Lögberg - 18.11.1920, Blaðsíða 4

Bl* H
IXHiBfcKG, FIMTUDAGINN
18. NOVEMBER 1920

^iMuauwshiwu) a «**,*•? MMrii hwv&em&íxté******** é\
'1‘oqbcia \
Gefið út hvern Pimtudag af The Col- g
umbia Pre*s, Ltd,rCor. William Ave. & B
Sherbrook Str„ Winnipeg, Man,
TM HÍMI- GAKRY 11« o« II"
Jón J. Bíldfell. Editor
Utaná»krift ti! blaðsins:
TRE C0l'JMB!l\ PPESS, Ltd., Box 3172. Winnipeg, Man.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOCBEKC, Box 3172 Winnipeg, Man-
Ijj The "Lögberg” is printed and pubtished by The
1 Columbia Press, Limtted, in the Columbia Bloek,
?j 853 to 857 Sherbrooke Street. WinnipeK. Manitoba.
i
W >E FSINS: $2 00 uni érið.
-«SB«27
R^rrMI,™1iaMaiai»1»!llin«tHlBIII|IBIilli'.i:!‘iM'!‘li!|i||l>!:li'iiV ;; , :■ ■m: ;
Minningar.
Fátt er >að, sem sýnir ræktarsemi ein-
staklinga og þjóða betur en >að, hvernig þeir
eða þær fara með minning leitoga sinna og á-
gætismanna. Vanþakklæti við velgjörðamenn
sína, er ber vottur um hugarfar, sem ,er á lágu
stigi, og er hvorki einstaklingum né fjöldanum
góðsviti.
Nú um þessar mundir hefir eins manns úr
hópi Vestur-íslendinga verið minst opinberlega,
leiðtogans ógleymanlega, Dr. Jóns Bjamasonar,
minst í kirkjunni, sem hann þjónaði með svo frá-
bærri andans atgjörfi í meir en fjórðung aldar,
og svo í skólanum íslenzka, sem ber nafn hans.
En orðin ein eru lítils virði — tilfinningarnar
standa ekki d.iúpt, ef menn vilja ekkert meira á
sig leggja til þess að hugsjónir og minning þess
sem minst er, fái þroskast og fest sem dýpstar
rætur.
í sambandi við minning þess manns, sem hér
er um að ræða, geta menn máske sagt, að það sé
skylda kirkjunnar manna að vernda minningu
og hugsjónir hans.
Satt er það, vestur-íslenzkt kirkj ufólk — vér
meinum kirkjuféiagsfólk—, á engum manni eins
mikið gott að þakka eins og honum, og það er
ekki í jafnmikilli skuld við minning neins manns
eins og hans.
En þó hann helgaði lífsstarf sitt í þjónustu
kristindómsins að mestu, þá unni hann samt öll-
um ísiendingum og umfram alt öllum Vestur-
íslendingum, var ant um sóma þeirra og vildi veg
þeirra í öllu.
Lífsstarf hans hefir ekki að eins borið ávöxt
í lífi kirkjufélagsfólks, heldur í lífi allra Vestur-
íslendinga,
. Á líii hans hafa þeir aliir grætt—fyrir starf
hans eru þeir meiri menn og íyrir eftirdæmið,
sem hann gaf, eru þeir allir auðugri.
Minning hans á að liía í hjörtum allra
Vestur-íslendinga, lifandi og sí-ung. En einkum
og sér í lagi hjá öllum kirkju og kristindóms-
vinum o& það eiga þeir aö sýna með því að annast
og stanaa straum af stofnun jæirri, sem ber nafn
hans og sem reist heiir verið til þess að leggja
rækt viö og glæða hjá ungum og gömlum þau tvö
menningaroil, sem hann baroist íyrir öll þau ár,
sem hann vann hér á meoal okkar og sem hann
unni eins heitt og lífinu í smii eigin brjósti, krist-
indóm hreman og akveoinn og ísienzkan feóra-arf.
Minningu hans er ekki hægt aó sýna meiri
sóma en þann, aö gera þessi tvö menningarmeöul
að sigrandi afli í sal hvers einasta Islendings, sem
sem lyrir vestan haí dvelur.
Jóns Bjarnasonar skóli, sem hann sjálfur
stofnsetti og bygói svo mikið á í þessum efnum,
er sú eina mentastoinun í pessu iandi, sem iegg-
ur sérstaka rækt við þessi menningaröíl bæöi; og
það er ekkert ungmenm til á meoal vor, sem ekki
hefir gott af ao kynnast þeim oíium baöum, —
ekkert ungmenni tíi, sem eicki græoir á aö kynnast
mannkynsirelsaranum Jesu K.nsti, og enginn ung-
lingur af íslenzku foreidri fæddur, sem ekki heíir
gott af að kynnast máli og hugsunarhætti for-
feðranna íslenzku.
Vestur-Islendingar! vér eyðum þúsund á
þúsund oian af doliurum á hverju emast ári fyrir
fánýtt glys og glingur, sem vér vel getum án
verið og í mörgum tilfellum værum betur án.
Ættum vér nú ekki að stíga á stokk og
strengja þess heit, nú við aimæiisdag þessa látna
leiðtoga Vestur-íslendinga, að taka að oss stofn-
unina, sem ber hans nafn, Jóns Bjarnasonar
skóla, og leggja fram nægilegt fé árlega — taka
okkur saman nógu margir og leggja fram hver
og einn vissa fjárupphæð á ári, svo hún nægi til
þess að standa straum af kenslu við skólann, unz
stofnféð, minningarsjóðurinn, er orðinn nógu stór
til standa straum af henni, svo að skólinn og
með honum minning Jóns Bjarnasonar þurfi ekki
að ganga fyrir hvers manns dyr árlega og beið-
ast ölmusu ?
Við guðsþjónustuna í Fyrstu lút. kirkju síð-
astliðinn sunnudag, var Dr. Jóns Bjarnasonar
minst, eins og getið hefir verið um, þar var og
skýrt frá því, að við kveldguðsþjónustuna í þeirri
kirkju á sunnudagskveldið kemur, yrði tekin sam-
skot til inntekta fyrir skólann og þá náttúrlega
líka minningu doktor Jóns Bjarnasonar, því að
hún og skólinn, skólinn og hún, eru óaðskiljanleg.
Vér vonum, að fslendingar verði vel við þeirri
málaleit og vemdi minningu séra Jóns frá því að
verða misboðið.
—-------o---------
Vaxtar-skilyrði.
títaf grein er vér skrifuðum í Lögberg síð-
astliðin september, út af stofnun nýrra eim-
skipafélaga á Islandi, skrifar ritstjóri Morgun-
blaðsins í Reykjavík á Islandi grein í blað sitt
og gengur hann þar inn á, að ýmislegt sé rétt
athugað í grein vorri, en gefur líka í skyn, að
vér þekkjum ekki vaxtarskilyrði íslenzku þjóð-
arinnar.
Um það skulum vér ekki þrátta við þenna
landa vorn, en vér búuinst við að þroska^skil-
vrði íslenzku þjóðarinnar séu þau sömu og ann-
ara þjóða — ráðvendni, atorka og heilbrigð
hugsrui á öllum sviðum þjóðfélagsins.
Annars eru vaxtarskilyrði þjóðanna mjög
svipuð vaxtar-'skilyrðum einstaklinganna, en
þau eru: heilbrigður líkami, heilbrigð sál, og
jafnvægi á milli sálar og líkama.
Ofvöxtur líkama eða sálar, er jafn skað-
legur, ef ekki skaðlegri en kyrkingur, fyrir
einstaklinga. jafnt sem þjóðir.
Á liðnum stríðsárum hefir íslenzka þjóðin
haft meiri skilyrði til þroskunar í efnalega átt
en hún hefir haft nokkurntíma síðan liún varð
til.'
Einir sátu íslendingar um fiskinn í sjónum
með fram ströndum landsins, mokuðu honum
upp og seldu hann fyrir hátt verð.
í 'Stofn bænda í landinu margfaldaðist í
verði, og afurðir hans.
Hvar er nú allur sá feikna auður?
Hefir hann gengið til að borga landskuld-
ina og tryggja viðskiftasambönd landsmanna .
við aðrar þjóðir?
Ekki getur það verið, því stjórn landsins
hefir sökt því í skuld á skuld ofan, þar til lands-
skuldin er orðin nálega 300 krónur á hvert
mannsbarn í landinu og er það meiri skuld en
nokkurntíma hefir átt sér stað í sögu þjóðar-
innar — þyngri baggi fyrir landsmenn að bera.
en þeir hafa nokkurntíma áður borið, og pen-
ingar þeirra í tiibót fallnir úr 27 centum nver
króna ofan í 1114 cent á peninga markaðinum í
New York.
Er auður þessi í arðberandi fyrirtækjum í
landinu sjálfu? Ef svo er, hvar eru fyrir-
tækin 1
Er hann í vösum almennings — látum hann
svara því.
Er hann í vösum einstaklinga, sem hafa
okrað á viðskiftúm sínum við landsmenn?
Helzt mun hann þar að finna, ef hann er nokk-
ur staðar sjáanlegur, því vér höfum heyrt að
1 miljónamæringar hafi risið upp hjá þessari fá-
mennu þjóð á fáum árum. En það fé hjálp-
ar tiltölulega lítið vaxtar-skilyrðum þjóðarinn-
ar, og er að sjálfsögðu minstur hluti þess fjárs
sem þjóðinni hefir græðst á þessu tímabili.
Eða hafa nautna og vellystinga þrár þjóð-
arinnar farið svo vaxandi með auknum auði,
að hún hefir sóað honum í gjálífi og hugsunar-
leysi — að það sem átti að verða henni til bless-
unar, hafi orðið henni til böílvunar, — ef svo
er þá þekkir þjóðin sannarlega ekki sín vaxtar-
skilyrði.
Eitt er það í sambandi við vaxtar-skilyrði
einstaklinga og þjóða, sem aldrei má gleymast.
og það er, að þekkja sína eigin orku, taka siig
ekki fyrir meiri mann eða máttugri þjóð held-
ur en í raun og veru að maðurinn eða þjóðin
er, og í því virðist mér að syndir margra þjóða,
og ekki síst smáþjóðanna liggi, að þeim finn-
ast þær vera svo stærri og máttugri en þær
eru, og ofbjóða svo orkuafli sínu á einn eður
annan hátt.
Islendingar verða að skilja að þeir eru
smá þjóð, og það er lífsspursmálið fyrir þá að
að þekkja sitt eigið orkuafl, með því eina móti
geta þeir verndað það.
Vér segjum ekki, að þeir megi ekki bera sig
saman við stærri þjóðir, en það er hættulegt
að sníða of mjög framkvæmdir sínar og lifn-
aðarháttu eftir framkvæmdum og lifnaðarhátt-
um þjóða, sem eru miklu stærri og þróttm^iri
en þeir eru, og hefir það í för með sér nálega
undantekningarlaust að orkuafli þeirra verður
ofboðið, og þá eru ófarir og eyðilegging óhjá-
kvæmilegar afleiðingar.
Oss virðist, að það sé nú einmitt þetta sem
komið hefir fyrir íslenzku þjóðina, hún hefir
ofboðið orkuafli' sínu, á svæði verzlunarinnar,
og fjármálanna.
A undanfarandi árum hefir hið einkenni-
lega stríðsástand, ráðið vöruverði, og verzlun
landsmanna, en ekki hin algengu og óháðu
verzlunarlög um framboð og eftirspurn og
fil þess ð geta notið hlunninda þeirra sem
þessar óábyggilegu stríðs- kringumstæður sköp-
uðu, hafa margir menn, sérstaklega þeir er
sjávariðnaðinn stunda gengið miklu lengra en
efni þeirra leyfðu og sökt sér í stórskuldir.
Svo eru þessar óheilbrigðu verzlunar kring-
umstæður numdar alt í einu í burtu. Innlenda
varan fellur svo að framleiðslan getur ekki
borgað sig, en útlenda varan helzt í afar verði.
Ef að nokkurntíma hefir verið brýn þörf
til sjálfsprófunar fyrir hina íslenzku þjóð, þá
er það nú. Vér trúum því að hún geti slysa-
lítið komist fram úr þeim vanda, í sambandi við
verzlunarmál sín, sem hún er stödd í.
En hún gerir það ekki með því að dreifa
kröftum sínum.
Hún gerir það ekki með neinu öðru móti
en því að skera niður hlífðarlaust innkaup á
öllum útlendum vörum, unz að innlenda varan
sem hún hefir til að selja með sínu fallna verði,
eru að mun meiri, eða verð það sem hún fær
fyrir þær að mun meira, en fjárupphæð sú sem
hún borgar fyrir aðkeyptar vörur.
Islendingar þurfa sjálfsagt, að neita sér
um margt til þess að þetta gati orðið — þeir
þurfa máske að ganga á íslenzkum sauðskinn-
skóm, drekka sykurlaust kaffi, ganga á íslenzk-
um vaðmálsfötum og borða kjöt, fis'k, skyr og
mjólk, en það hafa Islendingar áður gert,^ og
geta það enn, og vér viljum segja, verða fúsir
til þess að gjöra það, þegar um lífsmöguleika
og sjálfstæði þeirra eigin þjóðar er að ræða.
fslendingar, lærið að þekkja yðar eigin
vaxtar-skilyrði, og hafið þrek til að framfylgja
þeim.
--------o---------
Knut Hamsun.
Skáldjöfurinn nbrski Knut Hamsun, hefir
hlotið bókmentaverðlaun Nobels, fyrir árið 1920.
Fregnin mun ekki hafa komið heimi bókvísinn-
ar að óvörum, með því að Hamsun hefir nú um
langa tíð kynt þar vita, sem hafa “orpið bjarma
á Norðurlönd” og varpað eldflaugunuin út í
hin ystu myrkur veraldar. Frá því er Björnson
leið, hefir Hamsun alment verið viðurkendur
veigamesti rithöfundur Norðmanna og jafnvel
eit hið allra fjölhæfasta skáld samtíðarinnar.
Knut Ikmsun er fæddu r að Lom í Guð-
bransdal > árið 1860, ven alinn upp í Norður-
landi. Hann var af alslausu foreldri kominn,
og átti þar af leiðandi fátt úrkosta í æsku, er
sýndist verða mega til menningarhvata. Lagði
hann fyrst stund á skósmíði, því næst kola-
mokstur, vinnumensku í sveit og barnakenslu,
án þess þó að hafa liaft mikið af skólagöngu að
segja sjálfur. Ungmennið var snemma þrung-
ið af farþrá og þess vegna hugði Hamsun um
tvítugsaldur á utanför og til Ameriku var ferð-
inni heitið. Er vestur kom dvaldi hann fyrstu
árin í N. Dakota við algenga sveitavinnu og
kyntist landnemalífinu til hlítar, en þaðan hvarf
hann til Chicago og gerðist umsjónarmður á
sporbrautarvagni.
Dvöl sinni í Ameriku lýsir Ilamsun í bók
þeirri þeirri, er út kom árið 1889 og nefnist
“Fra det moderne Amerikasaandsliv,” eitt hið
naprasta háð, sem hugsast getur. En með
bókinni “Sult” (hungur, )vann hann þó fyrst
verulega viðurkenningu sem skáld, og er bók sú
talin meistaraverk; hún var fyrst prentuð 1890,
Upp frá því má svo að orði kveða, að hvert bók-
menta þrekvirkið öðru meira hafi rekið annað,
svo sem “Pan” og “Markens Gröde.”
Því miður hefir fátt verið íslenzkað enn
eftir Hamsun; minnist eg að eins tveggja ágæt-
is þýðinga: ‘Viktoria’ Astarsaga, íslenzkað af
J. cand phil Sigurðssyni frá Kallaðarnesi og
Sjóferð \ kvæði því sem hér fer á eftir, er Sig-
uiður skáld Sigurðsison, hefir fært svo meist-
aralega í íslenzka búninginn:
Um næturstund\
eg stefni út fjörð
og alt er hljótt
á himni og jörð
og alt er huliðs-
húmi vafið.
Nú vaggar ferjan
sér fram á hafið,
á hafið út, fram til eyðiskerja.
Hvað er‘, sem berst
með bylgju-sogum t
Er það ómur af áratogum?
Nei, það er hjartað,
sem hóhó dynur,
og barmur lyftist
sem bylgjan stynur.-----
Æ, veslings hjarta, sem aldrei þagnar!
Hér sat hún áður —
nú er hún farin
og eg ræ aleinn.
um auðan marinn.
Nú syrtir yfir
og sólir þrýtur
og stjörnur hrapa
minn hugur flýtur
nú áralaus fyrir öllum vindum.-----
Mér hefir einhvernveginn fundist eer hafa
kvnst betur æfi og einkennum Hamsuns’ af þessu
smákvæði, en flestu öðru, er eg hefi eftir hann
lesið og þess vegna fanst mér ekki úr vegi að
prenta það upp. Kvæðið er eitthvað svo
óvanalega þunglyndislegt, og meðfram vegna
þes's, hefi eg ef til vill tekið við það slíku ást-
fóstri. —■
E. P. J.
--------o---------
Skemtanir.
Sagt er að maður þekkist af sínum sessu-
nautum, og það er sjálfsagt satt— því hvað
eískar sér líkt.
En það er ekki einasta að menn dragi dám
af þoim sem maður velur sér fyrir félaga, held-
ur ráða þeir oft algjörlega lífsstefnum manna
cg lífskjörum, og því eru menn aldrei ofvandir
að félagsksap er þeir velja sér.
En það er fleira en félagsskapurinn, sem
þörf er á að vanda val á.
Lífið alt er val, fólk er að velja og hafna
frá vöggunni til grafarinnar.
En smekkvísi mannanna á því vali er kom-
in undir grundvelli þeim, sem lagður er hjá
hverjum einum í æsku.
“Kenn þeim unga að ganga þann veg sem
hann á að ganga, og þegar hann eldist mun
hann ekki af honpm beygja,” er margreyndur
og sannaður sannleikur.
Margt er það í eðli ungmonnisins, sem
gefa þarf gætur, en spursmál er hvort þar er
nokkuð sem þörf er að Ieggja meiri rækt við
en skemtana fýsn þess.
A vormorgni lífsins, talar rödd lífsgleð-
innar hæst í sál unglingsins.
i
í
»
I

Eignist stœrra
Land
EINIIVERSTAÐAR, ekki
langt frá því, Hem þér nft
©iftifi heima í SléttufylkJ-
unum, eru senniJetfa RéÖ 6-
unnin lönd, sem HUDSON’S
BAY COMPANY býöur ytSur
á þetta frá $10 00 tU $25.00
ekruna, með sjö ára af-
borgunum.
I»esBÍ frjósömu lönd liSfgja
mestmeffnis í Sections 8 og
26 í TownHhips South of
Nortli Branehen of Saskat-
chewan River í Saskatche-
wan, Alberta og Manitoba.
I»afi gæti oröiö y«ur til fitór-
liagimtiar að eignant eitt af
þcHHiim góöu löndum. Eins
og margir a«rir framtakn
bændur, getitS þér auBveld-
Iega aflaaíS yöur aukinna
landa, me?S litlum tilkostn-
a «1.
IIudHon’H Bay Company’s
lönd seljast á hverjum degi,
svo vÍHnara er aö kaupa í
tæka tf«.
SkrifiC eftir ÓKEYPIS bók,
“Opportunities in Canada’a
Success Belt” and Map of
Lands.
TtJtanóskrift:
Land CommÍHSÍoner, Desk 24
Hudson’s Bay Company
WINNIPEG
“Desk 33”
THt RDYIL GANK
Df CANADA
mælir með
M 0 N E Y
0RDERS
scm áreiðanlega og ódýra
aðferð til að senda peninga
alt að 50 dala upphæð
Borganlegar án aukagjalds
á sérhverjum banka í Can-
ada (nema Yukon) og í
Newfoundland.
$5 og minna..........3c.
yfir $5, ekki yfir $10 6c.
yfir $10, ekki yfir $30 lOc.
yfir $30, ekki yfir $50 15c.
^^^^^mmm^mmmm^mmm^^^mmtmmmmmmmmm^mmm
Borgaður höfuðstóll og
Viðlagasjóður 535,000,000
Allar eignir eru yfir
Löngun til 'skemtunar er sjáanleg hjá ung-
barninu, undir eins og það fer að skynja, og
þessi löngun þroskast með árum og lífskrafti
hjá öllum heilbrigðum unglingum — sterkasta
þrá þeirra er að fá að leika sér.
Og af því að þesisi sterka og eðlilega þrá,
til skemtana, er unglingunum meðfædd, því
vandfarnara er með hana — og því meira afl
verður hún í lífi þeirra, til blessunar ef vel er
farið með hana, en til bölvunar ef illa tekst.
Forfeður vorir út á Islandi, skildu þetta
vel, og er sá þáttur úr lífi þjóðarinnar á sögu-
öldinni merkilegur og lærdómsríkur.
Þá eins og nú, fundu menn til þesis, hve þýð-
ingarmikið atriði að skemtanimar eru í lífi
hvers manns, og í lífi hverrar þjóðar.
Að hefta þá þrá virtist þeim ódæði, en þeim
fanst jafn sjálfsagt að beina henni á þá braut,
sem til þroskunar og manndómsi lá.
Fyrst var samtalið við börnin þegar þau
fóru að geta svarað fyrir sig, og þekking á
lvndiseinkunn þeirra. Svo komu leikirnir —
fyrst hjá sveinunum ungu og svo hjá yngis'-
mönnunum vöxnu, hreinir og drengilegir.
Svo koma heimboðin og veizluhöldjn með
fjÖruguin umræðum og frásögnum manna, um
herferðir og hreystiverk, drengskap og dygðir'
i sókn og vörn.
Og að síðustu, utanferðirnar á fund höfð-
ingja og vina, sem farnar voru til skemtunar
fjár og frama. Þá var mannval mest hjá hinní
’slenzku þjóð, er skerrotanaþrá þjóðarinnar fann
fullnægju í því, sem var sál og líkama til upp-
byggingar.
“Þá riðu hetjur um héruð
og skrautbúin skip fyrir landi
fíutu með fríðasta lið,
færandi vaminginn heim.”
Þannig voru skemtanirnar þá. Hvernig
eru þær nú!
Skemtana þrúin lijá þeim ungu, hefir ekki
farið ]>vermdi, né heldur hjá ]>eim eldri og þó-
hér í þessu landi sé mikið um heilbrigðar skemt-
anir sérstaklega út í sveitum landsins og sýsl-
um, þá úir og grúir hér af skemitunum, sem i
}>að vægasta sagt eru viðsjárverðar, skemtun-
um sem eru langt frá því að færa unglingunum
nokkurn þrótt, hvorki andlegan eða líkamlegan,
og ’Svoleiðis skemtanir hljóta að skemma hann,
því það er eins og Jónas Hallgrímsson sagði:
“Það er svo bágt að standa í stað, að inönnum
irmn'”’ annað hvort aftur á bak, ellegar nokkuð
á leið. ”
()<? hugsið ykkur litla drenginn ykkar, eða
stúlkuna að vera að fara aftur á bak, sökum
þesis að skemtanirnar sem hún þráir. og verður
að njóta, eru óhollar — að þær í staðinn fyrir
-x sálina litlu hreina og sterka, eru að
gera hana Ijóta.
Ein af þeim tegundum skemtana sem hér
Gðkest mjög og eru óhollar unglingum, eru
hreyfimynda húsin — dag eftir dag og kveld
eftir kveld eru þau full af unglingum með ó-
þroskaðan skilning, og sál sem er á því stigí
begar hún er sem mótækilegust fvrir öllum á-
hrifum. Kveld eftir kveld horfa þau þar á
rán, á þiófnað, á svik og manndráp, sem ekki
þarf nauðsynlega að vera hættulegar mvndir
fvrir fólk með þrosikaðri hugsun. En þær
læsa sig inn í barnssálina, og fylla hug þeirra
ireð óráðvendnis og glæpa hugsunum, sem ef
vill þau losna aldrei við til fulls meðan þau
llfa.
Eitt sorglegt dæmi þessu til sönnunar,.
kom fvrir ekki fyrir löngu suður í Bandaríkj-
um. Hjón ein efnuð áttu mjög efnilegan son,
sem þau unnu hugáatum, drengur þessi vandist