Lögberg - 15.07.1915, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. JÚLl 1915.
3
_
Vestan afKyrrahafs-
strönd.
Seattle, 6. Júlí 1915.
Helztu fréttir héöan eru þessar:
GóS tíS og heilsufar alment heldur
gott. Talsver'Sir hitar hafa veriö
hér um þessi siöustu manaöamot, 80
til 90 gr. í skugganum (a Fahrin-
heitj, en oftast nær svalt um nætur.
Nægilegt regn hélzt hér við og við
fram undir mi'öjan Júní, grasi og
öörum jaröargróðri til framþróunar.
Nú er aftur fariö aö veröa nokkuö
þurt, en v'íðast líka búiö aö slá gras
og hiröa þaö.
Atvinnuvegir.
Atvinnuvegir og tímar yfir höfuö
hér í bænum heldur daufir, eins og
aö undanförnu, og mjög lítiö útlit
sem stendur, aö bráö breyting til
batnaöar veröi þar á. Auövitaö eru
hér i borg eins og í öllum öörunr
stórborgum landsins, þúsundir karla
og kvenna, sem annað hvort hafa
litla og stopula atvipnu eða þá ekki
neitt annaö að gera en troöa strætin.
Fjöldi manna fer lika út úr bænum
nú um tima, út í fiskiverin, til Al-
aska, austur yfir fjöllin í uppsker-
una, út á brautir og víöar, og þó sér
naumast högg á v'atni, þvi* alt af
ganga ærið margir iöjulausir menn
um göturnar í aöalparti bæjarins; og
þótt sumir af þeim hverfi annað
slagiö, þá koma alt af nýir í skaröiö,
og svona gengur. Viö íslendingar
iökum þó ekki svo mjög aö ganga og
standa á gatnamótum hér; ef viö
höfum enga vinnu, þá erúm við oft-
ast annað hvort heima eða þá aö
leita okkur atvinnu.
Fáir af þeim íslendingum hér,
, sem hafa haft heilsu og krafta til
starfa, hafa veri'ö til lengdar vinnu-
lausir, en slitrótt hefir vinnan v'eriö
þetta siöastliöna vor fyrir mörgum;
einstöku hafa þó gert þolanlega vel
•—aö undanskildu þeim örfáu, sem
halda hér fastri stööu, sem erú alt
of fáir.
Það sem stendur verkalýðnum nú
mest fyrir þrifum hér í borginni er
þaö, að svo litið er gert af hinum
vanalegu jaröabótum í samanburði
við þaö sem vant er.' Mikiö minna
er bygt hér í ár en gert var í fyrra,
mikið færri stræti gerö, færri lok-
ræsi grafin, færri gangstéttir lagöar
og alt eftr því. Svo þegar margir
fara aö bjóöast til að gera -sama
verkiö, þá er nú mjög hætt viö, aö
kaupiö veröi stundum lítiö; enda er
samkepnin nú svo mikil á öllum eöa
flestum þessum smærri “contracts”,
aö ómögulegt er næstum aö hafa
nokkuð upp úr þeim. Fn neyðin rek-
ur marga áfram samt.
Fclagslíf og samkoinur.
Að sjálfsögðu draga þessir daufu
tímar talsvert úr manni móðinn viö
félagsskapinn, enda hefir okkur lít-
iö miðað áfram þar þessa síðastliðnu
mánuöi. Þessi félög okkar halda að
vísu áfram sinn vaná gang, og eru
sum af þeim vel vakandi og meö
sæmilegu lífi. En ekki hefir söfnuð-
inum orðiö neitt ágengt enn eða
tekiö sjáanlegt spor í framfara átt-
ina. Að sönnu var ákvörðun gerð á
ársfundi safnaðarins, sent haldinn
var 16. Maí s.l., að kjósa séra Sig-
urö Ólafsson fyrir prest þessa safn-
aöar, aö einhv'erjum parti, eftir því
sem honum og söfnuöinum semdi um.
En einhverra ástæðna vegna hefir
engin framkvæmd orðið í því máli
enn sem komið er, heldur stendur alt
aö heita má í sama farinu og áöur.
Vænst er þó eftir, að séra. Sigurður
komi hingað bráöum og söfnuðurinn
hafi fund meö honum og ræði þar
inngöngumál í kirkjufél.. íslenzka og
fleira. Ekki er þó enn augljóst
hvenær hann kemur, en bráö þörf
sýnist það vera fyrir þennan söfnuð
að fara að snúa sér að einhverjum
framkvæmdum honum til uppbygg-
ingar á alvarlegan hátt.
Samkomulífiö hefir verið talsvert
fjörugra nú aö undanförnu heldur
en félagslifiö sjálft í heild sinni var,
og skal hér getiö helztu samkomanna
sem haldnar hafa veriö hér í seinni
tíð.
Félagið “Vestri” stofnaði til sam-
kornu, sem haldin var á sumardaginn
fvrsta í vor. Vel var efnað til
þeirrar samkomu, bæði aö prógrami
og veitingum. Inngangur var seldur
fyrir 35 cents. Allir luku lofsoröi á
þá samkomu.
Að kvöldi þess 6. Maí var séra
Jónasi A. Sigur'ijssyni gerð óvænt
heimsókn. Um 70 manns röðuðu sér
í fylkingu við húsdyr hans, kölluðu
hann út og báöu hann yfirgefa hús
og heimili um stundarsakir. Mr.
Sigurösson vissi ekki í fyrstu hvaðan
á hann stóð veðriö, né heldur hvaö
um var að vera, en haföi enga und-
anfærslu og sá, að bezt mundi fara,
út því sem ráða varð í svipinn, að
þýöast þetta boö. Sneri þá fylking
þessi aftur á braut meö Mr. og Mrs.
Sigurösson í miöri fylking, og hóf
göngu sína til samkomuhúss íslend-
inga, sem var fáar “blokkir” frá, þar
sem langborö biðu manna meö krydd-
meti og blómum á ásamt ýmsu ööru
skrauti; og v'ar séra Jónasi þarna
haldið heiðurssamsæti á fimtugasta
afmæli hans. Mr. Sigurösson og
fjölskylda hans voru leidd að þver-
borði í innri enda salsins og öllum
öörum skipaö niður sitt hvoru megin
við langborðin, af forstöðumönnum
samsætisins og allir beðnir að taka til
matar síns. Að því loknu hófust
ræður. Mr. G. Jóhannsson stóð fyr-
ir þeini ræðuhöldum og kallaði á
ýrnsa til að tala. Margir uröu viö
því boði, og var fast að 2 klukku-
stundum va-rið til stuttra ræðuhalda,
sem öll gengu út á santa efni, n.l. að
minnast heiðurs gestsins; allir töluöu
hlýlega í garö Mr. Sigurðssonar og
vöttuðu gleði sina og ánægju yfir
því aö vera með honum á þessu
kveldi.
Herra Jakob Bjarnason flutti
snjalla_iölu; umtalsefni hans laut aö
því sama og annara, en hann krydd-
aöi það með oröunum “meira ljós.”
Ljós mentunar og öppfræðslu sagði
hann að væri eins, dýrmætt og nauð-
synlegt fyrir mannsandann, eins og
ljós þaö, sem lýsti degi og nóttu; og
margur mentaður maöur gæfi af sér
mikið ljós þekkingar og vizku, og
þyrfti líka oft á margskonar ljósi aö
halda. Ræðum. endaði tölu sína meö
því að hann afhenti heiöursgestinum
skrautlegan borðlampa ftengdur þar
viö rafurmagnj og setti á boröiö hjá
honum, og sagöi: “meira ljós” og
samstundis varð Ijós; en ungar stúlk-
ur, sem MP. Sigurðsson haföi fermt
ásamt elzta svni hans, Torfa, færöu
þeim hjónum blómabindi.
Mr. Sigurðsson þakkaði fyrir
gjöfina og þann heiður, sem sér
v'æri sýndur með þessu samsæti.
Sagðist meta þann hlýja hug landa
sinna, sem þeir hefðu vottað sér hér
í kvöld, meir en þó sér heföi verið
gefin stór fjárupphæö. Ræðumaður
fór síöan nokkrum heppilegum orö-
um um samvinnu og hvað miklu góöu
hún kæmi til leiðar þégar hún væri
holl og hrein: kvaöst elska og virða
alt það góða og göfuga, sem hreyfði
sér í fari Islendinga, og vilja helzt
með þeim vera til daganna enda.
Að enduðu samsæti þessu voru
sungnir af öllum nokkrir íslenzkir
°g amerískir þjóðsöngvar; síðan var
heiðursgestinum, ásamt konu hans
fylgt aftur heim og þau beðin forláts
á ónæöi því, sem þeim hefði verið
gert þetta kveld. Fóru svo allir
hver heint til sín, glaðir yfir að hafa
niæzt í þessum tilgangi.
Snentma í Júní höfðu hinir is-
Jenzku Good Templarar samkomu
fyrir alla, til arös fyrir stúkuna “ís-
land.” Ekkert prógram var þar ann-
að en það, að 6 ungar meyjar gengu
i prósesshi úr fordyri fundarsalsins
°g ioti á hápallinn, þar sem langur
snúöabekkur var uppsettur fyrir þær
að sýna fimleik áinn í því að reka
nagla.. Miss Þórdís Steinberg var
duglegust með hamarinn og fékk
verðlaunin. Mikið var hlegið að
handagangi sumra þessara meyja
með hamarinn og naglana. Aðal
markmið þessaraP samkomu v'ar það,
að selja muni í inniluktum böglum,
sem hengdir voru á streng, þvert yf-
ir irmn enda hússins; um 200 böglar
voru seldir; prís á drætti 15 cents.
Ilver gat valið sinn drátt eftir aug-
anu, en enginn vissi hvað hann fékk
f>'r en hann hafði keypt. Stúkunni
þénuðust talsverðir peningar á sam-
kömu þessari. Veitingar einnig seld-
ar á 10 cents.
Að kvöldi þess 16. Júní var Mr.
og Mrs. Gunnlaugi Jóhannssyni og
börnum þeirra haldið kveðjusamsæti,
b#í næsta dag fluttu þau búferlum til
1 oint Roberts, sem er einn elzti að-
seturstaöur íslendinga hér á norð-
urströndinni. Margir mintust þessa
fólks af hlýjum huga við þetta tæki-
færi, og létu í 1 jós söknuö sinn út af
burtför þeirra allra frá félagsskapn-
um hér, því þau voru öll góöir fé-
lagslimir. Bæði þau hjón unnu hér
vel og mikið meðal Islendinga, en
sérstaklega var Mr. Jóhannsson'ein-
hver ötulasti og ósérhlífnasti félags-
maður, sem við höfum átt hér, því
hann var þar sí og æ með lifi og sál.
Samsæti þetta fór fram í fundarhúsi
íslendinga. Borð voru sett og veit-
ingar fram bornar. Herra Árni
Sumarliðason stýrði ræðuhöldum.
En að þeim loknum afhenti Mr. J. A.
Sigurðsson hinum burtfarandi hjón-
unv Mr. og Mrs. Jóhannsson, sina
gjöfina hv'oru, frá vinum þeirra hér;
honum úrfesti, en henni handhring,
og sagöi það væri dálítill þakklætis-
vottur gefenda fyrir góða samvinnu
og viðurkynningu hér í ( Ballard.
Kvöddu svo. allir Mr. og Mrs Jó-
hannsson og börn þeirra og báöu
þeim fararheilla.
Aö tilhlutun nokkurra ungra ís-
lendinga hér í Ballard var stofnað
til veglegs samsætis flð kveldi þess
28. Júní s.l. fyrir hin ungu brúöhjón,
Mr. og Mrs. A. Th. Jósefs«on, sem
komu hér til bæjarins tveim dögum
áður frá Minneota, þá nýgift þaöan.
Mr. Jósefsson er gamall Ballard-
maður Jþó ungur sé að aldrij, en
skrapp til Minneota, til sinni fyrri
átthaga, að sækja sér konu. Fæð-
ingarnafn hinnar nýgiftu koúu er
Guöný Júlía, dóttir Arngríms kaup-
manns Jónssonar í Minneota og Jó-
hönnu Jó.nsdóttur. En foreldrar Mr.
Jósefssonar eru Jón Jósefsson og
Ingibjörg Arngrímsdóttir, sem fluttu
hingaö frá Minneota um eða laust
fyrir siöustu aldamót. Margir af
Iöndum hér þekkja hinar nýgiftu
persónur, einkum hann, fyrir langa
samtíð bæði hér vestra og í Minnes-
ota, því þar mun vera fæöingarstað-
ur þeirra beggja og þaðan eru fleiri
af okkur komnir, sem hér eruni nú.
Samsæti þetta var haldið í samkomu- ’lengur en viö mætti búast
húsi íslendinga. Borö voru sett fyrir
um 80 manns, sem samsætiö sóttu, og
fínir réttir frarn bornir. Húsiö var
skreytt með hér lendum flaggdúkum,
blómum og grænum blöðum, svo út
leit sem þaö væri veizlusalur, einsog
það í rauninni var við þetta tæki-
færi. Að endaðn^úáltíð var talað
fyrir minnum. Mr. K. F. Friðriks-
son stóð fyrir minnum (var ’toast
masterý. Hann kallaði þá upp sem
töluðu og hafði ætíð heppileg orö á
vörum sjálfur viö hverja tölu, sem
fram fór. Sveinn Björnsson talaöi
fyrir minni brúðhjónanna, Hóseas
Thorláksson talaði fyrir minni Min-
neota bæjar, Thorsteinn Pálmason
talaði fyrir 'minni Seattle borgar,
Sigfús Runólfsson talaði fyrir minni
Ameríku, Jónas A. Sigurðsson'talaði
fyrir minni íslands og Baldur Guö-
jónssen talaði fyrir minni kvenna.
“Toast Master” lokaði þá ræðuhöld-
uni þessum með stuttri tölu um leið
og hann afhenti hinum ungu brúð-
hjónum dálitla gjöf frá vinum þei|ra
og kunningjum, sem samsætið sóttu,
og bað þau að virða hana að eins
fyrir hlýjan hug er gefendur hefðu
til þeirra, en ekki fyrir verömæti
hennar. Gjöfin var 6 mönduldiskar
og skál úr silfri falmond setj, meö
greiptu letri innan í sk'álinni.
Mr. Jósefsson þakkaöi meö fáum
og liprum oröum fyrir heiöur þann
sem þeim hjónum heföi verið sýndur
með þessu samsæti og bað alla ís-
lendinga að koma og heimsækja þau
þar sem þau hefðu sinn aðseturstaö
nú um tíma.
■ Mr. Jósefsson á part í laxveða-
útgerð móti fööur sínum og bræör-
um hér i bæ og fer nú bráðunt út til
að fiska.
Samþykt var á ftrndi, sem haldinn
var síðast í fél. “Vestri” aö hafa
skemtisamkomu hér í borg 2. Ágúst
næstk. Dagur þessi valinn í tilliti til
íslendingadagsins, sem haldið er upp
á hér á ströndnni.
Dánarfregn.
Þann 30. Júní s.l. lézt aö heimili
sinu hér í Ballard konan Elinborg
Bergen, eiginkona Jóhannesar Helga-
sonar Bergen. Dauðameiniö tær-
ing. Mrs. Bergen fæddist á íslandi'
25. Apríl áriö 1880, varö því rúm-
lega 35 ára göntul. Hún hafði við
vanheilsu aö búa alt af hér í Seattle
í 4 síðastliðin ár, sem þau hjón voru
hér nú. Áður voru þau hér i borg
og giftust 1903; áttu 4 böm, 2 stúlk-
ur og 2 drengi, það elzta 11 ára en
hið yngsta 5 ára. Foreklrar hinnar
látnu voru ^ Guðlaugur Jónsson
('mjólkursalij í Winnipeg og Ingi-
björg Andrésdóttir JDress Maker).
Útförin fór fram frá kapelht þeirra
Johnsons og Hamiltons hér í borg
og var .undir umsjón þeirra.
Ekkert sögulegt gerðist hér í borg
þann 4. Júli, þvl engin stór viðhöfn
var um hönd höfö, og þó mátti kalla
að hér stæði yfir “celebration” i fulla
2 daga, þann 4. og 5.
H. Th.
unniö að henni litla hríð, virðast
þeir ekki gerðir af holdi og blóði,
heldur af beini og taugum. En
áhuginn heldur í þeim lífinu miklu
Þegar fram i sækir verða marg-
ir eöa flestir þessara manna svo
veikbygðir, að þeir geta lítils
matar neytt. Þeir eru eins og
lifandi spuggar. En þeir gegna
skyldustörfum sínum engu aö
síður og hafa litla hugmynd um,
hve nærri þeir eru hliðum dauö-
ans. “Viö' fáum að hvíla okkur,”
segja þeir, “þegar stríöinu lýkur,”
því öllum er heitiö hlutdeild í
ágóðanumi þegar reikningarnir
verða gerðir upp aö loknu stríði.
Þessir menn nærast því nær ein-
göngu á mjólk. Þeim, sem lengst
eru leiddir, er haldið við meö mót-
eitri. Eitur lengir líf þeirra
eitur styttir aldur þeirra.
En forráðamenn verksmiöjunn-
ar taka það ekki nærri sér, þó
nokkur hundruð eða þúsund
manns missi lifið. Þetta er velti-
ár — bezta árið siðan verksmiðj-
umar voru stofnaðar. Allir
verkamenn fá sinn hlut í ágóðan-
um —'þeir sem komast lífs af —
alt frá kyndaranum til æösta verk-
stjórans, allir fá rínn hlut. Og
allir eru sannfærðir um það, að
hvernig sem fer, jafnvel þó
Þýzkaland tapi, þá fái þeir féö á
sinum tíma.
og
Grafnir lifandi.
Sjálfsagt hefir óvíöa veriö
unnið af meira kappi en í verk-
smiðjum Krupps síöan stríðið
hófst. Síðan í ágúst mánuði í
fyrra sumar, hefir glóandi stál-
leöjan flotiö þar dag og nótt úr
deiglum í steypumót eins og kvik-
andi elfur. Á milli velfandi stál-
strauma og glóándi cj(fna ireika,
lítt klæddir menn, eins og vofur,
með skóflur og langar járnsteng-
ur í höndunum. Hörundið er dökk-
leitt, steikt og skorpið eins og
bókfell, sem legið hefir marga
jnánuöi út á götu í borgum hita-
beltisins.
Ef nokkur blettur á jörð vorri
er líkur þeirn, sem kallaöur er
Víti, þá eru þaö þessar verksmiöj-
ur. Kvalirnar sem verkamennirn-
ir verða að þola, koma ef til vill
bezt í ljós þegar þeim er fært
kaffi. Þeir þrífa kaffibrúsana og
tæma þá i einum teyg, þó kaffiö
sé svo heitt, að enginn heilbrigö-
ur maöur gæti smakkað á því.
Þeim finst það svaladrykkur og
það hressir þá.
Essen er fyrir löngu orðin vön
við hávaða og skotgný. Þar voru
fallbyssumar, sem nú eru í Wil-
helmshaven, steyptar og reyndar.
En þær eru leikfang í saman-
burði við þær, sem notaðar eru í
stríðinu mikla. Má furðu gegna,
að nokkrar mannlegar verur, þó
illu séu' vanar, skuli þola hávaðann
og hitann sem> smíðinu er samfara.
Þeir sem að steypusmitrt vinna
verða þó ekki harðast úti. AumÍc-
unarverðastir eru þeir, sem vinna
í tundurgerðarhúsunum. Þar er
loftið óholt og eitri hlaðið. Þegj-
andi og hávaðalaust leggur það
undir sig hvert líffærið af ööru,
étur og nagar og spennir verka-
mennina viðjum, sem ekki slitna
fyr en í dauðanum. Þeir sem að
tundurgerðinni vinna verða aö
sleppa allri von. Þegar þeir hafa
Manntjón Prússa.
A sextán síðustu skrýrslum
um manntjón í her Prússa er get-
ið um 94,ooo óvíga menn, og sam-
kvæmt þeim skýrslum hafa alls
orðið óvígir í Prússa liði 1,504,523
menn. Þar fyrir utan hafa ver-
ið útgefnar 19 skýrslur á Bæjara-
landi um sára menn, 211 í
M úrtenibérg, 164 í Saxlandi og
36 skýrslur um mannfall á her-
skipum hins þýzka ríkis.
Um 40,000 skólakennarar á
Þýzkalandi börðust í hemum, af
þeim eru 4,900 dauðir á vigvelli,
en ekki -er greint hversu margir
hafa fengið sár eða limlesting.
Stjórnmálin á Islandi.
Undir yfirskriftinni “Hinn ótta-
legi leynrardóniur”, flytur Reykja-
vikur blaðið “Ingólfur” það sem
'hinn nýji íslandsráðgjafi, Einar
Arnórsson, hafði komið sér sam-
an um við forsætisráðherra og
konung, viðvíkjandi því, hvað
hver þeirra skyldi segja um upp-
burð íslandsmála í ríldsráði.
Mergurinn málsins virðist sá, að
ráðgjafinn undirritar úrskurðl
konungs um, að málin verði fyrir
hann lögð í ríkisráði framvegis,
með því móti, að þarmeð sé ekki
fyrirgett rétti* alþingis til að ráða
þessu efni/ Að öðm leyti virðist
alt sitja við það sem var .
t Það sem í ríkisráði fram fór,
viðvikjandi þéssu, er á þessa leið,
samkvæmt nefndu blaði; ,
Ráðherra íslands;
Eftir frásögn um samþykt
stjómarskiptmarlaganna og eftir
skýrslu um alþingisályktun þá,
sem bundin var við samþyktina,
er lnigsað að eftirfarandi standi í
tillögu ráðherrans;
Þegar samþykt voru stjórnar-
skipunarlögin og meðfylgjandi al-
þingis ályktun, var alþingi vel vit-
andi um osk yðar nátignar um
uppburð íslenzkra sérmála fyrir
konungi í ríkisráðinu; móti þessu
ráðsumræöur um málið, sýna aö
á íslandi er lögð svo djúp gritnd-
vallarþýöing í þetta fonnatriði, að
menn — þvert á móti því, sem
ætlast gat verið til í umræðunum
1913 — mundu álíta fyrirkomu-
lag það, sem um var
fyrirhugað 1913, afturför í
réttarstöðu íslands, þar sem stjórn-
arskipunarlög þau, sem nú gilda,
með ríkisráðsákvæðinu eftir is-
lenzkum skilningi, réttarlega séð,
sé eingöngu lögð úndir hið is-
lenzka löggjafarvald.
Með tilvitnun til áður umgetinn-
ar alþingisályktunar og þess ann-
ars, sem eg hefi tekið fram og
með tilliti til þeirrar miklu.stjóm-
málarimmu, sem færi til spillis ef
st j órnarskipunarlögin stöð vuðust,
er hér með lagt til
Að stjórnarskipunarlögin verði
staðfest af yðar hátign, og enn-
fremur
að út verði gefinn konungsúr-
skurður, undirskrifaður af mér,
þar sem ákveðið verði að íslenzkt
lög og miklsverðar stjómarráð-
stafanir verði framvegis bornar
upp fyrir konungi í ríkisráðinu.
F orsœtisráðherrann.
Eftir ummælum ráðherrans fyr-
ir ísland er enginn ágreiningur
um. að íslenzk lög og mikilsvægar
stjórnarráðstafanir verði framveg-
is bornar upp fyrir yðar 'hátign í
ríkisráöinu. Eg get aiveg fallist á,
að spumingin um breyting á ríkis-
ráðsákvæðinu sé formlegt skiln-
ingsatriði.
Eg skal þess vegna aðeins taka
það fram, að danska skoðunin á
þessu skilnaðaratriði er sú, að
þessu ástandi verði ekki breytt
nema nýtt fyrirkomulag verði sett,
sem veiti svipaða tryggingu sem
hið núverandi. — Jafnframt vil eg
biðja um allrahæst leyfi yðar há-
tignar til að birta í Danmörku
•skýrslu um það, sem gert er í þessu
mál..
Islaudsráðherra.
Jafnframt því, að eg fullyrði aö
sú skoðun sé rétt, sem eg fram-
setti, óska eg að láta i ljós, að eg
mun eigi koma fram með mótbár-
ur móti því, að það sem nú gerist
í þessu máli megi verða auglýst í
Danmörku, þar sem eg geri ráð
fvrír að slik auglýsing geti ekki
haft nein áhrif á þá réttarlegu
hlið spumingarinnar um uppburð
islenzkra sérmála i ríkisráðinu.
Konungur;
í samningum þeim við íslenzka
stjórnmálamenn af ýmsum flokk-
um um þetta mál„ sem eg hefi
hrundið af stað sem og af nú
framfluttum tillögum fyrir mér,
hefi eg komist að raun unr að
fjöldi manna á íslandi leggur í
auglýsingu þá í Danmörku, sem
talað var um í ríkisráði 20. októ-
ber 1913, víðtæka formlegá þýð-
ingu, sem liggur fyrir utan það.
sem til var ætlast.
í sömu samningum og af tfyrír-
liggjandi tillögum hefi eg á hinn
bóginn fengið sönnun fynr því. dð
fullkomið skoðanasamræmi er um
kjarna málsins, nefnilega að‘ sér-
mál íslands verið framvegis borin
upp i ríkisráði mínu.
Eftir núverandi fyrirkomulagi
á réttarsambandi Islands og Dan-
merkur, er það nauðsynlegt, að til
sé tekinn stað'ur, þar sem fram geti
farið umræður um og úrslit efa-
semda, sem upp kunna að koma,
frá hvorri hliðinni sem er, um tak-
mörkin milli sérlöggjafar og sam-
löggjafar.
Þessvegna er það minn konung-
legi vilji, að hin íslenzku sérmál
Kaupið ELDSPlTUR eins og þér
munduð kaupa aðrar nauðsynja-
vörur-með tilliti'til hagnaðar.
Þegar þér kaupið Eddy’s Eldspítur
þá fáið þér fullan kassa af áreiðan-
legu kveikiefni.
Biðjið um
EDDY'S “SILENT PARLOR”
ELDSPlTUR
Un^þetta farast “Ingólfi” svo
orð, fyrir munn stjórnar hins
nýja mótflokks stjórnarinnar á
íslandi (Bjarna frá Vogi, Björns
Kristj., Ben. Sv.J :
Nú verður litið á það, hvemig
þessi fyrirhujgafði ‘ríkisráðsfundur
stendur af sér við skilyrði alþing-
is. sem eru fólgin í þingsályktun
um uppburð sérmála íslands fyr-
ir konungi í ríkisráði Dana, Ál-
þingistíðindi 1914 A, 760 fþgsk.
500 .
1 henni felst: A. Yfirlýsing
um að gerðir ríkisráðsfundarins
20. október* 1913 hafi brotið
b4g við Vilja þingsins 1913
og fvrri ^þinga. Með öðr-
um .. orðum yfirlýsing um, að
þáverandi ráðherra fyrir Island
(H. H.) hafi borið maiið rangt
upp fyrir konungi, ekkí sagt hon-
um rétt frá viija alþingis. — B.
Áskilnaður þingsíns um að kon-
ungsúrskurður í þessu máli
“verði skoðaður sem hver annar
íslenzkur konungsúrskurður”. —
Auðvitað áskiiur alþingi ekki
neitt um að það sjálft skoði þenn-
an úrskurð sem hvern nnnan ts-
lenzkan konungsúrskurð, heldur
að konungsvaldið skoði hann svo.
En þar í liggur auðsjáanlega, að
enga aðra aðferð má hafa við
hann, en hvern annan íslenzkan
konungsúrskurð og engin óvana-
leg, flókin eða villandi ummæli;
allra sizt má gera breytingar á
honum háðar nokkmrn tímatak-
mörkum. er þá mundu binda
hendur íslandsráðherra fyrir þann
tima. Þá væri hann ekki skoðað-
ur sem hver annar íslenzkur kon-
ungsúrskurður. En ef þriðja
málsaðila nfl. Danmörku er ' á
nokkum hátt blandað inn i málið,
þá er horfið að aðgerðum ríkis-
ráðsfundarins 20. október 1913 og
gengið þvert á móti vilja beggja
þeirra þinga, er um stjórnar-
skrána fjölluðu. Þetta sést Ijóst
á liðnum A hér að ofan og á nið-
urlagi þingsályktunárinnar (“fyr-í
irvarans”).
Hvernig er nú þingviljans gætt
í tilboði þremenninganna? Uítum
nú fyrst á ræðu íslandsráðherr-
ans. í fvrstu málsgrein rekum
vér oss á yfirlýsing, sem er eigi
aöeins óþörf og óhyggileg, heldur
og heimildarlaus og gagnstæð til-
ætlun þingsins.
í annari málsgrein segir hann
alveg rangt frá um “fyrirvarann”.
Hann segir hann ekki hafa verið
stílaðan á móti orðum konungs
um “varanleg” ývarig) úrslit.
Varig er óákveðið að inerkingu.
Þremenningarnir segja, að hér sé
aðeins átt við, að “ekki sé altaf
verið að grauta í þessu”. En þá
væri það óþarft, því að konungur
hefir það í hendi sér. Nei, þeir
hafa hér valið þetta meinlausa
orð, til þess að við; bitum fúsle°--
verði boriri upp fyrir) mér í ríkis-
var engi andróður vakinn í um-1 úiðinu. og alþingi má ekki vænta ar á, en um sig (þ. e. um DanT)
ræðunum um stjórnarskipunarlög-1 t>ess- að eg muni fallast á nokkra j llafa þeir séð með tilvitnun '
in á alþingi, og vandhæfið á fyrir- ’ L~‘ '
komulagi þessa máls snertir þess-
vegna ekki sjálfan uppburð mál-
anna fyrir konungi í ríkisráðinu.
Það, sem í alþingisályktuninni
þotti athugaverðast við það fyrir-
komulag, sem rætt var á ríkisráðs-
fundi 20. okt. 1913, er eigi heldur
miðað við orð yðar hátignar um
varanleg úrslit í þessu máli. Þegar
þetta væri gefið til vitundar á ís-
landi, mundi það ekki þykja við
sjárvert, svo sannarlega sem orða-
lag þarviðeigandi ákvæðis í
stjómarskipunarlögunum hefir ætl-
ast til að spurningin um uppburð
málanna kæmi undir úrskurð kon-
ungs. Það sem viðsjárvert þótti,
bygðist þar á móti á ótta um að
auglýsing frá Danmörku um af-
stöðu yðar hátignar til hins ís-
lenzka konungsúrskurðar gæti gef-
ið þessum úrskurði sérstaka ríkis-
réttarlega þýðingu, þar sem hún
eftir íslenzkum skilningi mundi
gera islenzkt stjórnarskipunarlaga
atriði háð dönskum stjórnan’öld-
um.
Þessi ísjárverðleiki er eftir
framansögðu formlegt skilnings-
atriði og var þessvegna ekki lögð
höfuðáherzla á það 1913 af þáver-
andi íslandsráðherra og þessvegna
ekki af honum skýrt fyrir yðar
hátign. En^- síðari yfirveganir á
Islandi, sem fengið hafa ákveðna
stefnu, einnig eftir siðustu ríkis- ráðinu.
brevtingu á þessu um mína stjóm-
artíð, nema því aðeins, að annað
jafntrvggilegt fyrirkjomulag yrði
sett á stofn.
Á þessum alvörutímum, þegar
róleg samvinna allra er nauðsynleg
til styrktar og varðveizlu beggja
þjóðanna, verð eg að óska þess,
að ekki rísi alvarlegar deilur milli
íslands og Danmerkur út af þeim
mismunandi skilningi á réttarspurn-
ingum, sem hér hafa verið fluttar
fyrir mér.
Það mun þá verða útgefin fyrir
milligöngu Islandsráðherra aug-
lýsing til íslands um áður flutt
orð mín og það annað, sem nú
hefir farið fram um málið í rikis-
ráðinu, jafnframt því sem opinber
birting hins sama fer fram í Dan-
mörku.
Eg vil þvi fallast á tillögur þær,
sem fluttar hafa verið fyrir mér
um staðfesting stjórnarskipunar-
laganna og útgáfu konungsúr-
skurðar, eftir hverjum íslenzk lög
og mikilvægar stjómarathafnir
framvegis berist upp fyrir mér í
ríkisráðinu.
Úrskurður.
Að yðar hátign mætti allramildi-
legast þóknast að ákveða, að ís-
lenzk lög óg mikilsvarðandi
stjómarathafnir v^rði framvegis
bornar upp fyrir konungi í ríkis-
1 ikisráðsfund 20. okt. 193. Þar
sagðist konungur mundu ákveða
um þetta “eitt skifti fyrir öll".
Tilvitnunin gefur því orðinu
varig þessa sömu merkingu.
En þá er hverjum manni áuðsætt,
að ráðherra segir hér ekki satt,
heldur höggur nú sá sem hlíía
skyldi, er hann legst á móti skil-
yrði alþingis, þar sem hann gefur
í skyn, að úrskurður í þessu máli
hafi veríð falinn konungi einum
eða einvöldum. Það er algerlega
rangt, þvi að þar er í stjómar-
skránni átt við þingbundinn kon-
ung íslands, og ætlast til, að vér
ráðum málinu alveg fyrir milli-
göngu ráðherra vors. — Þá er
hann í þriðju málsgrein að bera
blak af Hannesi Hafstein með
j*ví, að málið sé fomiatriði, og
finst þá varla vert að vera að
fara eftir vilja þingsins í þess-
konar smámunumf!). Þá leggur
harni og til í ræðulok að mál
landsins verði “framvegis” (ved-
blivende) borin upp ,i ríkisráðinu.
Hér er nú annað óákveðið orð,
en merking þess verður aö skýra
af tilvitnun þeirri, sem nefnd var
hér að ofan. \
Næsti þáttur i leiknum er nú
sá, að forsætisráðherra Dana lýs-
ir yfir þvi. að ráðherra íslands
sé sér sammála um, að mál íslands
eigi framvegis (þ. e. ætíöi) að
bera upp i ríkisráði Dana, og mun
flestum Islendingum koma það á
óvart. Því að ásldlnaður þings-
ins var sá, að úrskurðurinn yrði
skoðaður, og því með hann farið,
sem hvor annar íslenzkur kon-
ungsúrskurður fá slíka meðferö.
Ekki batnar, þegar þessi persóna
í leiknum fer að lýsa yfir skoðun
Dana, þeirri að islenzkum kon-
ungsúrskurði megi ekki breyta
nema með einhverjum skilyrðum,
og vill fá leyfi til þess ð birta í
Danmörku það sem gerist í mál-
inu. Þá er þó víst tarið nokkuð
öðruvisi með málið en hvern ann-
an konungsúrskurð.
Gegn þessu ris nú og ráðherra
íslands, nema birtingunni, af því
að hann “geri ráð fyrir’’ að hún
breyti ekki réttarafstöðu í þessu
máli. — En mætti maður þá
spvrja. hversvegna Danir vilja
endilega hafa þessa birting?
\ arla er það til þess að láta Dani
blátt áfram frétta, hvað fram hafi
farið. Til þess nægir einföld
blaðafregn.Danir vilja birta þetta
alþjóð manna í Danmörku, af því,
að þeir skilja svo og ætla sér að
halda þvi fram, að -íslendingar
hafi hérmeð skuldbundið sig til
þess, aö láta uppburð málanna
fara fram í ríkisráði Dana um
aldur og ævi. Og auglýsing til
Dönsku þjóðarinnar, undirskrifuð
eða oundirskrifuð, ber einmitt
vitni um að hér sé um samning
að ræða, eins og til var ætlast í
ríkisráðinu 20. okt. 19x3. .
Þetta styrkist við orð konungs.
Fyrst og frfcmst lýsir hann sam-
þykki sinu á skoðun danska ráð-
herrans, þar sem hann tekur upp
orð hans bæði um það, að allir
séu sammála um kjarna málsins,
og um það að úrskurðinum verði
eigi breytt, nema jafntryggilega
verði qþi búið fyrir Dani sem nú.
Hann ^-heldur því og beinlínis
fram, að Danir verði að hafa eft-
irlit með Islandsmálum og á þeirri
skoðun byggir hann sinn konung-
lega vilja, að málin skuli Ixirin
upp í ríkisráði um sína daga.
Allir ráðherrarnir hlýða þegj-
andi á orð konungs og eru honurn
ljví sammála og vilja allir bera
ábyrgð á ofðum hans. Hann er
því aðeins framsögumaöur að
samningi, sem I'slandsráðherra
hcfir gert við dönsku ráðherrana
um ]>etta mál. Ef alþingi sam-
þykti siðan, þá væri gildur samn-
ingur.
Enginn heilvita maður getur
haldið því fram, að hér sé gert
að vilja alþingis. Það áskildi, að
meðferð málsins hefði í sér fólgna
viðurkenning á því, að ákvæðið
um uppburð sérmálanna sé að öllu
á valdi Islendinga. En hér verð-
ur alt annað upp á teningnum.
Forgöngumenn þessara tillagna
hafa og í upphafi viðurkeint, uð
þær væri eigi fullnæging þlng-
viljans. Þeir hafa og viðurkent,
að þær væri óaðgengiiegar, því
að heróp þeirra hefir verið gamla
bræðingsviðkvæðið: “viö emm
altaf að breyta, við breyttum sein-
ast í dag”. Líkumar eru þó sár-
litlar, að nokkrar verulegar um-
bætur fáist, og verður þvi nú að
spyrna sem fastast móti því, að
svo ilt mál fái framgang. Er það
skylda hvers manns.
Það góða skaöar ekki. Ef Ein-
ar Amórsson fær þingviljanum
framgengt, þá er það gott og má
taka því vel, þótt menn hafi áður
búizt um til þess að hnekkja svo
skaðlegri lausn málsins, sem hér
er um að ræða.
Tjón Canada hers.
Af skýrslum stjómarinnar um
manntjón í liði vorra manna, má
sjá, að rúmlega 10,000 hafa særzt,
fallið eða verið handteknir, en
það er nálega'þriðjungur þess liðs
sem sent var héðan til Frakk-
lands í byrjun stríðsins. Af þess-
um eru 1720 fallnir, 1810 horfnir
en 6,507 særðir, sumir ekki meira
en það, að komnir em aftur í
skotgrafimar.