Lögberg - 01.06.1916, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. JUNI 1916.
CANADISK
5KANDINAVA HERDEILD
(Overseas Battalion)
Undir stjórn
Lt.-Col. Albrechtsen.
Lt.-Col. ALBRECHTSEN,
Aðal-skrif stof a:
1004 Union Trust Building,
Winnipeg
Stjómað eingöngu af Skandinövum og lið-
safnaður allur undir þeirra umsjón.
SKANDINAVAR ERU BEÐNIR AÐ GANGA I ÞESSA DEILD
INNRITIST STRAX
Gerist kaupandi Lögbergs
þér sem lesið það en
enn skríf-
fyrir því.
Um viðleggi og gerfilimi.
“Hvar er nú fótrinn minn? sagSi
Snorri 'Þorvaldsson ok brosti viö,
um leiö ok hann þreif til stúfsins”
éSturlunga II, 204). Ef þaö er
satt, aö Snorri hafi brosaö, hefir
þaö fráleitt veriö af þvi, aö honum
hafi þótt þægilegt eöa skemtilegt aö
missa fótinn; en vel má vera, að
honum hafi stokkið bros viö þau
einkennilegu viðbrigði, áð finna
ekki lengur til fótar síns, og áður
en hann í rauninni áttaði sig á,
hvað skeð hafði. Því venjulega
þrosa menn ekki, þegar það óhapp
hendir, að missa einhvern lim.
En þegar skaðinn er skeður, er
að taka öllu karlmannlega og reyna
að bæta úr skák eftir föngum.
Frá alda öðli hefir verið reynt að
gera gerVilimi svo laglega, lipra og
notadrjúga sem unt hefir verið.
Viðleggi kölluðu fornmenn staur
fætur þá, sem fótlausir notuðu til
gangs. í sögunum hittum viö Þóri
viðlegg, önund tréfót og fleiri með
svipuðum auknefnum. Laghentir
menn í þá daga hafa líka reynt að
lappa upp á vesalings vonbitnu karl-
ana, til þess að gjöra þá aftur færa
til víga og vinnubragða. Þó mun
sú smíðagrein aldrei hafa komist
mjög langt hjá oss íslendingum, því
til skamms tíma hafa fótlausir
menn annaðhvort látið sér nægja
hækjur eða stafi,, til að styðja sig
við, og sumir hafa jafnvel sætt sig
við að skríða á hnjánum, til áð fara
ferða sinna. Mér er t. d. fyrir
barnsminni karl á Rangárvöllum,
sem hafði mist báða fætur um
mjóaleggi eftir kal, og var kallaður
Brandur fótalausi. Hann fór skríð-
andi um héraðið bæ frá bæ, til að
beiðast ölmusu, og var í skinnbrók,
til að hlífa betur hnjánum.
Gervilimir voru yfirleitt ófull-
komnir fyr á öldum, enda þektust
þá ekki eins hagkvæm efni til að
smíða þá úr eins og nú á tímum.
Enn þá hljóta þó allir að dáðst
að gervihendinni hans Götz von
Berlichingen, sem geymd er í þjóð-
menjasafninu í Potsdam.
Götz var riddari mikill og víga-
maður á dögum Lúters, merkur
karl, en mest þektur af hinu fræga
leikriti, sem Göthe skrifaði um
hann. Hann misti hönd sína í bar-
daga og varð að láta af vígaferlum
um hríð; en þá^gjörði hann sér
járnhönd, sem var mesta listasmíði,
og með henni gat hann barist, eftir
sem áður, og hefnt sín duglega.
“Riddarinn jámhenti” var hann
síðan kallaður, “ok1 þótti engum
fýsilegt, at eiga náttból undir exi
hans”, mátti segja um hann eins og
Þormóð. Höndin var líkust hanzka,
fingurnir liðaðir og mátti hreyfa
þá og setja í fastar stellingar með
heilbrigðu hendinni.
Á þessum síðustu og verstu tím-
um, þegar sá helvízki ófriður geis-
ar, er fleira af limalausum mönn-
um en nokkru sinni áður.
í blöðum frá ófriðarlöndunum
má lesa öfgakendar greinar um hina
nýju gervilimi, sem örkumlamenn
eiga kost á að fá, og því er t.d. lýst,
hversu fótlausir menn geti hlaupið
og stokkið upp stiga, án þess að
nokkurn gruni, að um gervifætur
sé að ræða.
Það eru nú liðin mörg ár, síðan
gervifætur náðu þeirri fullkomnun,
sem náðst hefir; svo að, að því er
þá snertir, er ekki um neina nýj-
ung að ræða. En það er satt, að
margir fótlausir menn, einkum ef
þeir eru ungir og hraustir, geta
gengið óhaltir, og jafnvel hlaupið
stuttan spöl, staflaust, á tveimur
gervifótum; en oftar er þó hitt, að
gangurinn er haltrandi og óstöðugri
en áður, eins og auðskilið er.
Hinsvegar mega það heita stórtíð-
indi, að nú eiga menn einnig kost á
að fá gervihendur, sem þeir hafa
unnið með ýmsisleg störf. Því til
skamms tíma hafa handlausir menn
orðið að láta sér nægja gervihend-
ur, sem voru fremur til prýði en til
gagns. Við vinnuna v^r vant að
losa sig við höndina (og sumir not-
uðu hana aðeins á sunnudögum og
tyllidögum), og annaðhvoh notuðu
menn stúfinn beran eða tréstúf,
sem aftur mátti skrúfa á ýms verk-
færi, eins og t. d. hníf, gaffal, ham-
ar, eða t. d. járnkrók, sem hægt var
að hengja á ýmsa hluti, er bera
þurfti, o.s.frv. En ef báðar hend-
urnar vantaði, þá urðu gervihend-
ur að litlu eða engu gagni; því þó
þær væru svipaðar að gerð og hönd
Götz riddara, þá var ekki auðgjört,
að hreyfa fingur og liði, nema
þriðja höndin kæmi til hjálpar.
Carnes heitir hann, amerískur
maður, sem hefir leyst úr þessum
vanda. Hann hefir smiðað gervi-
hendur, sem allir dáðst að; því
þeim má beita til margvíslegra
starfa svo liðliga, að engan ókunn-
an mann grunar annað, en um lif-
andi hendur sé að ræða. Og allur
galdurinn er fólginn 1 þvi, að
hreyfingar í axlarliðnum, eða ol-
bogaliðnum, ef hann er heill, geta
komið hinum ýmsu liðum gervi-
handarinnar til að hreyfast, hverj-
um upp á sína vísu. — “Neyðin
kennir naktri konu að spinna”, Líkt
má segja um Cames. Hann varð
fyrir járnbrautarslysi árið 1907 og
misti hægri hönd sína upp við ol-
boga. Þegar hann var gróinn,
keypti hann sér gervihönd, en hún
reyndist honum fánýt, því hann gat
alls ekki unnið með henni þau verk,
sem hann hafði verið vanur að
vinna. Honum hugkvæmdist þá
að gera sér gervihönd sjálfur, og
eftir langa umhugsun og margar
tilraunir tókst honum það.
Fréttin af hini nýju gervihönd
Carnes barst nú víðsvegar. Það
streymdi til hans fjöldi handlausra
manna og báðu hann að smíða sér
hendur. Hann fékk ærið nóg að
starfa, en verkið var vandasamt og
seinlegt, svo viðskiftamennirnir
fengu seina afgreiðslu.
Þá kom til hans miljónamæring-
ur, sem einnig hafði orðið fyrir
því tjóni, að láta hönd ína í vél
einni. Þegar Cames hafði smíðað
hönd handa honum, borgaði mað-
urinn ekki aðeins verkið ríflega,
heldur bauðst hann til að leggja
fram fé, til að stofna verksmiðju,
1 ð l 111 ir.
IALIXIX.

fyr en þær varði. Anna gleymdi
Áma og var hjá Björgu í heilan
klukkutima.
Alt í einu rankaði hún við sér og
hljóp út. En Árni sást hvergi og
Móri ekki heldur. Anna leitaði al-
staðar þar sem henni datt í hug,
en það hafði enga þýðingu.
Svo kom hún heim, og sagði
mömmu sinni frá því, að Árni væri
týndur. Hún varð ósköp hrædd og
stökk út að leita og allir i nágrenn-
inu með henni. En Ámi fanst ekki.
Þegar Anna var farin fyrir
nokkrum tíma með Björgu litlu,
liafði Árni vaknað og orðið hrædd-
ur þegar systir hans var farin.
Hann ráfaði skælandi út á götu, og
leitaði að önnu. Hann hélt áfram
lengi og ráfaði alla leið út úr bæ.
Loksins kom hann nálægt fallegu
húsi ákaf lega stóm; hann var
dauðhræddur, orðinn staðuppgef-
inn og þreyttur. Þegar hann kom
rétt heim að húsinu lagðist hann
niður á grasblettinn, skældi dáhtla
stund og sofnaði svo.
Móri fylgdi Áma litla, og þegar
ham/Var sofnaður sleikti hann hann
i framan, svo hann varð tárhreinn,
en var áður orðinn áhreinn af skæl-
unum. Svo sat Móri dálitla stund
hjá honum og horfði á hann stynj-
andi, leit heim að húsinu hvað eftir
annað, lagði síðan af stað þangað,
fór að dyrunum og klóraði í hurð-
ina.
Maður kom út, sá að þar var
ókunnugur hundur og ætláði að
berja hann, en honum sýndist hann
horfa svo skrítilega að hann hætti
viö það. Móri lagði af stað ýlfr-
andi og leit altaf öðm hvoru á
manninn, eins og hann vildi segja:
“Komdu með mér!”
Maðurinn fylgdi honum og kom
þangað sem Árni litli lá, tók hann
upp og fór með hann inn til kon-
unnar sinnar.
Ámi vaknaði ekki og var hann
■lagður upp i rúm. Þar svaf hann
vært. En Móri stóð við dyrnar
ýlfrandi dálitla stund, lagðist niður,
stóð upp aftur og tók síðan undir
sig stökk og fór heim.
Þegar hann kom heim ýlfraði
hann og krafsaði í fötin á húsmóð-
ur sinni, sem var utan við sig af
sorg. Móri fór svo fram að dyr-
unum og ýlfraði og svo til húsmóð-
ur sinnar aftur, og fram að dyrum
aftur. Það var eins og hann vildi
segja: “Eg veit hvar Ámi er;
komdu með mér.”
Og konan fór á eftir Móra, en
hann labbaði rakleiðis heim að hús-
inu, þar sem Árni var inni.
Á myndinni sést húsið sem Ámi
viltist heim að; í næsta blaði sést
mynd af því að innan, þegar Ámi
er vaknaður. ('Frh.)
Málið ekkar.
fslenzkan—móðurmálið okkar—
er álitið að mörgu leyti merkileg-
asta mál sem til sé. Það eru ekki
aðeins fslendingar sem hafa þá
skoðun, heldur líka þeir útlending-
ar sem hafa lært málið okkar.
En maður tekur ekki eftir því
hve fallegt það er og merkilegt og
margbreytt nema með því að læra
það vel.
Sólskin ætlar öðru hvoru að
skýra fyrir lesendum sínum smá-
vegis atriði í fslenzkunni. 1 fyrsta
lagi er hún skrítin að því leyti að
þún hefir öðruvísi stafrof en önnur
mál, hún hefir t. d. stafi sem ekki
eru til í neinni annari tungu. Þið
\
kunnið líklega flest- íslenzka staf-
rofið, en samt geta einhver ykkar
verið sem ekki kunni það alt, og
þess vegna er það sett héma. Það
fr svona: a, á, b, d. ð, e, é, f, g, h,
i, í, j, k, 1, m, n, o, ó, p, r, s, t, u, ú,
v, y, ý x, þ, œ, ö. Á þessu sjáið þið
að það eru margir stafir í fslenzk-
unni, sem ekki eru til í Enskunni.
'Þeir eru þessir: á, ð, é, t, ó, ú, ý, þ,
<e, og ó. Aftur á móti eru stafir í
Enskunni sem íslenzkan hefir ekki.
Þeir em þessir: c, q, w, og z. 'Þess-
ir stafir heyra ekki til íslenzku, en
eru samt hafðir þar af því þeir
koma stundum fyrir í útlendum
orðum, sem verður að prenta í ís-
lenzkum blöðum eða bókum, en þeir
eru ekki til í alíslenzkum orðum.
Eitt af því sem skrítið er við ís-
lenzkuna er það að hún efir það
sem kallað er eintala, tvítala og
fleirtala. Eintala er það þegar sagt
er þú, eða ég eða hann eða hún eða
það. Tvítala er þið eða við; þá er
talað aðeins um tvent. Fleirtala er
vér, þér, þeir, þær eða þau. Þegar
tveir em saman eða tvær eða tvent,
þá er sagt við, en ekki vér. Þegar
talað er við tvo eða tvœr eða tvent,
þá á að segja þið, en ekki þér.
Aftur á móti þegar fleiri eru sam-
an en tveir eða tvær þá á að segja
vér en ekki við, eða þegar talað er
við fleiri en tvo menn eða tvœr
konur eða einn mann og eina konu
þá á að segja þér en ekki þið.
i'Þessari reglu er samt venjulega
ekki fylgt þegar talað er i daglegu
máli, heldur er hér um bil alt af
sagt þiff og við í staðinn fyrir þér
og vér. Til dæmis er sagt móður-
málið okkar en ekki móðurmál vort,
sem þó er réttara. Sömuleiðis er
sagt Við íslendingar, en ekki Vér
íslendingar, sem þó ætti að segja.
Taugakerfið.
Það er skemtilegt að lesa um
margt í náttúrunni, sem virinda-
mennirnir hafa fundið út og læra
hvernig það er, en þó er ekkert eins
aðdáanlegt í allri náttúrunni sem
vér þekkjum eins og vér sjálf.
Sólskin hefir stundum sagt ykk-
ur ýmislegt fróðlegt, nú ætlar það
að reyna að skýra fyrir ykkur eins
vel og það getur taugakerfið, sem
kallað er.
Ef maður þreifar hægt og ná-
kvæmlega rétt á bak við olnbogann,
örlítið innar en á miðju þá finnur
maður eins og fina snúru eða
streng, og ef eitthvað rekst þar á
mann óvart kennir mann til ákaf-
lega sárt.
Þessi strengur er taug; en taug-
arnar eru mesta meistaraverk af
öllu sem vér þekkjum. Ef vér tök-
um taug og skoðum hana nákvæm-
lega, þá finnum vér að það er rétt
eins o'g strengur búinn til úr örfín-
um þráðum, sem kallast tægjur;
þessar tægjur mynda aðaltaugarn-
ar. Allur taugaþráðurinn er aðeins
safn af þessum tægjum, sem renna
samhliða á vissum parti tauganna.
Taugatæjur finnast ekki í jurta-
ríkinu, svo menn viti, en þær finn-
ast í allra lægstu dýrum, þótt þær
séu eftir því fullkomnari sem dýrin
verða fullkomnari.
í líkamanum eru engir partar
taugalausir, og engir partar sem
ekki líða að einhverju leyti ef taug-
arnar sem til þeirra liggja skemm-
ast eða skerast.
Þegar taugatægja er skoðuð ná-
þvæmlega sést að þær eru ákaflega
langir, fínir þræðir, venjulega í
hulstri eða skeiðum, með sérstakri
Brúkið meirci vatn og
minna hveiti og fáiö betra
*» brauð meö að brúka^
PURITy FL'OUR
-. “MoreBread and BetterBfead”
sem smíðaðar yrðu í gervihendur
eftir aðferð Carnes. Þeir mynd-
uðu hlutafélag ('Carnes artificial
limb company), og verksmiðjan
starfar síðan og gefur góðan arð.
En einkennilegt er það, að flestir
hlutafélagar og margir verksmiðju-
starfsmennimir eru handlausir og
vinna með gervihöndum.
Þjóðverjar hafa nú pantað fjölda
af gervihöndum frá Ameríku handa
hinum mörgu handlausu dátum.
því þeir viðurkenna, að sjálfir
kunni þeir ekki að smíða jafngóða
gripi; auðvitað geta þeir búið til
aðra eftir þeim, en það mega þeir
ekki, þvi Carnes hefir einkaleyfi
(patent). Ekki hefir þetta þó
gengið orðalaust. Ýmsir þýzkir
sjálfstæðismenn hafa ráðið frá, að
eiga viðskifti um gervihendur, eins
og annað, við þá illu Ameríkumenn,
sem steypi kúlur handa fjöndum
þeirra. Og blöðin hafa skammast
út af þessu. Heilbrigð skynsemi
hefir þó orðið ofan á og veitt betur
en naglalegum sjálfbirgingsskap.
Meðan eg var í Berlín, sá eg víða
gervihendur Carnes í búðarglugg-
um umbúða- og verkfærasala og
heyrði mjög dáðst að þeim.
Carnes-hendumar eru, eins og
reyndar aðrir nýtízku-gervilimir,
gerðar sumpart úr tré og stáli, en
gumpart úr leðri eða gúttaperka.
En liðamótin hreyfast með teygju-
böndum og basttaugum.
Þegar gervihöndin hangir niður,
er hún krept, en þegar henni er lyft
upp, opnast greipin. Og um leið
og hendinni er lyft, snýst hún þann-
ig, að lófinn veit upp (supinatio).
Eins og áður er sagt, eru það ýms-
ar hreyfingar í öxl eða olboga, sem
koma hreyfingum handarinnar af
stað, en auk þes's má með annari
hendinni styðja á vissa hnappa, til
að framleiða ákveðnar fingrahreyf-
ingar. En útbúnaðurinn á öllum
liðum og hreyfigum er svo marg-
brotinn, að ekki er unt að skýra
nánar frá því, nema með mörgum
myndum og löngu máli.
Eins og auðskilið er, verður not'k-
un gervihandarinnar, eins og ann-
ara gervilima, því auðveldari sem
stúfurinn er lengri. Hafi hand-
leggnr kubbast af upp við öxl, er
ógerningur að beita gervihönd, svo
að nokkru 1 verulegu gagni komi.
og eins er það skiljanlegt, að ólíkt
er hægra að beita einni gervihönd
en tveimur. 'Það er því aðdáunar-
vert að handlaus maður, sem mist
hefir báða handleggi um miðja upp-
handleggi, getur notast svo vel við
tvær gervihendur Carnes, að hann
getur klætt sig sjálfur, hjálparlaust
hnept öllum hnöppum, sett á sig
flibba, bundið hnýti (“slaufu”) á
hálsband sitt, tekið skilding upp af
gólfinu, brotið saman bankaseðil,
flett blöðum, já, jafnvel spilað á
fiðlu og undið sér tóbaksvindling.
í þýzkum læknafélögum hafa
verið sýndir menn með Carnes-
hendur, og hafa allir undrast, hve
vel þeir geta beitt þeim sér til
hjálpar, og það svo vel, að lítið ber
á, að um gervihendur sé að ræða.
Meðal annara mátti sjá lækni, sem
með gervihönd gat unnið flest vana-
leg læknisverk, umbúðaskiftingar
og minni háttar “óperatiónir”. Og
allir gátu þeir skrifað bærilega
s-krift, jafnvel sumir svo vel, að
furðu gegndi. Flestum hafði tekist
að læra að nota þessar hendur á
nokkrum vikum. en misjafnlega
gekk það fljótt, því mikið er kom-
ið undir því, eins og áður er sagt,
hve stúfarnir eru langir, og svo
auðvitað einnig undir því, hve
greindir menn eru og liprir í sér.
Loks verður áð geta þess, að einn
er “galli á gjöf Njarðar”, og hann
er sá, að Cames-höndin er dýr, kost-
ar 800 krónur. En vonandi er, að
verðið falli, eftis. því sem eftir-
spurnin eykst. •
p. t. Kaupmannah. 22. febr. 1916.
Steingrímur Matthíasson.
—Eimreiðin.
Úr bygðum
Islendinga.
Siglunes P.O., Man.
24. maí 1916.
'Það sem liðið er af þessum mán-
uði hefir tíðin verið köld hér, oft-
ar. en hitt frost á nóttum, en ekki
hafa verið hér rigningar, nema í
byljunufn 7. og. 10. þ. m. Hinn síð-
arnefnda dag snjóaði hér aðra
stundina en rigndi aftur af snjóinn
hina stundina. Mikið hraðviðri var
hér báða dagana, en þó víst ekki
nærri eins mikið og í Winnipeg og
víðar eftir blaðafréttum að dæma,
því hvergi varð hér neinn skaði.
Vegir blotnuðu talsvert, en af því
hér var óvanalega þurt áður, þá
voru vegir vel færir þótt blautir
væru. Það sem síðasta Lögberg
segir í sambandi við ferð Dr. Guð-
mundar Finnbogasonar hingað er
því ranghermt, og mun að því vik-
ið síðar. í dag og gær hefir verið
hér hæg rigning, lítill hiti 8. st. um
hádaginn, en mikið hefir gróður
aukist nú í 4—5 daga undanfarið,
svo það má heita kominn allgóður
“nautagróður”. Langt er komið að
sá í akurblettina hér. Sáð hveiti í
byrjun mánaðarins. Annars alt
tíðinda laust hér.
Jón Friðfinnsson tónskáld er hér
ráðinn í tvo mánuði, frá 24. april,
að kenna unga fólkinu hér í Siglu-
nesh'éraði, söng og orgelspil. Okk-
ur fellur vel við hann, bæði ungum
og gömlum. Hann er greindur
maður og sanníslenzkur í anda, lát-
laus í framgangi og ann fögrum
listum af öllum hug.
Mikil vonbrigði voru það fyrir
okkur að Dr. Guðm. Finnbogason
kom hér ei. Um 100 manns biðu
hans á “Hayland Hall” frá kl. tvö
og fram að rökkri þann 11. þessa
mánaðar. Unga fólkið fjölmenti
engu síður en það eldra, og dálítil
samtök voru um það, að samkoman
yrði hvorki vonbrigði fyrir Dr. G.
F. eða vansæmd fyrir sveitina. Við
vorum hér nokkuð margir veitung-
ar og málvinir Dr. Guðm. síðan
hann var að læra undir skóla hjá
séra Einari á Kirkjubæ, og hann á
víst hlý tök í hugum okkar allra,
sem þektum hann á þeim árum. Við
hlökkuðum þvi til eins og börn áð
sjá hann og heyra, þó ei væri nema
eina dagstund. Vonbrigðin urðu
því dálítið sár og mörgum gramt í
geði þegar við fórum af samkom-
unni. Að vegir hafi ekki verið ó-
færir eins og Lögberg segir má
marka af því að 9. og 10. þ.m. var
verið að flytja rjóma héðan um 50
mílur suður til Lundar, og gekk vel,
og maðurinn sem rjómann flutti
kom að sunnan móti veðrinu þann
10. og er þó roskinn maður, og var
ekki meira eftir sig en það að hann
kom gangandi á samkomuna daginn
eftir um 7 mílur, og lék við hvem
sinn fingur. Sagðist ekki hafa
tímt að taka hestana ferðlúna til að
keyra á samkomuna, þó hann vissi
að þeir hefðu vel þolað það.
Jón Jónsson frá Sleðbrjót.
[Fellibylur í Quebec.
Stórkostlegasti fellibylur sem
skeð hefir i mörg ár í Quebec kom
þar á miðvikudaginn. Þúsundir
trjáa brotnuðu, hundruð húsa fuku
og skektust og menn limlestust.
Einn prestur beið bana af og marg-
ir menn liggja hættulega meiddir.
Margt smátt gerir eitt stórt
jafnvel þegar um eldspítur er að ræða, þá ættu menn
að hafa augun á smámunum. Viðartegundin, gæði
brennisteinsins, hversu hægt er að kveikja á þeim
EDDY’S ELDSPÍTUR
eru búnar til úr sterkum hreinum furuviði og svo vel
gerðar að í þeim kviknar frábærlega vel. Eddys eld-
spítur hafa verið til sölu í sextíu og fimm ár það er því
ekki að undra þó þetta félag kunni að búa til eldspít-
ur. Það er altaf óhaett að reiða sig á vörur sem Eddy
félagið býr til.