Lögberg - 10.04.1913, Blaðsíða 2

Lögberg - 10.04.1913, Blaðsíða 2
LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 10. APRÍL 1913 Dr. Herbert M. Rosenberg, d. o., d:e., m.t. Liæknar með lianda álagnlng og rafniagnl. 602 MAIX STREET, ROOM 9-10. TEEEIMIONE GAItRY 2476 Sérstaklega stundað að lækna langrlnn veikindi ineð áþreifing. SA)GA BEINVEIKINDA FRAÆÐINNAR (Osteopatliy) I>6 að margar ólíkar aðferðir hafi veriS notaöar, þá er Hiram Still, læknir frá Kirkville, Missouri, upphafsmaSur þeirrar fræSigreinar, er hann nefnir Osteopathy (Beinveikindi), meS því aS hann hélt að öll veikindi kaami af sjúkdómi i beinum. Nú á dögum álíta þeir helztu, sem þessa fræði stunda, aS vöSvar, sinar og taugar eigi líka aS takast með 1 reikninginn. þessi fræði hafa tekið stórmiklum framförum þau 20 ár, sem þau hafa uppi verið. Osteopathy er meSalaiausar lækningar, er leitast við aS lagfæra ýmsa parta likamans og láta þá vinna I samræmi og sameining, og beitir til þess vlsindalegri aðferS. Eækningar með raímagni eru meS þeim hætti, aS veita raímagni á sjúkdóma meS vlsindalegri aSferð. En til þess aS not verði aS rafmagni tii lækninga, verður aS rann- saka það og læra meSferð þess. Sú lækninga aSferS hefir tekiC stðr- miklum framförum síSustu 20 árin. Margir læknar, bæði meðaia- læknar og meSalalausir, nota rafmagn til lækninga. Eg er útlærSur I ofannefndum lækninga aðíerSum, og tekst vel aS lækna þessa kvilla: Allskonar maga kvilla, Indigestion, Constipation, Catarrh of the Stom- ach, Kidney Troubles, Rheumatism, Paraljsis, Lumbago, Sciatica, Neu- ralgla, Nervousness, Neurasthenia, Impotence, Blood Disorders, Cat- arrh, Headaches, Asthat Catarrhal Deafness, Ðiabetes, Chronic Piles (not bleeding), Erimmission og marga aSra. Marga húSsjúkdóma, svo sem Eczema, Pimples, Ringworm, Barbers’ Itch. o. s. frv. Marga kven sjúkdóma, svo og hárvöxt á andliti, og tek þau burt til fulls. Skriftsofutlmi: 10 árd. til 1 síðd.; 2 siSd. til 5 slíSd.; 6 síSd. til 8.30. Sveitafólk getur leitaS til mln með sérstökum fyrirvara, bæöi I borg og sveitum. —LesiS auglj'sing Dr. Rosenberg I almanakinu Islenzka. Trámála-hugleiðingar III. “Nýja guöfrœðin”. Niðurl. II. Hingað til lief eg aðallega sýnt fram á hvað nýja guðfræðin sé ckki. En svo að eg ekki leggist alveg undir liöfuð að gefa jákvætt svar við ]>eirri spurningu hvaS nýja guðfræðin sé, þá hygg eg, að maöur komist næst hinu sanna með þvi að orða svarið á þessa leið; Nýja guðfræðin er vísindaleg hugstefna á svæði trúmálanna um allan hinn kristna heim, er i) heimtar fullkomið hugsanafrelsi að því er trúmál snertir og rann sóknarfrelsi ótakmarkað af sér- hverju tilliti til rannsóknarúrslita eldri tíma, 2) fylgir í öllu viður- kendum hugsanareglum vorra tíma vísinda án þess hins vegar að loká augunum fyrir takmörkunum mannsandans og ófullkomleika mannlegrar ]>ekkingar (ii þeim efn- um sem liggja fyrir utan skyn- heim mannsins), og er 3/ ávalt boðin og búin til að viðurkenna staðreyndir, sem í ljós koma og taka tillit til þeirra, hve mjög sem þær kunna að ríða í bága við það, sem áður hefir alment verið álitið satt og rétt. Þetta svar, sem eg hefi að nokkuru leyti lánað frá hinum í-| haldssama nýguðfræðing, dr. Theodor Kaftan, biskup í Slesvík1 (úr riti hans “Modeme Tlieologi des alten Glaubens", sem eg get ekki nógsamlega mælt fram með við andstæðinga nýju stefnunnarL hygg eg aö feli í sér hin sameigin- legu höfuðeinkenni nýju stefn- unnar. Nýguðfræðingarnir svonefndu eru — að sínu leyti alveg eins og t. a. m. náttúrúfræðingar vorra tima — ekkert annað en álitlegur hópur guðfræðilegra vísimlaiðk- enda víðsvegar um kristin lönd. sem með þeim rannsóknarmeð'il- um, sem fyrir liendi eru, og sam- hvæmt ]>eim vísindalegum megin- reglum, sem nú eru alment vftSur- kendar, og án ]>ess að lúta nokk- uru einvörðungu vtra fttllgildi, hvort heldur er ákveðinna kirkju- deilda eða trúarjátninga. gerir sír eftir beztu samvizku far um að kynna sér sem bezt einn og sama virkileikann frá ýmsum hliðum hans, til þess að öðlast sem full- komnastan skilning á honum. Sá virkileiki, sem liér ræðir um, nefn- ist guðleg opinberun og hinar ólíku hliðar hennar tákna mismunandi viðhorf hennar alt eftir því hvar vér virðum hana fyrir oss; í bók- um ritningarinnar eða í trúar- brögðum heimsins yfirleitt eða í sögu kristninnar eða í sálarlífi trúaðs einstaklings. En hið ósýni- lega einingarband sem samtengir alla þessa vísinda-iðkendur er skil- yrðislaus lotning fyrir sannleikan- um. santfara lifandi þrá eftir að grafa hann fram og gera harn arð- berandi fyrir núlifandi kynslóð og þær sem á eftir koma. Með Jæsstt vil eg engan veginn sagt hafa, að guðfræði eldri tíma hafi brostið alvarlegan og einlægan áhuga á sannleiknum. Síður en kvo sé. En hitt dylst mér ekki, að menn áttu ólíkt auðveldara að- stöð hvað þetta snerti fyr á tím- um en nú, þar sem því var þá al- inent trúað, að sannleikurinn í andlegum efnum vœri í eitt skifti fyrir öll gefin oss og gevmdur í heilagri ritningu. Þar væri að honum visum að ganga. Sann- leiksrannsóknin varð ]>ví hér aðal- gerði hún það ekki. Miklu frem- ur gerðist hún einmitt forvö.ður hinnar óbundnu sannleiksrann- sóknar og með því var framtíð hennar trygð. Þessi er aðdragandinn áð fram- komu hinnar nýju rannsakandi guðfræði. Hún er bein og óhjá- kvæmileg afleiðing hinnar miklu 18. aldar byltingai- á öllum svæð- um hins andlega lífs. Hún er ó- rækur vottur þess, að hinn mikli Kant hefir ekki ófyrirsynju talað. En þar sem nú höfuðkrafa nj'ja timans var frjáls rannsókn og ó- bundin af rannsóknar-úrslitum eldri tima, og hins> vegar höfuð- viðfangsefni guðfræðinnar hin guðlega opinberun, — þá hlaut fyrsta og sjálfsagðasta rannsókn- arefnið að verða sjálf hin óskeik- ula og innblásna biblía, er álitið var að gevmdi þessa guðlegu opin- berun. Þess vegna snyr sannleiks- rannsókn guðfræðinganna sér fyrst og fremst að henni. Og ])ær spurn- ingar. sem hér börðu að dyrum voru auðvitað fyrst og fremst þessaij: Verðskuldar biblían þann tignarsess óskeikullar opinberunar- bókar, sem kirkjan hefir sett hana i? Eru röksemdirnar fyrir þessu guðlega gildi hennar fyllilega á- byggilegar? Mönnurn fékk ekki dulist, að reynslu-sönnunin, sem guðfræðingarnir höfðu bygt á vitnisburði guðs anda i hjarta mannsins, hafi nokkurrj sannleika að geyma; þvi að biblían er og mun ávalt verða sú bók þar sem drott- inn talar gleggst til hjarta manns- ins og samvizku. En — rtiundi það eiga heima um allar bækur biblíunnar' jafnt? Og mundu heillavænleg áhrif á anda minn og hjarta nokkru sinni geta orðið mér full trygging fyrir sögttlegúm á- reiðanleika staðreynda frá löngu liðnum öldum? Svo var spurt og svo hlutu menn að spyrja. . A fyrri öldum Iiöfðu slikar ,spurningar sízt verið að ónáða menn. En á “mentunar-tímabil- .... , v . , , , , >nu” svo nefnda hafði þegar tekið retttrunaðarins ,, is enzku þjoMif. ais bóla a þeim. Ussinq> gkákli8 eru þa hka fullkomm a þessu j ftæga og rithöfundurinn mun timabih hmnar osveigjanlegu ogj einna fyrstur manna hafa vakig oruggu truarvissu, sem ekki leyfir[opinberlega máls á> hve fjarri sanni það sé, að allir partar ritn- , . , , . ingarinnar hafi að ntarkmiði and- ':reng-lM11IngU^at her Þ?; lega betrun vora og geti því borið a sér innsigli guðs upprtina síns. “Mér virð^st l)að’’, segir hann, “jafnvel ganga nærri guðlasti, er menn dirfast að staðhæfa, að s heilags anda verði upptalningunni á1 . „ ., ,. , . . , niðjtim Esaús ísakssonar hjá um sem sama fullgildis-lotmnsm1 ai/ „ n T , , , . . 0 | -'fo.se, en predikunum Jesu var þa jafnrikjandi 1 ollum oðrum j \latteusi" vísindagreintim. Heimspekingarn- J ‘ En f höfðu guðfræðingar ekki' ir t,«nu5u S,nn. Anstoteles. log- tekjð að hreyfa þessum *nmi ' smn Corpus juns.j um en striðsluðurinn tók að gja|^l TP° [ og sú barátta hefst, sem. stendur, En einnig fyrir því var séð, að þar! þurftu engin vandræði úr að verða. j Svarið var ofureinfalt og brota- lausij: “Þegar þú lest orðið og lætur það hafa áhrif á hjarta þitt., ])á hefir þú sönnunina, því að þar talar til hjarta þins sami guðs heilagi andinn, sem ritningin öll er innblásin af’. Og til frekari full- vissu um, að ritningin væri guðs orð, var í ofanálag bent á þessar ytri röksemdir: hinn háa aldur ritningarinnar, kraftaverkin, sem þar væri skýrt frá, fyrirheitin, sem þar væru gefin og þar hefðu ræzt, og hina "dásamlegu samhljóðan’’ ritninganna sín á milli. Hvílíkir gæfutímar, svo greið sem sannleiksleiðin var þá og tálm- analaus fyrir hugsun og hjarta! Það er sízt að undra, þó að á slík- um tímum gæti komið fram jafn- trúarstyrk og trúarörugg kynslóð og kynslóð rétttrúar-tímabilsins! Sálmar Hallgríms Péturssonar og| prédikanir Jóns Vídalíns, þessi veglegti, minnismerki rammasta neinum efasemdum að að komast. Um sannleiks-rannsókn í orðs-j ins þr aldrei verið að ræða. Hér var aðj ræða um það að veita viðtöku i! trú kirkjulega löggiltum e’fikénn- inguin og guðfræðinga-fullyrðing- 11111. En að finna guðfræðinni! áhrifa.vajds" slíkt ti! foráttu, gat inönnum því I engu siður vart síðtir til hugar komið á þeim t:m- hjá fræðingarnir læknisfræðingarnir sinn krates og Galenus. Kerningum Kóperníkusar var liafnað fult eins rtiikið vegna pess hversu, þær riðu í bága við kenningar Aristótelesar | sem vegna hins, hve ósamríman!eg-! ar þær þóttu kenningum heilagr- ar ritningar. Eins og ktmnugt er, ]>á liratt 18. öldin af stað fullkomiiini byltingu! á öllum svæðum hins andlega lifs. í heimsspeki náttúruvísindum, lög-| speki, uppeldisfræði, skáldskap -—! hvervetna risu upp menii til aö varpa af sér ánauðaroki erfikenn- ingarinnar. Einkennisorð aldar- innar urðu: Ilugsanafrelsi (lib- ertas philosophandi) og mentun latlaust alla 19. öldina, og að sumu leyti stendur enn. Hér verður ekki skýrt r.ánar frá gangi barátt- uniiar, svo lærdómsríkt sem það þó hefði getaö verið, en ])ví miður ekki að sama skapi skemtilegt. Þvi að baráttan hefir verið lær- dórnsrík — sérstaklega fvrir það, liversu hún liefir sýnt. hve erfitt eítir beinni guðlegri forsögn? Hann ritar þau sem postuli drott- ins og gerir því tilkall til, að þeim sé gaumur gefinn, en á full erfitt með að fá menn til að samsinna því, að hann geti gert slíkt tilkall til manna! Á meðal biblíubóka nýja testamentisins er einungis ein bók, sem gerir tilkall til að vera innblásin; þaö er Opinberunar- bókin. sem aldrei hefir verið í sér- legum hávegum höfð af öðrum en hinum og þessum sértrúarflokk- um. T gamla testamentinu eru að vísu orð spámannanna látin vera töluð af sjálfum guði fyrir munn ]>eirra, en ritin. sem ]>essi spá- mannsorð flytja, hafa lærisveinar jieirra saman tekið. En hafa nú höfundar bibliunnar ekki verið sér neins sérlegs anda-innblásturs meðvitandi, þá getur auðvitað ekki neitt valdboð seinni tíma manna úrskurðað þeim hann. Hin alkunnu orð síðara Timóteusar- bréf unt “sérhverja guðinnblásna ritningu’’ ?3,i6J standa alveg fyrir þess reikning meðan ekki er sann- að, að það rit sé guðinnbláslð og tali því með guðlegu valdi. Að líkindum hefir aldrei óskeikul- leiki nokkurrar heimildar, sem komið gat til mála að eiga þann eiginleika, verið öllu lakar rök- studdur en óskeikulleiki ritningar- innar með innblásturs-röksemd- inni. Jafnvel ])að, sc;n er áreið- anlega rétt i henni, sem sé áhrifa- vald orða bibliunnar á ótal stöð- um, hefir ]>ó ekki meira sönnunar- gilcíi en svo, að eftir þvi mætti úr- skurða fjölda góðra sálma og guð- rækilegra bóka guðlegan innblást- ur vegna ómótmælanlegra áhrifa þeirra á hugsun og hjarta. En sé innblásturs-röksemdin lítilsvirði, þá eru liinar svo nefridu ytri rök- semdir það ekki síður; aldur ritn- inganna, kraftayerkin, spadómarn- ir og samræmið, — því að alt þetta hlýtur líka að liggja undir rann- sókn, eins og nú er komið allri af- stöðu vorri til ritningarinnar, enda lögðu jafnvel sjálfir rétttrúar- menn aldrei jafn mikla áherzlu á ]>essar röksemdir sem á hina. En — alt er gott, ef endifinn er góðtir, kunna menn að segja. Er ]>á baráttunni lokið svo að tala megi um endi hennar? Að sumu leyti, en að sumu' leyti ekki. Að ])ví er til vísindanna kemur er baráttan á enda kljáð. í heimi ]>eirra eru úrslit hinna sögulegu biblíurarinsókna viðurkend í öllum böfuðatriðum. Trúin á innb’ást- ur allra biblíubókanna og guðleg- an tippruna, — hún er falin. Trú- in á óskeikula bibliu, sem. í öllutn1 greintim hafi að geyma sannleik-i an fullgeran, — hún er einnigj fallin. En vísindin guðfræðilegu j liafa ekki lagt árar í bát fyrir það. Ilæði er sífelt haldið áfram rann-j sóknum biblíunnar, ef ske kynni, j að eitthvað í hinum tyrri úrslitum reyndist við nánari prófun rangt eða miður vel rökstutt, og því næst t er sífelt verið að vinna að þeitn j sannindum, sem sögtilegtt rann- sóknirnar liafa í Ijós leitt, og álit- iö er, að séu svo vel könnuð sem j verður. Að þessu Hvað ’er hæft í slíkum getsök- um? Eg fæ ekki séð aö svarið geti orðið annað en þetta: 1 þeim er engin hæfa. Eftir allri minni þekkingu á hinni nyj'u trúmála- stefnu, þá þori eg að segja, að menn nýju stefnunnar standi hin- um í engu tilliti að baki hvað snert- ir lotningu fyrir þessari “bók bók- anna’’ og ást á henni. Það sem skilur stefnurnar er að rnínu viti alls ekki ólík hjartaáfstaða, heldur ólíkar skoðanir á uppruna, eðli og ásigkomulagi þessarar bókar, sem báðum þessum stefnum er jafn ástfólgin. Eldri stefnan prýðir ritninguna ýmsum ágætis eigind- um, sem við hana hafa tengdar verið að henni sjálfri fornspurðri, og heldur dauðahaldi í þær, af þvi að hún álítur, að hinni elskuðu bók sé stórlega misboðið, ef hún sé svift þeim, tign hennar a'ð engu gerð og álit liennar fótum troðið. Nýja stefnan mótmælir þessum sömu eigindum, af því hún álítur þær með röngu við liana tengdar, og gerir sitt til að koma mönnum í skilning um.hitt sanna eðli ritn- ingarinnar og ásigkomulag út frá eigin vitnisburði hennar, með því að hún álítur, að hinni elskuðu bók sé misboðið með þess háttar ósannri gyllingu og að það standi í vegi fyrir réttum skilningi henn- ar og fullum notum. Þ,ví að nýja stefnan alítur ritninguna, engu síð- ur en hin stefnan, heimsins beztu bók, og einmitt til þess áð menn þess betur geti fært sér hana nyt, lætur hún sér svo ant um að eíla réttan skilning á henni. Stæði ritningin og félli með þessum eig inleikum, sem eldri stefnan eign ar henni, ipnblæstri, óskeikulleika, gagnsæleika o. s. frv. — þá mætti segja, að þeir sem andmæla þeim, væru að “ræna kristinn almenning heilagri ritningu”. En ritningin stendur hvorki né fellur með þess- | um eiginleikum. — Eins og hún ! hefir staðið öldum saman áður en i menn tóku að skreyta hana þeim, svo mun hún og geta það nú, eftir j að þeir eru fallnir, eða fyrirsjáan- j legt má telja, að þeir munu falla j í gildi. Nei. Hin nýja stefna er alls utvöldu þjóðar frá j ekki stefna sem “afneitar ritning- j unni’’, því að hún hefir engu minni j mætur á henni en eldri stefnan, og álitur það, engtt síður en hún, vera j eitt hið æskilegasta fyrir sönn þrif ! kristninnar, að hún sé í sem flestra liöndum. En hún lítur öðrum augum á hvorttveggja erti gtiðfræðingarnir að vinna. En ’byltingunni, sem veruleg eftirsjón j er að, þá verður það sannast sagt um bylting þessa, að hún hafi vald- j ið fullkomnum aldahvörfum í sögu' mannsandans. Hún vafð byrjun j nýrra tíma í anclans og htigsunar- j innar heimi. Hinn ódauðlegi önd-j vegishölclur. nýja. tímans, Kant heimspekingur, sem svo eftirminni-j lega hafði sett hinni “hreinu skyn- semi” stólinn fyrir dyrnar í riti sínu liinu fræga “Rannsókn hinn-j ar hreinu skynsemi”, hann verðurj og til þess að marka nýja tíman-! tim stefnu. I inngangi ritsins “Hvað er mentun ?” farast honumj orð á þessa leið; “Mentun er það að komast úr sjálfskapa bernsku; sinni. Sapere audc!. Áræddu að; beita skilningi þinum! Þau eru einkunnarorð mentunarinnar!’’ Nú gat fyrst verið um sann-j leiksrannsókn að rætia í orðsins fylstu merkingu einnig innan guð-j fræðinnar. sannleiks-rannsókn í vorra tíma merkingu orðsins; um frjálsa eftirgrenslan og rannsókn, óbundna af rannsóknarúrslitum eldri tíma, um fullkominn viður- tækileika fyrir virkileikann eins lega’íTvi fólgÍn að tesa 'ri'tninguna 1 hann e,r' en ekki eins °S erfi‘ á frummáluoum, tfteinka sér efni kenmngm heimtar að hann sé, mn hennar og gera sér grein þess með inönnum veitir að kasta af sér oki gamalla erfikenninga og að koma j En fyrir utan musteri vísind- j auga á }>ann mismun, sem er ogj anna eða í forgarði þess, stendur hlýtur að vera á opinbertin og op- j f jöldinn þeirra manna, sem enn j inberunar-heimiklum. En óskemti- eru bundnir hlekkjum erfikenti- leg er hún á að horfa fyrir allaj ingarinnar og brestur skilning á | vini kristinnar kirkju, með því að| ln’b hvílíkar skyldur sannlei*ts- ....... ^ , , . i öll sú baráttusiga er jafnframt á-! rannsóknirnar leggja mönnum á .11 arung). g þo.t 1Jlarg|: takanleg hrakfarasaga mar.na. herðar, sem elska sannleikann c \ rmætt -unm að hafæ íanst 1 sem þrátt fyrir alt áreiðanlegaj vegna sannleikans sjálfs. Þéir vildu alt hið bezta, hrakfarasagaj hita getsakirnar enn dynja á nýju fyrir forverði hinnar götnlu erfi- gnöfræðingunum; eigna |>eim hin- kenningarstefnuÁ En ])að semj ar syndsamlegustu hvatir, brígzla gerði hrakfarir þessara mannaj l,eim tim efasýki, vantrú, hroka og svo óumflýjanlegar. var einkumj niargt annað ljótt. En meðan þeir það, hversu þeir lögðust undír höfuö að athuga þá spurningu,! sem hér mátti sizt láta óathugaða:: livort bæktir ritningarinnar sjálfr- ar gerðu tilkall til að vera inn-j blásnar og af guðlegum uppruna. [ Ef ]>eir hefðu gert þaö. og gertj það óbundnir að öllu tilliti til erfi-J kenninga liðinna tima, hefði bar-j áttan naumast orðið svo ströng ogj löng sem hún hefir orðið. Því að j ritningin sjálf virðist svara þeirra! Spurningu all ótvírætt. Hvar er láta ópin dynja sem hæst: Þið eruð að svíkja af okkur guas orð, — þið eruð að ræna kristinn al- menning heilagri ritningunni! þá lialdá nýguðfræðingarnir áfrani sínu kyrláta, en illa þokkaða, starfi og iiugga sig vi8 þá hugsun, að þótt svo kunni að reynast. að drottinn sjálftir sé hvorki nýju né gömlu guðfræðinnar megin, þá sé hann þó ávalt sannleikans megin. En hvað hæft sé í getsökinni um biblíuna og kristinn almenning vildi eg, ef guð lofar, láta vera t. a. m. í allri frásögu fyrstu Móse-j hókar, sem svo nefnist, vikið að; efni næstu hugleiðingar minnar því einu orði, að Móse sé höftind-1 rt. . . IV. Hetlog ntmng og vcr. þeim hætti, er bezt r-æmf heim við hinar evangelisku játningaliækur. Eina spurningin, sem búið gat hugsun og hjarta erfiðleika, sem teljandi væru, var sú, hvernig menn gætu sannfærzt um, að þess- ar helgu bækur væru guðs orð. fúsleika til þess sífelt að vilja láta fraéðast og til að leiðrétta skoðanir sínar jafnótt og staðreyndir heimta það. Hefði mótmælendastefnan skelt skolleyrum við þessum kröfum nýja tímans, þá hefðu dagar henn- ar verið taldir. Sem betur fór “Þið ertið að svíkja gtiðs orði, — þið eruð af okkur að ræna ur ]>ess rits, hvað þá, að hann hafij ritað það eftir forsögn guðs? Ritið færir í sögu viðburði umlið- ins tima nákvæmlega með sama. . . .... hætti og hver annar mannlegurj knstmn almenning heilagr, ntn- söguritari gerir slikt. Eða vilduj ingu-” Svona SerSl eg andstæð- menn lesa upphaf Lúkasar guð- j irgtim nýju guðfræðinnar upp orð- spjalls. Þar segir höfundurinn in í niðurlagi síðustu hugleiðingar sjálfur hvernig á framkomu rits- ins standi: Margir hafa áður færst í fang að skýra frá hinum guðspjallslegu viðburðum, og langi hann einnig til að reyna hvað hann geti, ef betur mætti takast. Eða ')á bréf Páls, sem þó eru rituð af manni, er telur sér það til gildis ->ð hafa meðtgkið heilagan anda; ’->var í bréfum þessum er með einu orði gefið í skyn, að þau séu rituð minnar. Því að hugsuninni til eru þetta langalgengustu getsakirnar á hendur nýguðfræðingunum af liálfu forvarða hinnar eldri stefnu. Og þeim getsökum hefir ekki ó- fyrirsynju verið á lofti haldið, sem sjá má af því, að í augum margra góðra og trúaðra alþýðumanna eru guðfræðingarnir fyrst og fremst “menn, sem afneita heil- agri ritningu”. J ritninguna en gamla stefnan. Hún álítur liana ekki bók tiloröna á yf- ! irnáttúrlegan hátt, eða ef svo mætti segja, bók, er fallið liafi af himn- | um ofan. Hún lítur á hana svo sem j safn af ritum, semi til hafa orðið hvert á sínum tíma, og beri í öllu ; tilliti á sér inerki sinna tíma. Hún lítur á liana sem safn af ritum, er sumpart setji oss fyrir sjónir, í allri einlægni og ófegrað, trúar- líf hinnar útvöldu guðsþjóðar, Tsraels, en sé sumpart talandi og ótvirætt vitni um hin óviðjafnan- legu áhrif af starfsemi Jjfcsú frá Nazaret á fyrstu og annari öld hins nýja timatals. Ávinningurinn af þessum nýja skoðunarhætti er stórmikill. Áð ur var ritningin í augum manna eins konar kenslubók í trúfræði- fremur óskipuleg þó og ruglings- leg. Svo var t. a. m. meðan rétt- trúarstefnan réð lögum og lofum í hinni evengelisku kirkju. Hve horfir ritningin alt öðru vísi við oss, sem nú lifum! Þar er ekki lengur um þurra og strembna kenslubók í trúfræði að ræða, heldur um bók, sem er þrungin af lífi og anda, og þetta er fyrst og fremst hinum visinda- legu biblíurannsóknum að þakka — ]>ótt stundum vilji það gleym- ast! Gamla testamentið er orðið oss að lifandi vitnisburði virki- legrar sögu. Að vísu lítur þessi saga allmjög út á annan veg en “biblíusögurnar”, sem við lærðum í æsku gefa hugboð um. Biblíu- sögurnar voru venjulega sniðnar eftir trúfræðilegri tyrirmynd fskemaj og efninu ]>annig komið fyrir, að það sýndi sem bezt hand- leiðslu guðs á sinni útvöldu þjóð, liversu liann varðveitir hana i upp- haflegu samfélagi hennar við sig, refsar henni, er hún hefir óhlýðn- ast honum og fyrirgefur henni, er hún snýr sér aftur til hans. Um þróun er hér alls ekki að ræða. Saga ísraels, sem gamla testament- ið, eins og vér lítum nú á það, flytur oss, er aftur fyrst og fremst þróunar-saga; hún sýnir oss í fögrum myndum hversu guð leið- ir máttugri og mildri hendi lýð sinn frá mjög ófullkpmnu byrjun- arástandi fram á leið til sífelt meiri fullkomnunar bæði siðferð- islega og trúarlega. Hvað snertir einstök atriði, ei- þess sízt að dyljast, að margt horfir öðru vísi við oss en áður gerði það. Margt af því, sem menn litu á sem sögulegan sannleika, horfir nú við oss sumpart sem skáldskapur, sumpart sem fræði- sögur í þeim tilgangi samdar að flytja oss trúarleg eða siðferðisleg sannindi. Mundi það rýra gildi gamla testamentisins ? Mundi sköpunarfrásagan rýrna í gildi, þótt litið sé á liana sem skáldlega söguumgjörð, er mannsandinn hef- ir smíðað utan um djúpan, guð- legan sannleika? Eða þótt sögu- gildi einhvers þeirra fornaldar- manna, sem það skýrir frá reynd- ist vafasamt? Mundi sagan af Abraham verða oss síður dýrmæt fyrir það, þótt vér sannfærðumst um, að hún væri ekki sögulega sönn og áreiðanleg? Það er ekki lieldur að dyljast, að ]>ar getur marga ónákvæmni. Bæði heilar bækur og einstakir kaflar bóka hafa ranglega verið eignaðir hinum og þessum höfund- um, sem ekki liafa getað samið ])ær. Sálmarhir, sem bera Davíðs nafn. geta fæstir verið eftir Davíð konung, eða Orðskviðirnir eftir Salómon. Ilið dásamlega lof- kvæði uin lausn Israels úr herleið- ingunni, um hina líðandi guðs ]>jóna fjes. 40—46) er ekki eftir Jesaja spámann, og Móse bækurn- ar fimm ekki eftir Móse. En livað sakar þetta ? Ætti eg að vera sá einfeldningur að láta góða bók rýrna í áliti mínu fyrir það eitt, að fræðimenn á löngu liðnutn öld- um eignuðu hana ranglega ein- hverjum mætum manni, sem seinna liefir á daginn komið, að ekki hef- ir verið við samningu heniiar rið- inn? Eða erum vér ekki komnir lengra eti svo, að meta gildi einn- ar bókar eftir nafnfrægð höfund- arins? Nei, eg fæ ekki séð, að gildi gamla testamentisins verði minna vegna slíkra ófullkomleika sem þeirra, er hinar sögulegu rannsókiiir þess hafa í ljós leitt. Enda er. alt slíkt til hverfandi smá- muna að telja í samanbitrði við hið jákvæða fpositivaj, sem vér eigum rannsóknum ])essum að þakka. En þar tel eg öllu fremur hið nýja ljós, sem þær hafa brugðið upp yfir a!lan þróunarferil hinnar elztu tímum, er hún kemur fyrst fram á sjón- arsvið sögunnar. Hve verður saga hennar glögg og greinileg í hinu nýja ljósi vísindarina; hve verður oss miklu skiljanlegri allur þróunarferill liennar, ekki sízt í andlegu tilliti; hve verður oss dá- samleg öll handleiðsla drottins áj „Vitringurinn sem varð að heimskingja/* ]>essum lýð frá því er hann fyrst kemur fram úr fyrnskunnar myrkri og þangað til lionum hefir lærst að játa Israels trúfasta guð sem guð allra lýða, er hefir hjálp- ræði búið öllum þjóðum. Eða þá spámenn ísraels, sem allur þorri manna álítur enn í dag að hafi haft það að hqfuðhlutverki að “segja fyrir óorðna h 1 u t i”— hve breyta þeir útliti, hve flytjast þeir nær oss; hve verða þeir ej<ki skiljanlegri, er vér virðum þá fyr- ir oss í ljósi sögurannsóknanna, og það eins ])ótt vér verðum að játa, að þeir hafi verið háðir sin- um tíma! Hvílíkir afburðamenn anda og kraftar, hetjumóðS og hugprýði, og þó af hokli og blóði menn eins og vér! — En hvað er um Nýja testament- ið? munu margir spyrja óþolin- móðir. Hvað er um áreiðanleik ])ess að segja? Hér er trúin sjálf í húfi! .Esta framsetning sannrar trú- ar hefir ávalt verið ]>essi: Verið óhræddir! Burt með allan kvíða! Trú og kviöi útilokar hvort ann- að. — Eldur varð laus í Montreal fyrir helgina og brunnu verzlunar- hús til 150 þús. dala. Flóð geng- ur þar yfir lægsta borgarhluta úr St. Lawrence fljóti. - Kosningar standa til í Al- berta fylki. Sifton stjórnin talin alveg viss að vinna með miklum meiri liluta. Herra Kr. A. Benediktsson, inn nafnkunni og vel þekti ritdómari, skáldsagnahöfundur, ljóðskáld. stjórnmálamaður og fleira, kemur loks fram á ritvöllinn með dóm um “Fjalla-Eyvind”. Er undar- legt hvað það hefir dregist íengi, og mildi að það ekki gleymdist al- gerlega. En betra er seint en aldrei. Það var annars ólánlegt af ]>ess- um Jóhanni Sigurjónssyni, að ráð- færa sig ekki við einhvern, sem þekti '“söguna”, áður en hann fór að leggja út í að .semja, þetta óhappa rit. Hefði það getað orðið honum til ómetanlegra heilla, bæði hvað málið á ritinu snertir og svo “söguna” sem það er bygt á. Slysni Jóhanns, Fyrsta slysið sem hann henti, var að semja ritið á dönsku og gæta þess þá ekki um leið, að danska sú væri bygð á 18. aldar íslenzku. Annað slysið var, að gefa Dönum slíkan höggstað á sér, svo þeir gætu á svo einkennilegan hátt náð hnjóð á Islendingum. Þ,ví þegar Danir fara að lofa Islending, þá auðvitað hlýtur að felast í því “hnjóður”, það svo sem skilja all- ir, sem nokkuð vita. Og sá “hnjóð- ur” hlýtur að skoðast þeim mun stærri, sem lofið er meira, og þvi víðtækari sem álirif þess» verða. Eða er ekki svo? Þriðja slysið er að afbaka svo herfilega, ja'fn áreiðanlega sögu, sem fyrir hönd- um lá af Fjalla-Eyvindi. Og enn- fremur að láta svo leiðast af hé- gómaskap þessa liála lieims, að gæta ekki þess að halda í skefj- um sínu eigin ímyndunarafli og skáldgáfu, sem naumast er hægt að skoða annaö en villu, úr því hún stemmir ekki í öllu við smá og stór atriði sögunnar. Því hvað er skáldskapur annað en saga — eða rímur? Auðvitað ekki til!--------- Fjórða slys höfundar var það að gefa ranga lýsingu af persónum leiksiiis við það sem skrifað stend- ur í sögunni. Því hvaða vit er í því að bæta og laga • og fegra? Það má ekki frá sögtilegu sjónar- miði. Ilvaða vit er í því að gera úr “bólugröfnum”, “langleitum” Eyvindi, með “efrivörina þykkri en þá neðri”, er “reykti tóbak” og “raulaði fyrir munni sér rímna- erindi, oftast afbökuð”, laglegan, góömannlegan. fremur greindar- legan Eyvind, sem vekur á sér góð- an þokka? Eða úr “flatvaxinni”, “opinmyntri”, “langleitri”, “svip- illri” og “ógeðslegri” Höllu, fríða, gáfulega og þóknanlega Höllu? Hvílik söguleg afbökun! ! Bezt hefði auðvitað verið, að fá ein- livern góðan særingamann til að vekja upp þessar söguhetjur Ey- vindar-sögunnar, til að geta sýnt “sannar” sögupersónur á leikhús- um heimsins. iÞað liefði þó verið gaman og heiður fyrir oss íslend- inga að geta svo auglýst þjóðerni vort, með 200 ára gömlum draug- um á heimsins fegurstu leikhús- urn, í Frakklandi, iÞýzklaandi, Danmörku og víðar. Ó, hve sann- sögulega viturlegt! Ö, hve þjóð- ernislega feitt! ! Ö, hve listilega íslenzkt! ! ! Jú, og málið, — eg var nærri búinn að gleyma því — yrði að vera 18. aldar íslenzka á clönsku. Því ])að væri römm ó- liæfa og Danasleikjuskapur að fara að ])ýða leik, sem tilheyrði “dönskum bókmentum!” Það er annafs skrítið, hvað fólk sækir þennan leik allstaðar. Það er liklega af þvi, hvað fólkið stend- ur á lágu siðmenningarstigi. Mér dettur í hug að ef mít> hugmynd ltér að ofan með uppvakninga leikendurna, hefði komist í fram- kvæmd, að þá hefði þó einn mað- ur í Winnipeg viljað vera “sögu- legur” sjónarvottur og sótt þanp leik bæði fljótt og vel. Og þá Pen/Ingle þ D er nafnið og fyrir neðan er vörumerkið sem yður ber að gá að næst þegar þér kaupið nærfatnað. Sú stærð sem yðurhentaraf þeim nærfötum mun passa hverjum og einum afbragðs vel, slíta hverjum öðrum nærfatnaði og hrökkva ekki. Eigi að síður kostar hd/ln ekki meira en önnur nærföt, og ábyrgð fylgir, að „andvirðinu verður skilað aftur, ef bér getið heimtað það með sanngirni.” | - , il í París, Canada, af r 1 M A N S Limited. fJC UN SH R [ N KABLEYa^ Trctcle AtarJc

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.