Lögberg - 16.08.1917, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUÐAGINN 16. ÁGÚST 1917
jú^tvery íOc^^
y Packet of
WILSON’S V
(FLY PADS
willkillmorefliesthan/
' V$8°-°W0RTH OF ANY /
\ STICKY FLY CATCHER^
Ilrein í meðferð. Scld í hverrl
lyfjabúð og I matvörubúðum.
Rœða
flutt á samkomu að Baldur 20. júlí.
Hofundur fæðunnar, Tó,-annes Ei-
liksson keunari. hefir gó8f'tslegra
skrifað hana upp oe: leyft “Lögbergi
að birta hana. — Ritstj.
Herra forseti og heiðruðu tilheyr-
endur!
Mér finst eg vera feiminn. Já, eg
veit hver orsökin er. Þegar a<5 menn,
eins og aðal-ræðumaðuriAn ykkar hér
í kveld, er nýbúinn að halda ítarlega
ræðu, þá er ekki árennilegt fvrir
smælingja eins og mig, að fara upp
á ræðupallinn til þess að reyna að
skemta fólki. Það verður þá litið úr
því sem mínir líkar segja.
Þegar minst var á það við mig að
tala nokkur orð á þessari samkomu,
þá lagði eg fram spurninguna: “Hvað
ætti eg helzt að tala um ?” Svarið
var: “Það ert þú alveg sjálfráður
um.” Ekki var mögulegt að sína
meira frjálslyndi.
Hvað átti eg svo að tala um? Ekki
mátti eg tala um félögin sem sam-
komuna halda hér í kveld. Eg vissi
að aðal-ræðumaðurinn myndi gera
bað svo rækilega að alt myndi þar
verða tekið fram, sem mér gæti dott-
ið í hug, og meira að segja margt
sem mér hefði aldrei getað dottið ;
hug.
Ætti eg að tala um “Þránd í Götu,”
hugsaði eg mér. Nei, það mátti ekki
Þrándur tilheyrði Faereyjum; en íss
lendingar viljum vér allir veraf?)
/Etti eg að tala um stjórnmál; Nei,
um þau mál vissi eg svo harla lítið,
þau mál ætíð strembin, og svo mikið
af ósannindum saman við þau, að ekki
væri slíkt boðlegt á svona samkomu.
Um stríðið mætti auðvitað tala;
en allir hlutu nú þegar að vera búnir
að fá nóg af svo góðu og virtist mér
því ósanngjarnt að bæta nokkru við
frá minni hálfu.
Ýmislegt um íslendinga virtist mér
ekki fjarri sanni, sem umtalsefni.
Jú, þar kom það; því ajlir þeir sem
samkomuna sækja hér í kveld eru að
einhverju leyti Islendingar.
“Ymislegt um íslendinga” virtist
samt nokkuð óákveðið og breytti eg
þvi þannig: “Um kosti og lesti ís-
lendinga fyr og síðar.”
Viðbætirinn, “fyr og síðar”, er
raunar nokkuð óheppilegur, því með
slíkum viðbæti varð málið óviðráð-
anlegt, að minsta kosti á einu kveldi.
“En það gjörir ekki svo mikið til,”
hugsaði eg, eg má ekki halda langa
ræðu vfir fólkinu í svo miklum hita,
sem nú gerist á degi hverjum, jafn-
vel þó eg hér ávarpaði þrautseiga Is-
lendinga.
Eg læt mér því nægja að minna.st
stuttiega á sex kosti og jafnmarga
lesti, sem virðast auðkenna okkur sem
íslendinga.
Fyrst mætti telja: Námfýsi. ís-
lendingar hafa verið og eru enn nám-
fúsir menn. Þvi mun enginn nær-
staddur neita. Það hefir sýnt sig
fyr og síðar, að margir þeirra hafa
verið rejðubúnir að fara nærri alls á
mis annars, ef þeir að eins fengu
tækifærið að nema, að læra. Þeir
hafa unnið það til að vera svangir,
klæðlitlir, eiginlega allslausir, ef þeir
í staðinn gátu notið ánægunnar af því
að fræðast um eitthvað bóklega og
stundum verklega. Til þess að sann-
færast um þetta, þarf ekki annað en
líta til baka og athuga veru íslendinga
við Kaupmannahafnar háskólann og
ýmsar mentastofnanir hér í Vestur-
heirni, bæði “sunnan og vestan línu.”
Einstök dæmi þarf eg ekki að gefa.
Þau geta íslendingar fundið sjálfir.
Já, löngunin til þess að nema hefir
oft verið ákaflega sterk. Eg man
eftir dreng, sem var smali um mörg
ár og flæktist út um haga, stundum
nótt og dag, svo árum skifti. Hanr.
grét oft og tíðum mörgum tárum yfir
þvi að mega ekki læra eitthvað og
hætta við smalamenskuna. Einhver
góður maður kendi honum að draga
til stafs, og hann lærði að lesa á þann
hátt, að setjast á baðstofugólfið með
einhverja bók, ekki stafrófskver, og
spyrja þá, sem f.ram hjá gengu hvað
þessi og þessi stafur héti. Hann hélt
dauðahaldi í hvern staf —reyndi að
muna hvað hann hét — og þegar hann
liaföi þannig lært að þekkja flesta
stafina, fór hann að setja þá saman
sjálfur, án hjálpar, og lærði þannig
að lesa. Að skrifa lærði hann l'tka, tals-
vert í trássi við húsbónda sinn, sem
sí og æ atyrti hann fyrir leti við tó-
vinnuna. Hann nenti hvorki að tæja
né tvinna. Hann hafði engin áhöld
nema rúmfjalir og krít; en hann not-
aði ahöldin Kappsamlega. Er það þá
kostur að vera námfús? Já, með því
að læra með sterkum vilja, læra menn
fljótar og betur. Vegurinn til þess
að öðlast þekkjingu á ýmsum svið-
um verður greiðfærari en ella, og
tækifærið til þess að standa mentuð-
um mönnum jafnfætis skapast.
Næst mætti nefna: Drenglyndi.
Drenglyndir voru íslendingar til/foma
Eg vona að þeir scu það enn. Að
v’ega aftan að manní, í orði eða verki,
var álitið níðingslegt, ódrenglegt. Að
rjúfa eiða, eða svíkja loforð sin,
var álitið hörmlega ódrengilegt. Forn-
sögurnar okkar sanna það. Hefir
okkur farið aftur í nýja heiminum í
þessu efni ? Meira um það síðar.
Þá mætti nefna: Göfuglyndi, sem
einkenni íslendinga. Göftíglyndi kalla
eg það, sem knýr menn til að rétta
hjálparhönd fúslega. par sem slíks
er þörf, þegar það er gjört á þann
hátt að telja það ekki eftir seinna, og
ekki gert til þess að auglýsa nafn
gefanda með stórum stöfum. Félög-
in, sem vinna að samkomunni hér í
kveld, sina göfuglyndi í því að safna
peningum og gefa, og gefendurnir i
því að gefa peningana. i þ- í skyni að
rcyna að hjúkra frænduin okkar og
vint.m fyrir handan haíið. þar sem
beir horfast i augu við bráðan dauða
eða hörmulegar kvalir. seni afleiðinf
liins ömur’cga hrottaleiki stórþjóð-
anaa. Ta, það er göfugt verk, þó það
gæti ekki orðið annað en það sem
torsetinn benti á svo ijómandi snot-
urlega, að þegar þeir, eftir að hafa
vaðið aur og leðju um marga daga og
verið kaldir og þreyttir, drengirnir
okkar, finna þá í fórum sinum al-
íslenzka, þessa mjúku prjónuðu, ull-
arsokka til þess að “hleypa sér í”,
þeim myndi þá liða vel dálitla stund.
Sokkarnir myndu minna þá á vini og
vandamenn og kanske einhver gpeti
sagt þeim söguna af “Hvíta bandinu”
og “Voninni”, hinum sigursælu fé-
lögum í Argyle-bygð. Það myndi
verða þeim, drengjunum, skemtistund
Þeir mundu gleyma hörmungum sín-
um þá stundina. Til forna voru allir
velkomnir, hvar sem þá bar að hús-
um, það var reglan. Hungraðir fengu
að eta; þreyttir að hvíla sig; og hjálp
af hvaða tagi sem var, var í té látin.
Oft var lítið til, en það sem til var,
var velkomið hverjum sem var. Góð-
gjörðarsemi er ávöxtur göfuglyndis-
ins. Gestrisni íslendinga bendir í göf-
uglyndisáttina.
F.kki má gleyma: Kappguni ís-
lendinga og tel eg það kost. Að vera
ekki minni en aðrir hefir ætíð vakað
fyrir íslendingum yfirleitt. Forn-
sögurnar okkar sanna það hundrað
sinnum fyrir eitt, að svo var íslend-
ingum farið fyrrum. Að svo er enn
sést bezt á því, hvernig íslendingar
hafa komið ár sinni fyrir borð við
mentastofnanir, þar sem þeir stund-
uðu nám, bæði í Canada og Banda-
ríkjunum. Við Westley College
hafa íslendingar stundað nám ár eft-
ir ár og Iöngum hefir það verið við-
kvæðið, þegar minst hefir verið á
verðlaun þau, sem gefin hafa verið
við vorprófin: “íslendingar sópuðu
dckkið.” Islendingar tóku öll
bezu prísana.” Islendingar tþku öl!
beztu verðlaunin. Voru íslendingar
betur undirbúnir en hinir? Nei. Voru
þeir bétri hæfileikum gæddir? Getur
verið; erf ekki æfinlega. Höfðu þeir
minni áhyggjur en hinir. — Það er .
var efnahagur jæirra betri? Nei,
efnahagurinn var oft mjög lélegur.
Það var kappgirnin sem dreif jiá á-
fram — gaf þeim vængi. Til þess að
verða ekki minni en hinir, fórn Jieir
alls á mis. Þeir neituðu sér um
skemtanir. Þeir sátu fram á nótt
yfir lærdómi sinum og reyndu að
skilja og muna. Hugurinn var allur
við þetta eina að verða ekki minni en
hinir við vorprófin.
Þá má nefna: þrautsegju sem ein-
kenni íslendinga. Ef til vill hefir ís-
land sjálft átt þátt í því að gera menn
þrantseiga. Þar er svo margt ervitt.
Að fara gangandi yfir fjöll og fyrn-
indi og bera þunga bagga á baki er
ervitt. “Að berjast móti birstum bi!
og bera af ægisdætrum” er ervitt. Að
vera “hundrennandi votur” dag eftir
dag og viku eftir viku er hart. Að
berjast við blindösku byljina sem
koma svo oft á íslandi er ægilegt.
að berjast við hin erviðu og óblíðu
náttúruöfl stælir vöðvana og gerir
menn þrautseiga, bæði andlega og !ík-
dmlega. Þrautsegir roenn láta ekk-
ert hindra sig frá þvl að framkvæma
áform sín, nema dauðann. Það er
því ekki að undra þó þeir komi ein-
hverju í verk.
Að lokum vil eg Ieyfa mér að nefna
hugprýSi, sem kost í fari íslendir.ga.
I fornöld var sagt um þá sem ekki
kunnu að hræðast að þeir væru hug-
prúðir. Yfirleitt voru forfeður okk-
ar hraustr menn — hugprúðir — þcir
kunnu ekki að hræðast. Sumir nmnu
kannast við söguna um Hjalta htig-
prúða. Það yrði oflang mál að segja
hana hér í kvöld; en þegar maður
rennir huganum til vígvallar, eins og
nú er ástatt, getur manni ekki dulist
að margir eru þar, Iandar okkar, likir
Hjalta hugprúða. Hugprýðin ein-
kennir Islendinga að fornu og nýju.
Þá er að minnast á lestina næst.
um J)á má eg ekki vera mjög fjol-
orður.
Það hefir oft verið sagt um fslend-
inga að þeir væru tortrygnir. Fitt-
hvað mun satt i þvt og er þá tortrygn-
in eitt sem virðist emkenna þá sem
þjóð. Ef einhver hefir sagt eða gert
eitihvað, siin álitið hefir verið nýtt
og sem menn hafa ekki skilið full-
komlega í hráðina, þá hefir einhver
spurt: Hvað skyldi hann eiginlega
meina, að taka sig svona út úr?
Gaman væri að vita hvað nú er um
að vera. Já, líklega ætlar hann karl-
inn að græða á því ? Og svarið hefir
verið, mjög oft: Það er enginn efi
á því, að hann ætlar að maka krókinn
á einhvern hátt. Eitt er vist og það
er það að honum hefir ekki gengiö
gott til, Að ætla mönnum ílt fremur
en goit, hefir verið reglan, Fyrir
nokkuð mörgum árum síðan lásdm við
i sambandi við lýsingu á vissum fé-
lagsskap, að þeir sem tilheyrðu þeim
féiagsskap hefðu verið svo sannir Is-
lendingar, að þeir hefðu adrei getað
setið á sárshöfði hverjir við aðra
Auðvitað gat fleira borið til þess en
tortrygnin ein, til dæmis, öfundssýki
maður má ekki segja illgirni; en hvað
sem 'því líður þá er lýsingin á með-
Iimunum í Þorbrandsstaðahreppnum
nokkuð sláandi og ekki fjarri sanni
Þá er: öfundsýkin, býsna algcngt
Unkenni meðal íslendinga. Scrstak-
iega kemur það fram viö }>á, sem
rricrm álíta af lágum stigum, jregar
sT.kir menn reyna að “komast áfram”
sem kallað er, eitthvað lengra en al-
ment gerist. Þá er gamla ópið end-
urtekið: “Grípi nú allir fimm fingr-
um í rass bónda.” “Og svei hvað
skyldi hann (eða húnj vera að trana
sér fram? Þetta er sonur hans Jóns
í kotinu, þykir þér hann ætla að verða
á buxum drengtetrið? Eg hefi heyrt
að hann ætli sér að verða ‘studiosus’
og seinan kannske—.ja, eg veit ekki
hvað—máske læknir, hálærður. —
Skárra er það nú. Heldurðu ekki
að J>að væri eins fallegt fyrir hann
að vera heima, hlynna að kotinu og
verða svo bara bóndaræfill eins og
faðir hans og afi og það slekti,
sem við þekkjum svo vel?” “Jú, eg
held j>að nú kannske. Við skulum
gjöra honum alt til bölvunar, sem við
getum. Hann skal svei mér ekki
eiga upp á pallborðið eins lengi og
við megum ráða.” Eg má ekki vera
margorður, en eg leyfi mér að segja
að viðfeldnara v'æri að hjálpa slíku
fólki áfram, og þannig leggja skerf
til framsóknar þjóðarinnar, heldur en
að gjöra þeim alt til bölvunar, sem
mönnum getur hugsast.
Þá skal næst talin: Óorðheldni.
Forfeður okkar stóðu við orð og eiða.
Þeir voru ekki óorðheldnir. Það er
því ekki að fornu, heldur að nýju,
sem íslendingar gjörast óorðheldnir.
Eg á bágt með að trúa því að íslend-
ingar séu þannig breyttir í seinni tíð:
en maður heyrir ]>etta svo víða að, að
maður neyðist til að trúa því; því
“sjaldan lýgur almennings rómur”.
Eg á hér við íslendinga vestan hafs.
Eg skal ekkert segja um Islendinga
heima á Fróni t þessu efni. Það
liggur mjög nærri að geta sér til að
íslendingar hafi drukkið í sig þessa
óorðheldni úr aðal ]>jóðlífinu vestan
hafs. Óorðheldnin er ljótur löstur,
sem sýrir og sýkir viðskiftalífið svo
að það verður í mesta máta ömurlegí
og óviðráðanlegt. Engum er hægt að
trúa fyllilega, ekki hægt að reiða sig
á neitt.
Þá skal nefna: Kjarkleysi, sérstak-
lega til stórræða. Þetta virðist samt
vera að lagast í seinni tíð. Mætti hér
benda á: Eimskipafélag íslands, sem
dæmi um kjark íslendinga í seinni
tíð. Ekki skal eg segja hvaðan alda
sú er runnin; en ekki mundi mér koma
á óv'art þó einhver hvíslaði að mér:
Vestmenn áttu töluverðán þátt í
þeirri lofsverðu hreyfingu. Já, lofs-
vert er fyrirtækið og myndarlegt.
Látum landa okkar ráðast í fleiri slík
fyrirtæki. Kjarkleysið, því miður,
einkennir okkur íslendinga býsna al-
ment. Við megum ekki vera mjög
kjarklausir; ef við viljum verða rík-
ir, þá verður við að voga einhverju.
Allir þeir landar okkar sem nú eru
eða hafa verið velmegandi, hafa vog-
að talsverðu. Til þess að verða ríkir
á stuttum tíma verður við að voga
einhv'erju; en það álít eg réttast að
sjá um að verða ríkur svo “snemma”
að maður geti notið þess sjálfur. —
Ekki að líkjast maurapúkanum á
neinn hátt. Það er kjarkleysi sem
hcfir valdið því að jafnvel í þessu
landi hafa býsna margir landar okkar
verið seinir að breyta til í ýmsum efn-
um. Þeir hafa slitið sér út við
“orfið”, í stað þess að voga að fá
sér sláttuvél. Þeir hafa í fleiri ár
borið saman heyið á renglum, og út-
þvælt sér þannig sjálfum, í stað þess
að reyna—voga—að nota uxa eða
hesta til sliks. Þetta á sér nú lík-
lega ekki stað lengur vestan hafs, er;
lengi brast menn kjarkinn til ]>ess að
breyta til. Margir hafa vogað tals-
verðu á mentasviðinu, en miklu fleiri,
sem höfðu sama tækifæri og hinir,
voguðu engu. Kjarkinn brast. Fá-
einir hafa vógað sér út á “verzlunar
hála svellið” og farnast vel. Margii
aðrir hefðu getað fetað í þeirra fót-
spor, en hafa aldrei v'ogað ]>að og
þessvegná “aldrei farnast” öðruvisi
en að höggva altaf i sama farið.
Svo er ein hlið á málinu enn, sem
vert er að athuga.
Eg heyrði hérna um daginn mjög
góða og kjarnyfta ræðu um siðferð
islegt kjarkleysi. íslendingur flutti
ræðuna og ávarpaði íslendinga. Mað-
urinn hélt því fram að íslendingar
væru margir hverjir siðferðislega
kjarklausir, að þoir þyrðu ekki að
segja áannleikann ná gjöra rétt, af
• ía fyrir ]>ví að með því kynnu þeir
að móljga meðbræður sína, sem hefðn
aðra Aoðun á málunum. Hann benti
á að þessir menn vildu fremur eiga
það á hættu að móðga guð almáttug-
an með því, að segja ósatt eða g'"ra.
rangt heldur en að móðga einhvern
þessara stórbokkalegu náunga í mann-
heimi. Hann sagði víst eitthv'að á
þá leið að menn hneigðu sig fyrir
hundaþúfunni en fyrirlitu fjallið.
Þetta var fallega sagt; en eg þarf
ekki að verja þessa skoðun; það gera
prestarnir. Eg vil aðeins segja.
Okkur er illa farið ef við, yfirleitt,
þorum ekki að segja satt né gjöra
rétt, af hræðslu við einhverja stór-
bokka, sem hafa tilhneigingu til þess
að stinga okkur í vasa sinn.
Þá mætti nefna: Fákccnsku. Eg'
hefi oft fundið til þess sjálfur hvað
bágt eg á með að halda uppi samtali
við ókenda menn, sem eg hefi mætt
á mannamótum og annars staðar. Það
virðist ekkert vera sameiginlegt með
mér og þeim. Ekkert? Það er nú
nokkuð mikið sagt. Réttara væri að
segia að það væri einkennilega fátt
sameiginlegt með þeim og mér. Eg
hefi ekki lag á að tala um neitt nema
það sem eg veit eitthvað um. Eg
hefi fremur sorglega reynslu í þvi
efni að margir bændur eru miklu bet-
ur að sér en eg. Það er ekki til neins
að leyna því. — Þeir geta haldið
býsna góðar ræður um það, sem eg
v'eit býsna lítið um—kannske ekki
neitt—á sumum sviðum. Ætlast
mætti nú til að eg vissi meira en
sumir aðrir i ýmsum efnum; en það
er ekki því að heilsa nema í einstöku
tilfellum. Það er ógeðfelt að tala
um sjálfan sig, en af því eg er ís-
lendingur og vegna þess að eg er að
líkindum ekki algjörð ‘undantekning’,
tók eg mig sjálfan til dæmis. Hvað
er svo að? Er þessi fákænska sama
sem fávizka? Ékki held eg það sé
beiniínis; en svo mun vera að parti.
íslendingar eru ekki fjölfróðir menn.
Það stafar af því að þeir eru ekki
verkfróðir menn og svo verður að
bæta því við að þeir eru ekki félags-
fróðir menn, ef svo mætti að orði
komast, að undanteknum fáeinum
körlum og konum. Að íslendingar
séu ekki verkfróðir munu flestir héi
innan Veggja samþykkja viljugir.
Verkfræðin var ekki mjög margbrot-
in heima á gamla landinu, segjum upp
til dala eða út með fjörðum jafnvel
þegar eg man eftir. Það er ekki
von að þeir hafi lært mikla “vélfræði”
eða verkfræði síðan þeir komu ti!
þessa lands. Það hefir verið svo
margt að læra á sama tíma. Yfirleitt
eru því Islendingár fáfróðir verklega
og geta ekki talað um slík efni af
neinu viti; en það er einmitt það, sem
hérlendir meiin vilja tala um og geta
talað um skemtilega og greinilega í
mörgum tilfellum, og verklega svíðið
er býsna viðáttumikið í þessu landi.
Á því sviði verð eg að mestu leyti
að sitja hjá og hlusta á. Það er samt
nokkuð annað, sem gjörir enn stærra
stryk í reikninginn og það einmití
kalla eg fákænsku. Eg hefi tekið
eftir því að þar sem fólk kemur sam-
an sérstaklega til að skemta sér, inn-
lent fólk sem kallað er, þá halda
karlar ok konur þar langar hróka-
ræður—um, að mér virðist, ekki neitt
og hafa góða skemtun af. Það get
eg ekki, og svo er um marga aðra
íslendinga. Við íslendingar erum
ekki nógu kænir til þess að halda uppi
fjörugum samræðum um ekki neitt.
Sú kænska v'irðist nú samt nauðsyn-
leg í félagslífinu, því, sá sem ekk:
tekur þátt í samtali í samkvæmum er
álitinn fávitur fáráðlingur, hvað
men'taður og vitur sem hann kann að
vera. Innlendum mönnum er nokkur
vorkunn, þó ]>eir fái þessa hugmynd
um þessa fáræninga. Hvernig eiga
þeir að vita hvað í þeim býr, ef þeir
sega varla nokkurt orð. Þessi ræðú-
höld um lítið efni lærast víst i félags-
lífinu. En hvernig er félagslífi ís-
lendinga farið? Eg man ekki eftir
neinu félagslífi þar sem eg ólst upp,
ekki því sem gæti eiginlega heitið því
nafni. Þegar við strákarnir fórum
á aðra bæi, þá reyndum við með öllu
móti að fá tækifæri til þess að fljúg-
ast á við hina strákana. Við töluðum
sjaldan mikið um það. Við bara
rukum á hina og ef eitthvað kom
fyrir sem okkur ekki líkaði þá töluð-
um við Ijótt. Sv'o þegar við vorum
búnir að detta nokkrum sinnum, og
ná okkur niðri á ('stundum) nágrönn-
um okkar, þá fórnm við heim aftur.
Þetta getur vara kallast félagsskap-
ur. Jú, það var ein félagsskapartil-
raun, sem eg tók eftir, nefnilega:
“dansinn” eða “hoppið”, eins og
gamla fólkið kallaði það. Til þess
að “dansa” urðu karlar og konur að
koma saman og var þá “masað” eitt-
hvað; en slikt kom ekki fyrir nema
helzt á hátíðum og tillidögum. Um
félagsskap heyrði eg aldrei talað.
Félög þau sem eg heyrði nefnd voru
ýmist í Reykjavík eða i útlöndum.
Eg held við séum fárænir og fákænit
vegna þess að við höfum aldrei verið
í verulegum félagsskap. Við höfun.
ekki, sumir hverjir, lært enn sem
komið er að tala létt og fjörugt um
almenn málefni. Auðvitað eru und-
antckningar miklar; þvi kirkjulegur
félagsskapur, Goodtemplara félags-
skapur og jafnvel stjórnmála félags-
skapur hefir kent mönnum talsvert \
þessu efni. En, athugavert er að fjöl-
margir Islendingar vestan hafs
“standa utan” við allar þéSsar félags-
deildir og eiginlega utan við allan
félagsskap og eru því börn í þeirn
sökum.
Þá er að athuga: Stœrilœtið. Okk-
ur íslendingum hættir við að finna
nokkuð mikið til okkar. Drambið ei
vist arfur frá víkingunum forfeðrun;
okkar. Þeir voru stórbokkar og svo
eruir við margir hverjir enn. Sumir
íslendingar halda því fram að ís-
land sé ekki aðeins fegurra en
nokkurt annað land í heimi, heldur
líka björgulegasta landið á hnettin-
um. Slíkt er þó nokkuð mikið sagt.
AB vísu er landið skínandi fallegt að
sjá það af sjó utan í sólskini; en
gangi maður um Ódáðahraun og
skoði það nakvæmlega, ætti maður
að sannfærast um að “ekki er alt sem
sýnist”. Að “landið er fagurt og
frítt og fannhvítir jöklanna tindar”
viðurkennir maður; en fleiri lönd eru
fögur og fríð’ því má ekki gleyma.
Eg skal viðurkenna að ísland er mjög
björgulegt land þegar tíðin er góð;
en tíðin er ekki góð nema stujidum
á þvi landi. Þegar tíðin er svo vond
að allar bjargir sýnast bannaðar, þá
fer að þrengjast um bjargræðið. Að
halda landinu fram til jafns við önn-
ur lönd að fegurð og hagsæld væri
má>-ke að einhverju levti sanngjarnt.
Lengra ætti maður ekki að ganga í
]>ví efni. “íslendingar standa öllum
öðrum þjóðum framar á mentasvið-
inu“ segja föðurlandsvinirnir stund-
um Þegar tekið er tillit til þess hvað
þjóðin er fámenn, þá virðist sem þetta
>sé ekki of sagt. Nú á seinni tíð úir
og grúir af lærðum mönnum og ment-
uðum heima á gamla landinu. Þar
er víst meir ;• en tylft af mönnum sem
teljast doktorar í heimspeki, fyrir
utan alla aðra mentamenn, “æðri”
og “lægri”. Slíkt gerir námfýsin að
verkum. Sumir halda því fram að
íslendingar séu rneiri atgerfismenn
bæði líkamlega og andlega en nokkr-
ir aðrir menn. Látum okkur halda
þeim til jafns við aðra menn. Meira
er ekki sanngjarnt. AS íslendingar
hafi meira siðferðisþrek en aðrir
menn jafnmargir, er- vafasamt; en
til jafns við aðra menn getum við
haldið þeim í þeim efnum ófeimnir.
Við íslendingar ættum að láta svo
sem við stæðum öðrum jafnfætis á
ýmsum sviðum mannlífsins, en ekki
að gefa í skyn að við séum vissir un;
að v’ið stöndum öllum öðrum þjóðum
framar á öllum sviðum.
Það liggur víst í blóði okkar að
vera raupsamir. F,g man það nú að
eg sagði í byrjun máls míns í kveld,
að cg hefði verið að hugsa um hvað
eg ætti að tala um. Svo taldi eg upp
ýmislegt, og gaf þannig í skyn að eg
gæti svo sem talað um hvaða málefni
sem væri; en ekki er nú því að fagna
Svona kom eg upp um sjálfan mig. —
Eg man eftir ritdóm um kvæði Þ. Þ.
Þ., þar sem höfundur greinarinn-
ar er að skýia fyrir Þ. Þ. Þ. hvernig
hann eigi að hugsa Jtegar hann sé að
setjj. saman bögur sinar. Ritdómar-
inn sem hér er átt við er víst lélegt
skáld, en vegna þess að hann hafði
“bein að bíta” við skáldið þá hikaði
hann ekki við að sýna almenningi að
hann v'issi nokkuð mikið meira en
þeir, sem menn kölluðu skáld. Það
var líka hérna um daginn að íslend-
ingur komst þannig að orði: Að
“sínar beztu ritgerðir’’ hefðu komið
út þar sem hann tiltök. Hvorugur
þessara manna hefir líklega meint að
sýna stórmensku í framkomu sinni;
en stærilætið er svo ríkt í eðlinu að
við verðum óafvitandi að athlægi
vitrari manna og jafnvel gárunga.
Er þá tilvinnandi að reyna að vera
íslendingur eins lengi og maður get-
ur? TÞað er auðvitað aðeins tima-
spursmál). Svarið . virðist mér vera
bæði já og nei.
Að svo miklu leyti sem við erum
námfúsir, drenglyndir, göfuglyndir,
^aPP?jarn*r. þrautseigir og hugprúð-
ir, þá eigum við sannarlega að vera
Isleadingar eins lengi og unt er. Slík
þjóðareinkenni eru þess virði að
flytia þau inn í þá ]>jóðarheild, sem
v'ið fyr eða siðar hljótum að samein-
ast.
Á8 svo milku Ieyti sem við erum
tortrygnir, öfundsjúkir, óorðheldnir,
kjarklausir, fákænir og stærilátir
mætti svarið vera: nei. Ef það er
rétt álitið að slíkir lestir eða veik-
leikar loði v;ð okkur enn sem íslend-
ing þá ættum við að losa okkur við
slíkt sem fyrst.
En eigum við að reyna að læra
málið, Islen/ku ? Já, og við ættum
að læra það vel. Málið er lykill að
bókmentum vorum, sem innifela
fjársjóðu þá sem uppi munu halda
heiðri þjóðarinnar um ókomnar aldir,
að svo miklu leyti sem þær verða
mentaða heiminum kunnar.
Foreldrarnir verða að kenna ís-
lenzkuna í hemahúsum. Hérlendir
skólar geta aðeins kent eitt mál ve!
og það hlýtur að verða Enskan.
öðrum málm er ekki að dreifa á al-
þýðuskólunum vestanhafs.
Nei, íslenzkunni megum við ekki
tapa. Það mál ættum við að læra og
kunna, og geyma sem dýrgrip um ó-
komnar aldir:
“Ástkæra, ilhýra málið
rem öllu er fegra.J. E.
SORGIR
Kona nokkur í Chicago, sem Maria
Palany heitir á sex börn á aldrinum
frá 1 til 9 ára. Hún var ekkja og
bláfátæk; hafði hún átt í alls konar
basli um dagana, en þráði það eitt
að búa börnum sínum bjartari fram-
tíð, en hún hafði átt sjálf.
Nektin, hungrið, mentunarskortur-
inn og allsleysið sýndist henni að
hlyti að verða hlutskifti þeirra, me'ð
því að krafta hennar þraut til þess
að vinna. Tók hún því það ráð að
auglýsa í blöðunum að sex efnileg
börn væru til boðs hverjum þeim er
fóstra vildi.
Fjöldi fólks kom til hennar og leizt
flestum vel á börnin, því þau voru
einkar vel gefin. Voru þau öll tekin
í fóstur innan fárra daga. Móðirin
kvaddi börn sín eitt eftir annað og
má nærri geta tilfinningum hennar
og því hversu eyðilegt hefir vfirið
heimilið á eftir; en móðurástin er ó-
eigingjörn og með þessu móti einu
sá hún börnunum borgið.
Daginn eftir að börnin fóru kom
elzti pilturinn sem Jón heitir heim
aftur; sagðist hann heldur vilja vera
heima“ hjá mömmu og vera svangur,
en v'era annarsstaðar og vera sadd-
ur”. En móðir hans fékk hann til
þess 'með góðu að fara aftur til fóst-
urforeldra sinna.
Frá Gimli.
“Og sólin hneig og kveldið kom með
kyrð og sælu blíða.
Og fagur roði reifði fold, sem rauða-
gullið fríða.”—Runebefg.
Þannig var ástatt að Gimli þann
6 ágúst nú 1917, þegar eg fylgdi fá-
einum gestum, sem hér höfðu komið
um daginn á járnbrautarstöðina.
Þessi dagur var “Civic day” ('borgar-
dagur), sem þeir kalla í þessu landi
og nota fyrir skemtidag. Hér kom
fjöldi fólks að heimsækja Gamal-
mennaheimilið og þar á meðal stjórn-
arnefndin frá Winnipeg með Dr.
Brandson í broddi fylkingar. En
einn vantaði samt í þann prúða hóp,
sem hefði átt að vera þar, og ekki
hefði ónýtt flokkinn, það var séra C.
J. Olson prestur hér á Gimli ('skrifari
nefndarinnar), hann var norður í
Mikley að messa þar, eða gjöra ýms
önnur prestverk. Þegar nefndin
gekk með jöf,rFum fetum tignarlega
inn í skrautsalinn, sem við köllum hér,
til að halda fund sinn, datt mér í hug,
það sem sagt var um guðina í gamla
flaga, þegar vandamál bar að hönd-
Kaupmannahafnar
Þetta er tóbaks-askjan sem
hefir að innihalda heimsins
bezta munntóbak.
Munntóbak
Búið tilúr hin-
um beztu. elstu,
safa- mestu tó-
baks blöðum, er
ábyrgst að vera
algjörlega hreint
Hjá öllum tóbakssölum
um: “Þá settust regin öll á rökstóla”.
En hvað gjörðist þar fyrir luktum
dyrum veit eg ekki. — Sem sagt, kom
hér þenna dag mikill fjöldi fólks að
sjá heimilið og vini sína. Þar á
meðal v'ar Mr. Arnór Árnason, sem
eitt sinn kallaði heimilið hér eða
stofnunina í mjög góðri grein er hann
skrifaði: “Óskabarn fólksins”. Mr.
Árnason er gamall gullhreinsari frá
Chicago. 1 sjálfum sér segir hann að
sé mikið meira grjót en gull, en svo
er hann sjálfur til frásagnar um það
eins og allir gullhreinsarar. Hér
kom einnig Mr. Ólafur Thorlacius frá
Dolly Bay P.O., mikill áhugamaður
fyrir öllum kirkjumálum, stjórnmál-
um og “stríðinu”. Vanalega geymir
maður alt það bezta þar til seinast.
Hér kom einnig margt af kvenfólki
langt og skamt að, og allar komu þær
með eitthvað gott, til að hressa og
gleðja gamla fólkið, þar á meðal 3
konur frá Glenboro. Varð eg að
fylgja þeim á járnbrautarstöðina lítið
áður en hæfilegur tími var kominn,
því þær voru svo áhyggjufullar og
kviðnar yfir því að missa af lestinni,
því þær áttu menn hejma, sem voru
nú einir að berjast við búskapinn og
húshaldið. Eg gat sannarlega ekki
láð þeim það þó þær langaði heim,
heldur skoðaði eg það eins og hverja
aðra stórdygð. Því oft hefi eg sagt
giftum mönnum það: að hörmulegri
sjón vildi eg helzt ekki þurfa að sjá,
en þá að þeir væru konulausir að sjá
um heimilið. Og hefi eg oft vorkent
þeim, en glaðst undir niðri yfir þeirri
dygð, sem þá kemur í ljós hjá þeim,
því þó mennirnir kunni stundum í
gletni og striði að afneita þeim, segir
þó innri tilfinning alt annað. —
Á svona helgidögum, þegar C.P.R.
lýkur upp náðardyrunum, koma hér
oft menn frá ýmsum stöðum: Víðar
og víðar um heim. Víst yrði um of
að skýra frá þeim.
Gimli 7. ágúst 1917.
orðinn mjög vel stæður maður, hefir
mikið og gott bú og víst tvö eða þrjú
lönd ef ekki meira. Þau hjón eru
mestu heiðursmena og vel látinn af
öllum nágrönnum sínum, sem bezt
lýsti sér í því, að einn góðan veður-
dag veittu þeir honum, fjölda margir,
heiðurs-heimsókn og slóu þar upp C
gætri veizlu, ýmsir héldu þar snjall-
ar of laglegar tölur til lofs og þakk-
lætis við þau hjón. Líka færðu þeir
þeim að gjöf mjög vandaða stunda-
klukku, fátta daga verký. Þessir töl-
uðu, sem eg man eftir: Grímur
Laxdal, sem stýrði samkomunni, Wil-
helm Paulson, Þorlákur Björnsson.
Jón Thorlacíus, Jónas Samson og að
siðustu húsbóndinn sjálfur, Sigurður
sem færði mönnum innilcgar þakkir
fyrir heimsóknina og vinahótin öll.
Fleiri hafa maske talað þó eg muni
ekki að tilgreina þá. Samsæti þetta
var hið myndarlegasta og skemtileg-
asta, síðan fór hver heim til sín á-
nægður að sjá og glaður í anda.
Þá er að minnast á sveitina hvern-
ig hún kom mér fyrir sjónir, og er
það í einu orði sagt að mér leist hið
bezta a hana. En auðvitað brestur
mig kunnugleika til að lýsa henni ná-
kv'æmlega, þó eg dveldi þar þenna
stutta tíma. Plássið er að mínu á-
liti ljómandi fagurt og gagnauðugt að
sjá. Sem fyr segir er bygð Islend-
inga milli 50 og 60 mílur á lengd og
sumstaðar um 18 mílur á breidd. Er
hún því víst langstærsta íslenzk bygð
her.vestra. Land er þar alt sem eg
sá smá-öldumyndað en hvergi mar-
flatt. Er þar því víða mjög fagurc
útsýni. Að austan eru víða dálitlar
skógarblakkir af smáum “Poplar”.
Er þar því gott skjól fyrir gripi á
vetrum, en aftur er ekki eins mikið
viðsýni eins og í vesturparti bygðar-
innar, því þar er að' mestu skóglaust,
eru því sumir bændur þar farnir að
planta skóg í kringum bústaði sína.
Vestur parturinn liggur með fram all-
I. Briem.
Ferð mín til Vatnabygða í Sask.
Jafnvel þó eg hafi ekki hingað til
lagt í vana minn að skrifa langar
ferðasögur, þó eg brigði mér út úr
bænum, get eg í þetta sinn ekki með
öllu leitt hjá mér að láta í ljósi skoð-
un mína um það hvernig mér kom
fyrir sjónir land og lýður þar vestra
í fyrsta sinni er eg kom þangað, og
eins hvaða viðtökum eg mætti þar hjá
löndum mínum. En ekki þurfa menr;
að búast við að saga mín verði eins
fróðleg eða eins ítarleg og nákvæm-
lega sögð, sem saga nafna míns Sig-
urðar Ingjaldssonar, enda er mír.
saga talsvert efnisminin og þar af
leiðandi styttri.
Saga mín byrjar þá þar sem eg að
kveldi þess 5. júlí nær kl. 12, lagði af
stað af C.P.R. stöðinni með eimlest-
inni sem gengur til Edmonton í Al-
berta. Ferðin gekk fljótt og vel og
komum vér til Leslie um miðjan dag
daginn eftir, og er sú vegalengd un;
350 mílur. Þar fór eg af lestinni,
eins og eg hafði ætla6 mér, þvi eg
hafði ásett mér að finna fyrstan að
máli fornvin minn sem þar býr, herra
Wilhelm H. Pálsson þingmann bygð-
arinnar. Mér hepnaðist fljótt að ná
fundi hans og eins og eg hafði átt
von á, tók hann mér með opnum vin-
arörmum og bauð mér að hafa þar
aðsetur mitt og álíta þar heimili mitt
meðan eg dv'eldi þar á slóðum, hvað
eg þáði með beztu þökkum. Síðan—'
eftir að hafa kastað ferðamæðmni
þar—fór eg að ferðast fram og aftur
úm sveitina, sem er á milli 50 og 6Ó
mílur á Iengd og flutti bæði hr. Páls-
son og fleiri mig í bifreið sinni hvert
sem eg vildi fara, því nálega allii
bændur og bæjarbúar þar eiga bifreið.
Eg hitti þar fjölda mesta af gömlum
kunningjum, sem allir tóku mér me'ð
opnum örmum vinsemdar og velvilja,
og jafnvel hinir sem eg hafði aldre:
fyr kynst, sýndu mér hina mestu alúð
og vinahót og get eg ekki tilgreint
þá sérstaklega, því það yrði of lang-
ur nafnalsti fyrir eina stutta blaða
grein. Eg var staddur þar á tveimur
sveitasýningum, bæði að Foam Lake
og Wynyard; voru sýndar mjög
fallegar skepnur af ýmsu tagi ásamt
haúnyrðum kvenna, sem mér virtust
prýðilega gerðar. Á báðum þessum
stöðum var mesti fjöldi fólks saman-
komin og hvergi hefi eg séð slíkan
fjölda af bifreiðurrí saman komin á
einum stað, sem þar, sérstaklega í
Wynyard.
Enn fremur var eg staddur á sam-
komu einni á bóndabýli einu ekki all-
langt fyrir norðan Leslie. Býr þar
Sigurður bóndi Stefánsson. Þekti eg
foreldra hans heima á Islandi áður en
eg flutti vestur. Voru þau úr minni
sveit og man eg eftir honum þá sem
Iitlum dreng. Hann er kominn hing-
að vestut fyrir nokkuð löngu, en hafði
verið á sífeldum hrakningi þar til hann
kom í þetta bygðarlag fyrir fáum ár-
um og náði þar í land, var hann þá
að kalla mátti félaus, en nú er hann
stóru vatni og prýðir það mikið út-
sýnið. Járnbraut rennur eftir endi-
langri bygðinni, og eru allstaðar
vagnstöðvar með 8 til 9 mílna milli
bili. Er því hvergi langt til markað-
ar, því — eins og menn vita — mynd-
ast við hverja stöð þorp eða smá
kauptún, með korngeymsluhúsum
('Elevators) og sölubúðum. Hvergi
sá eg land, sem ekki er vil brúklegt
til einhvers: akuryrkju, heyskapar eða
hagabeitar, ! og yfir það heila tekið
mun landið vera mjög frjótt og gott.
Bændur þar hafa allir blandaðan bú-
skap, sem kallað er, og hafa sumir
fjölda gripa af öllu tægi. Um einn
bónda heyrði eg getið, sem hefði vana-
lega um þrjú hundruð nautgripi og
uiú tvö hundruð hross, ]>ví sunúr þar
ala upp hross bara til að selja. Það
sem við kemur fólkinu, leist mér það
sérlega vel ánægt og vongott með
framtíðina, enda ríkir þar vissulega
velsæld og velmegun yfir höfuð,* og
er stór furða hvað bygð sú er komin
vel á veg, jafn ung sem hún er. Ekki
nema 8 ár síðan járnbraut rann þar
í gegn. En þess ber að geta að sum-
ir munu hafa komið þangað með tals
verð efni. Einkum þeir er komu úr
eldri nýlendunum. En aftur komu
margir svo að segja félausir, sem nú
eru komnir í góð efni. Og allir munu
hafa komið með talsverða reynslu og
verklega þekkingu, sem er margr-*
peninga virði. og dug og kjark hefir
þá ekki brostið. Með trausti á guð,
mátt sinn og megin, ásamt frjósemt
og gæði landsins.
Húsakynni bænda eru alment orð-
in í bezta lagi, bæði íveruhús og gripa-
hús. Viða eru og komnar mjög stór-
ar og vandaðar hlöður, en fyrstu hí-
býlin eru nú notuð fyrir fuglabúr og
ruslakistur. Vegir mega heita þar
góðir i samanburði við víða annars-
staðar og óðum verið að endurbæta
þá, enda er fremur auðvelt að gera
þar góða vegi.
Bygð þessi hin fagra, má heita al-
íslenzk. Þjví þótt fáeinir annara
þjóðamenn kunni að vera á stangli
innan um, þá gætir þess mjög lítið,
því Islendingar hafa þar alt vald í
sinum höndum. Þeir eiga og reka
flest allar verzlanir í bæjunum. Þeir
hafa íslenzkan þingmann, íslenzkan
prest, íslenzkan lækni og yfirráð í
öllum sveita- og bæjarstjórnum og em-
bættum.
Þann 31. júlí sneri eg heimleiðis
aftur, í samfylgd með hr. W. H. Paul-
son, sem átti leið hingað til bæjarins,
og kom eg heim til mín næsta morgun
mjög ánægður yfir ferðinni og sér-
lega þakklátur í huga til allra minna
heiðruðu landa þar vestra við vötnin,
fyrir meðferð á mér og alla þá alúð
er J>eir auðsýndu mér þann stutta
tima er eg dvaldi meðal þeirra.
Eg árna þeim svo allra heilla í bráð
og lengd. Um leið og eg skildi við
sveitina datt mér í hug staka þessi:
Þessa mætu blómabygð
bið eg guð að stoða;'
hún sé ætíð yfirskygð
auðnusólarroða.
Winnipeg 7. ágúst 1917.
S. J. Jóhannesson.