Lögberg - 10.04.1913, Qupperneq 2

LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 10. APRÍL 1913
Dr. Herbert M. Rosenberg, d. o., d:e., m.t.
Liæknar með lianda álagnlng og rafniagnl.
602 MAIX STREET, ROOM 9-10. TEEEIMIONE GAItRY 2476
Sérstaklega stundað að lækna langrlnn veikindi ineð áþreifing.
SA)GA BEINVEIKINDA FRAÆÐINNAR (Osteopatliy)
I>6 að margar ólíkar aðferðir hafi veriS notaöar, þá er Hiram Still,
læknir frá Kirkville, Missouri, upphafsmaSur þeirrar fræSigreinar, er
hann nefnir Osteopathy (Beinveikindi), meS því aS hann hélt að öll
veikindi kaami af sjúkdómi i beinum. Nú á dögum álíta þeir helztu,
sem þessa fræði stunda, aS vöSvar, sinar og taugar eigi líka aS takast
með 1 reikninginn. þessi fræði hafa tekið stórmiklum framförum þau
20 ár, sem þau hafa uppi verið.
Osteopathy er meSalaiausar lækningar, er leitast við aS lagfæra
ýmsa parta likamans og láta þá vinna I samræmi og sameining, og
beitir til þess vlsindalegri aðferS.
Eækningar með raímagni eru meS þeim hætti, aS veita raímagni
á sjúkdóma meS vlsindalegri aSferð.
En til þess aS not verði aS rafmagni tii lækninga, verður aS rann-
saka það og læra meSferð þess. Sú lækninga aSferS hefir tekiC stðr-
miklum framförum síSustu 20 árin. Margir læknar, bæði meðaia-
læknar og meSalalausir, nota rafmagn til lækninga. Eg er útlærSur I
ofannefndum lækninga aðíerSum, og tekst vel aS lækna þessa kvilla:
Allskonar maga kvilla, Indigestion, Constipation, Catarrh of the Stom-
ach, Kidney Troubles, Rheumatism, Paraljsis, Lumbago, Sciatica, Neu-
ralgla, Nervousness, Neurasthenia, Impotence, Blood Disorders, Cat-
arrh, Headaches, Asthat Catarrhal Deafness, Ðiabetes, Chronic Piles
(not bleeding), Erimmission og marga aSra. Marga húSsjúkdóma, svo
sem Eczema, Pimples, Ringworm, Barbers’ Itch. o. s. frv. Marga kven
sjúkdóma, svo og hárvöxt á andliti, og tek þau burt til fulls.
Skriftsofutlmi: 10 árd. til 1 síðd.; 2 siSd. til 5 slíSd.; 6 síSd. til 8.30.
Sveitafólk getur leitaS til mln með sérstökum fyrirvara, bæöi I
borg og sveitum.
—LesiS auglj'sing Dr. Rosenberg I almanakinu Islenzka.
Trámála-hugleiðingar
III. “Nýja guöfrœðin”.
Niðurl.
II.
Hingað til lief eg aðallega sýnt
fram á hvað nýja guðfræðin sé
ckki. En svo að eg ekki leggist
alveg undir liöfuð að gefa jákvætt
svar við ]>eirri spurningu hvaS
nýja guðfræðin sé, þá hygg eg, að
maöur komist næst hinu sanna
með þvi að orða svarið á þessa
leið;
Nýja guðfræðin er vísindaleg
hugstefna á svæði trúmálanna um
allan hinn kristna heim, er i)
heimtar fullkomið hugsanafrelsi
að því er trúmál snertir og rann
sóknarfrelsi ótakmarkað af sér-
hverju tilliti til rannsóknarúrslita
eldri tíma, 2) fylgir í öllu viður-
kendum hugsanareglum vorra tíma
vísinda án þess hins vegar að loká
augunum fyrir takmörkunum
mannsandans og ófullkomleika
mannlegrar ]>ekkingar (ii þeim efn-
um sem liggja fyrir utan skyn-
heim mannsins), og er 3/ ávalt
boðin og búin til að viðurkenna
staðreyndir, sem í ljós koma og
taka tillit til þeirra, hve mjög sem
þær kunna að ríða í bága við það,
sem áður hefir alment verið álitið
satt og rétt.
Þetta svar, sem eg hefi að
nokkuru leyti lánað frá hinum í-|
haldssama nýguðfræðing, dr.
Theodor Kaftan, biskup í Slesvík1
(úr riti hans “Modeme Tlieologi
des alten Glaubens", sem eg get
ekki nógsamlega mælt fram með
við andstæðinga nýju stefnunnarL
hygg eg aö feli í sér hin sameigin-
legu höfuðeinkenni nýju stefn-
unnar.
Nýguðfræðingarnir svonefndu
eru — að sínu leyti alveg eins og
t. a. m. náttúrúfræðingar vorra
tima — ekkert annað en álitlegur
hópur guðfræðilegra vísimlaiðk-
enda víðsvegar um kristin lönd.
sem með þeim rannsóknarmeð'il-
um, sem fyrir liendi eru, og sam-
hvæmt ]>eim vísindalegum megin-
reglum, sem nú eru alment vftSur-
kendar, og án ]>ess að lúta nokk-
uru einvörðungu vtra fttllgildi,
hvort heldur er ákveðinna kirkju-
deilda eða trúarjátninga. gerir sír
eftir beztu samvizku far um að
kynna sér sem bezt einn og sama
virkileikann frá ýmsum hliðum
hans, til þess að öðlast sem full-
komnastan skilning á honum. Sá
virkileiki, sem liér ræðir um, nefn-
ist guðleg opinberun og hinar ólíku
hliðar hennar tákna mismunandi
viðhorf hennar alt eftir því hvar
vér virðum hana fyrir oss; í bók-
um ritningarinnar eða í trúar-
brögðum heimsins yfirleitt eða í
sögu kristninnar eða í sálarlífi
trúaðs einstaklings. En hið ósýni-
lega einingarband sem samtengir
alla þessa vísinda-iðkendur er skil-
yrðislaus lotning fyrir sannleikan-
um. santfara lifandi þrá eftir að
grafa hann fram og gera harn arð-
berandi fyrir núlifandi kynslóð og
þær sem á eftir koma.
Með Jæsstt vil eg engan veginn
sagt hafa, að guðfræði eldri tíma
hafi brostið alvarlegan og einlægan
áhuga á sannleiknum. Síður en
kvo sé. En hitt dylst mér ekki, að
menn áttu ólíkt auðveldara að-
stöð hvað þetta snerti fyr á tím-
um en nú, þar sem því var þá al-
inent trúað, að sannleikurinn í
andlegum efnum vœri í eitt skifti
fyrir öll gefin oss og gevmdur í
heilagri ritningu. Þar væri að
honum visum að ganga. Sann-
leiksrannsóknin varð ]>ví hér aðal-
gerði hún það ekki. Miklu frem-
ur gerðist hún einmitt forvö.ður
hinnar óbundnu sannleiksrann-
sóknar og með því var framtíð
hennar trygð.
Þessi er aðdragandinn áð fram-
komu hinnar nýju rannsakandi
guðfræði. Hún er bein og óhjá-
kvæmileg afleiðing hinnar miklu
18. aldar byltingai- á öllum svæð-
um hins andlega lífs. Hún er ó-
rækur vottur þess, að hinn mikli
Kant hefir ekki ófyrirsynju talað.
En þar sem nú höfuðkrafa nj'ja
timans var frjáls rannsókn og ó-
bundin af rannsóknar-úrslitum
eldri tima, og hins> vegar höfuð-
viðfangsefni guðfræðinnar hin
guðlega opinberun, — þá hlaut
fyrsta og sjálfsagðasta rannsókn-
arefnið að verða sjálf hin óskeik-
ula og innblásna biblía, er álitið
var að gevmdi þessa guðlegu opin-
berun. Þess vegna snyr sannleiks-
rannsókn guðfræðinganna sér fyrst
og fremst að henni. Og ])ær spurn-
ingar. sem hér börðu að dyrum
voru auðvitað fyrst og fremst
þessaij: Verðskuldar biblían þann
tignarsess óskeikullar opinberunar-
bókar, sem kirkjan hefir sett hana
i? Eru röksemdirnar fyrir þessu
guðlega gildi hennar fyllilega á-
byggilegar? Mönnurn fékk ekki
dulist, að reynslu-sönnunin, sem
guðfræðingarnir höfðu bygt á
vitnisburði guðs anda i hjarta
mannsins, hafi nokkurrj sannleika
að geyma; þvi að biblían er og mun
ávalt verða sú bók þar sem drott-
inn talar gleggst til hjarta manns-
ins og samvizku. En — rtiundi
það eiga heima um allar bækur
biblíunnar' jafnt? Og mundu
heillavænleg áhrif á anda minn og
hjarta nokkru sinni geta orðið mér
full trygging fyrir sögttlegúm á-
reiðanleika staðreynda frá löngu
liðnum öldum? Svo var spurt og
svo hlutu menn að spyrja. .
A fyrri öldum Iiöfðu slikar
,spurningar sízt verið að ónáða
menn. En á “mentunar-tímabil-
.... , v . , , , , >nu” svo nefnda hafði þegar tekið
retttrunaðarins ,, is enzku þjoMif. ais bóla a þeim. Ussinq> gkákli8
eru þa hka fullkomm a þessu j ftæga og rithöfundurinn mun
timabih hmnar osveigjanlegu ogj einna fyrstur manna hafa vakig
oruggu truarvissu, sem ekki leyfir[opinberlega máls á> hve fjarri
sanni það sé, að allir partar ritn-
, . , , . ingarinnar hafi að ntarkmiði and-
':reng-lM11IngU^at her Þ?; lega betrun vora og geti því borið
a sér innsigli guðs upprtina síns.
“Mér virð^st l)að’’, segir hann,
“jafnvel ganga nærri guðlasti, er
menn dirfast að staðhæfa, að
s heilags anda verði
upptalningunni á1
. „ ., ,. , . . , niðjtim Esaús ísakssonar hjá
um sem sama fullgildis-lotmnsm1 ai/ „ n T ,
, , . . 0 | -'fo.se, en predikunum Jesu
var þa jafnrikjandi 1 ollum oðrum j \latteusi"
vísindagreintim. Heimspekingarn- J ‘ En f höfðu guðfræðingar ekki'
ir t,«nu5u S,nn. Anstoteles. log- tekjð að hreyfa þessum *nmi '
smn Corpus juns.j um en striðsluðurinn tók að gja|^l
TP° [ og sú barátta hefst, sem. stendur,
En einnig fyrir því var séð, að þar!
þurftu engin vandræði úr að verða. j
Svarið var ofureinfalt og brota-
lausij: “Þegar þú lest orðið og
lætur það hafa áhrif á hjarta þitt.,
])á hefir þú sönnunina, því að þar
talar til hjarta þins sami guðs
heilagi andinn, sem ritningin öll er
innblásin af’. Og til frekari full-
vissu um, að ritningin væri guðs
orð, var í ofanálag bent á þessar
ytri röksemdir: hinn háa aldur
ritningarinnar, kraftaverkin, sem
þar væri skýrt frá, fyrirheitin, sem
þar væru gefin og þar hefðu ræzt,
og hina "dásamlegu samhljóðan’’
ritninganna sín á milli.
Hvílíkir gæfutímar, svo greið
sem sannleiksleiðin var þá og tálm-
analaus fyrir hugsun og hjarta!
Það er sízt að undra, þó að á slík-
um tímum gæti komið fram jafn-
trúarstyrk og trúarörugg kynslóð
og kynslóð rétttrúar-tímabilsins!
Sálmar Hallgríms Péturssonar og|
prédikanir Jóns Vídalíns, þessi
veglegti, minnismerki rammasta
neinum efasemdum að að komast.
Um sannleiks-rannsókn í orðs-j
ins þr
aldrei verið að ræða. Hér var aðj
ræða um það að veita viðtöku i!
trú kirkjulega löggiltum e’fikénn-
inguin og guðfræðinga-fullyrðing-
11111. En að finna guðfræðinni! áhrifa.vajds"
slíkt ti! foráttu, gat inönnum því I engu siður vart
síðtir til hugar komið á þeim t:m-
hjá
fræðingarnir
læknisfræðingarnir sinn
krates og Galenus. Kerningum
Kóperníkusar var liafnað fult eins
rtiikið vegna pess hversu, þær riðu
í bága við kenningar Aristótelesar |
sem vegna hins, hve ósamríman!eg-!
ar þær þóttu kenningum heilagr-
ar ritningar.
Eins og ktmnugt er, ]>á liratt 18.
öldin af stað fullkomiiini byltingu!
á öllum svæðum hins andlega lifs.
í heimsspeki náttúruvísindum, lög-|
speki, uppeldisfræði, skáldskap -—!
hvervetna risu upp menii til aö
varpa af sér ánauðaroki erfikenn-
ingarinnar. Einkennisorð aldar-
innar urðu: Ilugsanafrelsi (lib-
ertas philosophandi) og mentun
latlaust alla 19. öldina, og að sumu
leyti stendur enn. Hér verður
ekki skýrt r.ánar frá gangi barátt-
uniiar, svo lærdómsríkt sem það
þó hefði getaö verið, en ])ví miður
ekki að sama skapi skemtilegt.
Þvi að baráttan hefir verið lær-
dórnsrík — sérstaklega fvrir það,
liversu hún liefir sýnt. hve erfitt
eítir beinni guðlegri forsögn?
Hann ritar þau sem postuli drott-
ins og gerir því tilkall til, að þeim
sé gaumur gefinn, en á full erfitt
með að fá menn til að samsinna
því, að hann geti gert slíkt tilkall
til manna! Á meðal biblíubóka
nýja testamentisins er einungis
ein bók, sem gerir tilkall til að vera
innblásin; þaö er Opinberunar-
bókin. sem aldrei hefir verið í sér-
legum hávegum höfð af öðrum en
hinum og þessum sértrúarflokk-
um. T gamla testamentinu eru að
vísu orð spámannanna látin vera
töluð af sjálfum guði fyrir munn
]>eirra, en ritin. sem ]>essi spá-
mannsorð flytja, hafa lærisveinar
jieirra saman tekið. En hafa nú
höfundar bibliunnar ekki verið sér
neins sérlegs anda-innblásturs
meðvitandi, þá getur auðvitað
ekki neitt valdboð seinni tíma
manna úrskurðað þeim hann. Hin
alkunnu orð síðara Timóteusar-
bréf unt “sérhverja guðinnblásna
ritningu’’ ?3,i6J standa alveg fyrir
þess reikning meðan ekki er sann-
að, að það rit sé guðinnbláslð og
tali því með guðlegu valdi. Að
líkindum hefir aldrei óskeikul-
leiki nokkurrar heimildar, sem
komið gat til mála að eiga þann
eiginleika, verið öllu lakar rök-
studdur en óskeikulleiki ritningar-
innar með innblásturs-röksemd-
inni. Jafnvel ])að, sc;n er áreið-
anlega rétt i henni, sem sé áhrifa-
vald orða bibliunnar á ótal stöð-
um, hefir ]>ó ekki meira sönnunar-
gilcíi en svo, að eftir þvi mætti úr-
skurða fjölda góðra sálma og guð-
rækilegra bóka guðlegan innblást-
ur vegna ómótmælanlegra áhrifa
þeirra á hugsun og hjarta. En sé
innblásturs-röksemdin lítilsvirði,
þá eru liinar svo nefridu ytri rök-
semdir það ekki síður; aldur ritn-
inganna, kraftayerkin, spadómarn-
ir og samræmið, — því að alt þetta
hlýtur líka að liggja undir rann-
sókn, eins og nú er komið allri af-
stöðu vorri til ritningarinnar, enda
lögðu jafnvel sjálfir rétttrúar-
menn aldrei jafn mikla áherzlu á
]>essar röksemdir sem á hina.
En — alt er gott, ef endifinn
er góðtir, kunna menn að segja.
Er ]>á baráttunni lokið svo að tala
megi um endi hennar? Að sumu
leyti, en að sumu' leyti ekki. Að
])ví er til vísindanna kemur er
baráttan á enda kljáð. í heimi
]>eirra eru úrslit hinna sögulegu
biblíurarinsókna viðurkend í öllum
böfuðatriðum. Trúin á innb’ást-
ur allra biblíubókanna og guðleg-
an tippruna, — hún er falin. Trú-
in á óskeikula bibliu, sem. í öllutn1
greintim hafi að geyma sannleik-i
an fullgeran, — hún er einnigj
fallin. En vísindin guðfræðilegu j
liafa ekki lagt árar í bát fyrir það.
Ilæði er sífelt haldið áfram rann-j
sóknum biblíunnar, ef ske kynni, j
að eitthvað í hinum tyrri úrslitum
reyndist við nánari prófun rangt
eða miður vel rökstutt, og því næst t
er sífelt verið að vinna að þeitn j
sannindum, sem sögtilegtt rann-
sóknirnar liafa í Ijós leitt, og álit-
iö er, að séu svo vel könnuð sem j
verður. Að þessu
Hvað ’er hæft í slíkum getsök-
um? Eg fæ ekki séð aö svarið
geti orðið annað en þetta: 1 þeim
er engin hæfa. Eftir allri minni
þekkingu á hinni nyj'u trúmála-
stefnu, þá þori eg að segja, að
menn nýju stefnunnar standi hin-
um í engu tilliti að baki hvað snert-
ir lotningu fyrir þessari “bók bók-
anna’’ og ást á henni. Það sem
skilur stefnurnar er að rnínu viti
alls ekki ólík hjartaáfstaða, heldur
ólíkar skoðanir á uppruna, eðli og
ásigkomulagi þessarar bókar, sem
báðum þessum stefnum er jafn
ástfólgin. Eldri stefnan prýðir
ritninguna ýmsum ágætis eigind-
um, sem við hana hafa tengdar
verið að henni sjálfri fornspurðri,
og heldur dauðahaldi í þær, af þvi
að hún álítur, að hinni elskuðu bók
sé stórlega misboðið, ef hún sé
svift þeim, tign hennar a'ð engu
gerð og álit liennar fótum troðið.
Nýja stefnan mótmælir þessum
sömu eigindum, af því hún álítur
þær með röngu við liana tengdar,
og gerir sitt til að koma mönnum
í skilning um.hitt sanna eðli ritn-
ingarinnar og ásigkomulag út frá
eigin vitnisburði hennar, með því
að hún álítur, að hinni elskuðu
bók sé misboðið með þess háttar
ósannri gyllingu og að það standi
í vegi fyrir réttum skilningi henn-
ar og fullum notum. Þ,ví að nýja
stefnan alítur ritninguna, engu síð-
ur en hin stefnan, heimsins beztu
bók, og einmitt til þess áð menn
þess betur geti fært sér hana
nyt, lætur hún sér svo ant um að
eíla réttan skilning á henni. Stæði
ritningin og félli með þessum eig
inleikum, sem eldri stefnan eign
ar henni, ipnblæstri, óskeikulleika,
gagnsæleika o. s. frv. — þá mætti
segja, að þeir sem andmæla þeim,
væru að “ræna kristinn almenning
heilagri ritningu”. En ritningin
stendur hvorki né fellur með þess-
| um eiginleikum. — Eins og hún
! hefir staðið öldum saman áður en
i menn tóku að skreyta hana þeim,
svo mun hún og geta það nú, eftir
j að þeir eru fallnir, eða fyrirsjáan-
j legt má telja, að þeir munu falla
j í gildi.
Nei. Hin nýja stefna er alls utvöldu þjóðar frá
j ekki stefna sem “afneitar ritning-
j unni’’, því að hún hefir engu minni
j mætur á henni en eldri stefnan, og
álitur það, engtt síður en hún, vera
j eitt hið æskilegasta fyrir sönn þrif
! kristninnar, að hún sé í sem flestra
liöndum.
En hún lítur öðrum augum á
hvorttveggja
erti gtiðfræðingarnir að vinna.
En
’byltingunni, sem veruleg eftirsjón j
er að, þá verður það sannast sagt
um bylting þessa, að hún hafi vald- j
ið fullkomnum aldahvörfum í sögu'
mannsandans. Hún vafð byrjun j
nýrra tíma í anclans og htigsunar- j
innar heimi. Hinn ódauðlegi önd-j
vegishölclur. nýja. tímans, Kant
heimspekingur, sem svo eftirminni-j
lega hafði sett hinni “hreinu skyn-
semi” stólinn fyrir dyrnar í riti
sínu liinu fræga “Rannsókn hinn-j
ar hreinu skynsemi”, hann verðurj
og til þess að marka nýja tíman-!
tim stefnu. I inngangi ritsins
“Hvað er mentun ?” farast honumj
orð á þessa leið; “Mentun er það
að komast úr sjálfskapa bernsku;
sinni. Sapere audc!. Áræddu að;
beita skilningi þinum! Þau eru
einkunnarorð mentunarinnar!’’
Nú gat fyrst verið um sann-j
leiksrannsókn að rætia í orðsins
fylstu merkingu einnig innan guð-j
fræðinnar. sannleiks-rannsókn í
vorra tíma merkingu orðsins; um
frjálsa eftirgrenslan og rannsókn,
óbundna af rannsóknarúrslitum
eldri tíma, um fullkominn viður-
tækileika fyrir virkileikann eins
lega’íTvi fólgÍn að tesa 'ri'tninguna 1 hann e,r' en ekki eins °S erfi‘
á frummáluoum, tfteinka sér efni kenmngm heimtar að hann sé, mn
hennar og gera sér grein þess með
inönnum veitir að kasta af sér oki
gamalla erfikenninga og að koma j En fyrir utan musteri vísind- j
auga á }>ann mismun, sem er ogj anna eða í forgarði þess, stendur
hlýtur að vera á opinbertin og op- j f jöldinn þeirra manna, sem enn j
inberunar-heimiklum. En óskemti- eru bundnir hlekkjum erfikenti-
leg er hún á að horfa fyrir allaj ingarinnar og brestur skilning á
| vini kristinnar kirkju, með því að| ln’b hvílíkar skyldur sannlei*ts-
....... ^ , , . i öll sú baráttusiga er jafnframt á-! rannsóknirnar leggja mönnum á
.11 arung). g þo.t 1Jlarg|: takanleg hrakfarasaga mar.na. herðar, sem elska sannleikann
c \ rmætt -unm að hafæ íanst 1 sem þrátt fyrir alt áreiðanlegaj vegna sannleikans sjálfs. Þéir
vildu alt hið bezta, hrakfarasagaj hita getsakirnar enn dynja á nýju
fyrir forverði hinnar götnlu erfi- gnöfræðingunum; eigna |>eim hin-
kenningarstefnuÁ En ])að semj
ar syndsamlegustu hvatir, brígzla
gerði hrakfarir þessara mannaj l,eim tim efasýki, vantrú, hroka og
svo óumflýjanlegar. var einkumj niargt annað ljótt. En meðan þeir
það, hversu þeir lögðust undír
höfuö að athuga þá spurningu,!
sem hér mátti sizt láta óathugaða::
livort bæktir ritningarinnar sjálfr-
ar gerðu tilkall til að vera inn-j
blásnar og af guðlegum uppruna. [
Ef ]>eir hefðu gert þaö. og gertj
það óbundnir að öllu tilliti til erfi-J
kenninga liðinna tima, hefði bar-j
áttan naumast orðið svo ströng ogj
löng sem hún hefir orðið. Því að j
ritningin sjálf virðist svara þeirra!
Spurningu all ótvírætt. Hvar er
láta ópin dynja sem hæst: Þið
eruð að svíkja af okkur guas orð,
— þið eruð að ræna kristinn al-
menning heilagri ritningunni! þá
lialdá nýguðfræðingarnir áfrani
sínu kyrláta, en illa þokkaða, starfi
og iiugga sig vi8 þá hugsun, að
þótt svo kunni að reynast. að
drottinn sjálftir sé hvorki nýju né
gömlu guðfræðinnar megin, þá sé
hann þó ávalt sannleikans megin.
En hvað hæft sé í getsökinni um
biblíuna og kristinn almenning
vildi eg, ef guð lofar, láta vera
t. a. m. í allri frásögu fyrstu Móse-j
hókar, sem svo nefnist, vikið að; efni næstu hugleiðingar minnar
því einu orði, að Móse sé höftind-1 rt. . .
IV. Hetlog ntmng og vcr.
þeim hætti, er bezt r-æmf heim við
hinar evangelisku játningaliækur.
Eina spurningin, sem búið gat
hugsun og hjarta erfiðleika, sem
teljandi væru, var sú, hvernig
menn gætu sannfærzt um, að þess-
ar helgu bækur væru guðs orð.
fúsleika til þess sífelt að vilja láta
fraéðast og til að leiðrétta skoðanir
sínar jafnótt og staðreyndir heimta
það.
Hefði mótmælendastefnan skelt
skolleyrum við þessum kröfum
nýja tímans, þá hefðu dagar henn-
ar verið taldir. Sem betur fór
“Þið ertið að svíkja
gtiðs orði, — þið eruð
af okkur
að ræna
ur ]>ess rits, hvað þá, að hann hafij
ritað það eftir forsögn guðs?
Ritið færir í sögu viðburði umlið-
ins tima nákvæmlega með sama. . . ....
hætti og hver annar mannlegurj knstmn almenning heilagr, ntn-
söguritari gerir slikt. Eða vilduj ingu-” Svona SerSl eg andstæð-
menn lesa upphaf Lúkasar guð- j irgtim nýju guðfræðinnar upp orð-
spjalls. Þar segir höfundurinn in í niðurlagi síðustu hugleiðingar
sjálfur hvernig á framkomu rits-
ins standi: Margir hafa áður
færst í fang að skýra frá hinum
guðspjallslegu viðburðum, og langi
hann einnig til að reyna hvað hann
geti, ef betur mætti takast. Eða
')á bréf Páls, sem þó eru rituð af
manni, er telur sér það til gildis
->ð hafa meðtgkið heilagan anda;
’->var í bréfum þessum er með einu
orði gefið í skyn, að þau séu rituð
minnar. Því að hugsuninni til eru
þetta langalgengustu getsakirnar
á hendur nýguðfræðingunum af
liálfu forvarða hinnar eldri stefnu.
Og þeim getsökum hefir ekki ó-
fyrirsynju verið á lofti haldið, sem
sjá má af því, að í augum margra
góðra og trúaðra alþýðumanna
eru guðfræðingarnir fyrst og
fremst “menn, sem afneita heil-
agri ritningu”.
J ritninguna en gamla stefnan. Hún
álítur liana ekki bók tiloröna á yf-
! irnáttúrlegan hátt, eða ef svo mætti
segja, bók, er fallið liafi af himn-
| um ofan. Hún lítur á hana svo sem
j safn af ritum, semi til hafa orðið
hvert á sínum tíma, og beri í öllu
; tilliti á sér inerki sinna tíma. Hún
lítur á liana sem safn af ritum,
er sumpart setji oss fyrir sjónir,
í allri einlægni og ófegrað, trúar-
líf hinnar útvöldu guðsþjóðar,
Tsraels, en sé sumpart talandi og
ótvirætt vitni um hin óviðjafnan-
legu áhrif af starfsemi Jjfcsú frá
Nazaret á fyrstu og annari öld hins
nýja timatals.
Ávinningurinn af þessum nýja
skoðunarhætti er stórmikill. Áð
ur var ritningin í augum manna
eins konar kenslubók í trúfræði-
fremur óskipuleg þó og ruglings-
leg. Svo var t. a. m. meðan rétt-
trúarstefnan réð lögum og lofum í
hinni evengelisku kirkju.
Hve horfir ritningin alt öðru
vísi við oss, sem nú lifum! Þar
er ekki lengur um þurra og
strembna kenslubók í trúfræði að
ræða, heldur um bók, sem er
þrungin af lífi og anda, og þetta
er fyrst og fremst hinum visinda-
legu biblíurannsóknum að þakka
— ]>ótt stundum vilji það gleym-
ast! Gamla testamentið er orðið
oss að lifandi vitnisburði virki-
legrar sögu. Að vísu lítur þessi
saga allmjög út á annan veg en
“biblíusögurnar”, sem við lærðum
í æsku gefa hugboð um. Biblíu-
sögurnar voru venjulega sniðnar
eftir trúfræðilegri tyrirmynd
fskemaj og efninu ]>annig komið
fyrir, að það sýndi sem bezt hand-
leiðslu guðs á sinni útvöldu þjóð,
liversu liann varðveitir hana i upp-
haflegu samfélagi hennar við sig,
refsar henni, er hún hefir óhlýðn-
ast honum og fyrirgefur henni,
er hún snýr sér aftur til hans.
Um þróun er hér alls ekki að ræða.
Saga ísraels, sem gamla testament-
ið, eins og vér lítum nú á það,
flytur oss, er aftur fyrst og fremst
þróunar-saga; hún sýnir oss í
fögrum myndum hversu guð leið-
ir máttugri og mildri hendi lýð
sinn frá mjög ófullkpmnu byrjun-
arástandi fram á leið til sífelt
meiri fullkomnunar bæði siðferð-
islega og trúarlega.
Hvað snertir einstök atriði, ei-
þess sízt að dyljast, að margt
horfir öðru vísi við oss en áður
gerði það. Margt af því, sem menn
litu á sem sögulegan sannleika,
horfir nú við oss sumpart sem
skáldskapur, sumpart sem fræði-
sögur í þeim tilgangi samdar að
flytja oss trúarleg eða siðferðisleg
sannindi. Mundi það rýra gildi
gamla testamentisins ? Mundi
sköpunarfrásagan rýrna í gildi,
þótt litið sé á liana sem skáldlega
söguumgjörð, er mannsandinn hef-
ir smíðað utan um djúpan, guð-
legan sannleika? Eða þótt sögu-
gildi einhvers þeirra fornaldar-
manna, sem það skýrir frá reynd-
ist vafasamt? Mundi sagan af
Abraham verða oss síður dýrmæt
fyrir það, þótt vér sannfærðumst
um, að hún væri ekki sögulega
sönn og áreiðanleg?
Það er ekki lieldur að dyljast,
að ]>ar getur marga ónákvæmni.
Bæði heilar bækur og einstakir
kaflar bóka hafa ranglega verið
eignaðir hinum og þessum höfund-
um, sem ekki liafa getað samið
])ær. Sálmarhir, sem bera Davíðs
nafn. geta fæstir verið eftir Davíð
konung, eða Orðskviðirnir eftir
Salómon. Ilið dásamlega lof-
kvæði uin lausn Israels úr herleið-
ingunni, um hina líðandi guðs
]>jóna fjes. 40—46) er ekki eftir
Jesaja spámann, og Móse bækurn-
ar fimm ekki eftir Móse. En
livað sakar þetta ? Ætti eg að vera
sá einfeldningur að láta góða bók
rýrna í áliti mínu fyrir það eitt,
að fræðimenn á löngu liðnutn öld-
um eignuðu hana ranglega ein-
hverjum mætum manni, sem seinna
liefir á daginn komið, að ekki hef-
ir verið við samningu heniiar rið-
inn? Eða erum vér ekki komnir
lengra eti svo, að meta gildi einn-
ar bókar eftir nafnfrægð höfund-
arins? Nei, eg fæ ekki séð, að
gildi gamla testamentisins verði
minna vegna slíkra ófullkomleika
sem þeirra, er hinar sögulegu
rannsókiiir þess hafa í ljós leitt.
Enda er. alt slíkt til hverfandi smá-
muna að telja í samanbitrði við
hið jákvæða fpositivaj, sem vér
eigum rannsóknum ])essum að
þakka.
En þar tel eg öllu fremur hið
nýja ljós, sem þær hafa brugðið
upp yfir a!lan þróunarferil hinnar
elztu tímum,
er hún kemur fyrst fram á sjón-
arsvið sögunnar. Hve verður
saga hennar glögg og greinileg í
hinu nýja ljósi vísindarina; hve
verður oss miklu skiljanlegri allur
þróunarferill liennar, ekki sízt í
andlegu tilliti; hve verður oss dá-
samleg öll handleiðsla drottins áj
„Vitringurinn sem varð
að heimskingja/*
]>essum lýð frá því er hann fyrst
kemur fram úr fyrnskunnar
myrkri og þangað til lionum hefir
lærst að játa Israels trúfasta guð
sem guð allra lýða, er hefir hjálp-
ræði búið öllum þjóðum. Eða þá
spámenn ísraels, sem allur þorri
manna álítur enn í dag að hafi
haft það að hqfuðhlutverki að
“segja fyrir óorðna h 1 u t i”—
hve breyta þeir útliti, hve flytjast
þeir nær oss; hve verða þeir ej<ki
skiljanlegri, er vér virðum þá fyr-
ir oss í ljósi sögurannsóknanna,
og það eins ])ótt vér verðum að
játa, að þeir hafi verið háðir sin-
um tíma! Hvílíkir afburðamenn
anda og kraftar, hetjumóðS og
hugprýði, og þó af hokli og blóði
menn eins og vér! —
En hvað er um Nýja testament-
ið? munu margir spyrja óþolin-
móðir. Hvað er um áreiðanleik
])ess að segja? Hér er trúin sjálf
í húfi!
.Esta framsetning sannrar trú-
ar hefir ávalt verið ]>essi: Verið
óhræddir! Burt með allan kvíða!
Trú og kviöi útilokar hvort ann-
að.
— Eldur varð laus í Montreal
fyrir helgina og brunnu verzlunar-
hús til 150 þús. dala. Flóð geng-
ur þar yfir lægsta borgarhluta úr
St. Lawrence fljóti.
- Kosningar standa til í Al-
berta fylki. Sifton stjórnin talin
alveg viss að vinna með miklum
meiri liluta.
Herra Kr. A. Benediktsson, inn
nafnkunni og vel þekti ritdómari,
skáldsagnahöfundur, ljóðskáld.
stjórnmálamaður og fleira, kemur
loks fram á ritvöllinn með dóm
um “Fjalla-Eyvind”. Er undar-
legt hvað það hefir dregist íengi,
og mildi að það ekki gleymdist al-
gerlega. En betra er seint en
aldrei.
Það var annars ólánlegt af ]>ess-
um Jóhanni Sigurjónssyni, að ráð-
færa sig ekki við einhvern, sem
þekti '“söguna”, áður en hann fór
að leggja út í að .semja, þetta
óhappa rit. Hefði það getað orðið
honum til ómetanlegra heilla, bæði
hvað málið á ritinu snertir og svo
“söguna” sem það er bygt á.
Slysni Jóhanns,
Fyrsta slysið sem hann henti,
var að semja ritið á dönsku og
gæta þess þá ekki um leið, að
danska sú væri bygð á 18. aldar
íslenzku. Annað slysið var, að
gefa Dönum slíkan höggstað á sér,
svo þeir gætu á svo einkennilegan
hátt náð hnjóð á Islendingum. Þ,ví
þegar Danir fara að lofa Islending,
þá auðvitað hlýtur að felast í því
“hnjóður”, það svo sem skilja all-
ir, sem nokkuð vita. Og sá “hnjóð-
ur” hlýtur að skoðast þeim mun
stærri, sem lofið er meira, og þvi
víðtækari sem álirif þess» verða.
Eða er ekki svo? Þriðja slysið er
að afbaka svo herfilega, ja'fn
áreiðanlega sögu, sem fyrir hönd-
um lá af Fjalla-Eyvindi. Og enn-
fremur að láta svo leiðast af hé-
gómaskap þessa liála lieims, að
gæta ekki þess að halda í skefj-
um sínu eigin ímyndunarafli og
skáldgáfu, sem naumast er hægt að
skoða annaö en villu, úr því hún
stemmir ekki í öllu við smá og
stór atriði sögunnar. Því hvað er
skáldskapur annað en saga — eða
rímur? Auðvitað ekki til!---------
Fjórða slys höfundar var það
að gefa ranga lýsingu af persónum
leiksiiis við það sem skrifað stend-
ur í sögunni. Því hvaða vit er í
því að bæta og laga • og fegra?
Það má ekki frá sögtilegu sjónar-
miði. Ilvaða vit er í því að gera
úr “bólugröfnum”, “langleitum”
Eyvindi, með “efrivörina þykkri
en þá neðri”, er “reykti tóbak” og
“raulaði fyrir munni sér rímna-
erindi, oftast afbökuð”, laglegan,
góömannlegan. fremur greindar-
legan Eyvind, sem vekur á sér góð-
an þokka? Eða úr “flatvaxinni”,
“opinmyntri”, “langleitri”, “svip-
illri” og “ógeðslegri” Höllu, fríða,
gáfulega og þóknanlega Höllu?
Hvílik söguleg afbökun! ! Bezt
hefði auðvitað verið, að fá ein-
livern góðan særingamann til að
vekja upp þessar söguhetjur Ey-
vindar-sögunnar, til að geta sýnt
“sannar” sögupersónur á leikhús-
um heimsins. iÞað liefði þó verið
gaman og heiður fyrir oss íslend-
inga að geta svo auglýst þjóðerni
vort, með 200 ára gömlum draug-
um á heimsins fegurstu leikhús-
urn, í Frakklandi, iÞýzklaandi,
Danmörku og víðar. Ó, hve sann-
sögulega viturlegt! Ö, hve þjóð-
ernislega feitt! ! Ö, hve listilega
íslenzkt! ! ! Jú, og málið, — eg
var nærri búinn að gleyma því —
yrði að vera 18. aldar íslenzka á
clönsku. Því ])að væri römm ó-
liæfa og Danasleikjuskapur að
fara að ])ýða leik, sem tilheyrði
“dönskum bókmentum!”
Það er annafs skrítið, hvað fólk
sækir þennan leik allstaðar. Það
er liklega af þvi, hvað fólkið stend-
ur á lágu siðmenningarstigi. Mér
dettur í hug að ef mít> hugmynd
ltér að ofan með uppvakninga
leikendurna, hefði komist í fram-
kvæmd, að þá hefði þó einn mað-
ur í Winnipeg viljað vera “sögu-
legur” sjónarvottur og sótt þanp
leik bæði fljótt og vel. Og þá
Pen/Ingle

þ D er nafnið og fyrir
neðan er vörumerkið
sem yður ber að gá að
næst þegar þér kaupið
nærfatnað.
Sú stærð sem yðurhentaraf þeim
nærfötum mun passa hverjum og
einum afbragðs vel, slíta hverjum
öðrum nærfatnaði og hrökkva
ekki. Eigi að síður kostar hd/ln
ekki meira en önnur nærföt, og
ábyrgð fylgir, að „andvirðinu
verður skilað aftur, ef bér getið
heimtað það með sanngirni.”
| - , il í París, Canada, af
r 1 M A N S Limited.

fJC UN SH R [ N KABLEYa^
Trctcle AtarJc