Lögberg - 07.05.1908, Síða 2

2.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. APRÍL 1908.
Móðurmálið.
Eg sá þaS í blöðunum, aí á J®n-
asarhátíöinni í vetur heföi því ver-
iíS hreyft, aS stofna félag til vernd-
unar islenzkri tungu.
Vonandi lendir þetta ekki viC
orðin tóm.
Allir, sem unna tungu vorri, all-
ir þeir sem skilja, aö hún er lífæB
þjóðernisins, farvegur alls andlegs
lífs með þjóCinni, ættu aS taka
höndum saman og starfa aö hreins
un hennar, fegrun og fullkomnun.
En þaö er um þetta starf, eins
og öll önnur, aS mestu skiftir aS
unniS sé a ffyrirhyggju og réttum
skilningi á því, hvaSan hættan staf
ar og hvaS fyrst þarf aS gera.
Vér verSum aS skilja, hvaSan
þær eiturkveikjur koma.sem sýkja
máliS, svo aS vér getum risiS önd-
verSir gegn þeim og drepiS þær
áSur en þær magnast svo, aS ekki
verSur viS gert.
HvaSan stafar þá hættan mest?
Hún stafar ekki fyrst og fremst
frá bókmálinu. BókmáliS er alt af
aS mestu ávöxtur og afleiSing dag
lega málsins. Lærum fyrst, aS
tala máliS, þá batnar bókmáliS
fljótt. Gott tré getur ekki boriS
vondan ávöxt. t>eir sem tala fag-
urt mál, verSa ekki í vandræSum
jneS aS rita þaS sæmilega.
’ *r'
* Þetta hefir oss gíeymst.
LærSu mennirnir svo nefndu
hafa um langan aldur gengiS á
undan þjóS vorri meS illu eftir-
dæmi, ataS ræSu sína útlendum
orSum og þózt góSir, ef þeir voncl
uSu máliS ögn betur þá sjaldan er
þeir hafa ritaS eitthvaS.
Útlendar námsbækur í skólunum
á aSra hliS og ónóg kensla í ís-
lenzkri tungu á hina hafa sömu-
IeiSis veriS sá NíShöggur, er nag-
ar neSan rót málsins.
Þess vegna hefir fram á þenn-
an dag alþýSumáliS veriS bezta ís-
lenzkan.
Upp til dala, fram til fjalla hef-
iir íslenzkan til skamms tíma lifaS
síung og hrein á vörum alþýSunn-
ar, endurnærS af lestri fornbok-
menta vorra og ósnortin af hrogna
máli kaupstaSanna og margra
lærSu mannanna. ÞaS hefir veriB
sómi íslenzkrar alþýSu og verSur
aldrei fullþakkaS.
En nú eru byltingartímar meS
þjóS vorri. Nýjar hugmyndir
vakna, IifnaSarhættir og atvinnu-
brögS öll breytast meS degi hverj-
um. Nýjar stéttir rísa upp, nýir
atvinnuvegir. Þeim fylgja nýjar
vélar, ný áhöld, ný handtök, nýjar
er litlu betra. Lærisveinar minijr i
iSnaSarskólanum í Reykjavik
gerSu þaS fyrir mig aS rita hjá
sér nokkur algengustu orBin, sem
þeir nota daglega, og gáfu þeir
mér dálítiB safn af þeim,
Hér eru nokkur sýnishorn:
altan, anslag, batteringur, að
beslá, binnöxi, bormaskína, bretti,
bustpíl, búkki, dóv, dopultönn, dre-
gari, fas, að fasa, fílsigti, flóka-
bretti, flauhurð, að flútta, að for-
skalla, forstykki, fulningur, fót-
frís, fú(k)ssvans, gesims ,gerikti,
gólffrís, grat, að grata, gratoki,
grathefill, gratmeitill, gratsög, að
grunna, grunnhefill, hanabjálki,
húljám, húlkíll, , húlkilslisti, inn-
skúð, karnis ,kartbretti, karsis-
gretti, kílstuð, kjulla, kjönnari,
klappi, knegti, kontrakíll, krekt, að
landa, að legta, lokkmaskína, lokk-
meitill, lokkpæll, lokkur, meill, múl
etta, opsats, panelstaffur, plattur,
plattkíll, plattstaffur, póstur, pún-
járn, að pússa, pússhamar,pússhef-
ill, rammstykki, rúnnkjafta, rúnn■
staffur, servanl, sentrumbor, sen-
kandbolti, sinkill, skrallibor, snitti,
sirkill, að slísa, slúttskilti, snittbor,
að snitta, spíðs, spíðsbor, stillaðs,
stuð, að stuða saman, stuðtrín, að
straua, að svœffa, svœfsög, svœf-
hnífur, snörgarn, skífsög, sltp-
steinn, tommu (eintomma, tví-
fonnna, 0. s. frv.), valmi, valmþak,
Valmfulntngur, vaturpassi 0. í. frv.
Þetta er ekki nema lítiB sýnis-
horn og flest frá einni grein iSnaS-
arins; en enginn skyldi ætla, aS
hinar greinarnar væru stórum bet-
ur búnar aS góSum oSum.
Þá er verzlunarmálið. Sýnis-
horn þess má sjá í auglýsingum i
blöSunum. Kunnugir menn hafa
sagt mér, aS ýmsir islenzkir kaup-
menn bókuSu verzlunarviSskifti
sín á dönsku, og af sjón og raun
veit eg, aS sumir nemendur í verzl
unarskólanum í Reykjavík sömdu
reikninga á dönsku viS prófiB í
bókhaldi voriS sem leiB- Blátt á-
fram af því, aS þeir kunnu dönsku
orSin, sem aS því lúta, en ekki ís-
lenzk orB. -
Þá má geta nærri hvernig er
um ýmsar vinnuvélar, er nú tiSk-
ast, og handtök þau, er þeim
fylgja.
Jafnvel vegagerSamenn nota aS
kunnugra manna sögn ýms útlend
orS um starf sitt.
NiSurstaSan verSur þá þessi, aS
í öllum greinum verklegra fram-
kvæmda takast meir og meir aS
tíSkast meS oss útlend orBskrípi;
en enginn hirBir um aB stemma
strauminn aS ósi, og skapa ný ís-
urinn áSur en illgresiS vex upp
og kæfir hveitiS.
En hvernig á aS fara aS því?
ÞaB er ofur-auSvelt, ef vér
viljum.
Gætum fyrst aS, hverjir eiga
aS vinna verkiS.
Vér getum ekki láB alþýSunni,
aS hún notar þessi orSskrípi.
Skipstjórinn, sem skipar fyrir
um seglskipin í ofviSri, hefir ekki jn á um verzlunarskólann og sjó-
tíma til aS hugsa upp ný orB og mannaskólann.
kenna skipverjum áSur en hann Kennum æskulýSnum aS tala
skipar þeim. Hann verSur aS taka hreint og fagurt mál, látum hann
til þeirra orSa, sem hann kann og
hinir skilja.
eiga iSnaSarmenn aS læra nöfnin
á þeim hlutum, sem þeir hafa um
hönd ? I iSnaSarskólunum. Mér
er kunnugt um, aS iSnaSarmenn
þrá góS, íslenzk orS í staS hrogna-
málsins, sem þeir verBa aS tala.
Þ'eir munu ekki verSa lengi aS
átta sig á þeim og bindast félags-
skap um aS hafa þau um hönd. Og
eg efast ekki um, aS húsbændur
þeirra yrSu fljótir aS læra af þeim
nýyrSin. Sama mundi verSa raun-
læra þaS á skólunum; þá koma
gömlu mennirnir á eftir. Og þótt
einhverjir kynnu aS Þumbast viS,
ISnaSarmenn og verzlunarmenn þá hverfa þeir smámsaman fyrir
ag ætternisstapa, og á gröfum þeirra
hljómar íslenzt mál af íslenzkum
vörum.
Guðm. Finnbogason.
—Isafold.
hafa og annaS aS starfa en
smíSa ný orS. Fæstir þessara
manna mundu og færir um aS
auSga tungu vora aS góSum orS- 1
um, þótt þeir vildu.
ÞaS eru mentamennirnir, rit-
höfundar vorir og málfræSingar,
sem eiga aS skapa ný orS eftir
þörfum og kenna þau alþýSunni.
Gerum ráS fyrir, aB t. d. 7 fær-
ustu íslenzkumennirnir í Reykja-
vík tækju sig saman um aS vinna
aS þessu, tækjú sér fyrir hendur
Komist hjá
tauga
bilun.
Takiö Dr. Williams’ Pink Pills
þefcar fyrstu einkennin koma
í Ijós og þér munuö komast
aS útvega góS, íslenzk orS um alla j hjá miklum kvölum.
þá hluti og handtök, sem nú eru „ . , ,
. , , , , „ , , - EruS þer, goBir menn og konur,
nefnd utlendum orSsknpum. í föl> hugarangruíi) fáis þér hita.
Reykjavík eru ýms félög, og mér kust ega standiS á öndinni ef þér
er kunnugt um aS sumum þeirra reyniB minstu vitund á ySur, hleyp
aS minsta kosti mundi vera ánægja ur hjartaS yfir slög, hafiS þér
veita þeim liSsinni sjtt. Gerum siæma tneltingu, eruS þér kaldur á
‘ , . ,,, .v .höndum og fotum, eSa fmst ySur
ráB fyrir aS iSnaSarmannafelagiS, þ<jr yefa þungir á yíSur
VerzlunarmannafélagiB, sjómanna- og latir.? Þér skuluB ekki
félögin, VerkamannafélagiS, og ef láta ySur detta til hugar aS þetta
til vill fleiri kysú hvert um sig ‘séu sjúkdómar út af fyrir sig.
nokkra menn úr sínum hóp í Þetta eru aSvananir frá taugun-
... •„ , um um aS þær seu aS bila. ÞaS
nefndir. ISnaSarmannafelagiS kys. þý8if) aS bló8iB er oröiS óhreint og
t. d. í nefnd: járnsmiB, husasmiB, þunt og getur ekki fiutt næringu
húsgagnasmiB, skósmiS, söSlasmiS, ti] tanganna svo þær haldist viS og
úrsmiS, klæSskera, prentara, bók- geri sitt verk.
bindara o. s. frv., einn eSa fleiri í ÞaS er aB eins eitt ráS viS því
hverri grein eftir þörfum. Hver a?S ^ær gefi ekki algerlega frá sér
þessara manna safnaS. saman oll- á5eftif ÞaS verSuf ag gera bló8iB
um þeim orBum og orBskrípum, rauttj mikhs og hreint, og Dr.Willi-
sem sérstök eru fyrir þá iBnaBar- ams’ Pink Pills eru ema meBaliS,
grein, er hann stundar. MeS Iikum sem gerir þaS fljótt og vel. Sér-
hver skamtur af þessu meSali
W. A. HENDERSON
selur
KOL oc VID
í smáum og stórum stfl.
Píano og húsgögn flutt. Vagnar
góöir og gætnir menn. Lágt
verö. Fljót skil.
659 Notre Ðame Ave. Winnipeg
Talsími 8342
The Rat Portage
Lumber Company
Talsími 2343.
Sögunarmillu bútar 16
þml. langir sendir til
allra staöa í borginni.
J. R. Tate,
— klæöskeri og endurnýjari —
522 Sotre Bame
hætti færu hin félögin aS. AS
loknu starfi sínu afhentu svo þess-
ar nefndir 7 manna nefndinni
orBasöfn sín til meöferSar.
Nefndin hefSi aS sínu leyti á
meSan safnaB saman þeim orSum,
sem þegar eru til í málinu um
vörur . Islenzka alþýSan breytist. ]enzk or8 Qg koma þeim & fram.
Hún Þarf ný orS á allar þessar ^ a]þýSunni_ AfleiSingin
nýju hugmyndir, hluti, áhold og ver8uJ. sú> ag þvi meiri sem verk.
vélar, og handtök þau, er þe.m ]egar framkvæmdir verga j landi
ivoru, því meira fáum vér af arg-
HvaSan fær hún þessi nýju orS?
Vér skulum lita á þaS sem
snöggvast.
Sjávarútvegurinn hefir á síSustu
tímum tekiS stórkostlegum breyt-
ingum.
Hvernig er þá sjómannamálið
núna?
ÞaS geta allir séS, sem vilja líta
í “LeiSarvísir í sjómensku,” sem
birtist ekki alls fyrir löngu. Sú
bók hefir vakiS nokkurt umtal.
Menn hafa eins og rumskast ögn,
er þeir sáu sjómannamáliB svart á
hvítu. Og viSbjóSslegra hrogna-
mál getur varla aS líta, hvar sem
leitaS er. Útlend orBskrípi, hvert
öSru verra.
Svona talar þá önnur fjölmenn-
vítugu hrognamáli, sem hver hefir
hugsunarlaust upp eftir öSrum
þangaS til tunga vor er spilt og
svívirt.
Vill nokkur mæla þessu bót?
Láta þessi orS vel í eyrum?
Eru þau svo sem
ástkæra, ylhýrá máliS
og allri rödd fegra?
Eru þau í samræmi viB önnur
orS tungu vorrar?
Eru þau auSskilin ?
Bera þau fangamark íslenzks
anda ?
Eru þau
mærSar timbur
máli laufgaS
svo sem Egill kvaS ?
Nebþau eru illgresi meSal hveit-
asta stétt landsins. Þetta er dag- isinS; yigresi) sem óvinurinn sáSi
lega máliS hennar. ' meSan vér sváfum.
En mál iðnaðarmanna er litlu ! yér verBum því aS hreinsa ak-
hjálpar til aS gera nýtt blóS og
styrkja veikar og þreyttar taugar.
Mrs. David J.Tapley, Frederick-
ton, N. B., læknaSist meS því aS
taka Dr.Williams’ Pink Pills. Hún
hafSi þjáSst af taugabilun sem
varS orsök í því, aS hún gat ekki
hreyft andlitsvöSvana öSru megin.
Þess. efni og nota mætt. jafnframt Henni farast SVQ orí5? «Veikin
sem stofn nýrra oröa. Um sumar kom smátt 0g smátt. I fyrstu veitti
greinar eru til slik orSasöfn úr eg henni enga eftirtekt ‘”ns5c V
fornmálinu, t. d. orSaskráin oftan eS henni ekki mikla eftirtekt. En
viS bók dr. Valtýs GuSmundsson- sv0 varö hnn hrátt,verri vigfan^s’
T 1 j • c taugarnar biluSu algerlega og eg
ar Pr.vatbol.gen paa Island 1 Saga var&m,átt]aus 5 andlitsvöSvunum,
t.den, og orBaskráin aftan viB rti- svo ag hálft andlitiB ummyndaSist
gerS meistara Eiríks Magnússonar Eg var undir læknishendi nokkra
um skip fornmanna o. s. frv. mánuSi, og var margra ráSa leitaS,
Úr öllum þessum orBaforSa veldi en árangurslaust. MeSan þessu fór
c ,. . „ , fram, hélt eg mig alt af mm og
svo nefndin þau orS, sem haf.leg ]æknir sagBi méf ag hann gæti ekki
eru, en smíSaBL ný orS í staS hinna læiomg mig. Á síBustu forvöSum
sem óhafandi væru. Semdi síBan var mér ráBlagt aB reyna Dr.Willi-
úr þeim orBabók; og væri ef til ams’ Pink Pills. Batinn fór hægt,
vill rétt, aS útlendu orSin, og orS- eins viS var að búast’ ,því aö
, , . ... , , , „ þaS er ekki auSgert aS styrkja
skripm, sem af þeim hafa fæSst, , , 6 . „ ...
, iccosu, taugakerfltS; þegar þaS er mjog
stæSu . svigum viS hvert orS. ÞaB ,amaS orgie. Þetta me8ai haftSi
væri gott til samanburSar og til hæg en ósvikin áhrif og eftir nokk-
viSvörunar. urn tíma var eg fær um aS koma
Hentugt væri, aS einfaldar. drátt otan- Úr bvi toi< heilsan miklu
myndir væri í bókinni til skýring- skjótari framforum ^o a» mCr
5 hefir aldrei I1S1S betur um dagana
ar, þar sem þurfa Þætti, svo sem en nú_ Vinir mínir skoBa bata
nu tiSkast í beztu orSabokum er- minn sem stórviSburS. Dr. Willi-
lendum, t. d. mynd af húsgrind,
mynd af skipi meB rá og reiSa o.
s. fiv., og prentuS viS nöfnin á
hverjum hlut um sig. Þessa orSa-
ams Pink Pills urBu mér aB því
HSi, sem bezta læknishjálp gat ekki
orSiS — þær færSu mér aftur á-
gæta heilsu.”
Dr. Williams’ Pink Pills skapa
bók ætti ekki aS gefa út til fulls, nýtt blóB og styrkja taugarnar og
fyr en hún hefSi veriS send meB fyrir þá sok megna þær aB lækna
eySublöSum til allra þeirra mam\a, ar kvefsóttar, meltingarleysi og
er helzt hugsa um Þessi. efni, svo yöSvagigt, riSu, hálf-máttleysi og
aS þeir gætu gert breytingartillög- leynda sjúkdóma kvenna og ungra
ur, sem nefndin síöan gæti tekiB
til greina, áBur en bókin yrBi gefin
út til almennings.
Þá væru oröin fengin, og nú
væri eftir aS koma þeim á fram-
færi, gera þau aB almenningseign.
ÞaS ættu skólarnir aB gera. Hvar
stúlkna.
Fást hjá öllum lyfsölum eBa
sendar meS pósti á 50C. askjan, eBa
sex öskjur á $2.50 frá The Dr.
Williams’ Medicine Co., Brockville,
Ont.
TKX*'
Talsími 5358
_Reyniö einusinni.
Ágætis fatasaumur
[ FLJÓTT
Föt hreinsuð
og pressuö j
Sanngjarnt verB. Fötin sótt og
skilaö.
JungfrúrnarJ og R Q|JNCAN
KVENHATTA-SKRAUT
°g
KJÓLASAUMUR.
Glysvarningur. 545 Sargent Ave.
Barnafatnaður o.s.frv. Winnipeg. Man.
Thos. H. Johnson:
lalenikur WrfræB.ngur og mklc
fœrílumatur.
Skrifstofa:— Room ts Canada Utr
Block, suBauatur homl Portaci
avenue og Maln at.
Ctanáskrlft:—P. O. Box 1SS4.
Telefðn: 423. Wlnn.peg, Utn>
■l-H-l-H-I-1-1-1 H-H-H-H-I-l-Hf
Dr. B. J. BRANDSON j
Office: 650 William Ave.
Telephone: 89.
Office-timar: 3—4 og 7—8 e. h,-
Heimili: 620 McDermot Ave,-
Telephone: 4300. f
Winnipeg, Man. 4
•H-I-I-r J I ; H-H-H-I-1 I H-h
Dr. O. BJORNSON
Office: 650 William Ave.
Telephone; 89.
Office-timar: 1.30—3 og 7—8 e.h.
Heimili: 620 McDermot Ave.
Telephone: 4300.
Winnipeg, Man.
.t-I-I-H I-I-I-H-I-I-H-H I I I I M«
I. I. Clegbopn. M D
læknlr og yflrsetmnaSur.
Hefir keypt lyfjabúBina á Baldur,
og hefir því sjálfur umsjón 4 öll-
um meBulum.
Ellzabeth St.,
BALDUR, . MAST.
P.S.—fslenzkur túlkur viB hendina'
hvenær sem þörf gerist.
.M-H-I-H-H-H-H-I-H-I ■!■ I ■! 1Þ
N, J. Maclean, M, D.
M. R. C. S. (En&
SérfræBingur í kven-sjúkdómum-
og uppskurBi.
326 Somerset Bldg. Talsími 135'
Móttöknstundir: 4—7 síBd. og
eftir samkomulagi. —
Heimatalsimi 112.
A. S. Bardal
121 NENA STREET,
selur líkkistur og annast
am útfarir. Allur útbún-
aöur sá bezti. Ennfrem-
ur selur bann allskonar
minnisvarOa og legsteina
Telephone 3o6
♦®4®4®#®4®4®^®^®4®4®4®
G. M. Bjarnason
málar, leggur pappír og gjörir
„Kalsomining '. Óskar vi8-
skifta íslendinga.
672 AGNES St. WINNIPEG
TALSÍMI 6954.
PETER JOHNSON,
PIANO KENNARI
við WINNIREG SCHOOL OF MUSIC
Sandison Blk.
Main Str., Winnipeg
J. G. Snædal
tannlœknir.
_Lækningastofa: Main & Bannatyne
"dUFFIN BLOCK, Tel. 5302
KerrBawIfMamee Ltd.
UNDERTAKERs'&e"MBALMERS
229 Main Street, Winnipeg
V Rá8a yfir fyrirtak sjúkravagni. Flj<5t og
góð afgreiðsla. Hvítur barnalíkvagn
FERDIN. *----
I
Píanó og Orgel
\ enn óviðjafnanleg. Ðezta tegund-
' in sem fæst í Canada. Seld með ,
afborgunum. '
___ Einkaútsala:
THE WINNIPEG PIANO &ORGAN CO.
295 Portage avc.
Auglýsing.
r' Ef þér þurfiö’að senda'peninga til ís- .
lands, Bandaríkjanna eða til einhverra
staða innan Canada þá notiB Dominion Ex-
press Company's Money Orders, útlendar-
ávísanir eða póstsendingar.
lág iðgjöld.
Aðal skrifsofa
482 Main St,, Winnipeg.
Skrifstofur viBsvegar um borgina, og.
öllum borgum og þorpum víösvegar um,
landið meöfram Can. Pac. Járnbrautinni.
Hvélllausu stofu eldspýtur.
,,Þöglar eins og Sphinxin“. — Allir góBir matvörusalar selja
E D D Y ’ S eldsptýur.
TEES a PERSSE, Ltd. Agents,
CALGARY ----- WINNIPEG ----- EDMONTON