 gröm, og
er gram þungaeiningin.
Ar er einingin í flatarmálinu.
Vér höfum þá einingarnar:
metur, ar, lítra og gram.
Hverja einingu má hundraðfalda
emð því að setja hcktó- fyrir fram-
an, en þúsundfalda með því að
setja kíló- fyrir framan. T. d.
hektómetur (100 meturý, kílar
("1000 ör), kílógram 1000 gröm, o.
s. frv. En deila má þeim í hundr-
uðustu hluta með centi- eða sentí-
fyrir framan, og i þúsundustu
með millí- fyrir framan. T. d.
sentímetur—1-100. úr metri; mili-
Iítra=i-iooo. úr litru.
Sjaldan þarf að nota aðrar sam-
setningar, t. d. dcka- til tíföldunar,
áeci- eða desí- til tídeildingar, eða
mýría- til tíþúsundföldunar: deka-
metur= 10 metur, desímetur=i-
10. meturs; mýríametur=io,ooo
metur ('meturmilaý.
Af því að meturmáls-frumvarp
mun ekki vera meðal stjórnar-
frumvarpanna, teljum vér sjálf-
sagt að einhver þingmaður taki
það nú upp þegar í þingbyrjun.
Það eru óþolandi óþægindi að
hafa aðra vog og mæli en flest-
allar aðrar Norðurálfu-þjóðir.
1875 komu allar þær Norður-
álfuþjóðir, sem metramál höfðu
upp tekið (en það munu vera allar
nema Rússar og Ungverjar og að
miKlu leyti BretarJ, sér saman um
að setja á stofn i París alþjóða-
meturmálsstofu,og skyldi þar jafn-
an viðhalda öruggum fyrirmynd-
um vogar og mælis, og þar má fá
vogir, og mæla lögmerkt, ef vill.
Þessi stofnun er kostuð af öllum
meturmálsþjóðum með árlegum
framlögum ('misstórum eftir mann
mergðý frá hverri þjóð.
Hve miklu allur verzlunarreikn-
ingur verður auðveldari eftir þetta
fyrir þjóð, sem hefir tugakerfis-
skifting á peningasláttu sinni, er í
augum uppi.
Örðugleikunum við skiftin þurf-
um vér varla að kvíða, því að
reynslan við breyting vogar og
sláttu hjá oss síðast sýndi það, að
engin þjóð er eins fljót að semja
sig við slíka nýbreytni_sem_vérjs-
lendingarT~ Svo 'náttúrugreind er
þjóð vor.
—Reykjav ík.
Börn vor og vinnukomir.
Eg hefi margsinnis heyrt það
ijflfur að vinnukonur hafa s .arið
það, að þær skyldu aldrei, aldrei
framar taka vinnukonu stöðu hjá
hjónum, sem ættu börn. En hvað
eru nú margar fjölskyldur, sem
ekki eiga eða hafa börn? Þess
vegna fá nú stúlkurnar að “drag-
ast” með börnin ('eftir því sem
þær sjálfar komast að orðiý enn
þá um æði-tíma.
Af hverju kemur það þá, að
stúlkurnar hafa svo litla löngun
til þess að vinna á þeim stöðum,
þar sem að börn eru?
Orsakirnar geta verið svo marg-
víslegar. Ein orsökin, sem leiðir
af sjálfu sér, er auðvitað sú, að
þar sem mörg börn eru á heimili,
þar er vinnan svo margfalt meiri,
næði hvað matartilbúning, upp-
þvott og ekki sízt allskonar ræst-
ing snertir. 'Þar að auki er vinn-
an býsna erfið og þreytandi, því
örn hafa ekki mikla hugsun á
reglu, og færa þar af leiðandi oft
úr lagi og útata, það sem vinnu-
konan hefir með mestu nákvæmni
lagað og hreinsað.
I húsi nokkru, sem eg kem oft
í, hefi eg séð kornung börn leika
sér að sandi og smásteinum á
táhreinum gólfábreiðum í stofunni
ái. þess a ðnokkur tilraun væri
gerö af foreldrunum til að láta
þau ekki gera þetta. Þar að auki
var vinnukonunni skipað að koma
með bala fullan af vatni, til að
láta smælingjana “sigla i“! Auð-
vitað hlýtur það að vera óþakk-
lát staða að vera vinnukona á slíku
heimili. En að visu er það venja
í flestum betri húsum, að þar er
sérstakt herbergi handa börnun-
um til að leika sér í, svo að óregl-
an, sem þau valda, verði ekki eins
tilfinnanleg.
En það er samt ekki eingöngu
vegna vinnu-erfiðleikanna. að
stúlkurnar forðast heimili þar
sem mörg börn eru. Nei, það er
börnunum sjálfum að kenna, því
ef maður á að trúa stúlknanna
eigin sögum um þetta, þá hljóta
nokkur af börnum hins betra og
mentaða fólks að vera litt betur
siðuð og eins leiðinleg, eins og
börn þau, er fæðast í útjöðrum
stórborganna og á gctunum — þó
það sé upp á nokkuð annan máta.
Þau hvorki hrópa, grýta eða klipa
—nei, það er langt frá því, — til
þess að gera slikt eru þau of vel
upp alin engu að síður-------
“Getið þér hugsað yður,” sagði
12 ára heföarkvendi við mig ekki
alls fyrir löngu, “vinnukonon
okkar er orðin svo óskammfeilin,
að hún vill ekki kalla kunningja-
stúlkur mínar 'fröken’, og á
sunnudögum klæðir hún sig i
kápu, sem er alt of fín fyrir rétta
og slétta vinnukonu; og við höf-
um sannarlega sagt henni það,
því megið þér trúa!” Upp á þessa
vísu gengur það og mamma styð-
ur hana að nokkru leyti í þessari
ósvífni.”
Mörg börn geta verið uppvöðslu
söm og leiðinlega afskiftasöm
gagnvart vinnukonunni, án þess
að foreldrarnir skifti sér af því.
Á stundum á auðvitað metnaður
stúlkunnar að lægjast,—en léleg
vinnukona! Fyrir mína eigin per-
sónu held eg ekki með vinnukon-
unum í einu og öllu,—það finnast
áreiðanlega nokkrar stúlkur, sem
ekki einungis skilja það, að laga
sig eftir háttum siðaðs fólks, og
sem einnig geta gert sig nógu
myndugar ("slikar stúlkur eru oft
myndarlegar í orðum og gerð-
um, og eru fyrir það lengi í sömu
vistinniý. En það vil eg segja:
“að verður er verkamaðurinn
launanna", og eigi nokkur mann-
eskja að niðurlægjast, þá á allra
sízt við að láta mann gjalda þess
hvaða tegundar vinnan, sem mað-
ur vinnur, er, því að öll lögmæt
vinna er heiðarleg.
Það er eitt, sem sjaldan verður
vart við hjá börnum, og það er,
að þau beri virðingu fyrir vinnu-
konunni. Þeim er skipað að heilsa
aðkomandi kurteislega og vera
þægileg í viðmóti gagnvart öðr-
um, en vinnufólkið þurfa þau
ekki að biðja um neitt með kurt-
eisi. Það á að þola börnin með
hógværð, því það ('vinnufólkiðý
er undirgefið, til hvers sem vera
skal: Gerðu þetta! Sæktu þetta!
Flýttu þér o. s. frv. Og hvað ger-
ir vinnukonan—hvað gerir hún
þá? Er hún ánægð með þetta?
Stundum, en stundum ekki. Stund
tim verður úr því rifrildi, sem alls
ekki er skemtilegt, ellegar að
hún nöldrar og klagar og hygst að
flytja í burtu. Oftast nær verður
vinnukonan óánægð með heimilið
vegna barnanna, enda þótt að
húsbóndinn og húsmóðirin séu
allra beztu manneskjur. En kon-
an hefir gleymt að segja börnun-
um að „vera góð og lipur við
Theódóru, þar sem hún væri allra
bezta stúlka, og að þau fengju
þá að halda henni lengur hjá sér.”
Ef að börnunum væri oft innrætt
þetta af foreldrunum, einkum af
móðurinni, þá mundu þau áreið-
anlega skilja, að það væri fyllilega
ósk móður þeirra, sem þau yrðu
að hlýða.
Og við ýms tækifæri gæti móð-
irin sagt börnunum ýmislegt við-
víkjandi Theódóru, svo að þau
kendu í brjósti um hana og hjálp-
uðu henni í stað þess að skipa
henni. “Hugsið þið um það,
börnin mín,“ gæti hún sagt,
“hversu gott að þið eigið. Búið
vel og í tryggri vernd hjá pabba
og mömmu. Aumingja Theódóra
hefir ekki séð foreldra sína í
mörg ár, enda þótt að þau séu
orðin gömul, vegna þess að ferðin
kostar svo mikið; og þið fáið að
vakna í þægilegu og heitu her-
bergi, og setjast að borðinu til að
drekka heitt kaffi,— en hún verð-
ur að klæða sig í köldu herbergi
þarna frammi, og það oft snemma
að morgni án þess að fá nokk-
urn volgan sopa að drekka” — og
þannig mætti halda lengi áfram.
Og það mundi leiða gott af sér.
Næsta morgnu mundu börnin
koma fram til Theódóru, og með
gleði og fúsum vilja bjóða henni
hjálp sína, til að þurka ryk, eða
taka hýöi af kartöflum og bera
inn við og margt annað smávegis,
sam þeim hefir kannske áður
þótt mesta minkun að, en þeim
þ)’kir nú svo sem sjálfsagt, vegna
þess að það var vinnan hennar
Theódóru, sem þeim var nú farið
að þykja svo vænt um.
J. P. ísdal þýddi.
Farlanra af íigt.
Lá á spítala, en batnaði ekki —Dr.
Williams’ Pink Pills læknuðu
hann.
“Eg þjáðist af kveljandi gigt.
Helztu læknar réðu mér ýms með-
ul, en mér batnaði ekki. Eg varð
að Ieggjast á spítala, en lega mín
þar gagnaði heldur ekkert. Þá
fór eg að brúka Dr.WilIiams’ Pink
Pills, og í dag er eg alhraustur
maður.” Svona fórust Mr. Clif-
ford L. Forbes orð, þegar átt var
tal við hann heima hjá honum í
Port Maitland, N. S. Mr. Forbes
er sjómaður og hafði alt af verið
við góða heilsu, þangað til fyrir
þrem árum síðan að hann varð al-
tekinn af gigtveiki, er hann var við
fiskveiðar hjá Newfoundland
Hann segir svo frá: “Eg var við
veiðar úti á miðum vorið 1903 þeg-
ar eg fékk gigtina. Eg gat hvorki
unnið né sofið, og sársaukinn var
alveg óþolandi. Eg varð svo veik-
ur, að það varð aö setja mig í
land; og vikum saman lá eg svo á
spítala í Cape Breton og gat enga
björg mér veitt. Eg fór svo af
spítalanum heim til mín með þeirri
fullu vissu, að gigtin væri alveg
sezt að í mér. Eg þjáðist dag og
nótt. Alt, sem eg gerði til að láta
mér batna, kom mér að engu Iiði.
Loks kom á mig hugarvingl og eg
örvænti um bata. Þá ráðlagði einn
vinur minn mér að reyna Pink
Pills. Eg hafði ekki meira en svo
trú á þeim, en hann hrósaði pill-
unum svo mikið að eg afréð að
reyna þær. Árangurinn sjáið þér
nú i dag. Eg er orðinn albata og
hefi ekki haft snert af þessum
voða sjúkdómi síðan. Eg get ekki
nógsamlega lofað Dr. Williams’
Pink Pills, og eg legg að öllum
gigtveikum að reyna þær.”
Dr. Williams’ Pink Pills lækn-
uðu Mr. Forbes vegna þess að þær
hittu rétt á undirrót og orsök gigt-
ar hans, sem var að gera hann að
krypling. Þær eiga ekki við tóm
sjúkdómseinkennin , eins og vana-
leg meðul. Þær verka ekki á mag-
ann. Þær gera einungis eitt, en
það gera þær vel — þær búa til, í
raun og veru, nýtt blóð. Á þann
hátt útrýma þær orsökinni til allra
vanalegra blóðsjúkdóma, svo sem:
blóðleysi, höfuðverk, bakverk, gigt
og mjaðmagigt, húðgigt og hina
duldu sjúkdma, sem stúlkur og
kvenmenn kveljast af, þegar ó-
regla kemst á blóðrásina eða blóð-
ið þynnist. Dr. WiIIiams’ Pink
Pills eru seldar hjá öllum lyfsölum
eða sendar með pósti, á5oc. askjan,
sex öskjur á $2.50, ef skrifaö er
beint til “The Dr. Williams Medi-
cine Co., Brockville, Ont.”
HiR ísl. bókmentafélaii.
Ritari “Hins íslenzka bókmenta-
félags" bókavörður Sigfús Blön-
dal, hefir sent Lögbergi eftirfar-
andi til birtingar;
Þriðjudaginn 23. Apríl kl. 6 síð-
degis var haldinn aðalfundur í
Deild hins íslenzka Bókmentafé-
lags i Kaupmannahöfn á Borchs
kollegii.
Forseti lagði fram endurskoð-
aðan reikning deildarinnar fyrir
umliðið félagsár. Var hann sam-
þyktur umræðulaust. Tekjur
deildarinnar á árinu höfðu verið
4,906 kr. 65 a., útgjöld 4,206 kr.
86 a. í sjóði voru við árslok
22.804 kr. 57 a.
Þá skýrði forseti frá starfsemi
félagsins á umliðna árinu. Reykja
víkurdeildin hafði gefið út: Skírni
80. árg., Diplomatarium Island-
icum VIII. bd., 1. h. og Sýslu-
mannaæfir Boga Benidiktssonar 3.
bd. 3. h. — Kaupmannahafnar-
deildin hafði gefið út: Bygging
og lif plantna eftir Helga Jónsson
i.h; Islendingasögu eftir BogaTh.
Melsteð, II. bd. 1. h. og Land-
skjálfta á ísl. eftir Þorvald Thor-
ollsen 2. h. Ársbækur Hafnar-
deildarinnar mundu verða; Lýsing
íslands eftir Þorv. Thoroddsen, I.
bd. 1. h., Bygging og líf plantna
eftir Helga Jónsson 2. h., Islend-
ingasaga Boga Th. Melsteð II.
bd. 2. h., Æfiminning Willard
Fiskee’s (\ alþýðuritum deildar-
innarj eftir sama höfund, og að
lokum Safn til sögu Islands IV. I
bd. 1. h. Gat forseti þess, að
Hjelmstjerhe-Rosenkrone sjóður-
inn hefði veitt 500 kr. árlega í 2
ár (1907—1908) til að gefa út
Safn til sögu íslands.
Þá var borið upp rittilboð frá
Sigfúsi Blöndal um útgáfu á hinu
íslenzka frumriti Sögu JónsÓIafs- j
sonar Indíafara. Var það samþykt
og þvi vísað til Safnsnefndar.
Þá las forseti upp bréf frá for-
seta Reykjavikurdeildarinnar út
af samþykt Hafnardeiklarinnar
viðvikjandi „Skirni“ á síðasta að-
alfundi. Um það mál urðu engar
umræður.
Þá var lagt fram nefndarálit
um skáldrit það er deildin hafði
heitið verðlaunum fyrir. Eitt leik-
rit hafði komið. Allir nefndar-
menn réðu frá að verðlauna ritiö.
Fundurínn tjáði sig nefndinni sam
þykkan í einu hljóði.
Þá var lagt fram álit nefndar-
innar í lagabreytingarmálinu. Um
það urðu nokkrar umræður; eng-
in uppástunga kom þó fram í máli
þessu og féll það niður.
Þá var kosin stjórn: Forseti,
Þorvaldur Thoroddsen, prófess-
or; gjaldkeri, Gísli Brynjólfsson,
læknir; skrifari, Sigfús Blöndal,
aðstoðarm.við konuhgl. bókasafn-
ið ('endurkosnirj og bókavörður,
Pétur Bogason, stud. med. I vara-
stjórn voru kosnir: Varaforseti,
Bogi Th. Melsteð, mag art.; vara-
gjaldkeri, Þórarinn E. Tulinius,
kaupmaður; varaskrifari, Stefán
G. Stefánsson, cand. jur. Jendur-
kosnirj og varabókavörður, Þor-
steinn Þorsteinsson stud. mag.
Elidurskoðunarmenin voru endur-
kosnir: Þorkell Þorkelsson cand.
mag. og Sigurður Jónsson læknir.
Loks voru 12 nýir félagar teknir
í félagið.
Thos. H. Johnson,
Islenzkur lögfrsBClngur og málz*
fœrsluroaöur.
Skrlfstofa:— Boom 83 Canada Ufv
Block. suöaustur hornl Portag*
avenue og Maln st.
Utan&skrlft:—P. O. Box 1364.
Telefön: 423. Wlnnlpeer, Uan.
Hannesson & White
lögfræðingar og málafærzlumenn.
Skrifstofa:
ROOM 12 Ðank of, Hamilton Chamb.
Teícphone 4715
Dr. O. Bjornson, I
Ofíici: 650 WILLIAM AVE. tel. 8p
Okfice-tímar: 1.30 til 3 og 7 til 8 e, h.
I n°rSE : e.Q McHermot Ave, Tel. 4300^
| Dr. B. J. Brandsoíb ^
t Office: 650 Wllllam ave. Tel, 89
J Houas:h to . AI7 to 8 p.m.
Resicence : 6ao McDermot ave. Tel.4300
WINNIPEG, MAN.
I. M. Cleghorn, M D
læknlr og yflrsetumaöur.
Heflr keypt lyfjabúölna & Baldur. og
heflr þvt sjálfur umsjön & öllum meC-
ulum, sem hann Iwtur frft sér.
Ellzabeth St.,
BAIiDUK, . MAN.
P-S-—íslenzkur túlkur viC hendina
hvenær sem þörf gerist.
A. S. Bardal
121 NENA STREET,
selur líkkistur og annast
um útfarir. Allur útbún-
aöur sá bezti. Ennfrem-
ur selur hann allskonar
minnisvaröa og legsteina
Telephone 3oS.
M, Paulson, 1
* selur
Giftingaleyflsbréf
MaþleLeafReÐovatingWorks
Karlm. og kvenm. föt lituð, hrcins-
uð, pressuö og bætt.
TEL. 482.
PíanóogOrgel
enn dviSjafnanleií. Bezta tegund-
in sem fæst I Canada. Seld meB
azborguoum.
Einkaútsala:
THE WiNNIPEG PIANO & ORGAN CO.
295 Portage ave.
M I L L E N E R Y.
Vor- og sumarhattar af nýjustu gerö fyr-
ir 93.SO og þar yfir.
Strútsfjaörir hreinsaöar, litaöar og liöaö-
ar.
Gamlir hattar endurnyjaöir og skreyttir
fyrir mjög lágt verö.
JCQMMONWEALTH BLOCK,
524 MAIN ST,
Jttwnib efti ir
— því að —\ Eúdu’sBuoainoai DaDDir
lieldur húsunum heituml og varnar kulda. Skrífið eftir sýnishori.-
um og verðakrá til
TEES & PERSSE. LI_d.
áOUNTS, WINNIPEG.