Lögberg - 08.03.1917, Side 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. MARZ 1917
Skáldskapur Einars
^Benediktssonar.
Fyrirlestur eftir G. Arnason.
II.
Eins og öll önnur íslenzk skáld, yrk-
ir Einar Benediktsson mikiö um
náttúruna. Þetta, hve mikiö íslenzku
skáklin yrkja um náttúruna, er ef-
laust sprottiö af því hve fögur og
stórfengleg islenzka náttúran ef —
það má segja að hún rétti yrkisefni
að skáldunum. Og í annan stað er
það ef til vill af því sprottið að mörg
íslenzk skáld þekkja sv'o fátt annað
cn náttúruna til að yrkja um. Vegna
þess hve smá íslenzka þjóðin er
þekkja íslenzku skáldin, það er að
segja þau, sem ekki hafa verið lang-
dvölum erlendis^ miklu minna til
niannlífsins heldur en til náttúrunnar.
skáldin þurfa að vejast stórborgalífi
og umbrotum í mannfélaginu til þess
að sækja yrkisefni sín í mannlífið.
Að vísu yrkja sum skáld út af sögum
og söguviðburðum, t. d. St. G.
Stephanson, og tekst mjög vel, en
beztur og sanastur verður skáldskap-
urinn samt þegar reynsluþekking
skáldsins er á bak við. Ekki svo að
skilja að Einar yrki ekki mikið um
mannlífið. Það gerir hann einmittj;
sem síðar verður bent á. En hann a
sammerkt með flestum, eg held öllum
íslenzkum skáldum að því leyti að
hann er náttúruskáld. Hann sér
náttúruna með augum listamannsins,
hún bregður upp ötal myndum, sem
hann lýsir—-sfundum með aðdáanlegri
snild.
Það er ekki timi til að benda á nema
rétt örfá kvæði, og vil eg þá fyrst
taka kvæðið “Norðurljós”.
“Veit duftsins son nokkra dýrðlegri
sýn
en drotnanna hásal í vafurloga.
Sjá grundu og vog undir gullhvelfd-
um loga!—
Hver getur nú unað við spil og vin?
S.jálf moldin cr hrein eins og mær
við lín;
mókar í haustsins visnu rósum.
Hvert sandkorn í loftsins litum skin
og lækirnir kyssast í silfurrósum.
Við úthafsins skaut er alt eldur og
skraut
af iðandi norðurljósum.
Eg get ekki stilt mig um að taka
annað erindi úr þessu ágæta kvæði;—
Nú finst mér það alt svo lítið og lágt,
sem lifað er fyrir og barist á móti.
Þó kasti þeir grjóti og hati og hóti,
við hverja smásál eg er í sátt.
Því bláloftið hvelfist svo bjart og
hátt.
Nú brosir hver stjarna, Jjótt vonirnar
sviki,
og hugurinn lyftist í æðri átt,
nú andar guðs kraftur í dftftsins líki.
Vér skynjum vorn Jjrótt, vér Jjekkj-
um í nótt
vorn J>egnrétt i Ijóssins riki.” •
f öllum öðrum kaflanum í annari
bókinni flðOöý eru afbragðsgóðar
náttúrulýsingar, margar stórfengi-
legar, eins *og J>essi úr kvæðinu
“Stjarnan.”—
“Nú bý eg i tindrandi himinhöll.
Til hafsbrúna er alt í logandi spili.
Níi glampa v.ið opin gullportin öll,
og grafkyrt hvert ský ei'ns og mál-
verk á þili.
Það glitrar á spegla um voga og völl
og vegghá sig reisa hvítmötluð fjölL
Oólfið er íslagt og ofið ’með rósum,
en efst upp í hvolfi yfir svellum og
mjöll,
er krónan.—með miljón af kvikandi
ljósum.
Stundum verða náttúrulýsingarnar
hjá Einari að inngangi að hugleið-
ingum um notkun náttúruaflanna.
Hjá hverju meöalskáldi mundi þetta
spilla skáldskapnum, jafnvef eyði-
leggja hann, en hjá honum er vana-
lega sama snildin á öllu; þó eru nátt-
urlega uivCanBckningar' og stundum
óskar maður að |>essum nytsemdar-
hugleiðingum væri ekki blandað inn
í. Þær eiga hvort sem er ekki heima
í skáldskap.
Hér mætti tilfæra tvö erindi úr
kvæðinu “Dettifoss”:
“Heill, vatnsins jötunn, frjáls með
breiðan barm.
Þér bindur íssins hel ei fót né arm;
|>ín rödd er sótt í afgrunn iðurótsins,
en uppheimsloginn brennur þér um
hvarm.
Þú gætir unnið dauðans böli bót,
stráð blómaskrauti yfir rústir grjóts-
ins,
steypt mynd ]>ess aftur upp í lífsins
mót
með afli því, frá landisns hjarta-
rötum,
sem kviksett er í klettalegstað fljóts-
ins.
Hve mætti bæta lands og lýðs vors
• kjör
að leggja á bogastreng þinn kraftsins
ör—
að nota kraftinn rétt i hrapsins
hæðum
svo hafin yrði í veldi fallsins skör.
—Og frjómögn lofts má draga að
blómi og björk,
já, búning hitans smíða ár jökuls
klæðum.
Hér mætti leiða lif úr dauðans örk
og Ijósið tendra í húmsins eyðimörk
við hjartaslög bins afls í segul-
æðum.”
Kvteðið “Lágnættissól” er ef til
vill einhver fegursta og iburðarmesta
af öllum náttúrulýsingum Einars. Að
lesa það, er ekki ólíkt því að horfa á
geysistórt málverk með undur skær-
um litnm. Fvrsta erindið af því er
svona fþví miður hefi eg ekki rúr
fyrir ]>að altj:
“A unnar varir eldveig dreypist,
um axlir hæðar skarlat steypist.
Alt logar, skín T himins hyr
og heimsró—sem i Edens lundi
Það er sem hafið hvíli á sundi
og himnavagninn standi kyr,
sv'o allir ljóssins sveigar sveipist
í sigurport um kveldsins dyr.
Og i endanum kemur svo hugleið-
ingin út frá því, sem fyrir augun
ber:—
“Minn hugur spannar himingeim-
inn,
mitt hjarta telur stjörnusveiminn,
sem dylur sig í heiðlofts hyl.
Svo hátt og vítt mér finst eg skynja.
Guðs veröld! Andans hlekki
hrynja,
sem hjóm við þetta geislaspil.
Mér finst eg elska allan heiminn
og enginn dauði vera til.”
III.
Eins og tekð var fram hér að fram-
an, yrkir Einar meira en flest önnur
islenzk skáld um mannlífið; ekkj
mannlífið eins og ]>að er úti á íslandi,
]>ó að hann yrki oft um það þar,
heldur mannlífið alt, eins og það er
i stórborgum heimsins, eips og það
hefir v'erið á öllum öldum, með sorg-
um þess og gleði, lágum hvötum og
háum hugsjönum. Hann hefir víða
farið og séð margt, sem flestir aðrir
íslendingar hafa aldrei augum litið,
og fundið mörg yrkisefni í Jyví. -
í kvæðinu “Kvöld í Róm” rifjar
skáldið upp aðaldrættina í sögu hins
forna Rómaveldis. Áin Tíber minn-
ir á straurn tímans, eilífan og óaftur-
kallanlegan, og atburðirnir líða fyrir
sjónir eins og skuggamyndir á
tjaldi:—
“Tiber sigptr seint og hægt t ægi,
seitjt og þungt, með tímans göngu-
lagi.
Loft er kyrt. Ei kvikar grein á
baðmi.
Kvöld með rauðri skykkju og bláum
faldi.
—Sál tnín berst til hafs i fljótsins
faðmi.
Fyrir hug mér sveima liðnar tiðir;
svifa á borði elfar aldir, lýðir;
eins og sýning skuggamynda á
tjaldi.
Sjónir hugar sjá þá dáuðu og
horfnu,
sigurmerkið. ættarmerkin fornu.
Brennur þrá til frama af enni og
augum,
ást til náms og tignar, fíkn til
gjaldsins.
Ver með hreysti og v'iljans eld í
taugum,
vif með kærleik, stolt sem/ torgsins
byggja lund og líkam sterkra niöja,
leggja saman homstein Rómavalds-
ins.
Þannig er lýsingin af ]>jóðinni,
meðan hún er hraust og heilbrigð,
meðan hún er sigurjtjóð, sem leggur
allan heiminn undir sig. Eh síðar,
J>egar hún er orðin sýkt af munaði og
siðspillingu, lýsir skáldið henni á
|>essa leið:—
“Beinleit fljóð og brúnajiungir
halir
blekkjast síðar fast við hóglífs
kvalir.
Línur andlits lúnar eru og sjúkar,
limir mýkri en dínan, sem þá hvílir.
Styrk og fríðleik hniginn hjúpa
dúkar.
Hjartað ástalaust í munum veilist,
Uppgert fjör í eitur iiautnar seilist,
ofláts mælgi hrörnun ‘þankans sýkir.
í Feneyjum er það ekki saga lið-
inna alda, sem verður skáldinu að
yrkisefni, heldur ferjupilturinn, sem
rær bátinn eftir “öldustrætinu”, þjóð-
areinkenni hans og lifið, sem hann á
fyrir höndum; skáldið óskar, að hann
'stæði i hans sporum, að eins til að
komast nær eðli hins suðræna lífs:
“f anda mér heyrist sem ómi Ijóð
um öll |>essi hnígandi, stígandi flóð,
á húmnóttum heitum og svörtum.
En hrundir á veggsvölum hlýða til
við hörptinnar slátt, við veðranna
spil
með hatur og ást i hjörtum.
Þau Ijóð verða til meðan lífið finst,
Mér læsist ein ósk itm hjartað inst,
að kveða með í þeint kvæðum,
að lifa einn dag, einn einasta einn,
}>ótt ei væri nema sem ferjusveinn,
með suðræna eldinn i æðum.
f Lundúnum er það auðurinn, v'ald-
ið og stóriðnaðurinn, sem vekja huga
skáldsins til umhugsunar um mann-
lífið þar og út um allan heim, um
|>að hvering hinn steréi drotnar yfir
hinurn veika:—
“öll náttúran er viðjum vafin,
hún vinnur fyrir lífsins hirð,
með smurðu litni að ótal iðjum,
með augu blind í námu og smiðjum.
f vélar eins og eldsál byrgð.
Þær anda, hrærast, skifta um efni,
og jáénbrjóst stynja í jarðarkyrð
sem jötnar hrjóti og rumski í svefni.
Hér er sem steinatungur tali
unt trú |>ess sterka á kraftsins rétt,
um týndar grafir, gleymda vali,
sem gyltu Englnds veldissali—
en áþján grímu frelsis flett,
á frægðarv'arða og merki stari
og lúti hverri stöpulstétt,
að styttukuldans harða svari.—
Kvæðið “Tínarsmiðjur" er lýsing
af járnsmiðjunum niiklu við ántt
Tyne, þar sem herskipafloti Breta er
bygður. En inn í það blandast mann-
lífshugsanir, }>vi þarna innan um all-
an vélaganginn býr fólk, sem tekur
svip af umhverfinu, má næstum
segja:
“En hjá }>essum björtu brennum
blikar ýmsar leika á ennum.
Hylja þungir, þrungnir hvarmar
þúsund hvikul augnalit.
Eins og bálið bregður lit
blikna. roðna háls og armar.
Undir dtd:r, berir barmar
blása þungt með eimsins þyt.”
En alt þetta bendir : mátt og ein-
ing þjóðarinnar:
“Viljans, hjartans, vitsins menning
vopnast hér i einni þrenning,
stendur undir stóradómi
stáls og krafts við rauðabál.
Flokkasundrung, fjandskaps • mál
fylkjast tala einum rómi.
Þegar býður þjóðarsómi,
þá á Bretland eina sál.”
Það mætti halda áfram í alt kveld
að tala um þessa hlið skáldskapar
Einars Benediktssonar. Það er hvert
kvæðið öðru meira og betra í ]>essum
flokki. Stórfeldar lýsingar og spak-
le^ar hugleiðingar á milli. Það er
mannlifið saga mannkynsins, þýðing
viðburðanna í tafli lífsins, sem ávalt
brjótast fram í huga skáklsins, ]>ótt
hann sé að yrkja um rústir í Róm,
verksmiðjur á Englandi, kirkjur á
ítalíu eða höfuðborg Spánar. Hann
gleymir alclrei mönnunumi, þúsund-
unum, sem lifa, strita, hryggjast,
gleðjast, njóta Iífsins og líða i borg-
um nútimans og undir v.eggjum rúst-
anna fornu.
Áður en eg lýk við ]>ennan kafla,
vil eg minnast ofurlítið á hvernig
Einar kveður um hið innra Jíf mann-
anna, tilfinningar svo sem sorg og
gleði og ást.
í rauninni eru fá af kvæðum hans
um þau efni, og hann yrkir ekki um
]>au út af fyrir sig, heldur að eins
þegar hann er að lýsa mönnum eða
konum.
Sorg Egils Skallagrímssonar við
sonarmissinn lýsir hann á þessa leið:
“Hrygðin lá Agli harðla á munniT
Hægt sló hans negg, en tók undir
frá grunni.
Og bæri hann þunga sefans sorg,
varð sálin ei margmál né bar sig
á torg.
Þó sprengdi fjötrin hinn breiði
•barmur
við bana hans sona, við helför hans
vona,
og hljóm sló af strengjunum bónd-
inn á Borg,
svo hans böl varö vor eiginn
•harmur.” ■—.
• *
Eins og hér er lýst djúpri og þungri
sorg, sem vekur samhygð annara
vegna þess að hcnni fvlgir hugar-
þrek og stilling svo er hinni áköfu
fyrstu ást lýst í ]>essum tveimur er-
indum úr kvæðinu “Æfintýri hirð-
ingjans”, sem að búningi til er gull-
fallegt kvæði:
“Sálin hún roðnar rjóðast á ntótum
rökkurs og ljóss. •
Fyrsta ástin, sem rís frá rótum,
rennur fastast til ólíks brjósts—
sem stormur á átt, sem falla af
fljótum
frá fjalli til sævaróás.
Þá seyðast og dragast öfl hverrar
agnar
að einni stöð,
se|n sindur stálsins, er segull magnar
í svipati skipast í eina röð—
og póll að póli fellur og fagnar
og fylgir síns eðlis kvöð.”
\
Þetta eru hugleiðingar um tilfinn-
ingar i brjóstum annara. Um sínar
eigin tilfinningar yrkir skáldið bezt,
þegar hann lýsir eitjhverju, sem hef-
ir hrifið hug hans og hjarta. Oft
eru |>ær blandnar s<>knuði eða þrá.
Svo er í hinu fagra kvæði “t Dísar-
arhöll”. Þar er ]>að hljóðfæraslátt-
urinn, sein vekur söknuð og ]>rá af
svefni. Sjálfsagt er önnur eins lýs-
ing hvergi annarsstaðar til á íslenzku
tnáli:
“Eg kætist. En þrá eg ]>er ]x> í
barmi,
svo beiska og háa, rétt eins og eg
harmi.
Eg baða minn hug af sora og
syndum •
við söngvanna flug yfir skýja-
tindum;
og ]>ó er sem kvíði og þraut mér
‘svíði
og þorsti svo sár um hjartað liði
við tevg hvern af tónanna lindum.
—Því veldur mér trega tónanna
/ slagur,
sém töfrar og dregttr og er svo
fagur?
Eg veit það og finn hvers sál mín
salcnar.
Söngvanna minning af gleymsku
raknar.
Ómur af lögum og brot úr bögttni,
bergmál frá æfinnar liðnu dögum
af hljómgrunni hugans vakna.
Lát hljóma, svo þrái eg horfnar
stundir,
svo hjartað slái.og taki undir
og trega eg finni í taugum og æðum
af týndri rpinning og göltuðum
kvæðum,
svo hrífist eg með og hefjist í geði.
Mín hæsta sorg og mín æðsta gleði
þær hittast í söngvanna hæðum.”
Santa hugsun er í kvæðinu “Gam-
alt lag.” Þar vekur hljóðfæraslátt-
urinn upp gamlar endurminningar:
“Þá bárust mér tónar af öldnum
óði
frá einum streng yfir hljómanna
ffóði,
um áranna haf yfir alt sem er liðið,
sem inst mína lund og minning skar.
Hann skifti með töfrum um sjónar-
sviðið.
Hann svip minnar horfnu æsku mér
bar.
Ó, tár, sem ei falla, hin svíðandi J
sáru,
ó, sjór, þú sem drekkir þinni’ eigin
báru.”
En stundum Iýsir skáldið fögnuði
og nautn, eins og t.d. í kvæðinu
“Spánarvin”. Eg tilfæri að eins eitt
erindi:
“Þessi heiðríka, svalandi sjónarhæð
fangár sinnið og minnið og hverja
æð.
Þeirri yndismynd verður aldrei
gleymt.
Manns insta sál er setn skattgjald
heimt
fyrir alt þetta fagra fagnandi lif,
sem Ijómar hvern afkima af hjart-
ans borg
—með hið blóðheita vín,
með hinn blikandi hníf,
og hin breiðu, mannfríðu, iðandi
torg.
Eða í kvæðinu “Fákar”:
“í morgunljómanum er lagt af stað.
Alt logar af dýrð svo vítt sem er séð.
Sléttan hún opnast sem óskrifað
blað,
þar akur ei blettar, þar skyggir
ei tréð.
Menn og hestar á hásumardegi
í hóp á þráðbeinum, skínandi vegi,
með nesti við bogann og bikar með.
Betra á dauðlegi heimurinn eigi.”
I>að er stonnur og frelsi í faxsins
hvin,
sem fellir af brjóstinu dægursins ok.
Jörðin hún hlakkar af hófadvn;
sem hverfandi sorg er jöreyksins
fok.
Lognmóðan verður að fallandi
fljóti;
alt flýr að baki i hrapandi róti.
Hvert spor er sem flug gegn um
foss eða rok,
sem slær funa í hjartað og neista
úr grjóti.
Sá drekkur hvern gleðinnarídropa
í grunn, *
sem dansar á fákspori yfir grunð.
í mannsbarminn streymir sem að-
falís ttnn
af alefli hestsins og göfugu lund.
Maðurinn einn er ei nema hálfttr,
með öðrtun er hann meiri en hann
sjálftir—
og knapinn á hestbaki er kóngtir
stund.
Kórónulaus á hann ríki og álfttr.”
IV.
Þá er komið að síðasta atriðinu og
því. sem erfiðast er viðfangs. Það
er æfinlega erfitt, að dragá lífsskoð-
un skáldanna út úr ljóðum þeirra.
þótt hún liggi þar líkt og málmttr í
jörð. pá skáld yrkja til þess að setja
ltfsskoðanir sinar og trú frant fyrir
alntenning; ef þeint ]>ætti þess við
þtp'fa, þá v'æri einhver annar vegur
betur til þess fallinn en sá, að færa
]xer í skáldskaparbúning. Náttúrlega
verður að ttrídanskilja ljóð, sent eru
beinlínis trúarljóð, og skáldsögur,
sem ertt ritaðar til þess að halda fram
einhves konar trú eða hugsunar-
stefnu. En þátt fyrir það koma lífs-
skoðanir jlestra skálda í Ijós í skáld-
skap þeirra. Það væri vist vandfutid-
ið skáld, sem mikið hefir ort, að at-
hugull lesandi ekki gæti farið nærri
ttm skoðun ]>ess á lifintt og jafnvel
trú alla, niður að dýpstu rótum. Vand-
inn er að eins að finna heila og ó-
brjálaða hringmynd um skoðanir
skáldsins úr brotum þeim, sent ]>ar er
dreift.
Margir segja, að skáldskapur Ein-
ars Benediktssonar sé ]>tmgskilinn, að
hann leggist djúpt í hugsttnum sinttm
og sé ekki við alfrýðuhæfi. Það hlýt-
ur þá að vera átt við þau kvæði
hans, sem kalla mætti heimspekileg;
hin eru ekki torskilin, nema þá fyrir
]>á, sem eru of latir andlega til að
reyna að skilja nokkurn skáldskap.
bjg skal nú ekki neita því, að hin
heimspekilegu kvæði Einars eru nokk-
ttð þungskilin þeim, sem eru alveg ó-
vanir við að hugsa unt hugmyndir
]>ær og hugtök, er þau fjalla um. En
það borgar sig að reyna að skilja
þatt, reyna að grafast eftir hugsun-
inni á bak við orðin; því þar er ávalt
hugsun á bak við orðin, þótt sumir
ef til vill haldi að svo sé ekki.
Það er til heimsskoðun eða trú,
eða hvað maður á að kalla það, sem
á heimspekismáli er kölluð panþeism-
us — algyðistrú mun hún stimdum
hafa verið nefnd á islenzku. Aðal-
atriðið í trú þessari fog raunar eina
atriðiðj er þetta: Guð er alt og alt
er guð. Það er naumast annara með-
færi en lærðra heimspekinga, að gera
nákvæman ereinarmun á þessari
skoðun og hinni, sem henni er ná-
skyld, að guð sé í öllu; og því er ekki
vert að fara út í þá sálma hér, enda
með öllu þarflaust'. Eg held, að það
sé óhætt að segja, að Einar Bene-
diktsson sé mjög nálægt því að vera
panþeisti, eða algyðistrúarmaður á
máli heintspekineanna, ef dæma má
skoðanir hans um þau efni eftir
kvæðum hans; og annað höfum við
náttúrlega ekki eftir að fara. En þó
er ekki laust við, að manni finnist
stundum eins og að hann þrátt fyrir
penþeismus sinn sé ekki laus allra
mála við ]>á trú, setn honum var kend
og sem sannarlega hefir ekki verið
panþeismus, eins og við ötl vitum,
því við höfum Iært hana líka. Hér
er erindi úr kvæðintí “Nóttin helga”,
sent ef til vill skýrir þetta mál betúr
en eg fæ gjört. En kvæðið er víst
um eða yfir tuttugu ára gamalt, svo
ef til vill má ekki reiða sig um of á
það. Erindið er svona:
“í heiðtt ljósi stend eg einn.
Til hláðar þyrpist fast—
að herrans porti sóknarbarna
grúinn.
Og yfir mér af himni blikar tungl-
ið tært og hvast,
en turninn bregður skugga yfir
múginn.
ág þekki þessa leið úr dagsins
ljósi í húmið inn,
með lestrardjákn og kerti og fræði-
'greinar.
Ilér bar ecr mina synd á vöxtu í
bæn hið fyrsta sinn
og barnsskóm mínum slitu þessir
steinar.
Hér rituðu þeir mig án vits og
máls í kristna sveit,
hér man eg trúna fycst svo rækt
v>ð siðinn. /
Og héðan voru systkin min i helg-
an borin reit,
og hönd hins vieða manns þau
signdi liðin.
Nú stend eg fyrir utan, þó er
ekki trútt i dag,
að enn mig lapgi ei með í sálna-
reikið.
f einni bylgju fellur að mér hundr-
að hjartna lag
úr hvelfdum sal á gamla strengi
leikið.
Sú vögguvisa andans lætur vel
í eyra mér,
eg veit að 1/úft er sofið fram við
bakkann;
og vökumannsins hrollur um mig
heitur, kaldur fer,
eg hika ögn; sný við og hneppi
frakkann.
Mín trú er ekki arfgeng sögn á
allra leiðum spurð,
eg á mér djúpan grun, sem nótt-
in elur.
f bannai sauða og hirðis geng eg
brott frá hússins hurð—
og hafna þeirri leið er fjöldinn
velur.”
En hvað hefir hann þá valið í stað-
inn ?
Hér er svarið :—•
Um geim og stofu straumar renna
hljóðir;
eg streyma ]>á finn um minn eiginn
barm,
og veit að þeir kvika um víðsins arm.
Svo vitt þeir renna, sem sólir brenna.
Þeir bera minn hug vfir hnattanna
sund
og hefta minn fót við þessa grund.
—Þeir ólu ]>á jörð, em er vor móðir
ósýnilegir, sterkir og hljóðir.
Eg veit að alt er af einu fætt,
að alheimsins líf er ein voldug ætt
dauðleg eilíf svo ótal-]>ætt
um afgrunn og himins slóðir.”
Og aftur:—
“Við sólar eld, við íssinsvbál,
eg eining segulvaldsirrs finn.
Að nefna dauða er dauðlegt mál,
þvi duft og loft er fult af sál
síns guðs í kjarnann insta inn.”
Og ennþá úr kvæðinu “Dagurinn
mikli”:—
“Nú lítur hann augum hið almátka
vald.
Eilífðar kyrð býr hans höfuðfald.
Vetrarbrautin er belti um hans miðju,"
en blindninnar nátt er skör við hans
stól.
Hjartað er algeimsins tólna sól
þar segullinn kviknar í frumeldsins
smiðju.
Hans þanki er elding, en þruma hans
orð.
Alt þiggur svip og afl við hans borð.
Stormanna spor eru stilt i hans óði,
stjarnanna hvel eru korn i hans blóði.
Hans bros eru geislar, og blessuð
hver storð,
sent blikar af náð undir ljóssins sjóði.
Og guð horfir inn gegnum heimanna
heim
til hans litur alt i veraklar geint.
Frá engilsins sál í krystalsins kjarna
et kraftanna spil hans eigið líf —
en alt sem er synd og kvöl og kíf
það kastast á brott eins og hrapaudi
stjarna.
Þó holdið sjálftt sér hverfi sýn,
þó hismið vinni sér dánarlín,
er lífið ]>ó sannleikur, dauðinn draum-
ur.
Hjá drotni finst hvorki kvein né
glaumur.
En volduga aflið, sem aldrei dvín
er iðandi, blikandi ljósvakans straum-
ur.
Og andans veröld á tímann ei til,
þar telst hvorki ára né,.dægra bil.
En viðburðahringsins endalaus undttr
sést aðeins i brotum í táranna dal.
Hvað var og hvað er og hvað verða
skal
í vitund drottins ei greinist sundur.
Aldanna kerfi er heilagt og hljótt.
Hann heyrir ei ærslin, hann sér enga
nótt.
Hann horfir inn yfir sólna sveiginn,
hans sjón er eilífðin hádegismegin.
Með aldrinunt þver manns æfin
skýótt. —
Það er af því hærra ljós skín á veg-
inn.
Þetta er trúin eða heimsskoðunin,
ef menn vilja heldur nefna það svo,
sem hann hefir fundið — það er trúin
á eilifan mátt í tilverunni, trúin á ein-
ingu alheimsins, ]>ar sem öll sundur-
greining hverfur að lokum, trúin á
óendanlegt starf hinna hæstu og
lægstu krafta, lengsí út í geimnum,
þar sem augu vor eygja ljómann af
miljónum sólna, og undir fótum vor-
um, þar sem fræ næsta vors liggja
bundin.
En hvernig birtist svo þessi trú i
lífsskoðuninni ? Hún gæti náttúrlega
verið aðeins hugsun, sem engin áhrif
hefði á lífið. En þegar maður gætit
að þvi, að skáldið er ávalt að tala um
öfl í náttúrunni og mannfélaginu,
sem eiga að hefja manninn sjálfan
upp til hærra lífs og meiri frama
andlegs og líkamlegs, þá virðist rétt-
ast og eðlilegast að hugsa sér að hann
sælci trú sína á þau i heimsskoðunina
eða trúna á máttinn eilífa, sem liggur
honum svo nærri hjarta. Og eg geri
ráð fyrir að það sé þessi trú á mátt-
inn eina og góða, sem hann vill að
ntenn hafi, þegar hann segir:—
“Hver þjóð, sem í gengi og gæfu vill
• búa,
á guð sinn og land sitt skal trúa.”
Og þá ætla eg með örfáum orðum
að víkja að því seinast, sem eg hefðj.
líklega átt að byrja á —• forminu,
Hstinni.
Þið vitið að Einar fékk mjög óvæg-
an dóm hér um árið fvrir að málgall-
ar og rímgallar fvndust i kvæðum
hans og fyrir það að erfitt værii að
skilja þau. Þessi dómur er eflaust á
e:nhverjum rökum bveður. þótt hann
sé að miklu leyti ósanngjarn. En
þegar á alt er litið, eru Ijóð Einars
Benediktssonar yfirleitt eins mikil
listaverk og Ijóð iafnvel nokkurs
annars isleniks skálds. Vifanlega geta
orðið skiftar skoðanir um þetta, og
bað er næsta gagnlaust að deila um
það, eins og það er gagnslaust að
KAUPMANNAHAFNAR
Vér ábyrgj-
umst það að
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimi.
Ljúffengt og
endingar gott,
af því það er
búið til úr safa
miklu en mildu
tóbakslaufi.
MUNNTOBAK
deila um hvert af islenzku skáldunum |
sé bezt — þau ertt mörg góð, og það
er aðalatriðið. En um hitt má spyrja,
hvað J>að sé, sem við getum átt i
skáldskap Einars Benediktssonar sér-
staklega, hvað það sé, sem hefir gert
hann svo heillandi fyrir þá, sem dást
að honum. Við getum fyrst og fremst
sótt þangað frumlegar hugsanir,
hugsanir, sem liggja ekki á hraðbergi
hjá öðrum skáklum og rithöfuádum
islenzkum. Þvi miður eru þeir marg-
ir með því markinu brendir að geta
ekki hugsað neitt, sem er þess vert að
veita eftirtekt. í öðru lagi getum við
sótt þangað þann unað, sem listin
veitir, náttúrlega ekki i öll kvæðin
jafnt, en í mörg. Og síðast en ekki
sízt gettim við fundið þar mál þrótt-
mikið og fagurt, mál, sem, ef við les-
um kvæðin, hlyti að verða að fjár-
sjóði, sem gæti bætt og göfgað vort
eigið mál, eins og gullið göfgar málm-
blendinginn, sem ]>að er brætt sanian
við.
Og þá ‘er eg kominn aftur að því
efni, sem eg byrjaði á að íslenzkar
bókmentir, íslenzkur skáldskapur, eru
oss nauðsynlegar, því án þeirra' töp-
um við málinu og þjóðejninu svo að
segja taf^irlaust, og án þcirra töpum
við stóuum hluta þeirrar andlegu
tnenning'ar, sem við getum haft og
eigum að hafa.
“Er nokkur æðri aðall hér á jörð,
en eiga sjón út yfir hringinn þröngva
og vekja, knýja hópsins veiku hjörð
til hærra lífs — til ódauðlegra söngvar
Frá Vilhjálmi Stefáns-
syni.
Mr. Christjánsson málari í New
Ýork hefir sent Lögbergi úrklippu úr
blaðintt “The Outdoor World” fyrir
Febrúarmánuð yneð grein um Vil-
hjálm Stefánsson, og er hún á þessa
leið:
“Fyrsta ákveðna og áreiðanlega
skýring á fyrirætlunum Vilhjálms
Stefánssonar fyrir árfð 1916—1917
kont nýlega í bréfi frá honum til
Pearys, og er birt í “New York
Times”. Bréfið er skrifað á Banks
eyjtt og dagsett 11. janúar 1916, en
kom til Pearys seint i nóvember.
Það voru engar óvæntar fréttir
fyrir þá, sem þekkja Vilhjálm og hans
óbifanlegu áform, þó hann og partur
af félögum hans kæmu aftur til
mannabygða eftir Lansaster sundinu,
Jlaffin flóanum, Grænlandi og St.
Lawrence fljótinu til Ottawa í Can-
ada, og legði þannig leið sína að
norðan eftir öðrum og hagkvæmari
leiðum en þeini, sém Amundsen fann.
“Við ætlum að minsta kosti að reyna
að koma aftur heim að haustinu
1917” segir Stefánsson, “og kontum
við þá eftir Atlanz eða Kyrrahafs-
leiðinni, eftir því hvort þægilegra
verður. Ef skipið okkar, heimskauts-
bjöminn, kemst norður og vestur af
Sv'erdrup, þá getum vilj ef til vill
skipst skeytum á við Etah á Græn-
landi. Það er jafnvel ekki óhugsandi
að við getum é'ert það þegar sleða-
leiðin ]>rýtur.
“Eg hugsa mér að hafa vistastað
við Kelletthöfða á Banks eyju þang-
að til þeim sem þar eru verða send
skeyti um það að þeir geti farið; er
það til vonar og vara gert, ef ske
kynni að Heimskautsbjörninn strand-
aði lengra norður frá. Ekki er þetta
fyrir þá sök, að eg telji vistastað þar
alveg nauðsynlegan, því við ættum að
geta gengið frá Melv'ille eyju til
Stórabjarnarvatns, ef á þyrfti að
halda. En það væri óneitanlega miklu
|>ægilegra að hafa vistir hjá Kellett-
höfða ef um strand væri að ræða.
Þar geta hvalveiðaskip auðveldlega
komið. Ef ekkert fréttist til okkar i
nóvember 1917, þá hefir eitthvað taf-
ið okkur, sem við getum ekki ráðið
við. Hafi það verið strand sumarið
1916, ]>á komum v'ið að líkindum
skeytum til Kellett höfða um vorið
1917. AiU'ðvitað gæti það skeð, að
eitthvað yrði til þess að hindra frétt-
ir þaðan tsvo sem óvenjulega mikill
ís. Gott væri að búa svo úm hnútana
á Kellett höfða að veiðimenn og
hvalveiða gætu komið skeytum þang-
að til vistageymslustaíarins.
Ef við Ientum i strandi eftir að við
leggjum af stað til Atlazhafsins eftir
Melville sunöinu, þá veizt þú það
miklu betur en eg, hvernig að skyldi
fara. Að líkindum höfum við engan
eldivið nema selspik að liðnum vetr-
inum 1916—>1917, og ef við yrðum
að bíða t heilt ár yrðnm við í vanda
staddir, jafnvel ]>ó skipinu hlektist
ekki á.
F.pr held að heppilegt væri að senda
eitt eða fleiri sk'p um vórið 191R til
hess að leita okkar, ef við verðum
þá ekki komnir.
Það er ætlun mín að Heimskauts-
K’örninn muni verða næsta ár við
suðurströnd Melville eyjunnar; en ef
ísinn verður sérlega hagstæður, þá
Umboðsmenn Lögbergs.
Jón Péturson, Gimli, Man.
Albert Oliver, Grund, Man.
Fr. Frederickson, Glenboro, Man.
S. Maxon, Selkirk, Man.
S. Einarson, Lundar, Man.
G. Valdimarson, Wild Oak, Man.
Th. Gíslason, Brown, Man.
Kr. Pjeturson, Hayland, Man.
Oliver Johnson, Wpgosis, Man.
A. J. Skagfeld, Hové, Man.
Joseph Davíðson, Baldur, Man.
Sv. Loptson, Churchbridge, Sask.
A. A. Johnson, Mozart, Sask.
Stefán Johnson, Wynyard, Sask.
G. F. Gíslason, Elfros, Sask. *
Jón Ólafson, Leslie, Sask.
Jónas Samson, Kristnes, Sask.
Guðm. Johnson, Foam Lake, Sask.
C. Paulson, Tantallon, Sask.
0. Sigurdson, Burnt Lake, Alta.
S. Mýrdal, Victoria, B.C.
Guðbr. Erlendson, Hallson, N.D.
Jónas S. Bergmann, Gardar, N.D.
Sigurður Johnson, Bantry, N.D.
Olafur Einarson, Milton, N.D.
G. Leifur, Pembina, N.D.
K. S. Askdal, Minniota, Minn.
H. Thorlakson, Seattle, Wash.
Th. Simonarson, Blaine, Wash.
S. J. Mýrdal, Pt. Roberts, Wash.
má vera að við reynum að komast
I lengra norður.
Sem stendur er mér -ekki unt að
gefa greinilegri upplýsingar um það
hvernig hægt væri að koma okkur til
hjálpar. Eg hefi látið Canadastjórn-
inni í té skrá yfir staði, þar sem við
munum ef til vill byggja skýli og
skilja eftir skýrslur og upplýsingar
annaðhvort 1917 eða síðar.”
Dánarfregn.
Einar Jóhannesson bóndi að
Sinclair í Manitoba lézt að heimili
sínu 23. janúar síðastliðinn, því nær
82 ára gamall. Hann var fæddur 12.
apríl 1835 að Gilsá í Eyjafirði. For-
eldrar hans voru þau Jóhannes
Bjarnason og Sigríður Friðfinns-
(lhttir. Hann var tvíkvæntur ;• var
fyrri kona hans þórunn Þorkelsdóttir
frá Villingadal. Bjuggu þau í sex
ár að Hleiðrugerði og 2 ár að Kamb-
felli, þar sem hún lézt. Eignuðust
þau einn son sem dó ungur. Seinni
kona hans var Guðrún Abrahamsdótt-
ir frá Hlíðarbjargi, sem nú lifir
mann sinn, systir þeirra Jóhanns og
Friðriks Abrahamssonar að Sinclair.
Bjuggu þau Einar og Guðrún 10
ár að Kambfelli; varð þeim sjö barna
auðið, fjögra sona og þriggja dætra,
og lifa þrjú þeirra systkina: Theodór
sem býr með móður sinni, Þróunn
Guðrún og Aðalbjörg. Einar heitinn
fluttist með fjölskyldu sína til Vestur-
heims 1883 og settist að í Nýja ís-
landi. Þar bjó harin i átta ár og að
þeim liðnum fluttist hann yestur til
nýlendu þeirrar, er hann síðar bjó í
til dauðadags og upphaflega var kend
við bæinn Melita, en nú fremur við
Sinclair, sem er næsta járnbrautar-
stöð; liggur hann vestur undir landa-
mærum Manitoba og Saskatchewan
fylkja, svö að sumir nýlendubúar
sækja póst til Antler i Sask.
Þarna bjö Einar heitinn i 25 ár,
unz hann lézt nær þvi 82 ára, eins og
fyr er frá skýrt. Hann var maður
sérlega vel gefinn; næmur og minnis-
góður; íslenzkur í húð og hár; frem-
ur en hér með hugann heima á ætt-
jörðu vorri, þar sem hann hafði tek-
ið þátt i ahnennum málum af áhuga
og dugnaði, var vel þektur og að
góðu kunnur. Lífinu hér samþýddist
hann aldrei og fanst það sjaldan leika
í lyndi; mun samúðarleysi og skiln-
ingsskortur samferðamannanna hafa
verið honum til ama. Hann átti stóra
lund og viðkvæma geðsmuni, er tók
sér nærri kulda, stórbokkahátt og
yfirlæti mannanna, en þráði yl, sam-
úð, einlægni og yfirlætislaust fram-
ferði. Einar heitinn var á undan
mörgum samlöndum sinum, ]>eirra er
áttu við lík kjör og ástæður að búa.
Frá því er hann var miðaldra mað-
ur og fullþroska var hann maður
einkar frjálslyndur í trúarefnum um
leið og hann var heitur og innilegur
trúmaður; stóð hann t þeim efnum
mörgum samferðamönnum miklu
framar og mun einatt hafa bakað sér
óhug og mótþróa annara fyrir.
Hann var dulur í skapi; fremur fáir
þektu hann til hlítar, en eigi var hann
myrkur í máli þegar hann lét uppi
skoðanir sinar á annað borð. Hann
var hinn áreiðanlegasti maður til orða
og verka; hraustleika meður með
ágætum líkamsburðum, eljumaður og
búsýslu maður hinn mesti. 1 andleg-
um efnum eins og öllu öðru vildi hann
fá að fara eftir þvi ljósi, sem honum
hafði verið gefið, fremur en að vera
leiddur í bandi af öðrum. Einar heit.
ól upp Ármann Stefánsson bónda að
Mountain í Norður Dakota. Jarðar-
för hans fór fraita 27. janúar og flutti
séra Friðrik J. Bergmann líkræðuna.