Lögberg - 26.10.1916, Qupperneq 7

LiOGBERG, FIMTcDAGINN 26. OKT&BER 1916
Vestan um haf.
Eftir séra Magnús Jónsson.
(Framh.)
V.
Islenskan vcstan hafs.
Eitt af því fáa, sem íslendingar
hér heima vita um Landa vestra,
er það, að þeir tali óskaplegt
hrognamál. Hefir sitt af hverju
verið um þaö ritað, Löndum gerö
upp orðin, og hrúgað þar saman
allskonar enskuskotnum orðum.
Sá eg fyrir löngu leikrit, sem gekk
vel fram í þessu efni. Hefi eg nú
gleymt þvi að öðru leyti en því, að
mig minnir að það heiti “Sálin hans
Jóns mins”. Með öðrum orðum,
það sem um málið hefir verið rit-
að, hefir verið í þeim tilgangi gert,
að hlæja að því.
Nú skal því engan veginn neitað,
að íslenzkan vestra er bágborin. Og
rétt mun það, að þau orð, ensku-
skotin og bjöguð, sem nefnd hafa
verið, eru heimagangar orðnir í
munni Landa. En þó er lýsingin
ekki rétt, og hugmynd sú, sem
menn fá af slíkum dæmum, er ýkt
mjög. Minnist eg í þessu sam-
bandi greinarstúfs, sem kom ein-
hversstaðar, meðan eg var vestan
hafs, og átti sá stúfur að lýsa mál-
inu í Reykjavik. Þar var þetta
sama uppi á teningnum. Slettum-
ar, ísem tíndar voru saman, eru all-
ar til í Reykjavíkur-málinu, en
samt fann hver sá, sem Reykjavík-
ur-málið þekti, að hér var því ekki
rétt lýst. Það er á sinn máta eins
og með skripamyndir af mönnum,
myndir afbakaðar og afskræmdar,
en samt svo að hver nraður getur
þekt þœr. Og afskræmingin á mál-
inu liggur í þvi, að orð, sem koma
fyrir á víð og dreif, eru tínd upp
og þeim þjappað saman á einn stað.
Leituð uppi þau orðin, sem afbök-
uð eru, og svo búnar til setningar
á þá leið, að þau komi öll, eða sem
flest fyrir. Á þann hátt kernur svo
franr hreinn lögur, í stað þess að
daglega málið þekkir ekki nerna
“nitugustu og níundu þynninguna”.
íslenzkan vestra er að sönnu
slettótt, en þó hika eg ekki við að
halda því franr, að hún sé eftir at-
vikum furðu góð í sveitunum. Þyí
að þess verður að gæta hvernig
ástatt er.
Hér er ekki að ræða unr nema
ofurlítinn hóp manna, örlítið sker
í enskumælandi hafinu. Sin á milli
geta Landar að vísu talað íslenzku,
en undir eins og þeir (snúa sér við,
verður að grípa til enskunnar. Og
þeir, sem ekki kunna ensku, geta
ekki snúið sér við. í bæjunum ev
þetta auðvitað margfalt rneira,
enda er íslenízkunni stórum meira
hnignað þar, heldur en í sveitunum.
Öll viðskifti út í frá verða að fara
fram á ensku. Alt aðfengið hefir
ensk nöfn, og eins og áður er getið,
hafa Landar ekki varist því að-
fengna í einu né neinu. Þeir hitta
fyrir sér enskan búskap, og verða
sjálfir aö búa á ensku, vinna á
ensku, lifa á ensku. Einstaka at-
riði á 'þó íslenzkt nafn, en bað er
hverfandi. Kindur eru til, kýr og
hestar og hundar. Vagnar eru og
til í íslenzka málinu, hús og hlöður
og svo framvegis. En allur Jx»rr-
inn er enskt. Og því verður allur
þorrinn af nöfntmum óislenzkt.
Ekkert gert að þvi að búa til nöfn,
enda hvorki nein löngun til þess né
mikill möguleiki. Landar unnu
fyrst með innlendum mönnum, og
þá fengu þeir nöfnin á því öllu, og
hafa haldið þeim síðan.
Þetta á nú alt við eldri kynslóð-
ina, þá menn, sem frá'íslandi komu
stálpaðir. En þegar rætt er um
yngri kynslóðina, þá margfaldast
erfiðleikarnir á því að viðhalda ís-
lenzkunni. Og má þar fyrst nefna
skólana. Þar fer alt fram á ensku.
Og jafnvel þar sem skólar eru ai-
gerlega fyrir Landa, bæði börn og
kennarar íslendingar, er gengið
mjög ríkt eftir því, að alt fari fram
á ensku. Á Gardar var því þannig
farið. Eg heyrði meira að segja,
og vissi sönnun á því, að verðlaun
um var heitið þeim börnum, er voru
svo “siðprúð” að nefna aldrei is-
lenzkt orð. Hér má þá sjá gott
dæmi ræktarseminnar við gamla
landið, að slíkt skyldi viðgangast í
“alislenzikri” bygð, og engum þykja
neitt kynlegt við. Áuðvitað er það
skylda, að láta kensluna fara fram
á ensku, og sjálfsagt að hlýöa þvi,
en hugarfarið kemur fram i því,
hvernig þessu ákvæði er beitt.
Það nrinnir helzt á það, ]>egar Þ jóð-
verjar eru að kúga hertekna smá-
landshluta til þess aö taka upp
þýzkt mál, og þykir það þó harka
nrikil og ofbeldi. En hér eru það
“íslendingar" sjálfir, sem heita
hörku við “ástkæra ylhýra málið”.
Það er nú engin von, að íslenzkt
mál geti verið hreint, undir í]>essum'
kringumstæðum, og tel eg þvi miklu
Saltið er
mjög áríðandi
INDSOR
SMJÖR
Búiö til í C A T T
Camida
TH£ CAMADIAH SALT CO., Ltd.
furðulegra, hve mikið er eftir af
islenzíku, jafnvel hjá yngri kynslóö-
inni. Allir tala þar þó íslenzkuna
viðstöSulaust, og flestir með nokk-
urnveginn íslenzkum hreim. Ensku-
skotnu orðin fjúka auðvitaS eins
og skæðadrífa, en hvernig er annað
hugsanlegt? Hvað þurfa íslend-
ingar að vera lengi í “Höfn” til
þess að dönsku oröin fari að fjúka?
Og þó að ensku sletturnar séu auð-
vitað miklu rneiri en dönsku slett-
urnar, t. d. í Reykjavík, þá er það
ekki. furða.
En J>ó að þetta sé afsakanlegt í
daglegu tali, þá er hitt óafsakanlegt,
hve skammarlega vont mál oft er
ritað vestra. Blööin eru full af
latmælunr og óislenzkunr orðum og
orðatiltækjum. Því að í ritmáli
ætti að vera hægt að halda íslenzk-
unni alveg jafnhreinni og hér
heinra, ef ekki skorti áhuga. Og
algengt var að sjá greinar í blöð-
unum vestra, þar sem hamast var
gegn mállýtunum, en skammagrein-
arnar svo sjálfar á versta ómáli.
Enskuslettunum má skifta i tvo
flokka, eftir því, hve afsakanlegar
|>ær eru. Afsakanlegar tel eg þær
slettur, sem sprotnar eru af því, að
Landar hitta fyrir sér það, sem
engin islenzk orð þekkjast yfir.
Þar með má teljast flest, er að ak-
uryrkju lýtur og ýmsum vinnu-
brögðum. En óafsakanlegra er hitt,
hve mjög þeir hafa tekið upp ensk
nöfn á J>eim hlutum, sem jafnt
J>ekkjast hér heima, og áttu íslenzk
nöfn. T. d. hefir allur fjöldi af
húsgögnum fengið ensk nöfn.
Skrifborð er kallað “desk”, gólf-
dúkur “rögg”* o. s. frv. Aftur á
móti (halda borð, stólar, skápar o.fl.
sinum réttu nöfnum að jafnaði.
Borðstofa er venjulega nefnd
“dæning rúm” og gestastofa “par-
lor”, skrifstofa “offís” eða “Iæ-
brariv og anddyri “hol”. Klæðnað-
ur er og allmjög kendur við ensk
nöfn> svo sem “kót” = kápa, “för-
kót” = loðkápa, “dress” og “sút”
og annað slíkt. En l>ó er margt á
islenzku nefnt: jakki, buxur, vesti.
skór o.s.frv. Nenni eg ekki að elt-
ast við ]ætta, enda væri efni í heila
“visindabók”.
Langoftast eru sletturnar ekkert
annað en lirein enska, með íslenzk-
um beygingarendingum. En þó
l>er það við, að orðin eru mitt á
milli, snúið upp í íslenzku, einkum
þegar eitthvert íslenzkt f'oft fjar
skvlt orð) lendir inni í vitleysunni
með enska orðinu. Á þann hátt
myndast orð, eins og “geil” yfii
tugthús fenska: “jail”), “holið”
yfir samlkomuhús (e.: “hall”),
“kar” yfir ýmiskonar stóra vagna,
lokaða (e.: “car”). Út frá því er
sagt að “taka karið” = fara meö
sporvagni (strætisvagni). I þriðja
lagi ber svo við, að ensk orð og
orðatiltæki veröa alveg íslenzk, en
koma ]>ó stundum kynlega fyrir
fyrst i staö. Til dæmis heyrist
ávalt talað þar urn eldstó, jafnt þó
um lokaö eldstæði sé rætt (“elda-
vél”), og er það auðvitað enska orð-
að “stove”, sem þar er íslenzkaö,
og væri ekki fjarri sanni að taka
það algerlega upp í málið i staðinn
fyrir “eldavélar”-nafnið. Það orð
er til mmkunar, og ber þess ljós-
astan vottinn, að ekki hafa þekst
margar vélar hjá þeirri þjóð, sem
slíkt taldi með vélum. S'kóhlífar
eru ávalt nefndar yfirskór (e.: ov-
ershoes-). Einn taísháttur var það,
sem eg skildi illa í fyrstu. En það
er sú venja að segja “velkomið”
eða “það er velkomið” þegar þakk-
að er fyrir eitthvað. ,T. d. A.:
“Þakka þér fyrir hjálpina”. B.:
“Það er velkomið”. En svo verð-
ur það ljóst, að hér er snúið á ís-
lenzku enska talshættinum: You
are welcome (to it).
Ekki er alveg örgrant, að ekki
slæðist e.instaka sletta annarsstað-
ar að en úr ensku, en fjarskalega er
það óalgengt. T. d. segja Landar
oft: “Þú hefir rétt,” þegar þeir
samþykkja það, sem einhver segir,
og isé eg ekki að það geti verið
komið nema úr dönsku (ieða
norsku). Kynni ýmsa að undra
það, hve lítið er af norskum slett-
um i málinu vestra, þegar þess er
gætt, að fjarskalegur sægur Norð-
manna býr hér alt í kring um Land-
ana víöa. En það kernur til af því
að alt tal ]>eirra i milli fer fram á
ensku. Enslkan er bandið, sem alt
tengir saman. Annaðhvort tala
menn sitt eigið mál eða ensku, en
litið önnur mál.
Einkennilegt er. að þeir sletta
álíka mikið ensku, sem ekkert orð
kunna annað í málinu en sletturn-
ar. Sýnir það bezt hversu föst þessi
orð eru oröin i málfnu. Þar skil-
ur slettumar vestra og hér heima.
Hér eru engar slettur konrnar inn í
málið, og þekkist ekki að menn séu
að nota útlend orð úr málum, sem
þeir ekki kunna neitt í. Þarf elkki
annað en koma hér upp i sveit til
þess áð sannfærast um það. Ein-
stök orð eru kornin svo algerlega
inn, að þau ent alls ekki lengur
skoðuð “sem gestur”. Þau eru
orðin hold af þess holdi og bein af
l>ess beinum. T. d. heyrði eg varla
nokkumtima orðið “nei” fyrir vest-
an, heldur æfinlega “no”, og eg
þekti unglinga vestra, sem höfðu
ekki hugmynd um annaö en að no
væri islenzka; héldu að hlutfallið
milli nei og no væri eitthvað svipað
og ntilli já og jú.
Rætt var töluvert um það fyrir
nokkrum árum vestan hafs, hvort
tiltök mundu að halda lifandi ísi-
lenzku máli vestan hafs, og voru
ýmisir með og móti. Sú deila var
auðvitað út í bláinn, því að um ís-
lenzikt mál í Ameríku getur alls
ekki farið nema á einn veg. Það
deyr og hverfur innan skamms. Eru
nú þegar orðin augljós merki þess.
Eins og áður er á vikiö, stendur
íslenzkan mjög á fallanda fæti í
bæjum, t. d. í Winnipeg. Þar eru
viöskifti stöðug við enskumælandi
rnenn. Daglegt líf er fult af ensku,
svo að jafnvel þeir, sem komið hafa
stálpaðir vestur, eiga í harða höggi
að verða ekki betur vígir á ensku
en íslenzku. En urn yngri kynslóð-
ina, sem fædd er og upp alin þar,
er það að segja, að jafnvel kirkj-
urnar, sem eru aðalstoðir málsins,
hafa orðið að grípa til þess ráðs, að
hafa enskan bekk í sunnudagaskól-
unum, vegna þeirra, sem alls ekki
höfðu kenslunnar not á íslenzku.
Sjálfur hefi eg ofurlitla reynslu i
þessu efni, frá þeim tíma, er eg
kendi í sunnudagaskóla í Winnipeg.
Flestir unglingarnir lásu islenzku
þannig, með svo enskum hreim, að
eg hefði ekki skilið það, ef ekki
hefði veriö um þaulkunnugt efni að
ræða. Og þó að þetta sé nú að visu
stórum skárra í sveitunum, þar sem
samgöngur við enska eru ekki eins
daglegar, þá liggur þó brautin alt
að einu í sömu stefnuna. Kynni
að taka einni kynslóð Iengri tlma.
Þeir, sem að heiman hafa komiö,
tala enskuskotið mál. Börn þeirra
tala islenzku að vísu allvel (eg á
hér við sveitimar), en er þó enska
tamari, og tala hana oft sin á milli.
Þriðja kynslóSin sleppir svo ís-
lenzkunni alveg. Og hvernig ætti
það öðruvisi að vera? Hvernig er
það hugsanlegt, að fólk haldi
dauðahaldi í þá tungu, sem ekkert
óðal á í þeirra hugum? Það þekkir
ekki landið, sem geymir þessa
tungu. Það hefir hennar engin not.
Það heyrir hana aldrei eða sjaldan
talaða. Og afleiöingin að sjálf-
sögðu sú, að íslenzkan verður að er-
lendu, gagnslattsu rnáli, sem lagt er
af. fslenzikan vestan hafs gengur
því með ýmsa þá kvilla, sem hver
um sig væri ærið nógur til bana, og
er stór furöa, hve hún lifir slíkt
heilsuleysi. ,
fslenzk mál geymist ekki svo
teljandi sé nema hjá þeim, sent
sjálfir eru komnir að heiman. Og
þegar ekki kemur vestur nema
strjálningur, einn og einn m^ðtir,
þá fer auövitaö svo innan skamms,
að þeir verða að læra sína ensku,
alveg eins og menn verða nú að
gera, ef þeir ætla að setjast að á
Englandi. 'Þetta ber ekki vott um
neinn vanmátt islenzkunnar eða
kraft enskunnar, heldttr er þetta al-
ntenn reynsla, livar sent er um víða
veröld. Vér Iþekkjunt það bezt hér
heima, hve algerlega íslenzk þriðja
og jafnvel önunr kynslóðin verður
hjá þeim útlendingum, sem hér
taka sér bólfestu.
Að mínu viti hefir islenzkan sýnt
furðulega lifsegju vestra, þegar lit-
ið er á kringumstæður allar. Og
þetta hefir svo komiö inn þeirri
bábylju, að mögulegt mundi vera
aö halda henni við áfram, mögu-
legt að láta fáeina menn í miðju
stóru landi, og auk þess töluvert
dreiföa, tala annað mál en mlljón-
irnar i kring um þá. Og það ættu
þeir að gera eingöngu af því, að
þetta mál var talaö af forfeðrum
þeirra, ]>eim sem fyrir löngu komu
utan frá einhverri eyju lengst úti
í reginhafi, eyju, sem þessir for- ,r
feður höfðu þó yfirgefið af ó-
ánægju með lifið þar, og töluðu um
með lítilli ræktarsemi, eyju, sem
þeir muna að hét kuldalega nafn
inu ísland (Iceland), en vita annars
engin frekari deili á. Slík firn skt
hvergi á bygðu bóli.
tviskinnungurinn i svo mörgu hjá
þeim. Af því markast að svo
miklu leyti andlegt líf þeirra og
hugsunarháttur.
Auðvitaö mætti draga þekkingu
á þessu efni, sem hér er um að
ræða, úr mörgum heimildum, en til
þess að verða sem fáorðastur, verða
hér teknar aðeins aðalheimildirnar
tvær, blöðin og skólarnir. Kemur
það næsta vel heim við hina tvo
flokka, sem áður eru nefndir. Hver
flokkurinn hefir hér sinn fulltrúa
fyrir sig. Um séreign Landa fræða
langbezt blöðin, sem þeir gefa út,
en sameiginlega andlega lifið lýsir
sér skýrast i skólunum þeirra.
Flestir hér heima kannast við
blöðin tvö, sem mest hafa verið
send hingað heim, “Lögberg” og
“Heimskringlu”. Nöfnin þekkja
menn að minsía kosti. Lögberg er
töluvert stærra blað, miklu gætnara
í efnisvali öllu og vandaðra að virð-
ingu sinni, en Heimskringla hefir
löngum notið meiri lýðhylli, verið
sérlega frjálslynd og fús að gefa
mönnum tækifæri til að koma sln-
um skoðunum út. Bæði eru blööin
heldur áferðarljót, illa prentuð og
ljótt mál á þeim. Og bæði hafa
þau ungað út feiknum af “neðan
má.lssögnm”, spennandi óhemju-
sögum upp á Ameríku visu. Sóða
legar þýðingar hafa oft þótt brenna
þar við. Hefi eg oft hugsað um
það, að furöulegt megi heita, að
sumir af ritfærustu mönnum Is-
lendinga, menn sem ekki mega
vamm sitt vita í rithætti, skuli hafa
verið við þessi blöð og látið þau
lthlda áfram að unga öðru eins rusli
út og spilla svo góðum siðum.
Eina ráðið til að fá nú rnynd af
andlegri séreign Landa vestra er
það. að táka t. d. einn árgang af
hvoru þessara blaða, og hlaupa laus-
lega yfir sem mest af innihaldinu.
Þó er Beimskringla þar miklu
fremri en Lögberg, af þeim sök-
um, að það hefir löngum veriö
hennar siður að taka alt og prenta,
sem sent hefir verið. Hún er því,
eins og Einar Kvaran seglr i
“Vesturför” sinni, framúrskarandi
spegill af andlega lífinu með þjóð-
inni. Ikigberg aftur á mótl befir
altaf lagt stund á það, að velja úr
hið skársta, en hafna hinu. Þó er
þar ekki hægt um vik, þvi að böf-
undarnir reiöast, ef greinarnar eru
sendar heim aftur og segja upp
blaöinu, en eigendurnir hinsvegar
vilja halda kaupendunum. Má þvi
gera sér í hugarlund, hvers skemti-
leg ritstjómarstaðan viö slík blöð
má vera fyrir smekkvisa menn og
vandláta fyrir hönd blaðsins.
Ef vér förum nú að blaöa i þess-
um bókmentum, þá blasir þar við
furðulegur gróöur, og hann ekki
allur fagur. Vér rekum oss á deil-
ur um smáatriði, blað eftir blað,
hverja greinina annari vitlausari og
ómerkilegri, þar s»ðm—höfundarnir
keppast um að ausa sem mestri
litilsvirðingu livor á annan. Þetta
ber einstaka sinnum við hér heima,
en það er daglegt brauð vestra og
spillir mjög blööunum. Þar eru
svo greinar um alt milli himins og
jarðar, framúrskarandi þreytandi,
vegna þess að höfundana brestur
sýnilega alla þekkingu á því, sem a
þeir eru að rita um. Tók höfundur
]>essarar bókar þar sérstaklega eft-
guðfræðinni, sem blööin sífelt
voru að fly^tja. En það vesta við
alt þetta var ládeyðan og andleysið.
Þar er ekki einu sinni svo mikið
mkröftugar skammir, ekkert
einkenni og þjóðarsiður. Hitt er
það að í Ameríku er það alsiða, að
sami maðurinn leggi gjörva hönd á
næstum alt milli himins og jarðar.
Á það venjast menn, þegar þeir
fara að berjast fyrir lífinu í at-
vinnuleysinu. Eg þekti persónu-
lega menn, sem höfðu stundaö
næstum allar atvinnugreinar, sem
eg gat hugsað mér. Og þá auövit-
að er ökkert eðlilegra, en að menn
þykist lika geta verið r’thöfunclar.
Þeir setjast niður og byrja, t. d.
með þvi að skrifa fréttabréf. Það
er strax hirt og prentaö. Næst
sendir hann svo svar við einhverju,
sem hann sér í blaöinu. Þaö er
lika birt. Svo skrifar hann grein
um guðfræði (því að næstum allir
Landar þykjast vera guðfræðing-
ar gpðir). Hún er prentuð. Svo
ritdóma o.s.frv. Hvað á maöurinn
að halda, þegar alt er tekið? Það
er máske enginn hlutur erfiðari,
dkki sízt fyrir ómentaða tnenn, en
dæma um sin eigin ritverk. Hann
fer eðlilega eftir dómi blaðsins, sem
alt dæmir gott. með því að prenta
það. Og svo eru greinarnar lesnar
af jafningjum hans og þeim líkar
ágætlega.' Þannig ala blöðin fólkið
og fólkið blöðin, þar til blaða-
menskan vestan hafs er orðin það,
sern hún er.
Blöðin vestan hafs eru því svona
eingöngu af þvi, að þannig eru
Landamir. Andlega lífið prjónar
sér þennan ham, sníður stakkinn
nákvæmlega eftir sínum vexti. Ef
menn því undrast það, að oft hafa
færustu menn veriö ritstjórar
vestan-blaðanna, án þess að þar
hafi sjáanlega batnað, þá er það
eingöngu af þessu, að undireins og
þeir vilja breyta þeim, lyfta þeim
á hærra stig, útiloka langlokurnar
og þvaðrið, þá vilja menn blöðin
ekki. Þau svara þá ekki lengur
andlega lifinu hjá þjóðinni og hafa
ekki stoð í því.
Maöur nokkur sagði einu sinni
við ritstjóra vestan hafs: “Ansans
fuslakista er nú blaðið þitt.” “Já,”
svaraði ritstjórinn, “4>að er satt, það
er ruslakista, but fólkið vill hafa
það svona.”
Hér er allur kjarninn dreginn
saman í eina setningu. Blöðin eru
svona af því fólkiö vill hafa þau
svona. Það vill að blöðin séu eins
og netiö í dæmisögunni, safni í sig
öllum fiskum, illum og góöum, og
vill ekki hafa, að menn séu að
brenna vondu fiskana í óslökkv-
andi eldi. Þess vegna er Heims
kringla enn þá vinsælli en Lögberg.
*) Eg skrifa auövitaö eftir
framburði, því þetta er notað sem
“islenzkt” orð.
VI.
Andlegt líf.
Um andlegá lifið meðal Landa
vestra væri gaman að skrifa langt
mál og ýtarlegt, lýsa því fyrst eftir
þeim heimildum, sem um er að
gera, og leitast þvi næst við að rekja
tildrög til breytinganna og gera
grein fyrir þvi. Þó verður þetta
ekki gert hér vegna rúmkysis,
nema með örfáum orðum, og er þá
segin saga, að þvi meira sem draga
skal saman mikið efni, því erfiðara
og ómögulegra verður að gera það
svo vel fari. Veröur þá reynt að
stikla á aðalatriðunum, og þó að
ékki séu mörg rök leidd að liverju
og einu, þá er þaö ekki af því, að
þau séu ekki til, heldur af því, að
þeim er bygt út með vilja, úr þessu
litla kveri.
Lauslega mætti skifta andlegri
eign Landa í tvo flokka: Séreign
og sameign, þ. e. þann hlutann, sem
þeir eiga út af fyrir sig, og hins-
vegar það, sem þeir eiga alveg sam-
eiginlega með öðrum íbúum álf-
unnar, sem ]>eir byggja. Fer ann-
ar parturinn, þ. e. séreignin fram
á íslenzku, en sameignin auðvitað
á ensku. Þó má nærri geta, að
þessi skifting er gerð til hægðar-
auka, en ekki af því, að hún sé
nákvæm. Þar er alt tvískinnung-
ur, og allir Jækkja hvemig tví-
skinnungurinn er. Það satneigin-
lega veður inn i islenzlku séreign’na,
eins og sést hefir hér að framan,
að nálega enginn hlutur er til, sem
fyllilega íslenzkur hefir haldist, en
hinsvegar er “Islendingurinn” i
mönnum líka nokkuð fastur við
sinn kéip í sameiginlegu málunum,
og rekur þar altaf við og við upp
höfuðiö. Það er þetta gamla með
vígtönnina og rófubeinið, sem
Þorsteinn Erlingsson talar um.
Því er alveg eins farið með hugs-
unarhátt og andlcgt líf vestra, eins
og t. d. með málið og annað. Það
er alt í nokkurs konar millibils
ástandi. Það er mynd af þjóð á
síðasta stiginu, þjóð, sem er að
hverfa, er að sogast inn í og svelgj-
ast upp af annari margfalt stærri
Hrólfur.
Dr. R. L. HURST,
Member of Royal Coll. of Surgeons,
Eng., útskril'aSur af Royal College of
Fhysicians, London. SérfrætSingur I
brjóst- tauga- og kven-sjúkdómum.
-—Skrifst. 305 Kennedy Bldg, Portage
Ave. (á móti Eaton’s). Tals. M. 814.
Heimili M. 2696. Timi til viStals:
kl. 2—5 og 7—8 e.h.
Dr. B. J. BRANDSON
Office: Cor. Sherbrooke & Wiiliam
Tblephone g»*sy 3S>)
Ofpice-Tímar: 2—3
Heimili: 776 VictorSt.
Telephone garry 381
Winnipeg, Man.
Vér leggjum sérstaka áherzlu á að
selja metSöl eftir forskriftum lækna.
Hin beztu lyf, sem hægt er aS fá,
eru notuíS eingöngu. pegar hér komið
meö forskriftina til vor, megið þér
vera viss um aö fá rétt'þaö sem
læknirinn tekur til.
COLCLEUGH & CO.
Notre Dunie Ave. og Slierbrooke St.
Phones Garry 2690 og 2691
Giftingaleyfisbréf seld.
Dr. O. BJORN&ON
Office: Cor. Sherbrooke & William
Prlkphone,GARRY 3Se
Officetímar: 2—3
HEIMILI:
7 64 Victor Sti aet
IBLEPHONEi garrv T63
Winnipeg, Man.
Dr- J. Stefánsson
401 Boyd Buildir.g
COR. PORTACE AVE. & EDM0(IT0|i ST.
Stundar eingöngu augna, eyina. nef
og kverka sjúkdóma. — Er að hitta
frá kl. 10 12 f. h. og 2 5 e. h —
Talsími: Main 30S8. Heimili 105
Olivia St. Talsími: Garry 2315.
se
nema máttlaus stóryrði. eins og
þegar krakkar henda torfusneplum
mannýg naut. Aldrei neinir fjör-
kippir, hvorki til ills né góðs. Þær
voru teljandi þær greinar, sem eg
rak mig á í blöðunum þann tíma,
sem eg dvaldi vestan hafs. sem í
nuninni voru virði prent.'vertunn-
ar. Langt af öllu báru jaínan ]>ær
grcin ii, sem prentaöar vocu upp út
blöðum eða tímaritum héðan að
heiman. Fanst mér ritháttur al-
þýðumanna hér stinga stórum
stúf við það, sem oft sést hér í
blöðum eftir alþýðumenn, hve mik-
iö lakara það var. Auðvitað er
þetta minn dómur aðeins, og verð-
ur hver að lesa fyrir sig, sem sann-
færast vill. En minn dómur er sá,
að vestur-íslenzku blööin, Lögberg
og Heimskringla, gefi sára-auman
vitnisburð atidlegu lífi meðal Landa
w>rra vestan hafsins.
Hvemig víkur ]>essu við?
í raun og veru er Jætta eigi nema
mjög skiljanlegt. Þ'eir, sem vestur
hafa flutt, hafa auðvitað langmest
verið ómentaðir alþýðumenn. Þeg-
ar þangaö kom, höfðu l>eir sann-
arlega annað að gera en setjast við
bækur og læra. Þar tók undir eins
við geigvænleg barátta fyrir lífinu,
sem tók alla ]>eirra krafta heila og
óskerta, og því er í rauninni alls
ekki við því að búast, að þar kæmu
neinir sérlegir rithöfundar fram.
Iiitt er miklu merklegra, að það
er eins og sumir haldi að andlegt
lif standi þar á svo afarháu stigi,
og er eg viss um, að sumum bregð-
ur við að heyra, að þaö sé til muna
lægra en hér. Það er gamla skoð-
unin, sem þarf að hverfa, að alt
sé lakast hér heima, alt fullikomn-
ara annarsstaðar.
En hvers ve<ma hafa menn l>á
farið að skrifa í blöð? kynnu menn
að spyrja. Þar kemur nýtt atriði
fram, sem hér er ekki til heima.
Hér heima þora menn ekki að koma
fram nema þeir hafi nokkuð til
brunns að bera. En þar eru það
tvö atriði, sem gera það að verkum,
að allur fjöldinn vill og heldur, að
hann geti í blöð ritað. Annað er
það, að í Ameríku vfirleitt er ó-
vandfýsni mikil i þessu efni, hjá
þjóðinn’ alls yfir. Jafnvel vönduð
tímarit hirða þar og birta það, sem
alls ekki mundi vera litiÖ vlð t. d.
Krakkarnir kölluðu hann þessu
nafni í fyrri daga og hlölkkuðu til,
þegar sást til hans með þunga bagg-
an á bakinu og seiga. trega göngú-
lagið, þar 9em hann lcom langar
leiðir að, og alt af í sama erindi.
Það var á þeim gömlu góðu tím-
um, áður en losið mikla kom á alla
okkar hagi og nýir straumar og
stefnur komu inn yfir lif fólksins
og brutu niður, án þess að byggja
upp. Iirólfur l>ar bókapésa og blöð
bakinu fyrir utan ineginvegina
og leitaði upp áheym að því, sem
skrifað var, langt inni í afdölum
og uppi á heiöabæjum, sem hefðu
annars orðið að lifa einungis af
sínum eigin hugsunum. Hann var
afar sterkur og ]>olinn og hafði
komist inn á Jæssa braut í æsku af
því að hann hafði kynst stórvirk-
asta og grunnhyggnasta blekbullara
landsins. Þeir höfðu unnið saman
að þvi, að dreyfa út um landið l>ess-
um pappírsvamingi, sem fólkið
borgaði slkilvíslega og hafði ánægju
af, áður en nýr timi breytti öllu
saman — liklega helzt til þess verra.
Af öllum byrður Hrólfs’ um langa
æfi, var ein sem féll honum þyngst.
Ungur, litt liæfur maður hafði ris-
ið upp í tendinu og fengið leyfi til
þess að láta prenta eftir sig órím-
1 aöar klausur, sem áttu þó aö heita
skáldskapur og hafði vakið athygli
með ]>essu og dreift hugsun manna
frá þeirri góðu, gömlu aðdáun á
hinurn eldri stil í ljóöagerð. Hrólf-
ur las alt sjálfur og sat úti í horni
á kveldin, l>egar liann haföi Iokið
verzlun sinni með Iweklingana á
bæjunum. Ilann lánaði þá hjá
kau]>endunum einn af öörum, skar
]>á upp og fletti blöðunum með
nákvæmni án þess að blettur eða
hrukka kæmist á. Hann hafði með
þessu drukkið inn í sig ritment og
liugsunarhátt þeirra, sem sömdu
blöð og bækur fyrir þjóðina.
Þessi nýi maður, sem Hrólfur
kunni svo afarilla við, kom fram
áratug fyrir andlát gamla Hrólfs.
Hann var þá orðinn þungur á fót-
um, en þrammaði samt göngu sína
með þes’sum stöðugu, jöfnu stig-
um, sem leggja undir sig vegalengd-
ir e'ns og stundaklukkurnar leggja
undir sig dag og ár. Hánn fann
vel að baggamir voru að léttast á
baki hans eftir því sem tímamir
liðu fram. En honum fanst það
ekki vera sama hvernig hvert pund-
ið var skrifað, sem hann bar á bak-
inu. Það kann að vera, að margir
hafi sagt það um hann að hann
væri íhaldsmaður og ófús til breyt-
nga. En í rauninni var það ekki
svo. Hann vildi láta tímann líða
áfram, samferða sjálfum sér, með
nýjar luigsanir og ný höfundanöfn
til að lesa í baðstofuhomunum. En
hann vildi enga þá brevtingu. sem
aöeins var sprottin af óyndi og
óþoli við það gamla. Hann heimt-
aði réttláta, knýjandi ástæðu til
þess, að breytt væri um, en þessa
ástæðu gat hann ekki fundið hjá
rímlausa 9káldinu, sem var að
blása kul og andspymu yfir hugs-
unarháttinn og sniðið í bókmenta-
lífinu.
NORTHWEST GRAIN CDMPANY
H. J. LINDAL, Manager
245 Grain Exchange, Winnipeg
íslenzkir hveitikaupmenn
Skrifið eftir upplýsingum.
THGS. H. J0HNS0N o«
HJALMAR A. BERGMAN,
fsienzkir lóefræBingar.
Skhipstofa:— Room 811 McArthur
Building, Portage Avenue
áhitun: P. o. Box 1050.
Telefónar: 4503 og 4304. Winnipeg
Gísli Goodman
TINSMIÐUR
VERKSTŒBI:
Homi Toronto og Notre Dame
Heltnll,
Phone
Oarry 2988
I),
0»*ry 899,
J. J. BILDFELL
FA8TEIGmA8ALI
Room 520 Union Bank
TEL. 2085
Selur hús og ló«r og annaal
altþaraOlútandi. Peningalán
J. J. Swanson & Co.
Verzla með fasteignir. Sjé um
le.gu á núsum. Annast lán og
eldsábyrgðir o. fl.
á04 Tfae Rmsin(toa,PorLáOalflá
Phone Ifaia 2587
A. S. Bardal
843 SHERBROOKE ST,
selur líkkistur og annast
om útíarir. Allnr útbún-
aðnr sá bezti. Ennfrem-
nr selur bann allskonar
minnisvarða og legsteina
r»l«. He mlll Qarry 2181
Office ,, 300 ok 878
FLUTTIR tíl
151 Bannatyne Ave
Horni Rörie Str.
í stærri og betri verkstofur
Tals. Main 3480
KanalyElectricCo
Motor Repair Specialist
þjóð. Og af J>essu myndast svo hjá oss. Það er beinlínis þjóðar- Hrólfur hélt áfram sínttm löngu
göngum eftir að daglaunin vora
hækkuð í sveitunum og menn feng-
uts ekki til að vinna fyrir það verð,
s' .n hann bar úr býtum. Hann
hafði fest trvgð við lifsstarf sitt,
en það var að taka við þar sem
aukapósturinn hætti, og dreifa út
um strjálbygðimar, þessum ýmsu
ritsmíðum, sem hann vissi að áttu
ef til vill enn þá erfiðara með að
komast fram undir breytingum tim-
ans, heldur en hann átti með það,
að láta sér nægja lífskiör sín á
bæjagötunum. Upp á síðkastið
fann hann stöðugt vaxa mótþróa
hjá þjóðinni gegn því sem hann
hafði áður og frá upphafi álitið
holla andlega fæðu fyrir börn
landsins. Sá rimlausi var ekki
lengur einn um hituna. í fótspor
hans fetuðu aðrir, sem Hrólfi þótti
jafnvel enn verri og þutigbærari og
það svo mjög, að ekki var laust við
að hann færi aö hafa gaman af að
fletta blöðunum eftir uppbafsmenn
nýja sniösins, meðan ýmigustur
Iians jókst með hverju nýju nafni,
sem bættist við uppreistarskólann.
Andlátsfregn Hrólfs bar að í
skarði einu á hárri heiði, sem lá
milli tveggja afskektra bæja, langt
frá þjóðleiöinni. Hann hafði sest
niðirr og kyst af sér baggann. Þar
voru blaðabögglar og samanbundn-
ir bæklingar alt í nákvæmri röð og
reglu einsog vandi hans var til.
Aðeins einn af Ixigglunum var leyst-.
ur upp og úr honum var tekin al-
veg nvsamin saga, sem Hrólfur
hafði Écorið upp alla, einsog hann
var vanur, áður en hann byrjaði aö
lesa. Þessi saga var eftir höfund,
sem hafði svo að segja snúiö við
blaðinu í nýja skólanum og skrifað
betur með dýpri rækt og dýpri máli
um alt það gamla heldur en ]>eir,
sem Hrólfur hafði dáðst að í æsk-
unni. öllum þótti það kynlegt um
gamla, þjóðkunna bæklingapostinn,
að hann skyldi fara að lesa þama
á heiðinni. En það var haft eftir
sveitalækninum, sem leit á Hrólf
áður en hann var grafinn, að hann
mundi hafa fundið á sér hvað hon-
um leið áður en dauðann bar að.
Þama var útsýni fagurt en ekki
vitt. Laglegt smábýli lá rétt fyrir
neðan heiðarskarðið og var verið
að byrja að rækta nýjan túnblett
fyriry utan gömlu girðingamar.
Þetta var eitt af þeim heimilum,
þar sem Hrólfi var jafnan bezt
tekið og þar sem menn l>ess vegna
veittu því nákvæmna eftirtekt,
hvemig hann hafði skilið við heim-
inn, þar sem hann fanst m'eö nýju
bókina við hliöina á sér og hallaði
sér við dogg að stórum steini.----
Sagan sem hann var að byrja að
lesa lýsti lifi í sveit, þar sem lengst
er sótt inn til dala og heiða í bar-
áttunni milli menningar og myrkurs
og auðnar.
(Vikið við).
—Þjóðstefna.
J. G. SNÆDAL
TANNLŒKNIR
614 Somerset Block
Cor. Portage Ave. Donald Street
TaU. main 5302.
Konur láta til sín taka.
Kvenréttindafélagið i Winnipeg
sendi áskomn til sambandsstjómar-
innar á laugardaginn, þar sem þess
er .krafist að konum sé veittur
borgararéttur á sama hátt og mönn-
um. Nú eru lög landsins þannig að
kona fær aðeins borgararétt með
manni sfnum (þann partinn af rétt-
inum sem hún fær, sem er nú af
skornum skamti). Og ef kona sem
borgararétt hefir giftist manni sem
ekki hefir hann þá tapar hún rétt-
inum. Þetta em óheyrileg rang-
indi og er krafist fullkominnar
breytingar á þeim.
í áskoruninni er það heimtað að
konur njóti algerlega sama réttar
pg menn í þessu tilliti.
Aðalframkvæmdarkona í þessu
máli var Dr. Mary Crawford.
Alt árangurslaust ef hreinsun brestr
Ef þú átt vél og hreinsar
hana efcki, þá vinnur hún ekki
vel og getur stöðvast álveg
þegar minst varir. Maginn í
}>er er líka slík vél, sem verður
aS hreinsast. Notið Triners
American Elixir of Bitter
Wine. Þetta ágæta lyf hreins-
ar í, þér magann, styr*kir í þér
innýflin og eykur krafta þína
til fullnustu. Það læknar
taugavteiklun, höfuðverk, mag-
agas, blóðþynnu o.s.frv. Verð
$1,30. Fæst i lyfjabúðum.
Joseph Triner Manufacturing
Chemist, 1333—1339 S. Ash-
land Ave., Chicago, Bl.