Lögberg - 10.01.1918, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN
10. JANÚAR 1918
Friðrik Vilhjálmur I.
Prússakonungur.
Eftir P. de Saint-Victor.
Eins og kunnugt er, er Prússa-
veldi nú á dögum eitt hjð voldug-
asta ríki 1 Evrópu, og má heita
að þa$ háfi ráðið aðmiklu leyti
lögum og lofum á meginlandi álf-
unnar hin síðustu tuttugu ár, síð-
an pjóðverjar sigruðu á Frökk-
um í ófriðnum mikla 1870 og
Prússakonungur var krýndur til
keisara yfir pýzkalandi í Versöl-
um í janúarmánuði 1871.
Vilhjálmur I., “gamli keisar-
inn” er dáinn; Friðrik II., sonur
hans “vitri keisarinn” sömuleiðis
og Vilhálmur II., “ferðakeisar-
inn” stendur í broddi lífsins með
veldisprota þessa mikla ríkis, er
hefir hafizt til síns mikla vegs og
yfirtignar með hermanna valdi
og margföldum sigurvinningum
Árið 1700 var það ekki nema
þriðjungur að stærð móti því,
sem það er nú.
Konungsríkið Prússland er að
upphafi til orðið upp úr fylkinu
Brandenburg og Preussen, er
hinir “þýzku riddarar” komu á
fðt á krossferðartímunum. Bran-
denburg varð kjörfursta dæmi á
14. öld, en komst á öndverðri 15.
öld í hendur höfðmgjaættarinnar
frá Hohenzollen. Á 17. öld tók
ríkið að stækka að mun, einkum
á ríkisstjómar árum Friðriks
Vilhjálms mikla kjörfursta
(1640—1688), bæði í friðnum á
Vestfalen, er saminn var í lok
þrjátíu-ára-stríðsins 1648, og síð
ar. Að Friðrik Vilhjálmi látn-
um varð Friðrik sonur hans kjör-
fursti, 1688, en tók sér konungs-
nafn 1701 og sat að völdum eftir
það í 12 ár, til 1713.
pegar Svíar mistu mestöll
lönd sín við Eystrasalt 1720, eft-
ir Norðurlanda-ófriðinn mikla,
fengu Prússar talsverð lönct í
Pommern.
Eftir 1740 náði Friðrik kon-
ungur mikli Slesíu frá Austur-
ríkismönnum, og síðar bætist
Prússlandi drjúg sneið í hvert
sinn, erPóllandi var skift, 1772,
1793 og 1795.
Á dögum Napóleons mikla
lagðist ríkið í lamasess, þangað
til 1815, því þá jukust því allmik-
il lönd í Vínarfriðnum 1815, er
það fékk norðurhlutann af Sax-
landi; og 1864—1866 lögðu Prúss
ar loks undir sig Sljesvík, Holt-
setaland, Hannover og fleiri smá
fvlki. Prússaveldi er nú 6,32&
ferh. mílur, með 27—28 milj.
íbúa, en alt þýzka ríkið, sem
pýzkalandskeisari ræður yfir,
9,815 ferh. mílur, með meira en
70 milj. manna.
Vér skulum nú fara nokkrum
orðum um einn af konungum
landsins, sem lagði grundvöllinn
undir hermannavald þess og rak-
aði saman fé í fjárhirzluna, svo
hægt var að halda hernum í styrj
öldum nokkur ár, án þess að
verða uppiskroppa.
pessi konungur var Friðrik
Vilhjálmur I.
Hann var sonur Friðriks
þess er fyrstur tók sér konungs-
nafn yfir Prússum, svo sem fyr
er skráð.
Friðrik Vilhjálmur kom til
ríkis 1713, en andaðist 1740.
Faðir hans hafði verið hið mesta
Skrautmenni; en Friðrik Vil-
hjálmur var sá nirfill og svíðing-
ur, að slíks munu naumast dæmi
um nokkum annan konung. Hann
gekk á bláum kjólgarmi árum
en þá dettur honum í hug, að
matsveinamir svíki sig og dreg-
ur hálfan dal af daglega, og gef-
ur jafnframt út tvær tilskipanir;
í annari þeirra skipar hann að
reka allar undirtyllur matsvein-
anna.í burtu, því þeir venji mat-
sveinana á leti, en í hinni bann-
ar hann matsveinunum að bragða
á nokkrum rétt, sem þeir búi til;
þá eyði þeir svo miklu af honum.
Einu sinni er keypt ein tunna af
ostmm fyrir tíu dali, og kveinar
þá konungur mjög; síðan spyr
hann vildarmann sinn Kleist,
hvort ostrumar séu nú góðar.
Kleist hvað það vera. pá vill
konungur vita, hvemig hann
hafi komist að því. Verður
Kleist þá að gjöra þá' játningu,
að hann hafi borðað eina, þegar
tunnan hafi verið opnuð í eldhús-
inu. Skipar konungur honum þá
að taka tunnuna og borga hana
fullu verði, því sá, sem hafi étið
eina ostru, sé eins vís til að éta
þær allar.
Friðrik Vilhjálmur var vaskur
veiðimaður, en hann lét ekki þá
dægrastyttingu verða sér^arð-
lausa; hann lét skifta veiðinni
milli herforingja sinna, aðals-
manna og borgara, ekki gefins,
heldur lét hann þá borga það
fullu verði.
í lögmáli Móses er eins og
kunnygt er, Gyðingum bannað að
neyta svínakjöts, af því að svín
væri óhrein dýr. pví gerði kon-
ungur sér til gamans, að neyða
Gyðinga til að kaupa villigelti, er
hann náði á dýraveiðum. Árið
1724 urðu Gyðingar í Berlín að
kaupa af konungi tvö hundruð
villigelti.
. Konungur hafði keypt jarð-
eignir allmiklar og bygt jarð-
irnar, en stæðu leiguliðar ekki í
skilum, urðu þeir að greiða þeg-
ar allmikla sekt í viðbót við eftir
gjaldið. Við hverri smá yfir-
sjón var lögð ákv.eðin sekt, og
þessi sekta-verðlagsskrá náði yf-
ir hvað sem hugsast gat. Svo og
svo mikið kostaði að höggva tré
í skógi konungs, svo og svo mik-
ið að skjóta héra, — svo og svo
mikið að eiga barn í lausaleik. f
Berlín var barónessa auðug, er
Kniphausen hét. pað komst upp
um hana að hún hefði alið bam
2 árum eftir að hún misti mann
sinn voru lagðar hendur á sendi-
herra keisarans í Lunúnum.
Einu sinni tóku hermenn Frið-
riks hús á pólskum manni, er
var landseti Benediktsmunka-
klausturs eins, stungu kefli í
munn honum, þar sem hann lá í
rúmi sínu, og bundu hann í ó-
gáti í myrkrinu við fótinn á konu
hans, er var þunguð, og drógu
þau síðan eftir gólfinu. Konan
dó af hræðslu; en hermennimir
sleptu ekki manninum að heldur.
Nú krafðist klaustrið að fá land
seta sinn aftur; en er þess vag
synjað, lét ábótinn handsama
nokkra prússneska kaupmenn og
ætlaði að halda þeim í gislingu.
Lét þá Friðrik Vilhjálmur hér
manns ráðast á klaustrið, og
brjóta það upp; munkunum var
misþyrmt, og jafnvel einnig
þeim, sem voru við messu í kirkj
unni; síðan var rænt öllu fémætu
úr klaustrinu og munkamir eftir
það látnir lausir.
. Kaupmaður einn auðugur í
Amsterdam átti ættingja á
Prússlandi, sem hann vildi gjöra
arflausa fyrir einhverjar sakir,
er þeim bar á milli; þeir leituðu
konungs og hétu honum nokkr-
um stórvöxnum hermönnum, ef
hann næði Hollendingnum og
héldi honum í varðhaldi alla æfi.
Konungur gekk að þessu, lét
ginna manninn til Berlínar með
einhverju móti, höndla hann þar
og snara í dýflissu í Spandau;
var Hollendingurinn í þeirri prís-
und meðan konungur lifði.
pótt konungur drægi að sér
með þessum hætti mikinn fjölda
kappa úr ýmsum löndum, notaði
hann lið þetta ekki nema til
augnagamans; hann tímdi ekki
að sjá af slíkum gersemum í hem
að. Hann lét kappa sína ganga
að eiga konur, er voru þeim jafn-
okar að vexti eftir sínu kyni, og
hugðist mundi koma upp með
þeim hætti stærri og sterkari
kynslóð. En honum lánaðist
ekki sú fyrirætlun.
Auk tröllvaxinna varðmanna
jók Friðrik Vilhjálmur einnig
her sinn öðrum mönnum, og árið
sem hann dó hafði hann 72,000
hermanna, er voru framúrskar-
andi vel tarndir við allskonar her-
mennskuíþróttir; en tilfinnan-
legt var það fyrir þjóðina, þar
sinn; ritaði konungur henni þájsem sjöundi hver karlmaður var
skjótlega, að ef hún vildi halda
ærunni óskertri, yrði hún að
greiða í ríkissjóð 30,000 líra
(meira en 20 þús. kr.),.
Með þessu og því um líku tókst
konungi á sínum 28 ríkisstjóm-
arárum að safna tuttugu miljón-
dölum í ríkisfjárhirzluna í reiðu
silfri, og geymdi hann það í járn
bentum tunnum í kjallaranum
undir höll sinni. petta fé kom
Fríðriki öðrum syni hans að
góðu haldi síðar, þá er hann tók
til ráða lönd undan nágrönnum
sínum.
Friðrik Vilhjálmur eyddi þó
allmiklu af auðæfum sínum, sök-
um þess hve sólginn hann var í
að hafa stórvaxna hermenn í
liði sínu. Fyrir 70 þuml. háan
mann borgaði hann umtalslaust
700 dali, fyrir 3 álna háan mann
1000 dali; fyrir þaðan af hærri
menn gaf hann hvað sem upp
var sett. Fyrir munk einn, er
Jósef hét og var allra manna
mestur vexti, galt hann 5 þús.
gyllina og klaustrinu að auki
1500 dali í mannbætur. ítalskur
maður einn, er Andreas Caprivi
hét, kostaði 3000 dali, og írskur
maður er var sjö fet á hæð (84
þuml.), 32,000 lírur (um 22,000
saman, en þegar hann var loks kr.). pegar markgreifafrúin af
orðinn svo slitinn, að ekki var j Baireuth, dóttir Friðriks Vil-
hægt að vera í honum lengur,: hjálms konungs, lá veik einu
lætur hann geyma vandlega kop- sinni og hún vildi fá góðan lækni
arhnappana, til þess að hafa þá frá Berlín, lagði Friðrik konungs
á annan/nýjan kjól. Svo var efni bróðir hennar það ráð, að
naumt lagt til á borð konungs, i senda föður þeirra nokkra stór-
hermaður og var bundinn við
herþjónustu alla æfi.
En Friðrik Vilhjálmur kon-
ungur lét sér ekki nægja að afla
sér tröllvaxinna hermanna frá
öðrum löndum, heldur hafði
hann erindreka úti til þess að
ná í nýta menn af öðrum stétt- Málæti, og gjörði hann að ridd
að bömin hans urðu að standa
svöng upp frá borðum. Sendi-
herrum hans í öðrum löndum
var svo illá launað, að þeir urðu
sér til minkunar fyrir það. Sendi
herrann í Haag á Hollandi, er
Lucius hét, hafði látið höggva
nokkur tré til eldneytis úr garði,
erPrússakonungur átti; en ekki
líður á löngu áður hann fær bréf
frá konungi þess efnis, að hann
missi eins árs laun sín fyrir það
tiltæki.
Friðrik Vilhjálmur hótaði mat
sveini sínum hengingu, ef hann
bætti nokkurri ögn við það, sem
á matseðlinum stóð, og kveður
svo á, að þessi skipun skuli einn-
ig haldast eftir dauða sinn. Hann
var vanur að taka sér miðdegis-
dúr. Einu sfnni rýkur hann upp
úr svefni og hrópar: Soffía,
hvað kosta eggin?” Aumingja
drotningunni verður hverft við
og hún verður að játa, að hún
viti ekkert um það. pá verður
konungur fokreiður, og segir að
hún muni fara með sig á sveitina
Síðan kallar hann á eldastúlkum-
ar og lætur þær gera reikning
ráðsmensku sinnar um það sem
þær eyddu í matinn, og seinast
sýna drottningunni, hvernig eigi
að fara að sópa herbergið. pang-
að til 1738 vom átta dalir ætlað-
ir daglega til borðhalds konungs;
vaxna menn í lífvörð hanö; því
þá mundi hún fá það, er hún
beiddist.
En konungur keypti ekki.ein-
ungis þessa stórvöxnu menn fyr-
ir gull og silfur, heldur að heita
mátti fyrir hvað eina, er seljend
ur gimtust. Einu sinni veitti
hann grið tiginbomum manni,
er dæmdur hafði verið af lífi og
fékk fyrir það tvo tröllvaxna
menn. Danakontingur lét hann
fá morðingja er flúið hafði til
Prússlands, fyrir tíu hina
ctærstu menn, er til vom í Dan-
mörku, og Saxakonungi seldi
hann talsvert af fommenjum og
listaverkum fyrir fimm eða sex
stórvöxnustu hermennina í hans
liði.
Friðrik Vilhjálmur lét sér
ekki duga að vera sér úti um
stórvaxna menn til kaups, hvar
sem hann gat, heldur hafði hann
erindreka í dularbúningi út um
öll lönd til að stela mönnum eða
taka þá með valdi, hvar sem þeir
gátu hönd á fest, og mátti hver
maður, sem var 3 álna hár eða
meira, eiga hér um bil víst, að
komast einhvem tíma í klær
þeirra, og vera svo fluttur kefl-
aður og í lokuðum vagni inn fyr-
ir Iandamerki Prússakonungs.
Ábóta einum í Tyrol var rænt, er
hann stóð fyrir altarinu. Annað
um. Fjórir eða fimm prúss-
neskir menn voru höndlaðir á
Frakklandi bæði á dögum Frið-
riks Vilhjálms og Friðriks ann-
ars sonar hans, er voru þar á
mannaveiðum fyrir þá feðga.
par er hvorttveggja, að beitt
hafði verið misjöfnum ráðum
til að ná tangarhaldi á hermonn-
unum, enda var meðferðin á þeim
misjöfn eigi síður eftir að þeir
voru komnir í herinn. peim var
haldið á sífeldum erli við her-
manna íþróttir, hvíldarlaust,
höfðu lélegan mála og hunda-
viðurværi. Eftir því var her-
aginn strangur. Væri konung-
ur sjálfur viðstaddur við heræf-
ingarnar, gerði hann sér lítið
fyrir, greip fram í og barði bæði
undirmenn og yfirmenn í hern-
um svo á þeim sá, ef þeim varð
eitthvað á. Einu sinni líkaði
honum ekki við eina hersveitina.
Ræðst hann þá á sveitarforingj-
ann og lemur hann í andlitið með
staf sínum. Sveitarforinginn var
gamall, heiðvirður hermaður.
Hánn þurkar framan úr sér
blóðið, ríður fram fyrir konung,
tekur upp tvær skammbyssur og
segir: “Yðar hátign hefir sví-
virt mig, eg verð að jafna það.
petta skot er handa yðar hátign”
— í sama bili hleypir hann af
byssunni upp í loftið yfir höfði
konungs — “og þetta handa
mér”, setur byssuna á enni sér
og hleypir af og fellur dauður
niður fyrir fætur konungs. Eftir
það barði hann aldrei liðsfor-
ingja sína.
Vegna herðneskju þeirrar, er
hermennimir urðu fyrir, örvíln-
uðust margir þeirra og fyrirfóru
sér, og það jafnvel í lífverðinum,
undir hallargluggum konungs.
Margir hugðu stöðugt á að
strjúka, en til þess að hafa gæt-
ur á þeim, er viðsjálastir þóttu,
voru þeir settir í fremri raðir
hersveitanna, en þeir, sem aftar
stóðu, áttu að skjóta á þá, hvort
heldur væri í friði eða ófriði, ef
þeir sýndu af sér nokkur ó-
tryggilegt. Má því nærri geta
hve ánægður herinn hefir verið
yfir þessu, enda sagði Friðrik
konungsefni einu sinni: “Eg er
hissa, að við skulum vera óhult-
ir innan um þá”.
Friðrik Vilhjálmur konungur
var ekki hóti betri við aðra. f
hvert sinn er hann sást á ferð
um strætin í Berlín, tóku menn
til fótanna, göturaar tæmdust
og húsdyrunum var lokað. Mætti
hann kvenmanni, er honum geðj-
aðist ekki að einhverju leyti,
gerði hann ýmist að hrakyrða
hana eða berja ujeð staf sínum,
og ungir menn n'iáttu eiga von
á, að hann skipaði þeim í herinn.
Eitt sinn mætti hann nafnkunn-
um presti, er kvaddi konung með
lotningu. “Hefurðu lesið “Tar-
tuffe” (hræsnarann) eftir hann
Moliére ?” spurði konungur. “Já,
og “hinn ágjaraa” líka” svaraði
presturinn. Konungurinn skildi
sneiðina og varð orðlaus.
Enginn efi er á því, að Friðrik
Vilhjálmur konungur hafði
mikla réttlætistilfinningu, en
hann kunni ekki að gera grein-
armun á stórum og smáum yfir-
sjónum, og var ósveigjanlegur
til að sýna nokkra líkn og misk-
unn.
Auðugur og vel metinn skatt-
heimtumaður í Königsberg hafði
einhverju sinni mikið fé undir
höndum, sem ekkert’ varð gert
við í svipinn, og lánaði af tvö
þúsund dali handa sjálfum sér,
sem hann gat borgað nær sem
vera skyldi, og lagði skuldabréf
sitt fyrir láninu í peningahirzl-
una. Nú kemur konungur þar
ungur samt fræðast af félagmu.
Hann lagði fyrir það þá spum-
ingu, hvers vegna kampavín
freyddi; en þegar félagið bað um
fjörutíu vínflöskur til þess að
geta svarað þessu vel, tímdi hann
ekki að kosta svo miklu til.
Á tómstundum sínum fékst
konungur við pentlist, og fékk
lítilfjörlegan málara til að kenna
sér fyrir eitt gyllini um klukku-
stundina. Kensla þessi fór
venjulega fram að afloknum
miðdegisverði, en konung syfj-
aði stundum og krassaði þá eitt-
hvað á léreftið þvert og endilangt
með penslinum, en kendi kenn-
aranum um þá ómynd, er hann
vaknaði, og barði hann með
staf sínum, Hirðmennimir lof-
uðu mjög handverk konungs, svo
sem lög gjöra ráð fyrir. Einn
þeirra, Pollnitz barón, sagði eina
mynd hans ómetanlega tíl fjár,
en ætti hann að nefna eitthvert
verð, mætti stinga upp á hundr-
að gyllinum. “pað er gott”
mælti konungur. “pú hefir vit
á því. pú skalt fá hana fyrir
fimmtíu. Eg hefi lengi hugsað
var, skoðar í peningahirzlu skatt'
heimtumannsins og sér hvað
hann hefir gert. Hann lét
hengja marminn undir eins fyrir
að hafa stolið úr sjálfs síns
hendi.
Einu sinni kemur kona á fund
konungs grátandi, og kærir eig-
inmann sinn um ótrúmensku við
sig, og kvað son sinn 14 ára
gamlan vera í vitorði með hon-
um. Konungur lét þegar rann-
saka málið; hvorugur þcirra
kvaðst vita neitt; voru þá tveir
menn látnir berja drenginn þar
til hann var meðvitundarlaus, en
fjórir ínenn urðu að spreyta sig
á manninum svo, að kraftaverk
þótti að hann lifði það af
Auk þess sem konungur kvað
upp dóma sjálfur, blandaði hann
sér oft í aðra dóma eða ónýtti
þá. Maður nokkur kærði kon-
una sína fyrir að halda fram hjá
sér, en rétturinn vísaði málinu
frá sér sökum þess að sannanir
vantaði. Sneri maðurinn sér til
konungs og dæmdi hann konuna
seka, skildi hjónin og mælti svo
fyrir, að hún skyldi ganga að
eiga þann, er ætti vingott við
hana, en hann sá ekki annað ráð
vænna til að losna undan þeirri
kvöð en flýja sem skjótast. Kon-
ungur ritaði niðan á dómskjalið
þessi orð: “Dómurinn minn er
miklu betri en heimskingjanna
heima”. t
Maður ew.efndur Echard. Á
honum hafði konungur mlkið
öllum á óvart, sem vandi hans j~iér að gera þér einhvern greiða
Konungur þóttist vera maður
trúrækinn og las á hverjum degi
kafla úr einhverri guðsorðabók
fyrir konu sinni og bömum, en
allir urðu að hlýða á með mesta
fjálgleik, en síðar urðu bömin að
syngja sálm á eftir með ein-
hverjum hirðmanni. Ekki er þó
að sjá, sem guðrækni þessi hafi
haft nein betrandi áhrif á skap-
lyndi hans. En mjög var hann
siðavandur í kvennamálum, og
var það hið eina, sem hann gat
haft sér til huggunar á bana-
.sænginni.
Friðrik Vilhjálmur konungur
,var, þrátt fyrir alla sparsemina,
hneigður fyrir tóbak og ölföng,
og átti hann tóbaks-samkvæmi
með beztu vildarmönnum sínum
á hverju kvöldi, og þorði enginn
að koma þar að ónáða hann.
Hélt hann samkundu þessa í
herbergi einu á afviknum stað í
höllinni; var herbergið lagað
eins og veitingastofa, með borði
eftir endilöngu og trébekkjum
beggja vegna; sat konungur í
hægindastól fyrir öðrum enda
borðsins og Gundling við hinn
endann. paraa sat konungur
með pípuna í munninum eða öl-
krúsina í hendinni, og þar varð
hann loks að menskum manni, en
ekki harðstjóra.
Ekki var konungur betri við
skyldmenni sín en þegna. Eink-
um var honum uppsigað við son
sinn, Friðrik konungsefni, og
Vilhelmínu dóttur sína; var hún
þó mjög blíðlynd stúlka og föð-
ur sínum eftirlát. Drotningin
vildi að hún gengi að eiga prins-
inn af Wales, konungsefni Breta;
en með því konungi hafði borist
til eyrna, að grinzinn gerði lítið
úr sér, varð hann þeim mæðgum
reiður fyrir þá ráðagerð og vildi
Játa dóttur sína giftast mark-
greifa af Brandenburg, valda-
lausum manni, er var þar að
auki drykkjumaður; en Vil-
helmína aftók það og drotningin
móðir hennar tók í sama streng.
Konungur kvaldi þessi böra
sín bæði á ýmsa lund, með ill-
yrðum, og með því að neyða þau
til að neyta þeirrar fæðu, er þau
höfðu viðbjóð á, svo þau seldu
stundum upp undir borðum.
Hann fleygði í þau diskum og
skálum, hvað lítið sem honum
mislíkaði við þau; stundum
skamtaði hann öllum börnunum
• — | ■ •
við borðið nema þeim tveimur,
og ef eitthvað var þá eftir í
skálunum, hrækti hann stundum
í það sér til gamans, til þess að
þau gætu ekki borðað það og
yrðu að svelta.
Einu sinni, þegar konungsdótt-
irin stóð upp frá borðum og kom
nærri hægindastól konungs. barð-
hann hana með kvista-priki slnu.
Hljóp hún þá fram og aftur um
ískalda gangana í höllinni, fékk
af því innkuls, lagðist í rúmið
og fékk út úr því bólusótt. peg-
ar faðir hennar heyrði það, lét
hanri loka öllum dyrum inn til
hennar og engan koma til henn-
ar nema fóstru hennar; herberg-
ið var sárkalt og svo fékk hún
ara og aðalsmanni, og tók hann
í ríkisráðið. Ríkisráðið andæpti
þessu, með mestu lotningu samt,
og bar það fyrir sig, að maður-
inn væri öllum ókunnur; en kon-
ungur svaraði þeim bréflega og
mælti svo fyrir meðal annars, að
maðurinn skyldi vera fundar-
stjóri í ríkisráðinu og hafa væn-
an lurk í hendi til að bregða fyr-
ir sig, ef þeir gerðu æmta eða
skræmta. Neðán á bréf konungs
var dreginn upp gálgi og hékk
maður í, en neðan við vituð þessi
orð: “Hæfileg umbun handa
ríkisráðinu”.
Konungur vildi húsa vel borg-
ina og stækka höfuðstaðinn sem
mest, og auka við nýjum stræt-
,um. Einhverju sinni hugkvæmd-
ist honum, að fallegt væri að
hafa stórt veitingahús eða gisti-
höll á einhverjum stað í borg-
inni. Kom honum þá í hug mað-
ur nokkur, er Vemesobre hét og
hafði verið bankagjaldkeri á
Frakklandi. en strokið þaðan
með fjórar miljónir dala, er
bankinn fór á höfuðið. Konung-
ur kv«ddi mann þenna á sinn
fund og bauð honum að reisa
höll þessa. Maðurinn bað sig
undan þeginn jafn þungbærai
kvöð, en konungur ýgldi brýrnar
og kvaðst mundi selja hann í
hendur Frakkakonungi, ef hann
léti eigi að orðum sínum, og yrði
hann þá hengdur. pað hreif.
Húsið kostaði tvær miljónir dala,
og maðurinn vafr blásnauður eft-
ir. Síðar meir keypti ein dóttir
konungs húsið fyrir 50,000 líra.
Friðrik Vilhjálmur hataði- og
hæddist að öllu, sem frakkr.eskt | súpu að borða, sem ekki var
var. Til að sýna fyrirlitningu
sína fyrir því, lét hann eitt sinn
safna saman öllum vörgum í
borginni, smáum og stórum, lík-
vögnum og flutningsvögnum. og
lét beita fyrir þá húðarbikkjum,
sem gátu varla gengið, og kvað
þetta vera Versala-prýði sína, og
spurði, hvort þeir á Frakklandi
mundu sér jafnsnjallir.
Konungur hafði andstygð á
skáldskap og vísindum, en verst
af öllu var honum þó við heim-
spekina. Hann rak Wloff, fræg-
an heimspeking úr landi. Latínu
bannaði hann að kenna sonum
sínum, og barði kennara þeirra,
ef þeir brutu á móti. Friðrik I.
faðir þeirra hafði stofnað vís-
indafélag og gjört frægan spek-
ing, Leibnitz, að forseta þess ;.
n Friðrik Vilhjálmur setti Gund-
ling, fíflið sitt, í það sæti, og
bauð svo félaginu að gafa út al-
manakið! Einu sinni vildi kon-
nema saltað vatn
öll önnur meðferð var eftir
þessu.
Loks ásetti konungur sér að
gifta Vilhelmínu markgreifanum
af Baireuth; en ekki var að
nefna að hún fengi neinn heim-
anmund. Alls hafði hún átt
hundrað dali til að lifa á um ár-
ið. Síðar bauð faðir hennar
henni öðru hvoru til Berlínar og
fór með hana eins og áður, og
hafði gaman af því að hæðast
að fátækt hennar, og taka á móti
henni eins og farandkonu. Segir
hún sjáif svo frá, að þegar hún
hafi hitt hann, hafi hann sagt:
“Hæ! Hæ! Ertu þaraa, tetrið
mitt! Vænt þykir mér um að
sjá þig; en hvað þú hefir um-
breyzt! Mér þykir leitt, að þú
skulir varla hafa upp í munninn
á þér, og' þú yrðir að fara á ver-
gang, ef eg væri ekki annars
vegar; en eg er líka fátækur, og
hefi ekki af miklu að miðla. Eg
skal þó gera þér úrlausn. Eg
get kannske mist tíu eða tólf
gyllini”. Síðan sneri hann sér
að drotningunni og mælti: “pú
verður að gefa henni kjól öðru
hvoru. Aumingja baraið hefir
ekki spjarimar utan á sig”.
Friðrik sonur hans var í mörgu
ólíkur föður sínum. Hann hafði
mikla ánægju af skáldskap, fögr-
um mentum og vísindum. Hann
var hæðinn snemrna, og gerði
skop að háttsemi föður síns,
enda lét faðir hans hann kenna á
harðneskju sinni. Fyrst bann-
aði hann honum að lesa, og hitti
konungur son sinn með bók, kast-
aði hann henni í eldinn. Kon-
ungsefni lék á hljóðpípu, en kon-
ungur braut hverja þeiraa af
annari fyrir honum; og skóla-
kennaradóttur eina í Potsdam,
er hafði leikið tvírödduð lög með
konungsefni, lét konungur berja
og hneppa í þriggja ára hegning-
arvinnu.
Sárast þótti konungi, að Frið-
rik átti að taka við ríki eftir
hann, og reyndi til að fá hann
til að afsala sér ríkiserfðum í
hendur bróður sínum; en það
tókst hvorki með illu né góðu.
“pú getur sagt, að þú eigir mig
ekki+ mælti konungsefni; “þá
getur bróðir minn tekið við”.
pví svari reiddist konungur svo,
að hann ætlaði að hengjá son
sinn í gluggatjaldstauginni, og
varð að taka sveininn af honum
með valdi.
Lokst stóðst konungsefni ekki
mátið framar. Hann ásetti sér
að flýja úr landi og hafði í vit-
orði með sér tvo félaga sína unga,
er Keit hét og Katte. Hann tók
til láns nokkur hundruð dúkata
hjá hollenzkum Gyðingi. Ætlaði
hann að komast í burt, er hann
var í för með konungi um suður-
héruð ríkisins. Systir hans,
Vilhelmína geymdi bréf hans.
JEitt bréfið komst í ómildra
manna höndur; þeir komu öllu
upp. Var þá konungsefni tekinn
höndum og leiddur fyrir konung.
Konungur var þá svo reiður, að
hann ætlaði að reka son sinn í
gegn. Urðu menn að ganga á
milli þeirra. pá barði konungur
hann í andlitið með staf sínum,
svo blóðið lagaði niður um hann
allan. Konungsefni varð fölur
sem nár, en lét sér eigi meira um
verða, og mælti: “Svo hefir
enginn maður fyr verið leixinn
í vorri ætt”.
Konungur lét nú varpa syni
sínum í fangelsi í Kústrin, þaut
síðan til Berlínar og svalaði þar
reiði sinni á drcrtningu og Vil-
helmínu dóttur sinni, er hafði
haft bréf konungsefnis undir
höndum. Hann hrakyrti dóttur
sína og misþurmdi henni svo, að
hún bar þess menjar alla æfi.
Hugði hann nú að láta dæma son
sinn til dauða. Ráðherramir
sögðu honum, að ríkiserfinginn
væri friðhelgur. pá tók konung-
ur það ráð, að hann skipaði menn
í hermannadóm og stefndi syni
sínum fyrir þann dóm, með því
að hann hafði embætti í hemum.
Var stefnan stíluð gegn “Frið-
riki ofursta” og honum stefnt
fyrir landráð. En hermanna-
dómurinn dæmdi hann sýknan í
einu hljóði. Konungur riptaði
þeim dómi og nefndi aðra menn
í dóm á nýjan leik. peir voru
konungi leiðitamari og dæmdu
konungsefni af lífi. pá skárust
nágrannakonungsefni í málið og
báðu konungsefni griða eða rétt-
ara sagt mótmæltu aftökunni á
alla vegu. pað var Svía konung-
ur, Pólverja og Hollendinga.
Keisarinn þýzki (í Austurriki)
kvað konungsefni vera í sínu
verndarskjóli, þar sem hann væri
aðalþjóðhöfðingi alls pýzkalands.
Ætlaði þá konungur að láta
flytja son sinn til Königsberg í
Prússlandi, og láta taka hann
þar af lífi, með því að Prússland
var utan endimarka hins þýzka
ríkis. pó kom þar að lokum, að
konungur staðfesti og gaf syni
sínum líf.
Nú voru þeir eftir, félagar
konungsefnis. Keit hafði forð-
að sér til Hollands, en Katte var
náð og varpað í fengelsi. Kon-
ungur reif af honum riddara-
krossinn og barði hann til blóðs;
og skipaði síðan hermannadóm-
inum að dæma hann, þeim hinum
sama, er dæmt hafði konungs-
efni til dauða. Dæmdu þeir
Katte til kastalaþrælkunar, en
konungur strykaði yfir dóminn
og skrifaði á spássíuna, að hann
skyldi hálshöggvast. Konungur
lét framkvæma þann dóm í
Kústrín rétt fyrir utan gluggana
á fangelsi konungsefnis, en lét
fjóra hermenn halda honum úti
í glugganum meðan aftakan fór
fram. Friðrik varð frá sér num-
inn af harmi og kVaðst mundi
afsala sér ríkiserfðum, ef Katte
væp líf gefið, en þess var eng-
inn kostur. Hrópaði hann þá á
Katte og bað hann fyrirgefa sér.
Katte varð vel við dauða sínum,
kvaðst deyja glaður og gjarnan
hafa viljað láta lífið þúsund sinn-
um fyrir konungsefni.
f því bili er böðullinn reiddi
öxina til höggs, ætlaði Friðrik
að snúa sér undan; en hermenn-
imir vömuðu honum þess, og
stungu klút fyrir munn honum,
svo að eigi heyrðist óp hans.
Hné hann þá í ómegin. pó var
enn bætt gráu ofan á svart, með
því að láta líkið af Katte liggja
inni hjá konungsefni allan dag-
inn! En er Friðrik vaknaði við
aftur, hafði hann óráð og hita-
sótt.
pama varð konungsefni að
hýrast í átján mánuði og fékk
ekki nema tuttugu skildinga á
dag sér til viðurværis, en varð
að vinna allan daginn með em-
bættismönnum þeim, er höfðu
umsjón yfir fasteignum ríkisins
og að sitja þar í yzta sæti, en
klukkan 9 varð hann að hátta á
hverju kvöldi og var þá óðara
slökt ljósið sem hann háttaði
við.
Friðrik Vilhjálmur eltist
snemma. Ágimd hans og ofsi
virtist réna nokkuð með ellinni.
Hann gaf sjúkrahúsinu í Berlín
hundrað þúsund dali og hermenn-
irair fengu gullpening í stað bar-
smiða í síðustu hersýningunni.
er konungur var við staddur.
pegar hann fann, að hann átti
skamt eftir ólifað, lét hann kalla
til sín hirðprest sinn og tók að
ræQp, við hann um andleg efni.
Hann stóð á því íastara eri fót-
unum, að hann hlyti að komas'.
í himnaríki, —sakir tignar sirn-
ar og ættgöfgi. “Væri það rétt-
látt”, mælti hann, “ef guð, S6m
hefir látið mig ráða yfir svo
mörgum mönnum, gerði mig alt
í einu jafnan þeim. og dæmdi mig
eins hart og þá?” En prestur
vægði honum ekki, heldur sagði
honum . skorinort til syndanna
fyrir ofsa hans, illindi og aðra
lesti. Konungur bar það eigi af
sér, en taldi það eitt sér til gildis,
^ð hann hefði verið trúr konu
sinni.
Ágirndin gægðist þó út hjá
honum öðru hvoru alt fram í
andlátið. peir, sem varð það á,
að hósta eða snýta sér inni i
herbergi konungs, urðu að greiða
ernn dúkat í sekt. Hann bannaði
og að gefa þeim að borða I höll-
inni, er vöktu yfir honum, en
var fús á að skifta við þá matn-
um, einkum ef þeiraa matur var
betri. Eitt sinn borðaði hann
fuglasteik hjá þeim með beztu
lyst; en er matsveinninn færði
honum sama mat daginn eftir,
sektaði hann matsveininn fyrir
það óhóf. pað var seinasta sekt-
in, er hann tók af þegnum sínum.
Fám stundum áður en hanr
andaðist kom Friðrin konungs-
efni inn til hans. Lét konungur
þá kalla fyrir sig þrjá hina elztu
og dyggustu þjóna sína. Héklu
þeir, að konungur ætlaði að
gleðja sig eitthvað eða mæla með
sér við konungsefni. En þeim
mun hafa brugðið í brún, er
konungur bauð ssmi sínum í þess
stað að láta hengja þá alla jafn-
skjótt og hann hefði gefið upp
öndina.
Ekki var ástriki konungs við
son sinn á banasænginni meira
en svo, að hann átaldi sjálfum
sér fyrir að hann hafði ekki látið
stytta honum aJdur tíu árum
áður.
Rétt fyrir andlátið gerði kon-
ungur nákvæma fyrirskipun um
hvað eina, er að útförinni laut.
•Hann sagði fyrir um, í hvaðaein-
kennisbúningi skyldi jarða sig,
uim sverðið og sporana, er leggja
skyldi á kistu sína, hvaða lög
skyldi leika við jarðarförina, hve
mörg skot og hve stór ætti að
skjóta, hvar matast skyldi á eft-
ir og hvaða vín skyldi drekka,
o. s. frv.
Ekki eru líkindi til, að Friðrik
annar hafi tregað mikið föður
sinn. En hann kunni að dylja
skap sitt, og talaði aldrei um föð-
ur sinn látinn öðru vísi en með
hinni mestu lotningu.
Friðrik Vilhjálmur I. Prússa-
konungur var langafi Vilhjálms
I. pýzkalandskeisara, er and-
aðist árið- 1888. rúmlega
níræður, afa Vilhjálms keis-
ara annars, ér nú ræður ríkj-
um. Faðir Vilhjálms keisara I.
var Friðrik Vilhjálmur III.
Prússakonungur 1797—1840, en
hans faðir Friðrik Vilhjámur II.
er því sjötti maður frá Friðrik
Vilhjálmi I. í beinan karllegg,
og hafa forfeður hans allir verið
konungar og keisarar, frá Frið-
riki I„ nema August Vilhjálmur,
sonur Friðriks Vilhjálms I. Tví-
vegis hefir ríkiskórónan þeirra
ættmanna eigf færzt frá föður
til sonar, heldur tók við af Frið-
riki öðrum (1786) bróðursonur
hans Friðrik Vilhjálmur II., og
f Friðrik Vilhjálmi IV. (d. 1861)
bróðir hans Vilhjálmur I., afi
Vilhjálms II.
Ekki hafa niðjar Friðriks Vil-
hjálms I. auðgast mikið af eftir-
dæmi því, er hann hefir gefið
þeim hvað mannúð og veglyndi
snertir, en hervald það, er hann
kom fótum undir, hefir komið
Prússlandi í röð hinna voldug-
ustu ríkja á vorum tímum.
' h. + z.