Lögberg - 01.06.1916, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. JUNI 1916.
Kaupmannahafnar
Þetta er tóbaks-askjan sem
hefir aÖ innihalda heimsins
bezta munntóbak.
Munntóbak
Búið til úr hin-
um beztu. elstu,
safa- mestu tó-
baksblöðum, er
ábyrgst að vera
algjörlega hreint
Hjá öllum tóbakssölum
Saga New York.
('Framh.)
Frœg fundahöld.
VII.
Á tímabilinu, frá 1765 (of the
stamp act j og þar til aS frelsisstríð-
iS byrjaSi 1775, voru margir mark-
verSir fudnir haldnir viSsvegar í
nýlendunum. Einn slikur fundur
var haldinn í New York i júli 1774-
þar sem Alexander Hamilton byrj-
aSi sitt markverSa lífsstarf meS ó-
gleymanlegri ræSu, þá aS eins 17
ára unglingur í skóla. Allir viS-
staddir undruSust hinar snjöllu
röksemdir hans og mælsku.
Hugsunarháttur sá, sem fram
kom á hinum mörgu mótmæla-
fundum víSsvegar í nýlendunum,
kemur ljóst fram í nokkrum setn-
ingum, sem tileinkaSar eru Dr.
Joseph Warren frá Boston. “Hver
mundi hika viS, og láta hugleysi fá
vald yfir sér? ViS þekkjum enga
baráttu, enga sjálfsafneitun, sem
viS ekki erum viljugir aS þola fyrir
einkaréttindi vor og hugsanafrelsi.
Hver mundi óviljugur aS fórna
öllu?”
HiS fyrsta sambandsþing (Con-
tinential Congress) í nýlendum
Breta í Ameríku, kom saman í
Philadelphia (5. sept.) 1774- Þá
aSeins til þess aS ræSa um borgara-
leg réttindi (civil rights). Nokkru
eftir bardagann viS Lexington 1775
kom þing þetta aftur saman í
Philadelphia. Var þar samþykt aS
hver nýlenda út af fyrir sig stofn-
aSi herdeild. New York herdeild-
in var nefnd “Eikar hjörtun” (The
Hearts og Oak). Hermennirnir
klæddust grænum einkennisbúning-
um meS leSur húfur meS þessum
orSum: “Freedom or Death”
("Frelsi eSa dauSi).
Þegar frdsisstríSiS byrjaSi, voru
þó nokkrir all-merkir rithöfundar i
New Ýork. MeSal þeirra eru tald-
ir Gilbert Livingstone (of the
famouse Livingstone family), Salo-
mon Drawne herlæknir og John
Warick læknaskólastúdent, sem
skrifaSi mjög greinilega um ýmsa
viSburSi í New York, eftir aS bar-
daginn hófst. Þá má ekki gleyma
Englendingnum Thomas Pain, “sem
þá hafSi veriS í New York í mörg
ár”. Hann byrjaSi aS gefa út dá-
lítinn bækling i janúar 1776, sem
hann nefndi “Common Söns”, þar
s'em hann hélt fram algerSum aS-
skilnaSi. Rit þetta náSi fljótt ótrú-
lega mikilli útbreiSslu, og flýtti tví-
mælalaust mjög mikiS fyrir hinum
þýSingarmiklu atburSum, sem á
eftir fóru.
Gilbert Livingstone skrifar:
“Síðast liSinn sunnudag (25. júní
1775), komu til bæjarins ("New
York) yfirforingi sambandshersins
Georg Washington og herforingj-
arnir Lea og Schugler. Komu þeir
yfir norSurána fNorth River) hjá
Hobock (nú Hoboken. 8—10
vopmaSar herdeildir í einkennisbún-
ingi mættu Washington hjá herfor-
ingja Lispenards, þar sem hann
fyrst hafSi viSdvöl. Svo einkenni-
lega vildi til, aS nýlendustjóri
William Tryon kom sama kveldiS
til New York frá Englandi. Dóm-
arar (magistrates) New York og
nokkrir hermenn mættu honum og
fylgdu til hins heiSvdrSa (Hon.)
Hug Wollace, þar sem honum var
tekiS meS fagnaSar óskum og vana-
legri viShöfn.”
Næsta morgun gekk Washington
hershöfSingi á nýlenduþing New
York (Provincal Congress—sem þá
nýlega hafSi veriS kallaS saman),
til þess aS kynna sér vopnabyrgSir
og annan útbúnaS fyrir herdeild-
imar, hina 3000 hermenn sem þing-
iS í Philadelphia hafSi kallaS eftir
frá New York nýlendu, sem henn-
ar hluta fyrir sambandsherinn.
“Lesaranum getur ekki dulist
hversu mikill ruglingur ('confusion)
var á öllu—mönnum og málefnum
í New ýork á þessum dögum. Sam-
bland af þjóSrækni—drottinhollustu
til Englands og Bretakonungs viS
reiSi og gremju fyrir harSstjórn
og lagale>’si. ÞingiS í New York,
sem áSur er getiS um, eftir öll þau
mótmæli sem þar komu fram, og
öllum eSa flestum var hiS sama í
hug, aS bardagi væri óhjákvæmileg-
ur, þá samt voru þeir enn ekki von-
lausir um réttarbætur frá konungi,
svo bænarskrá var samin til George
II.*), sem hann neitaSi aS líta viS”
(but he would not look at it). Þvi
nú ætlaSi hann aS Iáta til skarar
skríSa og þröngva nýlendubúum til
hlýSni
John Marin Scott skrifar 15.
nóvember 1775:
“Allar skrifstofur lokaSar* öll
verzlun hreyfingarlaus (stagnated),
bærinn aS mestu yfirgefinn af ótta
fvrir sprengikúlum (bombardment)
Sam James vinnur 6 klukkustundir
*) ÞaS eru fleiri en íslendingar,
sem mörgum sinnum hafa allra náö-
arsamlegast—auSmjúklegast og und-
irgefnast falliS í auSmýkt flatir niS-
ur, og beSiS um “frelsisskrá úr föS-
ur hendi”!! — Þau réttindi sem þeir
áttu aS guSs og manna lögum. Banda-
ríkjamenn risu upp sem einn maSur
og unnu þau réttindi fyrir 140 árum
á dag’ hvaS sem á gengur. Nýir
fulltrúar kosnir fyrir New York,
og eins og þú getur séS í blöSunum,
þá höfum viS skift um til hins
betra, því þeir eru allir ákveSnir
stjórnar andstæSingar ("staunch
Whigs). Allar fréttir handan yfir
hafiS sanna reiSi og gremju stjórn-
arinnar, og aS konungur hyggur á
hefndir — blóSug styrjöld næsta
sumar, svo viS verSum aS vera viS-
búnir viS öllu því versta, því án
frelsis er lifiS aSeins vindbóla—og
því fyrri sem hún brotnar því betra,
því lífiS er þá ekki þess virSi aS
lifa þaS.”
George Washington hafSi veriS
kosinn yfirforingi sambandshersins
af þinginu í Philadelphia, skömmu
áSur en hann kom til New Yoik
r775 (sem getiS er um í bréfi Gil-
berts Livingstone). HafSi hann
þá litla viSdvöl, en eftir þaS var far-
iS aS víggirSa New York, sem þá
hafSi um 25,000 íbúa. Smá æsing-
ar og upphlaup áttu sér staS. 'En
nú var Boston aSal orustusvæSiS,
sem barist var um. í marz 1776,
eftir 9 mánuSi, gáfust Englending-
ar upp. Var þaS því markverSara,
sem þeir voru miklu betur æfSir og
útbúnir. Nú snéri Washington
hershöfSingi sem skjótast til New
York, því hann taldi tvímælalaust
aS þar mundi næsta áhlaup verSa
gert.
Nú Var hin fræga yfirlýsing
(declaration) samþykt, og opinber
gerS 4. júlí 1776. Þessar samein-
uSu nýlendur eru og hafa rétt ti
aS vera, frjáls og sjálfstæS ríki.*)
New York var dreifS yfir all-
stórt svæSi sundurskoriS af aust-
ur og Hudson fljótunum, svo þaS
var æriS erfitt aS byggja virki og
víggirSingar til varnar, enda voru
nú æSi margir óttaslegnir aS illa
mundi takast. Helztu virki og
vamarstaSir bæjarins vom viS
Turtle ósinn, austur á (East River)
fyrir ofan stræti 44. á strætunum
54 og 74 og 85 og 89 (eftir því sem
nú er. Stræti eru mjög víSa aS-
greind meS tölum—ekki nöfnum, í
New York). Þá voru virki eSa
skotbirgi viS Horlem ána, og Helj-
ar hliSiS (The Hell Gate), rétt á
bak viS Þrenningar kirkjuna, var
öflugt virki meS sex fallbyssum.
James og Bunker hæðirnar höfSu
öflug virki, svo var þar skamt frá
eitt af aSal virkjunum meS 26 fall-
byssum, til vamar suSurparti Man-
hattan eyjunnar. Nokkur fleiri
virki voru bygS, þar sem helzt þótti
viS þurfa, bæði í New York og á
Brooklyn hæðunum.
George III. safnar liíJi, gerir tilraun
til afí kaupa hermenn frá Riíss-
landi. Katrín drotning vill ekki
selja þegna sítia.
VIII.
Þjóðþing Breta kom saman 26.
október 1775- HiS fyrsta og þýS-
ingarmesta málefni í hásætisræSu
konungs var uppreistin í nýlendum
Breta í Ameriku (the American re-
bellion). “Nýlendubúar vilja stofna
sérstakt keisaradæmi, þeir hafa
kallað saman herdeildir, þeir hafa
tekiS öll völdin í sínar hendur”.
Þannig taldi konungur upp liS fyr-
ir liS allar syndir “landráðamann-
anna”. Konungur skoraði á þing-
i5 að veita nægilegan liSsafla til
hefnda—til aS kenna nýlendubúum
konunglega prúSmensku. Eftir all-
mikla mótspyrnu þá var þaS sam-
þykt aS senda 25,000 hermenn til
Ameríku.
Burke Fox, Barri og Dunning og
fleiri af hinum áhrifa mestu þing-
mönnum Breta, fylgdu Ameriku-
mönnum aS málum—vörSu þeirra
málstaS. Nú tvoru gerðar á-
ætlanir um þaS hvernig haga skyldi
þessari herferð. William Howe
aðalsmaður var settur yfir meiri
hluta hersins (the main body of the
army) og átti að taka New York.
Herforingjarnir Guy Carleton og
Burgoyne, áttu að koma i gegnum
Canada meS nokkurn hluta liSsins.
■ComwaHis aðalsmaSur átti að fara
með eina herdeildina til Virginia og
gegnum Carolina nýlendumar.
Þannig átti að lima nýlendurnar
sundur.
I
Það var búið að gera áætlanir
fyrir þessa frægu herferð og sam-
jykkja fjárveitingar. En þaS var
eftir aS vita hvemig liðsöfnunin
gengi. Alþýða manna ('the people;
fylgdi Pitt og Burke og öðrum for-
ingjum frjálslynda flokksins að
málum. Svo þegar George III. bað
um sjálfboSaliSa ("volunteers) þá
var “steinhljóð”, rödd stjórnarans
af guSs náð, fann ekkert bergmál
—ekkert svar.
“Aftur á móti voru festar upp
auglýsingar á strætum Lundúna-
borgar, þar sem kallaS var eftir
sjálfboSaliðum, til þess að ganga í
liS með frelsisriddurunum í Ame-
ríku.*) Sigur Ameríku—stjómar-
skrá Breta endurreist, voru einkunn
arorS frjálslyndra stjórnmálamanna
*) In 1776 the Americans laid be-
fore Europe that noble declaratton,
which aught to be hung up in the
nursery of every king and blazoned
on the porch of every royal palace.—
Buckle.
á gildaskálum, og bættu svo viS í
skopi, aS þegar Gage herformgi
kæmi til baka til Englands, þá yrðu
honum veittar nafnbætur. “ASals-
maður Lexington, jarlinn af Bunk-
er Hill” fsbr.: hina fyrstu bar-
daga Englendinga í frelsisstríðinu
í Ameríku). Sem dæmi þess hversu
óvinsælt frelsisstríðiS var á Eng-
landi og hversu opinberlega menn
létu þá skoðun í ljósi, hefir þessi
saga veriS skráS:
Tveir ungir menn komu inn á
matsöluhús i Lundúnaborg (Covent
Garden). Annar þeirra vildi sýna
hvemig Amerikumenn færu að
vinna Boston.
“Setjum svo að steikarapannan
sem viS sjáum yfir eldinum væri
Boston, og steikin—innihaldiS væri
Gage herforingi og herdeildir
George III., þá fara Ameríku menn
að eitthvaS líkt þessu, og hann
tæmdi ofurlítiS púður hylki undir
pönnuna, sem óðara sprakk í smá
stykki.”
George III. sannfærðist um það
að liðsafnan heima fyrir var
ómöguleg, þá reyndi hann aS fá
málaliS frá öðrum löndum. Fyrst
reyndi hann aS kaupa rússneska
bændur. Katrín drotning sagði að
sér fyndist að þaS væri aS vanvirða
kórónu ríkisins að selja þegna sína,
til þess að vinna meS hernaði hina
hugprúðu undirokuSu nýlendubúa
í Ameríku. Svo umboðsmaður
George þriðja, Fowcett herforingi,
snéri þaSan til Þýzkalands og gekk
liðsöfnunin þar öllu betur, voru þar
keyptir feSa teknir á mála?) 8000
hermenn, $34,50 borgaðir fyrir
manninn Cmeiri hluti þessara her-
manna voru keyptir af hertoganum
af Brunswick). Three wounded to
count as one dead (þrir særSir tald-
ir sem einn dauður).
Samkvœmislíf
í Vestur-íslenzkum sveitum.
Erindi flutt á skemtisamkomu í
Argyle, 16. marz 1916.
Eftir Jónas Þorbergsson.
Niðurl.
Þá er næst aS athuga gagnið,
sem af þessum samkomum flýtur.
Við erum vafalaust öll sammála
um það, aS það sé gagnlegt aS
skemta s'ér, og að svo miklu leyti
sem samkomurnar eru skemtilegar,
þá séu þær gagnlegar. Þó álít eg,
aS þær gæti verið langt um skemti-
legri en þær eru. — En þaS er ekki
eingöngu það gagn sem eg á viS,
heldur andlegur gróði,—andleg upp-
lyfting.
Andlegur gróði hlýtur aS verá
einkum fólginn í hinu síðast tald'.
atriði—ræSuhöldum. En þar sem
þátttakan í þeim er svo sára litil,
flýtur þaS af sjálfu sér, aS gróSinn
hljóti aS vera litill viS þaS sem
verSa mætti. Og nú verður mér
aS spyrja: Dettur unga fólkinu
ekkert í hug? Gerir engin umbóta-
þrá vart við sig hjá neinum? Er
ekkert þaS í félagsmálum, sveita-
málum, þjóSmálum, vísindum, bók-
mentum, skáldskap, sem hrífur
neinn svo, að hann eignist áhuga-
mál, sem snertir fleiri en hann
sjálfan? Kemur enginn auga á
neinn sannleika, sem verður hon-
um svo hjartfólginn, að hann finni
þörf, til þess að opna augu annara
fyrir honum? — enga umbóta-
stefnu, sem hann vill ljá liS sitt?
Eg spyr þessa, af Jjví eg sé þess
engin merki á almennum samkom-
um, að þetta eigi sér staS um unga
fólkiS. En þetta eru. spurningar,
sem æskulýðurinn hefir þurft aö
leggja fyrir sig á öllum tímum.
Umbótaþráin er gróin í eðli manna,
og lífsbaráttan stefnir fram og upp
á viS,—upp í hærri veldi siSgæSis
og menríingar. ÞaS er því lífseðl-
inu samkvæmt, og tvímælalaus
nauSsyn að æshulýSurinn sæki fram
og taki viS af hinum eldri, þegar
jeir fara að þreytast og letjast í
spori, en “fljóti ekki sofandi að
feigSar ósi”.
Hvert er sterkasta aflið i heim-
inum? Heimskan hefir stundum
veriS talin sterkust allra afla. En
heimskan er ekki afl, heldur aflleysi,
>vi “þekking er máttur”. En auk
fjárvaldsins veit eg ekkert afl vera
sterkara í heiminum en mælskuna.
Hún er nákomin fylgisystir ahs
>ess, sem er göfugast í manneðlinu,
>ví þá nýtur hún sín bezt, er eldhiti
sannfæringar og manngöfgis knýr
hana fram. Hún gerir hvem þann
mann, sem er göfugur vitsmuna-
maður, marg-gildan. Hún eflir
hann, göfgar og vermir. Með henni
getur einn maSur látið þúsundir
manna standa á öndinni. Öllum
umbótastefnum í heimiunm nafa
verið ruddar brautir með henni.
Allir postular heimsins í trú og sið-
gæðismálum hafa verið rnælsku-
menn. Hún er í einu orði sagt eitt
af þvi, sem mest prýfir hvern
*) Instead, placards were posted
in London streets, calling for volun-
teer to join the Americans. — Victory
to America and the re-establishment
of the British constitution was the
prevailing toast at Whig banquets.—
C. B. Todd. History of New York.
mann, af öllum þeim gáfum, sem
menríimir hafa öðlast
Er þetta ekki hst þess' verð aS
leggja rækt við hana? Hvervetna
jrar, sem er auöugt andlegt líf, er
meiri og minni mælska, og hún, aft-
ur á móti, eflir það og ávaxtar. En
J>ar, sem hún legst niður, bregzt
ekki, að deyfð færist yfir.
1 upphafi ináls míns spurði eg:
“Setjum svo að einhver maður
kæmi á samkomur okkar, til þess að
komast aö rann um, hvort fjörugt
og auðugt andlegt líf standi á bak
við þær. Muadi hann þá áhta að
svo væri ? Nú er mál komið að eg
svari. Hann mun'i ekki af am-
komunum geta dæmt um að svo
væri, heldur miklu fremur, að hér
ríkti mjög alvarleg hugsunardeyfð.
Ekki er þaö svo að skilja, aS eg
vilji nokkuð draga úr þessum orð-
um mínum, þó eg hljóti hinsvegar
að játa, aS eg álit ekki þrátt fyrir
þetta, að hér sé ekki’ hæfileikafólk.
Dettur ekki í hug aS efast um, að
J>aö sé hér. En hæfileikamir eru
?kki notaSir, — ekki knúSir fram
svo sem vera ætti.
Eg fer ekki út fyrir þau takmörk
sem eg setti mér. Þessvegna rekur
mig aftur að spurningunni um það,
hvort hin nauösynlegu skilyrði fyr-
ir fjörugu samkvæmislífi sé hér
fyrir hendi.
1. Hvort þaS sé eingöngu þörf-
in, til þess að skemta sér og auðga
anda sinn, sem standi aS baki sam-
komunum.
2. Hvort þeim sé hagaS svo, aS
þær komi aS sem beztum notum
og aS sem flestir geti tekiS þátt í
því sem fram fer.
Nú vita allir, að á bak viS sam-
komumar stendur alt annaS; — aö
[>ær eru gróðafyrirtœki því nær æf-
inlega. Flestir koma þangað með
það í huga, að kaupa sér skemtanir
fyrir víst gjald, og losa sig meS
peningunum viS aila ábyrgðartil-
finningu fyrir því hvað fram fer og
hvernig það fer fram. Þegar sam-
komunni er lokið, líta þeir, sem fyr-
ir henni stóöu, fyrst á það, hvort
hún hafi borgað sig fjárhagslega,
og hversu mikill sé ágóðinn. Hinir
gera slíkt hiS sama; athuga, hvort
skemtanirnar hafi nú víeríð þess
virSi, sem þeir borguöu fyrir þær,
og bera j>aS saman við eitthvað
annað. Allir meta alt til peninga.
— Um andlega gróSann er minna
talað, sem sé það, hvort nokkur fari
heim fróðari en áSur, og ríkari af
nýtum hugsnnum, af göfugri hug-
sjónum.
Dollarinn hefir sett mark sitt á
samkví?mis-lífið okkar, eins og
margt fleira. Hann hefir losað
allan þorra manna við þá tilfinn-
ingu, að þeir béri sjálfir ábyrgð á,
og hafi veg og vanda af því að
halda uppi samkvœmislífinu.
Þó ykkur hafi ekki veriS það
Ijóst áður, þá vona eg aS ykkur sé
það nú ljóst, að samkomunum er
ekki hagaS svo hagkvæmlega sem
verða mætti. Þeim er skift í tvö
tímabil. Fyrst söng, upplestur og
ræðuhöld, síðan dans. Engum
manni er boðiS að koma fram á
samkomunum, nema þeim, sem á-
kveðnir hafa veriö fyrir fram, og
of lítið leitast viS að glæða löngun
manna til þátttöku í skemtununum.
Kraftar, sem til eru, notast því ekki.
Eru ekki vaktir til lifs og starfs.
Þessi einstrengingslega og blý-
fasta regla varpar nokkurskonar
sérkennilegum blæ yfir samkom-
urnar; einhverskonar þvingunar
blæ yfir hvern mann svo aS segja.
Allir halda sér innan þröngra
takmarka, og gleöin er lítil. Heima
var gleðin svo mikil, að menn lyft-
ust upp af gólfinu þegar j>eir
dönsuSu, og húsið kvaS viS af
glaum og gleöilátum, hvenær sem
hlé varð á söng og ræðum.
Nú vil eg draga saman í örfá orS
>á niðurstöSu sem eg kemst að, og
hún er þessi: Samkomurnar ná
ekki þeim tilgangi ínum aS vera
bæði skemtandi og andlega auðg-
andi svo sem æskilegt væri. Or-
sökin er sú, að skilyrðin fyrir því,
aS þær geti orðið þaS, eru ekki
fyrir hendi, en þau eru: að á bak
við standi almenn þrá til skemtana
og auðugt, fjörmikið andlegt lif, og
aS samkomunum sé svo hagaö, aS
>átttaka geti orðið almenn.
Frumorsökin felst í erfiSleik-
um frumbúskaparins. En andleg
og félagsleg viSreisn hefir ekki orS-
ið, aS sama skapi sem efnahagur
manna hefir batnað.
Ekkert af j>vi, sem eg hefi sagt,
má skiljast sem hnjóSsyrði né ásök-
un, heldur sem bendingar til um-
bóta. Látum aldrei ásannast, að
viS drögumst aftur úr, þegar aðrir
sækja fram. Á vegum mannkyns-
ins eru stór björg og ógurleg, sem
velta þarf úr vegi. Hver, sem
sofnar undir þeim steinum, verður
fótum troðinn, en hver, sem leggur
öxl að þeim og hryndir á, hann
opnar leið þeim, sem á eftir koma,
fram til hins fyrirheitna Iands.
Athugasemd.
Eðlilegt var það, aS eg áliti erfið-
leika frumbúskaparins frumorsök-
ina til jæs'sa ástands. En við nánari
athugun og rannsókn, hefi eg kom-
ist að því, aS þessi ályktan er ger-
samlega röng. Eg hefi fullkomna
vissu fyrir því, að á frumbúskapar-
árunum, Jiegar erfiSleikar um sam-
göngur og fleira voru sem mestir,
stóS samkvæmislíf og félagslíf hér
í bygð í langt um meiri blóma en
nú gerist. Þá brutust menn oft í
verstu veðrum akandi á uxum yfir
vegleysur einar á samkomur, leik-
æfingar og hverskonar gleðskap.
En nú nenna menn ekki á samkom-
ur né fundi í félögum, þó ekki sé
nema í næsta hús að venda, og
samgöngutæki manna séu öll svo
góð sem frekast má verSa.
ÞaS er því auösjáanlega áhuga-
Jeysi eitt sem veldur.
Hver •■er þá orsökin til þess, aS
samkvæmislífinu hefir hrakað svo
mjög, og uppdráttarsýki hefir
gagntekiS margan félagsskap svo
beint stefnir til andlegs niðurdreps ?
Það er atriði sem um væri vert
að hugsa, því meðan menn kömast
ekki fyrir orsök meinsemdanna,
veröur ekki ráðin bót á þeim.
RáSning á gátunni hefi eg hugs'-
að mér. Má vera að hún standist
ekki athugun og rannsókn mér vitr-
,ari manna og fróðari um þessi efni,
og væri mér j>á kærkomin leiðrétt-
ing frá þeim. En fingrafettur
stenzt hún, hvar sem þær kunnu að
koma.
Ráðningin er þessi:
Margir af frumherjum bygðar-
innar og máttarstólpar félagslifsins
á fyrri árum hafa dáið eða fluzt
burtu, en innstreymi af nýjum
kröftum hefir ekki oröið aS sama
s’kapi.
Eftir því sem efnalegur árang-
ur af erfiði bænda kom smátt og
smátt í ljós, óx löngun þeirra, til
J>ess að láta hann verða enn meiri.
Umsetning þeirra^ig búsumsvif óx
stöðugt. Áhuginn beindist því
meira inn á þaS svið. Heimilin
stækkuðu og gátu veitt sér fleiri
lífsþægindi. Bókum og blööum
rigndi yfif menn eins og skæSa-
drífu. Menn komust í betra og
nánara samband viS umheiminn
meS bættum samgöngutækjum.
Framsókn hins vaxandi þjóSfélags
var atburöarík, og hugir manna
urðu uppteknir af þeim atburSum.
ÞaS virtist því, sem lífstreymi að
utan gerði þörfina til félagslífs og
skapandi andlegrar starfsemi í sveit-
unum minna knýjandi. Félagslíf
þvarr og um leiS áhuginn, því starf-
semin og áhuginn fylgjast jafnan
aS, og styðja hvað annaS eins og
nokkurskonar sjálfhelda.
Sá hugsunarháttur, sem viS þetta
myndaðist, mótaSi smám saman
hugarfar og lífsstefnur æskulýSs-
jns. Þáö fór aS bóla á útsókn og
losæði í fari hans. Stefnufestan og
hin lofsverða jirautseigja frum-
byggjanna endurtók sig ekki nema
aS hálfuvleyti í yngri kynslóSinni.
EitthvaS virtist skorta á, aS heim-
ilin og sveitin yrðu mörgum jafnkær
og við mátti búast. Stórborgalífið
meS leikhúsum, sönghöllun, sam-
kvæmum, íþróttum, drykkjustofum
og knattborðum er auSugt af þeim
æsandi áhrifum, sem hin háværa
lífsnautnarþrá æskulýSsins krefst,
og sem veröur aS gjálífi, sé henni
ekki beint á heilbrigöar brautir
starfs og siSferðisþróunar.
Nú var jæim eins létt Jfyrir
meS það, að sækja til stórborganna,
þaS sem ekki fékst heima fyrir, eins
og foreldrum þeirra var að sækja
samkomu eina bæjarleið akandi á
uxa.
Hér hygg eg að felist orsökin,
til j>ess aS félagslíf í sveitum og
samkvæmislíf situr á hakanum og
dofnar meir og meir.
Mér viröist aS hér beri bráða nauS-
syn til umbóta fyrir margra hluta
sakir. Heilbrigt sveitalíf er vissu-
lega hollast til uppeldis öflugri,
drenglundaðri ikynslóð, og er hym-
ingarsteinn sá, sem er óbrotgjam-
astur undir sönnum þjóSþrifum.
Fái menn allar sínar andlegu
lífshreyfingar að, lamast og hverf-
ur orkan til sjálfstæðs og sérkenni-
legs sveitalífs einstaklinga og fé-
lagsheilda. Andlegt líf manna
veröur þá eins og stööuvatn upp-
sprettulaust, sem vindurinn slær og
veldur bárubroti á yfirboröinu um
stundar sakir, en ekki eins og það
vatq, sem býr yfir vakandi upp-
sprettu, sem veldur sífeldri hreyf-
ingu og veitir stöSugum, nærandi
lífsstraumi upp á yfirborSiS.
Einn íslenzkur ritstjóri vestan
hafs kallaði eitt sinn Argyle-búa
“andlega Homstrendinga”. ÞaS
átti aS vera niðrandi, og var skilið
svo. Þetta er mönnum minnisstætt,
því það þótti sleggjudómur af sum-
um. Um það skal eg ekki dæma.
En hitt segi eg, að allmiklum stakka
skiftum þarf félagsskapur og and-
Iegt líf manna aS taka hér í bygð,
svo þeir megi teljast að skipa slík-
an sess í því efni, sem þeir skipa í
búskap meöal annara íslenzkra
bygða vestan hafs.
Baldur, Man., 13. maí 1916.
J.Þ.
Friðarhorfur.
FriSarþing það ,sem getið var um
síöast aS kæmi saman á þriðjudag-
inn hefir rætt þau mál frá ýmsum
hliöum og hafa margir háttstand-
andi menn Bandaríkjanna flutt þar
ræöur. William Howard Taft fyr-
verandi forseti hélt þar snjalla
ræöu á fimtudaginn var og hélt þvi
fast' fram aS Bandaríkin ættu aö
sjálfsögöu að ganga í lið með þeim
þjóSum sem vilja neyöa til alheims
geröardóms ef ekki fæst önnur leiö
þegar um þrætumál þjóða verði aö
ræSa framvegis. — Aftur á móti
vildi hann ekki segja neitt ákveðið
um það aS svo stöddu hvaða
stefnu Bandaríkin ættu nú aö taka;
hvort þau ættu að krefjast þes’s að
stríSinu yrSi hætt eða leggja fram
tilboö til ófriSarþjóðanna um þaS
aS gerast sáttasemjari eSa láta alt
fara sínu fram þangaö til Evrópu
þjóSirnar hættu af sjálfdáSum.
Var því lýst yfir aS Wilson mundi
flytja ræSu um sama efni á laugarl
daginn og þá einnig lýsa skoðun
sinni á núverandi stríði.
Á Þýzkalandi dylst það ekki aö
menn æskja friðar, og það jafnvel
stjórnin og keisarinn sjálfur. BlöS-
unum hefir verið leyft aö tala um
friS svo að segja óhindrað; en þaS
hefir þeim áður verið stranglega
fyrirboSið. Keisarinn hefir verið á
ráðstefnu í Berlinarborg með sendi-
herra Spánverja og Argentin
manna.
Þá má einnig geta þess hér að
Alfonso Spánarkonungur hefir lýst
því yfir að hann muni reyna aS
komast eftir vilja stríSsþjóöanna,
senda síSan tvo sendiboða til þeirra
allra og reyna að fá þær til þess
að leggja niður vopn og semja frið.
Verkamannafélögin í Bandaríkj-
unum hafa stungiö upp á því að
heimsþing verkmanna skuli haldiS
á sama tíma sem friðarþing verði
til þess að semja milli núverandi
stríSsþjóöa. Er þaS til þess að j>ar
geti komið fram tillaga eða krafa
um þannig lagaðar ráðstafanir aS
ómögulegt verði fyrir neina stjórn
að ákveða stríð, heldur skuli öll
tnilli þjóða þrætumál lögS í gerö.
Verkamanna félög á Englandi hafa
lýst því yfir að þau séu þessari
uppástungu algerlega samþykk; er
því mjög líklegt að hún verði að
framkvæmdum.
Svo alvarlega er rætt um friS að
blaöiS “jTribune” á föstudaginn
flytur þrjár myndir af þeim sem lík-
legastir séu taldir til þess aS verða
fulltrúar aðalstríðsþjóSanna þriggja
þegar farið verði að semja. ÞaS er
Von Buelow frá Þýzkalandi, Hard-
ing lávarður frá Bretlandi og M.
Bourgeois frá Frakklandi. Yfir-
skriftin yfir þessum myndum er
“Friður” og þessi orS næst fyrir
neðan: “Þrátt fyrir það j>ótt friS-
artal sé kallað heimska hjá leiðtog-
um Breta, þá heldur “taliS” áfram
— þessir menn eru álitnir líklegir
til þess aS verða framarlega viS
samningana”.
Elbert H. Gary dómari í Banda-
ríkjuunm flutti ræöu á fimtudag-
inn í New York á ársfundi “Járn
og Stálfélagsins” um “líf, frelsi og
hamingju”.
“Vér erum með friði fyrir þjóð
vora” sagði hann, “ekki hvaS sem
hann kostar, en vér erum samt
reiSubúnir að kaupa hann dýru
verði ef á þarf að halda. Vér erum
reiðubúnir til þess að berjast við
hvaSa þjóð sem er, en aldrei nema
því aöeins aS vér eigum hendur
vorar aS verja.
“Svo umhugað er þjóS vorri um
friS að hún er reiöubúin til þess aS
þola augnabliks aðhlátur og háð og
ámæli fremur en aS ráðast á nokkra
þjóS aS fyrra bragSi eða eiga það
á hættu aS dragast út í stríð að
óþörfu. Þetta er sterk staðhæfing,
en hún ’gefur til kynna hina sönnu
hugsun mikils meiri hluta þjóðar-
innar.”
Irsku málin.
Allra friðsamlegra ráða er nú
neytt til þess að koma á friSi í
írlandi, bæSi að því er afstöðu
landsins snertir til Englands og þó
sérstaklega innbyrðis. Eins og fyr
var frá skýrt fór Asquith sjálfur
til írlands, átti þar fundi með leiS-
andi mönnum allra flokka og kynti
sér ásigkomulagiS í landinu og hug
þjóSarinnar eftir föngum.
Þegar hann kom fram í þinginu
25. maí kvað hann aðaltakmarkiS
verSa að vera friS innbyrðis. Hann
lýsti því yiue aö Lloyd George her-
gagna ráöherra hefði tekist það á
hendur eftir beiðni stjórnarinnar
að miöla málum milli hinna ýmsu
leiötoga andstæSra flokka á ír-
landi KvaSst hann æskja j>ess og
vona að engar óeirðir í orSi né verki
ætti sér staS á meðn sú málamiölun
færi fram, og skoraði hann á alla
þingmenn að láta umræöur um
írsku málin falla niður á meSan á
sátta tilrauninni stæði. Mintist
hann allrar þeirrar miklu og drengi-
legu huttöku, sem Irar hefSu átt í
þessu stríði meö Englendingum og
kvað þá verðskulda alla sanngirni.
John Redmond og Edward Car-
son, sem eru aðal leiðtogarnir, ann-
ar fyrir heimastjórnarflokkinn en
hinn fyrir samveldisflokkinn, og
auk j>ess bitrustu óvinir, stóöu báð-
ir upp og studdu tillögu Asquiths.
AS dæmi þeirra fór einnig William
O’Brien, leiötogi óháðra manna á
Irlandi. KváSu þeir allir sann-
gjamt að bíða átekta og sjá hverju
fram færi. Þegar á þingið kom og
búist var við ræðu Ásquiths voru
allir þessir menn og margir fleiri
til þess búnir aS flytja langar ræð-
ur og stórorðar; en þegar stjórnin
tók þessa stefnu, þá var eins og helt
væri olíu á sjóinn og alt kyrðist.
Lloyd George er sá maðurinn sem
bezt er til þess trúandi að ráöa fram
úr þessu vandamáli; hann hefir
meiri tiltrú en nokkur annar maður
á Englandi nú; þvi þótt hann hafi
ekki reynst verkafólki eins vel upp
á síSkastið og vænta hefði mátt af
honum, þá muna menn honum þaS
þegar hann reis upp á móti ofur-
valdi lávarSanna.