Lögberg - 26.08.1915, Blaðsíða 4

4
iÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. AGÚST 1915
LOGBERG
(lefiB út bvern fimtudag af
Tbe Columbla Press, I.Ul.
Cer. Willlam Ave t
Sherbrooke Street.
VVIimlpeg. - - Manltoba.
KRISTJAN SIGURÐSSON
Editor
3. 3. VOPNl.
Busíness Manager
Utanáskrift til blaðsins:
The COLUMBIA PKESS, Ltd.
P.O. Box 3173 Wlnnipeg, Man.
Utanáskrlft ritstjðrans:
EIMTOK LÖGBEKG,
P.O. Box 3173, Winnipeg,
Manitoba.
TALSÍMI: GARKY 3156
Verð blaðsins : $3.00 um árið
ætlað sæti hans, með því að Rogers
þyki hafa mistekist hraparlega það
sem honum var til ágætis talið,
lag til að vinna kosningar, og
hafi hann bakað sjálfum sér og
stjóminni óvinsældir og áxnæli með
hörkubrögðum sínum og alkunn-
um örþrifaráðum.
Hvað sem úr þessu kann að
verða, þá er eitt víst og það er, að
þetta átti að gerast, þegar í upp-
hafi stríðsins, að gefa landinu
stjórn, sem allir mættu vel við una,
og líklegust var til að duga bezt við
þaö mikla ætlunarverk, sem fyrir
henni lá, í staðinn fyrir freka
flokkstjórn, er lét sér mest um það
hugað að nota færið til að mata
krókinn.
Ráðabreytni.
Heyrzt hefir umtal um ráða-
breytni í Ottawa, á þá leið, að
breyting verði gerð á ráðianeytinu,
nokkrir látnir fara sína leið, sem
nú eru á ráðgjafa launum, og aðr-
ir fengnir til hluttöku í landstjóm-
inni, sem betur séu hæfir til áð
stjóma landinu á þeim alvarlegu
tímum, sem yfir standa. Það þyk* manns úr Bandaríkjum
ir miður víturlegt, að hafa þá menn
hæstráðandi í landinu, sem lítið
hafa til síns ágætis annað, en að
þeir em harðvítugir flokksmenn,
en bægja þeim frá, sem mesta hafa
vitsmunina og góðviljann. Þ.að er
gefið í skyn, að svo geti farið;, að
foringi liberala flokksiins Sir
Wilfrid Laurier, verði fenginn til
að ganga í stjómina, og ef til vill
fleiri af hans mönnum. Hvort
sem þetta umtal er sprottið af því,
að þetta ráð þykir viturlegt og
æskilegt fyrir iandið, eða af því,
að þetta er í ráði, þá má telja
ýmsar líkur fyrir því, að það kom-
izt í framkvæmd. (
Fyrst er það, að Bordenstjóm-
inni hefir farizt landstjórnin svo
úr hendi, ekki sízt frá því að strið'-
ið hófst, að henni mun sýnast
óvænt horfa, ef hún leitaði kosn-
inga. Þing á enn þrettánj mánuði
Aðstaða Bandaríkja. j
Þegar Þjóðverjar lýstu sjóinn
umhverfis Bretland hernaði undir-
orpinn af kafbátum, brá stjórn
Bandaríkja fljótt við og tjáði hinni
þýzku stjóm, að hún mundi ekki
þola, að lífi og eignum Bandaríkja
þegna væri i háska stofnað með
aðförum þýzkra kafbáta, er gagn-
stæðar væru allsherjar lögum.
Þessu var haldið fram í erindi
dags. io. febr., og kveðið svo að
orði að Bandaríkin mundi koma
ábyrgð fram á hendur hinnar
þýzku stjómar fyrir slíkar aðgerð-
ir, og gera gangskör að ráðstöf-
unum til að vernda sína þegna. '
Nokkrum vikum seínna var
Lusitaniu sökt í sjó og um ioo
lífi svift
af völdum þýzkra. Þá sendi ame-
ríku stjómin hinni þýzku erindi á
þá leið, að hér væri skýlaust brot
framið á allsherjar lögum, ame-
rískir þegnár ættu rétt og heimt-
ingu á að mega ferðast um sjóinn
óáreittir, án þess lög og alþjóða
samþyktir væru brotnar á þeim, og
því lýst að Bandaríkja stjóm
mundi beita allri orku til að
vemda réttindi sinna þegna.
Stjómirnar skiftust síðan bréfum
á, og endar sú ameríska með að
gera hinni aðvart um, að ef þýzkir
kafbátar haldi uppteknum hætti, að
sökkva skipum án viðvörunar og
án skoðunar, og hljóti Bandaríkja
þegnar líftjón þar af, þá verði
hún (stjórn Bandaríkjaj að líta
svo á, sem það' sé af fjandskap
gert við sig og sína þjóð. Þetta
var svo orðað, sem þarmeð væru
þýzkum gerðir tveir kostir, að
hlífast við að granda þegnum
Bandaríkja á hafinu, ella þola
stríð.
Þessi tilkynning var hinni
þýzku stjóm send þann 23. júlí,
og varð þá hlé á hervirkjum Þjóð-
En tæpum mán-
Eftir því að dæma, sem fram
hefir komið i riti og ræðum á síð
ari árum, virðast flestir Vestur-
íslendingar á eitt sáttir um það,
að íslenzk tunga veiti oss svo dýr-
mætan andlegan gróða, að sjálf-
sagt sé að neyta allra ráða til að
halda henni við í lengstu lög.
ÖUum er ljóst, að það hlýtur að
kosta talsvert fé og ekki litla fyr-
irhöfn, en flestir kannast við að
það margborgar sig. Hitt hefir
menn, sem eðlilegt er, greint á um,
hver leiðin væri heppilegust til að
viðhalda tungunni. Það kemur því
næsta undarlega fyrir sjónir, er
Heimskringla rís upp á afturfót-
unum og biður þann sem hún
treystir læzt, að forða sér og
Vestur-íslendingum frá öllu ís-
lenzku.
THE DOMINION BANK
8ír KUMUNU B. OHI.Kli, M. P., Prea W. O. KATTKKW8
C. A. BOGEKT, General Maiiager.
VIm-Pnm.
ISorgaður höíuðstóU..........
Varasjóður og óskiftur ábaU
$6,000,000
$7,300,000
BYRJA MA SPARISJÓÐSREIKNING MEÐ $1.00
pað er ekki nauðsynlegt fyrir þig að blða þangað til þfl
átt álitlega upphæS til þess aö byrja sparisjóðsreikning við
þennan banka. ViSskifti má byrja meS $1.00 eSa meiru, og
eru rentur borgaSar tvisvar á ári.
Notre Dame Branch—W. M. HAMILTON, Manager.
Selkirk Branch—31. S. BURGER, Manager.
Ekki er.'hér rúm til að ræða ítar-
lega hvert atriði í Heimskringlu-
greininni og greiða úr flókanum. ,, , ,, ,, 0,
?, K * . x , , „ . eitt mal, kynm ekkert mal. Su
\ erður að nægja að benda aðeins ’ J , r,
nútíðar höfunda Heimskringla
þekkir, sem ekki geta fleytt sér
nema í einu máli. Maður, sem þar
hafði hælana, sem ritstjóri Heims-
kringlu kemst sjálfsagt aldrei með
tæmar, komst einu sinni að orði á
þá leið, að sá sem ekki skildi nema
á örfá atriði.
Heimskringla tekur það fram
oftar en einu sinni, i áminstri
grein, að vér höfum ekki komið'
vestur um haf til að “mynda ís-
lenzkt ríki.’’ Þetta segir blaðið ef-
laust til þess að reyna að gera þá
hlægilega, sem eru að berjast fyrir
viðhaldi íslenzkunnar vestan hafs.
En Heimskringlu mistekst herfi-
lega, er hún beitir þessu bragði;
hún slær sjálfa! sig á munninn.
Hefir Heimskringla heyrt nokk-
urn þeirra, sem ant lætur sér um
viðhald íslenzkunnar, láta sér slíkt
um munn fara? Veit hún til, að
nokkur hafi látið sér til hugar
koma, að stofna “íslenzkt ríki” í
þessari heimsálfu? Ef hún getur
ekki bent á neitt í þá átt, þá er ver
farið en heima setið og hún hefði
betur varið dálkum sínum tii að1
ræða annað sem meira vit var í.
Heimskringla segir að gamla
fólkið hafi séð að “enskan var það
fyrsta, sem barnið þurfti að læra.”
Það væri fróðlegt að vita hve
margir hinna yngri Vestur-lslend-
inga kenna bömum sínum annað
mál á undan enskunni. Þeir eru
sjálfsagt teljandi, sem þannig eru
settir, að þeir gætu það þó þeir
fegnir vildu, enda eru þeir sjálf-
sagt fáir, sem vildu það. Gamla
fólkið, sem Heimskringla talar um,
á þakkir skilið fyrir að hafa haft
vit á að vilja kenna bömum sínum
sem bezt ensku. Þau börn eru nú
mörg hver komin á fullorðinsár og
ef þau nú snúa við blaðinu og taka
annað mál fram yfir enskuna, þá
sýTiir það bezt að þau hafa illa
notað tækifærin sem þeim buðust.
En getur Heimskringla bent á eina
einustu manneskju úr hópi vorum,
sem láti sér til hugar koma, að
leggja meiri rækt við annað mál
en ensku ? Þeir sem vilja halda
við íslenzkunni vestan hafs, hafa
að minsta kosti ekki látið séú þau
orð um munn fara. Það er því
meiri andlegum forða sem ver
höfum úr að spila, því hæfari
verðum vér til að inna starf vort
af hendi í þarfir þjóðarinnar, því
betri borgarar verðum vér.
Þekking á ísienzkri tungu víkk-
ar sjóndeildarhringinn og, sé rétt
með farið, skerpir tilfinningar fyr-
ir fögru og þróttmiklu móðurmáli,
fagurri og þróttmikilli ensku.
Heimskringla hefir sannarlega
ekki gætt þess, hve ilt verk hún
var að vinna þegar hún lagðist svo
lágt, að láta ginnast til að reyna að
veikja þær viðjar, sem tengja oss
við Island og íslenzka tungu. Hún
gæti haft þarfara og betra verk að
mun og vera reynsla flestra skyn-
samra manna, að því fleiri útlend
mál sem þeir lærðy, því betra vald
höfðu þeir á sinni eigin tungu.
Þeir sem hér eru fæddir og upp
aldir, hljóta að lita á ísienzkuna
sem útlent mál; enskan er þeirra
móðurmál. Ef til vill er Heims-
kringla með ummælum sinum um
“tímaskort” og “athlægi” að flytja. vinna, ef hún vildi
þá kenningu, að íslenzkan sé svol
auðvirðilegt mál, að þeir sem ensku
eiga að móðurmáli, spillist svo við
að skilja íslenzku, að þeir geti ekki
verið rithöfundar á ensku máli.
Það er óþarft að fjölyrða frekar
um þessa kenningu blaðsins; hún
mælir með sér sjálf, og er Heims-
kringlu til maklegs heiðurs.
íslenzkan stendur oss næst af
öllum útlendum málum og þeir
æskumenn, sem af íslenzku bergi
I

NORTHERN CROWN BANK
AÐALSKRIFSTOFA 1 WINNIPEG
Höfuðstóll (löggiltur) - - - $6,000,000
Höfuðstóll (greiddur) - - - $2,850.000
STJÓRNENDUR :
Formaður - - Sip D. H. Mc3£ILLAN, K.C.M.G.
Vara-formaður - -- -- -- -- Capt. 3\3I. ROBINSON
Sir D. C. CAMERON, K.C.3I.G., J. H. ASHDOWN, H. T. CHA3EPION
W. J. CHRISTIE, A. McTAVISH CA3IPBELL, JOHN STOVEL
Ailskonar bankastörf afgrekld. — Vér byrjum reikninga við eln-
staklinga eða félög og sanngjamir skllmáiar velttlr. — Avísanlr seldar
tll hvaða staðar sem er á íslandl. — Sératakur gaumur gefinn sparl-
sjóðs inniögum, sem byrja má með einum dollar. Rentur lagðar við
á hverjum sex mánuðum.
T. E. THORSTEINSSON, Ráðsmaður
Cor. William Ave. og Sherbrooke St., Winnipeg, Man.

Eg. Er.
Heima-alin börn.
Eftir móður, sem reynt hefir.
Á siðari árum bólar allmikið á
því í Bandaríkjum, að skóla-
ganga og skólalærdómur með
því lagi, sem nú tíðkast, sé
hvergi nærri eins áríðandi né
eru brotnir, þurfa minni tíma til,jafnvel holl, einsog áður var af
að læra hana en nokkurt annað
útlent mál. En það er mikils virði
eftir, að lögum, en með þeirri
ávirðingu, sem stjómin hefir gert verja í bráðina.
sig seka í, finst henni ekki árenni- \ uði síðar kom svarið, það aði stór-
legt, að skjóta málum tii kjósend-1 skipinu Arabic var sökt. Því var
anna. Einsog kunnugt er, var það en&,,n ý'iðvörun gefin og ekki náði óþarft að gefa það í skyn, að yngri
ráð hinna frekari meðlima stjórn-!*11 afsokun Þar ti!> sem þýzkir báru kynslóðin sé skamsýnni en sú eldri.
... f , f fynr s,& Þa er Lusitaniu var Þeim heiður sem heiðurinn ber
armnar, að leita til kosninga 1 vor or-inrlnX •
, .x , * U* * u * * L ■ !grandað’ að herg°gn væru innan- Heimskringla heldur
leið, og hugðu þa a það, að beita borðs, því að skipið var á vestur
því við liberala, að þeir stæðu í leið.
móti hluttöku landsins
öllum haldið. Af þeim toga er
grein sú spunnin, sem hér kemur
ágrip af og birtist í tímaritinui
“Ladies Home Joumal”, á þessa
Ieið:
Eg á við tvö systkin,
stúlku, sem aldrei hafa
gengið. Reglulega og
kenslu hafa þau ekki
pilt og
á skóla
stöðuga
fengið í
að geta skilið útlent mál og því
fleiri sem þau eru, því betra.
1 'bókmentum þjóðánna birtist
hugsunarháttur þeirra; þar em
geymdir fegurstu gimsteinar hug-
sjóna þeirra; þar er sönnust lýs-
ing á landi og þjóð.
Til þess að geta elskað fölskva-
laust, verðum vér að þekkja. 1
bókmentunum kynnumst vér þjóð-
unum. Ef þjóðirnar þektust Iiet-
ur en þær gera, mundu þær bera
hlýrri hug í brjósti 'hver til ann-
arar en nú gera þær. Það væri
spor í áttina til betra samkomulags
og minni illinda þeirra á meðal.
Heimskringla heldur því fram,
að ef hinir ýmsu þjóðflokkar hér
í landi haldi við máli sínu, þá .„ . ... , ,
hljóti af því aö leiða sundrung og ,Ur V,ð tenU,s le,k; hann kann að
| ■■ bruka ritvel og microscope” og
smíðað hefir hann kíkir og tutt-
ugu feta langan sleða. Hann
lítur eftir og heldur í gangi vatns
neinu nema sönglist og .tungumál-
um. Alt um það em þáu, hvort í
sinu lagi, vel mentuð börn. Drengn-
um var aldrei kent að lesa, en
hann er sólginn í bóklestur. Hann
er eins vel heima í gerðum Cön-
gressins einsog í afrekum kriatt-
leikamanna. Hann er fróðari um
listir, bókmentir og sönglist, sögu
og landafræði, en margur fulltiða
maður. Hann er vel hestfær og
sundfær, skotmaður góður og fim-
því fram,
deilur og þykist byggja þessa skoð-
un sína á allri mannkynssögunni.
Blaðið ætti við fyrsta tækifæri að
skýra lesendum sínum frá ástand-
inu í Sviss, jæssari staðhæfing til myIIu, °g. gasgerðarvel; hann kann
•• £ , ® nX Eno +i1 li'DnonoKnr miAIKn Irti-r
ei þao þa sannar
sonnunar
hana
Heimskringla gefur í skyn, að
þeir sem vinna að viðhaldi íslenzkr-
ar tungu vestan hafs, geri það til
jiess, að ryðja braut vissum trúar-
Skioið var kaunfar ou fólks "n kya*U?? skoðunum’ Þvi trúmál mundu brátt
Skipið var kaupfar og folks alla þa islenzku, sem hun þurfi, a'komast inn í skólana. ef íslenzka
sem
stríðinu, flutpingaskip i löglegum erindum, heimilunum, foreldrarnir geti kent I væri kend ; beim Ff1a„ f . -
ætluðu með því móti, að koma jæim1 vopnlaust, fylgdarlaust, með ame- hana. Með þessu getur ekki verið þessar £,etsak r Kv; x£!•
fyrir kattarnef, en því ráði var1 ri^a_ j**"j*_ 0£_xel^lr att við annað en Það> að æskulýð- mest og bezt háfa unnið aT við-
amerískir K\ 'rT ^ ísIenzkunnar hafa aðrar trú-
amerisKir }.j |>laðiS hefði viljað vera hrem- arskoðanir en ■*.„ t. .
hlýtur hann að
hreinasta fjarstæða, því vér
borgara innanborðs, því var grand-
°° að án • viðvörunar og
raði
hrundið af hinum hófsamari
vitrari niönnum. aö fara ZTZZ **
ao. f*að mnn og «| ,i, vilf l.aff Héf ” þfð •» •» Þ=«a
ráðið nokkru, að sumum þótti að kröfur Bandaríkja stjómar eru
og ef til vill
að surmim
stjórninni háskalegt, að leita álits aö settugi virtar, hótanir hennar
kjósenda, hugðu landsmenn orðna .f-vrirlitnar. °g Þa« með ásettu og
henm frahverfa og liklegt, að al- Hin þýzka stjóm hefir þagað
menningur hefði þá þegar mist imi þennan athurð, en eftir því er
taust á henni, með' því að hún og:heðið með áhyggju af stjórn
hennar fylgifiskar notuðu sér það Bandaríkja, að hún segi til mála-
færi sem stríðið gaf þeim, til að vaxta °? bJoði ,X)ð fyrir Þennan
mata krokinn, bæði fyrir flokkinn , , t, -V • j , .
. . laust, að malum er í vanda stefnt,
og sjalfa J>á, í stað þess að! verja ^g þvkjast menn varla vita, hverju
sér öllum til að beita öllu afli tih frani muni vinda.
hagsmuna fyrir land og ríki, í *"•"*-----
°g
þeim alvarlegu kringumstæðum.
Eftir að kosningaráðgjafinn er
genginn sár og hlettaður af hólmi,
Illverk.
í síðasta tölublaði Heimskringlu
með þeim atburðum, sem frægir eyðir ritstjórinn þremur dálkum
eru, og hinar conservativu stjómir 1,1 að 1-350,1 um visha]d íslenzkrar
í ýmsum fylkjum hafa orðið fyrir!11111?11 ,vestan ha,ÍS' Ef til vU1
skakkafollum, em jafnvel h,n,r ag hann hef8i eytt þremur dálkum
hörðustu fIokksmenn famir að sjá, td að1 íhuga og benda, á, hver ráð
að varla muni tjá að eiga undir1 mundu heppilegust, til að útrýma
kjósendunum, og því beri að taka * sem fyrst islenzkri tungu og öllu
annað ráð, ti!
stjómarinnar.
]>ess að
Ráðið
lengja líf
er nú sagt
að
það, að fá Sir Wilfrid og) nokkra
hans manna til að ganga í
stjóma landinu, með Borden
nokkrum af hans ráðgjöfum.
ofangreindum ástæðum er þetta
ekki ólíklegt, að j>eirri viðhættri,
að eftirdæmið er gefið á Englandi,
en um sönnur á orðrómi þessum
verður ekki vitað að svo stöddu.
sem íslenzkt er í Vesturálfu heims.
I Því }>ótt hann segi það hvergi ber-
I um orðum og slái stundum úr og i,
til að reyna að villa lesendum sjón-
Það fylgir }>essu, að drepið er á,
að kosninga ráðgjafanum
skammur valdatími skapaður úr
þessu, muni Bennett frá Calgarv
ír, þá gengur sú kenning eins og
og j dökkur þráður í gegnum alla
Af greinina, að því fyr sem alt ís-
lenzkt sé grafið og gleymt, því
hetra. Hann lítur með skelfing og
liugsar með hrylling t?l íslenzkrar
tungu, ber sér á brjóst og það er
sem hann hrópi: “Burt, burt með
íslenzka tungu úr þessu landi;
búrt, burt með alt sem minnir á
ísland; höfum alt sem íslenzkt er að
se að eins til viðvörunar og forðumst
}>að'; því fyr sem oss tekst það, því
betra.”
tala í öðru eins rósamáli og þessu
Ef vér leggjum ekki árar i bát
og hugsum oss að varðveita tungu
feðra vorra hér vestra, hve mikils
eigum vér þá að krefjast? Heims-
kringla álítur það nóg að bömin
læri nöfn á nokkrum hlutum og
fáeinar sagnir. Meira læra þau
ekki á heimilunum, jafnvel þó
foreldramir séu fædd og uppalin á
íslandi. Því fjær sem dregur
landnemunum, því færri verða orð-
in setn }>au læra og verður þá ekki
langt að híða, að þau læra ekki
neitt, eða sama sem ekki neitt.
Unglingar ]>urfa aS Iæra svo
mikið í íslenzku, að þeir hafi fult
not af nútíðarbókmentum Austur-
íslendinga. Þeir verða að skilja
ritmálið svo vel, að þeir heyri sjáv-
arrótið og svanakliðinn, sjái há-
fjalla/hnjúkana og finni unaðs
angan dalblómanna í íslenzku bók-
mentunum, bæði í bundnu og ó-
bundnu máli. Lægra má ekki setja
markið. En þetta geta heimilin
ekki veitt. Þess vegna þarf að
kenna íslenzku í skólum, þar sem
því verður með nokkru móti við
komið.
Það er erfitt að1 skilja 'hvað
Heimskringla á við, þegar hún er
að fræða oss á því að “vér höfum
engan rithöfund á ensku máli”.
Líklega er það svo að skilja, að
vér mumim ekki geta eignast rit-
höfunda á ensku máli af vorum
þjóðflokki, ef þeir skilja eitthvað
í íslenzku, því í sömu andránni er
blaðið að fjargviðrast út af því,
vér höfum ekki tima til að
er
eig-
um marga mæta menn hér vestan
hafs úr öllum trúarflokkum, sem
Islendingar teljast til, menn, sem
er það alvarlegt áhugamál, að halda
íslenzkunni við í lengstu lög. Eg
minnist þess, að eg heyrði ungan
dreng, son eins Únítaraprestsins,
lesa upp eða mæla fram íslenzkt
kvæði og hann gerði það svo snild-
arlega, að unun var á að hlýða og
að búa til hænsnabúr, mjólka kýr
og klippir reifi af kindum; hefir
öftirlit með og starfar í kálgarði
með öðrum og er óþústaður, hreinn
og beinn, kátur og til í leik, einsog
drengir á hans reki.
Systir hans kann líka að ríða og
synda. Henni leiðist að lesa og
sneiðir sig hjá því, en gleymir al-1
drei neinu sem hún heyrir lesið.
Hún er furðulega fróð um hænsni,
liross og fugla og það er tiltakan-
legt, hversu skarpa og nákvæma;
j eftirtekt hún hefir. Hún lcann að
festa hnappa á föt og bæta fatnað,
l>era á borð og búa til hrauð.
Bæði börnin eru viðbragðs fljót,
fjörug og viðfeldin i umgengni.
Foreldrum þeirra þykir mest til
þess koma, hve trú þau eru og
dygg um alt sem þeim er falið.
Heimilið er alt á ]ieirra valdi, þau
eru hvorki gælubörn, þjónar,
gestir eða uppástöndug frekjubörn.
Þau hafa ósjálfrátt vanist á að taka
læra nema eitt mál” og “að léleg
kunnátta á máli valdi athlægi.”
Eróðlegt væri að vita hve marga
óvíst er að margir jafnaldrar hans! að sor storf °S ^ra. ábyrgð á þeim.
austur á Islandi hefðu jafn vel
gert. Ritstjórinn má því einnig
taka ofan í bakið á sínum eigín
trúbræðrum fyrir trúarofstæki, er
}>eir vilja lengja lífdaga islenzk-
unnar i þessu landi.
En setjum nú svo, sem að1 vísu
engu tali tekur, að íslenzku kensl-
an yrði til þess að auka áhuga á
trúmálum. Mundi nokkru góðu
glatað fyrir það?
Trúlaus þjóð dregst aftur úr á
skeiði framsóknarinnar og trú-
lausum einstaklingum er hættara
við falli í fangbrögðum lífsins,
en hinum. Um þetta eru vænt-
anlega allir sammála, hvort
sem þeir hallast að kenningum
Únítara, Ný-guðfræðinga eða hinna
Orthodoxu. En þau trúarbrögð
lifa lengst sem mestan hafa lífs-
kraftinn, þau, sem bezt svala sál-
arþorstanum. Vér þurfum því
síst að amast við trúmálunum.
Því víðar sem tré stendur rót-
um, þvi meiri kost á næringu hefir
það og því betur blómgast það og
dafnar. Því fleiri mál sem vér
skiljum, því auðveldari aðgang eig-
u m vér að þekkingariindum
mannsandans, því meiri andlegum
forða getum vér safnað og því
Þau munu aldrei þurfa þess við að
“byrja lífið”, eftir móttekið prófs-
vottorð til þeirrar háleitu köllun-
ar, því að þau hafa lifað frá því
þau kunnu að tala.
Eg hef hjá mér skrá yfir eitt
hundrað og þrjá menn, sem náð
hafa í fremstu manna röð. Eng-
um þeirra veittist sú skólaganga og
tilsögn, sem unglingum á þeirra
reki veittist á þeim tíma, sem þeir
lifð'u á. Eáeinir þeirra gengu á
lærðan skóla, og þá af eigin ram-
leik, en ekki af því, að þeir væru
sendir þangað af foreklrum sínum
til þess að öðlast undirstöðu að
álitlegri stöðu í mannfélaginu. Á
skrá þessari eru tuttugu og fimm
landstjórnarmenn, þrettán skáld á
bundið mál, aðrir þrettán á óbund-
ið, tuttugu business menn, tiu vís-
inclamenn, tíu umbótamenn og tíu
sem látið hafa meir til stn taka en
aðrir á ýmsum sviðum. Allir eru
þessir menn heimsfrægir, en að
öðru leyti teknir af hanra hófi.
Eg skal nefna nokkra.
Hvað Theodore Roosevelt gerði
og fleiri aðrir.
Lítum á, hvemig Theodore
Roosevelt fór að. Frá þvi hann
var barn hafði hann andarteppu
köst, sem drógu úr vexti hans og
framförum. Drengurinn fann til
þess að til þess að koma nokkru í
verk og láta nokkuð til sín taka,
yrði hann fyrst og fremst að verða
hraustur og heilsugóður. Hann
tók það í sig með hug og dug að
j hnekkja því brigsli að hann væri
smár og vesallegur, og vandi sig
við hlaup, reiðlag, sund og útiveru
á gönguförum. Á þeim ferðalög-
um kynti hann sér og flokkaði
fugla sem á því svæði höfðúst við;
með því móti fræddist hann um
það sem hann langaði til að vita
og lagði nám í vana sinn.
Tveir meðal hinna mestu og
merkustu Ameríkumanna em þeir
Alexander Hamilton, og Benjamin
Franklin. Hamilton nam undir-
stöðu mentunar sinnar með því að
spyrja foreldra sína svo margra
hluta, að þau urðu fegin að setja
honum fyrir efni til náms á degi
hverjum. Franklin hafði engrar
j stöðugrar kenslu eða tilsagnar not-
| ið. En hann nam og las með ó-
venjulegu kappi frá æskuárum
sínum, um þau efni aðeins, sem
hann hafði hug á, og því hélt hann
| alla æfi, að stunda eingöngu það
j nám og þá fræði, er hann fann
með sjálfumj sér gilda hvöt til að
stunda. Stóríega ólíkt er þetta því,
er uppeldið leggur nú hverjum
sveini á herðar!
Yuan Shi Kai, sem nú stjórnar
Kínaveldi, var ómentaður sveita-
maður, }>egar hann var hálf
fertugur að aldri. En 'hann hafði
stáli slegið viljaþrek og mikið vit
til að bera og með því móti hófst
hann til meiri valda en nokkur
annar maður í því landi.
Hinn enski stjómmálaskörung-
ur William Harcourt var upp-
fæddur á einföldu sveitaheimili og
“aldrei ofurseldur þeim hrottalegu
áhrifum, er opinberum skólum
fylgja. Vissulega hefir það upp-
eldi eitthvað’ til síns ágætis, er
slíkir ágætismenn sem Macaulay,
Pitt, Keble, Wilberforce og Har-
court, áttu við að búa, en þeir fóru
allir beina leið frá heimili sínu til
háskólans. Minna má líka á aðra
eins menn og Lincoln, Grant, Gar-
field og Cleveland.
Nálega allir jöfrar í skildingamna!
ríki hafa verið óskólagengnir
menn .— Vanderbilt, Girard, Stew-
art, Rockefeller, Cooper, Carnegie,
Rotschild og Astor. Aðalþáttur í
lífi þessara manna var eftirsókn
eftir þekkingn og valdi.
I hverfu börnum vorum er ábóta-
vant.
Bömum vorum, er það flestum
eða öllum sameiginlegt, að þau
skortir skerpu í ásetningi. Það
læra þau ekki í skólunum. Yfirleitt
virðist það fylgja skólunum, að
þeir rugla réttumi hlutföllum og
glepja sýn á því 'hvað mikils vert
er og hvað ekki. Skólafólkið venst
af eða venst ekki á að taka á öllu
sem það á til, verja sér öllu til, en
án þess verður engu verulegu til
vegar komið. Gáfuðu sveinamir
vcrða að bíða eftir hinum, sem
tregir eru, en við það dreifast
kraftar þeirra, en örfast ekki.
Heilum dögum er varið til þess að
læra til hálfs, það sem nema mætti
til fulls á fáum klukkustundum.
Að skólarnir heimska gott efni, er
alþekt. Napoleon var kallaður
óefnilegastur allra námsmanna á
herforingja skólanum í Brienne.
Botticelli og Remhrandt voru af
sínum skólakennumm álitnir
heimskir, illa artaðir og þrjózkir,
báðir voru látnir fara, vegna þess
að þeir væru frámunalega heimsk-
ir-
Sönglaga meistarar, skáld og
lislamenn virðast hafa komizt á
sína hyllu, vegna þess að þeir hafi
haft meðfædda gáfu og náttúru til
iðju sinnar. Schumann lagði stund'
á music þegar honum var ætlað að
sitja að laganámi og gerðist mikill
sönglagasmiður eftir að 'hann hætti
að geta notað hægri hendina til að
leika á hljóðfæri. Wagner var fá-
tækur og í útlegð, þegar hann
samdi sín tónaverk, Handel var
bannað að snerta á piano eða koma
nærri húsi, þarsem hljóðfæri fyrir
fyndist, en hann lærði samt a'5
leika á það í leyni. Chopin setti
sín lög saman sjúkur og allslaus.
Skáldin Wordsworth, Scott,
Fitsgerald, Henry Irwing, Ibsen,
Poe og fjöldi annara nutu alls ekki
tilsagnar í venjulegri skólagöngu.
Forsprakkar í siðabótum verald-
arinnar hafa orðið frægir menn þó
við fátækt og ólán ættu að stríða.
Þegar Móses varð þess var, áð
hann var ekki sonur Pharohs dótt-
ur, 'heldur þræll af Gyðinga kyni,
þá kveinaði hann ekki yfir því, að
glæsileg framtíð hans væri eyði-
lögð, heldur fagnaði því að önnur
glæsilegri var að byrja. Lúther
lifði um eitt skeið á góðra manna
gjöfum. Muhamed var munaðar-
laus drengur og gætti sauða ná-
granna sinn. Davíð var smali
og varð mestur konungur í ísrael.
Að gefa börnum frfálsreeði.
Virðist umtal um það fjarstætt
umræðu efninu? Svo er ekki.
Heimilunum gefst með því sorg-
legur vitnisburður. Ef vel er gætt
að nafnaskrá vorri, kemur þar í
ljós, að oss virðist sem þeir miklu
menn hafi náð svo langt sem raun
ber vitni, vegna þess að þeir af til-
viljun urðu að stríða við þunga
mótstöðu, flestir fátækt eða veik-
indi. Mig furðar, hvað orðið hefði
úr Columbusi, Lincoln eða Frank-
lin, ef þeir hefðu verið fæddir upp
við auð og allsnæktir, verið stund-
aðir af “barnapíum” og sendir í
skólahópinn, í stað þess að berjast
augliti til auglitis við andstreymi
og ólán. Mig furðar er eg hugsa
til þeirra miljóna af ókendum
sveinum. er fæðst hafa upp við
allsnægtir og ágætt uppfóstur, og
farið svo gegnum veröldina að eng-
inn hefir veitt þeim eftirtekt né
störfum þeirra. Er ekki unt að
þetta tvent fari saman, að lifa
þægilegu lifi og vinna afrek?
Af margra merkilegra manna
dæmum sannast það, að 'heimilin
geta örvað andlegan þrótt og
sjálfstæði sveina, í stað þess að
eyðileggja það. En ef þægilegt
heimili leiðir af sér það, að þeir
sem alast upp á þeim, missa hugs-
un á því að sinna þeirri ábyrgð,
sem á þeim hvílir, ef mentun og
uppfræðing er í því fólgin að kenn-
arinn hagi sér eins og reiðarstjóri,
er rennir vagna á togleðurs hjól-
mn eftir sléttum strætum og bend-
ir þeiin piltum og stúlkum sem
halla sér með værð aftur á hak í
mjúkum sætum, á það sem fyrir
ber, en þau líta við því án áhuga,
með Iítilli eftirtekt og kveina ef
brautin er ekki rennislétt — ef
þessu er þannig varið, þá megum
vér taka undir með manninum sem
sagði: “Drottinn blessi þá ríku,
þeir fátæku geta séð fyrir sér
sjálfir.”
Látum oss losa börnin við þá
hræðilegu hyrði af hinu mikla sam-
safni fánýtrar þekkingar. Hvaðla
gagn hefir skáld “af guðs náð” af
kúbik róta reikningi, eða sönglist-
armaður af grísku, fjármálamaður ‘
af flatarmálsfræði, stjömufræðing-
ur af stjómfræði? Gefum bömum
vorum frjálsræði til að komast
sjálf að því, hvað þau vilja leggja
fyrir sig, látum oss svo hjálpa þeim
með öllu móti til að stunda það af
öllum lífs og sálar kröftum.
Sorgleg sjón er það í sannleika;
að sjá allan þann hóp unglinga, er
sitja að því að nema fánýtan lær-
dóm og eyða með því andlegum og
líkamlegum þrótt, er leiða mundi
til almennrar farsæld'ar, ef 'honum
væri beitt i rétta átt.
Ef þau af oklcur, sem því geta
komið við, héldum bömum okkar
heima, stunduðum að þekkja þau
og stunduðum að læra með þeim,
gættum ]>ess að þau hefðu holl
verk og holla dægrastytting fyrir
stafni, og um fram alt, að þau
hefðu tóm til að hugsa, og tæki-
færi til þess að lifa eftir því sem
þeim hugsast, þá gætu skólarnir
orðið þeím til blessunar, er eiga
heima á smáum heimilum, þröng-
um og niðurþrykkjandi.