Lögberg - 18.11.1920, Blaðsíða 6

Bíj. ð
LöGBERG, FIMTUDAGINN 18. NOVEMBER 1920
Ralph Valdo Emerson.
Vér höfum áður minst á nokkra af merkustu
rithöfunduxn og skáldum Bandari'kja þjóðarinn-
ar. 1 þetta sinn viljurn véj minnast á einn af
þeim einkennilegustu, og líka einn af þeim fremstu
af andans mönnum þjóðarinnar Ralph Valdo
Emerson. <>
Emerson var fíeddur í Boston Mass. 25. maí
1803, sonur Williams prests Emerson og konu
hans, sem var ein af þessum ágætiskonum sem
vekja traust og virðingu allra er þær kvnnast.
Þegar Ralph var sex ára misti liann föður
sinn, og varð rnóðirin þá að taka að sér fyrirsjá
alla með barnahópnum, og átti hún svo ervitt
uppdráttaT, að sagt er að eldri bræðurnir Edward
og Ralph hafi orðið að nota sömu yfirhöfnina
eftir að þeir komust á skóla. Eihnig urðu bræð-
urnir að hjálpa móðir sinni með heimilsverkin,
svo auðsætt er að þeir hafa ekki haft inikinn tíma
til að leika sér,^ því báðir drengirnir voru bók-
hneigðir og ant um að komast áfram á námebraut-
inni.
Þegar alþýðu skólanáminu lauk hefðu- þeir
báðir orðið að hætta við skólanám, ef vinir fjöl-
skyldupnar hefðu ekki hlaupið undir bagga og
stutt þá til náms við Harward háskólann og þar
vaTÖ Ralph að bera mat á borð til þess að vinna
að nokkru leyti fvrir mat sínum.
Ekki er getið um að Emerson hafi sýnt neina
framúrskarandi námshæfileika, en iðinn var hann
og ástundunarsamur.
Eftir að hann lauk námi við Harward lagði
hann fyrir sig skólakenslu um tíma, en tók að lesa
guðfræði 1824.
Eftir fjögra ára guðfræðisnám gjörðist hann
aðstoðar prestur við kirkju eina í Boston, og eftir
þriggja ára þjónustu þar, flutti hann eitt sinn
ra'ðu og lagði út af kvöldrnáltíðinni, og hélt þar
fram skoðunum sem voru ógeðfeldar söfnuði hans,
og varð að láta af prestskap; á því tímabili hafði
hann og gifst, og misti konu sína.
Árið 1833 fór Emerson til Europu, og kynt-
ist þar mörgum ágætismönnum, þar á meðal Thom-
as Carlyle, og urðu þeir miklir mátar og hélzt sá
vinskapur í fjörutíu ár.
Árið 1834 kom Emerson aftwr til Banda-
ríkjanna og settist þá að í Ooncord Mass.
Eins og nærri má geta, var fé Emersons far-
að að ganga til þurðar og mátti hann því ekki sitja
auðum höndum, liann tók því það til bragðs að
rlytja fyrirlestra og rita um ýms efni. Eyrstv
fvrirlesturinn sem.hann flutti var um “vatnið,”
þá samband mann^lns við heiminn, þar næst færif
hann sig upp á skaftið og talar um: Michael Ange-
lo, Milton, Lúther, George Fox og Edmund
Burke.
Fyrsta bókin eftir Emerson kom út 1836, og
hét Náttúran. Fáir urðu til að lesa þessa bók,
en þeir fáu sem það gerðu fundu gullið — hugs-
anirnar hreinu, vitið djiípsæja og málið meistara-
lega, og lotning þeirra fyrir EmeTson fór stórum
vaxandi. Næst birtust tvær ræður “ameriski
mentamaðurinn,” og ræða flutt í Phi Beta kappa-
félaginu við Harward, þessi verk hans bera á sér
blæ skáldsins, heimspekingsins og siðfræðis-
kennarans.
Sonur Emerson, Dr. Edward Emerson sem
safnaði saman ritum föður síns eftir hans dag og
gaf þau út í 11 bindum, segir um föður sinn: ‘Fað-
ir minn hélt dagbók alla æfi, í þessa bók sem hann
nefndi sparibankann sinn skrifaði hann niður
hugsanir sínar eins og þær komu honum í hug,
síðar raðaði hann þeim niður eftir stafrofsröð,
og er margar þeirra að finna í ræðum hans og
ritum..”
p]f vér værum spurðir hvað Emerson hefði
kent með fyrirlestrum sínum, með ritum srnum,
með lífi sínu, þá mundum vér svara að grunntónn
kenningar hans var að snúa bakinu við því einkis-
verða og lága, en breiða faðminn út á móti sólunni
og isannleikanum, og mál hans er hrífandi, hugs-
anir hans skýrar og djúpar, og laða mann að sér,
eins og sagt er að persóna mannsins hafi gjört
í lifanda lífi.
Síðaiý hluta æfinnar tapaði Emerson minni
allmjög, t. d. er frá því sagt mánuði áður en hann
dó, sem var 27. apríl 1882, þá nærri 79 ára gamall,
var hann við jarðarför eins vinar síns skáldsins
Tjongfellow, og að jarðarförinni lokinni sagði
hann við einn af kunningjum sínum: “Maður-
inn sem við höfum lokið við að grafa átti fagra
og viðkvæma sál, en eg er búinn að gleyma hvað
hann hét.”
--------o--------
Smásögur
Eftir
ShaJcspare.
I.
Eins og yður þóknast.
Á þeim tímum, er Frakklandi var skift í fylki
(hertogadæmi voru þau samt oftast köilluð), réð
fyrir einu þeirra ójafnaðarfulluT okrari, sem
hrifsað hafði undir sig vðld og flæmt í útlegð
bróður sinn — hinn löglega hertoga.
Hertoginn, sem flæmdur var þannig frá óð-
ölum sínum, 'flyði inn í Arden skóginn ásamt
nokki-um fylgismönnum drottinliollum er hans
vegna yfirgáfu einnig lönd sín, til að gera lionum
lífið léttara í útlegðinni, um sama leyti og ójafn-
aðar seggurinn eða svikahertoginn auðgaðist á
þeirra kostnað. —
Smátt og smátt vöndust þeir hinum nýju
lifnaðarháttum og kunnu þeim betur, en óhóf-
inu og aðgerðarfeysinu, sem einkendi lífið við
hirðina.
Þannig eyddu þeir æfinni eins og hinn gamli
Robirr Iíood á Englandi, og til skógarins leitaði
rnargur prúður sveinn frá hirðinni og naut þar
sömu algleymis ánægjunnar, er þeim einum hafði
til þess tíma hlotnast, sem uppi voru á gullöld-
inui. Á sumrum hvíldu þeir ýmist í forsælu-
lundum myrkviðarins, eða léku við hin viltu dýr
—- Svo vænt þótti þeim orðið um þessar blessuðu
skepnur — frumbyggja skógarbeltanna, að það
fékk þeim óumræðilegrar hrygðar að neyðast til
að skjóta eina og eina þeirra ,sér til lífsbjargar.—
Þegar vetrarnæðingarnir þeystu í garð og
mintu hertogann á hin breyttu lífskjör, tók hann
öllu með þoílinmæði og sagði: “Þessir svölu
vindar, er næða nú urn líkama minn, eru trygg-
ustu ráðgjafar mínir. Þeir lilaða eigi á mig
hóli, heldur bregða upp skýrri mynd af mínu
eigin ástandi. Þótt tennur þeirra séu egghvass-
ar þá eru þær hvergi nærri eins beittar og tennur
mannúðarskortsins og vanþakklætisins. Eg hefi
af eigin reynslu sannfærst um, þótt margir kvarti
undan mótlætinu, að ynikið má á því græða af
sannri hamingju, alveg eins og finna má stund-
um dýrmæta lífsteina í hauskúpum viðbjóðsleg-
ustu skriðkvikinda.,,
Á þenna hátt lærði hinn þolinmóði hertogi
eitthvað nytsamt af öllu því, er fyrir augu og eyru
bar. Plugskifti þessi gjörðu það að verkum, að
á þessum afskekta stað, fjarri iðandi samkvæm-
islífinu, fann hann yndi og ánægju í hverjum krók
og kvma — tungur í trjánum, bækur í niði lækjar-
ins, prédikanir í steinum, og eitthvað gott í öllum
hlutum.
tJtlegðar-hertoginn átti eina dóttur og nefnd-
ist sú Rósalind; hafði svikaliertoginn tekið hana
á vist við hirð sína, er hann liratt föðnr hennar af
stóli, og ákveðið að liafa hana Celiu dóttur sinni til
skemtunar. Vinfengi hið bezta var á með þeim
bræðradætrunum og komust misklíðarefni feðr-
anna þar hvergi að. Celia reyndi á allar lundir
að bæta Rósalind rangindin, sem hún hafði orðið
að sæta, er föður hennar var hrundið úr valda-
sessi og sýndi henni í hvívetna ástríka umhyggju-
semi og blíðu.
1 hvert sinn og áhyggjur sóttu að Rósa-
lind út af því að vera upp á náð þess manns kom-
inn, er beitt hafði föður hennar rangindum, reyndi
öelia að hughreysta hana eftir mætti.
Dag nokkurn er Celia sat á tali við Rósalind,
mælti hún til hennar með sama vingjarnlega mál-
rómnum á þessa leið: “Rósalind, hjartkæra
frænka mín, reyndu í öllum hamingju bænum að
létta af þér áhyggjunum og tak aupp gleði þína.”
Eigi hafði hún fyr slept orðinu, en sendi-
maður kom til þeirra frá hertoganum. Hann kom
til að skýra þeim frá, að kappglíma ætti að fara
frani innan fáTra mínútna og yrðu þær því að
leggja af stað tafarlaust til hirðarinnar, ef þær
ættu ekki að missa af íþróttunum.
Celia hugsaði með sjálfri sér að Rósalind
rnundi hafa ánægju af íþróttunum og ákvað því
fvrir beggja hönd að fara til mótsins.
Á þeim tímum voru bappglímur í mesta af-
haldi við hirðir hertoga og annara stóhöfðingja
og sótti þær venjulegast fjöldi mikill liefðar-
kvenna. Er til íþróttastöðvanna kom urðu þær
Celia og Rósalind þess brátt áskynja að um sorg-
arsýn mundi verða að ræða, því annar glímukapp-
inn var rumur að vexti og helja'rmenni, er banað
hafði mörgum horskum hal og átti að baki sér
inargra ára æfingu í aflraunum og fimi Hinn
maðurinn var kornungur og óvanur fangbrögðum
með öllu; spáðu því flestir að hann mundi týna
lífi sínu í viðpreigninni.
Þegar hertoginn kom auga á þær Celiu og
Rósalind, ávarpaði hann þær og sagði: “Hvern-
ig gengur það annars dóttir og bróðurdóttir; haf-
ið þið Iaumast hingað til að horfa á kappglím-
urnar. Eg held það verði ykkur til lítillar á-
nægju, — glímumönnum þessum er þannig farið.
Eg kenni í brjóstum unga manninn, mig langaði
til að telja honum hughvarf ef þess væri nokkur
kostur. Talið við hann stúlkur mínar og vitið
hvort þið getið ekki haft hann ofan af fyrirætl-
an sinni.”
Stúlkurnar urðu fegnari en frá megi segja og
Celia reyndi fyrst til að'fá hinn unga mann til að
hætta við glímuna. Þar næst tók Rósalind til máls
og leitaðist við að gera honum ljósa hættuna, sem
hann væri í þann veginn að leggja út í; gerði liún
það með svo miklúm alvöruhita og einlægni, að
ungi maðurinn, í stað þess að kíta telja sér hug-
hvarf og ganga frá kappglímunni, varð þeim
mun ákveðnari í að sýna þessari elskulegu stúlku
hugprýði sína og heyudóm, og liggja dauður
ella. *
Hann neitaði því að verða við tilmælum
ungu stúlknanna, en gerði það á svo Ijúfmannleg-
an hátt, að umhyggju tilfinning þeirra varð marg-
falt heitari og sterkari en áður. —
Synjun sinni lauk hann með þessum orðum:
“Mér fellu'r sárt að þurfa að neita jafn indælum
strilkum um nokkuð er eg mætti veita. Látið augun
ykkar fögru og óskirnar hlýju fylgja mér út í
eldraunina. Það er rnér fyrir mestu!
Verði eg yfirunninn, fellur ósigurs-
skugginn einungis á þann, sem litlu hafði fyrir að
fara, en láti eg lífið í viðureigninni, féll að eins
einn, sem var fús á að deyja. Vinum míuum
cngum get eg geTt rangt til, því eg á enga þá, er
mundu syrgja. Heiminum get eg heldur ekkert
tjón gert, í honum á eg ekki neitt; fylli þar að
eins eitt sæti, sem betur mundi skipað af öðrum,
þegar það losnaði. —
Framh.
------o-------
Skírnargjöfin.
Hann orgaði hræðilega þegar liann kom í
kirkju í fyrsta sinn. En þegar presturinn jós
hann vatni og nefndi haiyi Þorkel, þá þagði hann
eins og steinn.
Hún föðuramma hans gamla, sem orðin var
bæði heyrnardauf og sjóndöpur og haltraði áfram
við stóran staf, stóð á því fastara en fótunum, að
hún hetði séð litla veru svífa til hans í þeim svif-
um, sem hann var vatni ausinn, og kyssa hann á
vott ennið; og hún þóttist heyra veruna segja um
leið með svo undur hljómþýðri rödd: “Hér er
skírnargjöfin mín.”
En livað þessi skímargjöf Þorkels var í
raun og veru, í því gat enginn skilið.
Óþekkur var hann, og ekkert sagði hann eða
gerði, sem vit var í, þegr hann eltist; það sagði
iaðir hans að minsta kosti. Hann var eitthvað
svo undarleguT. Hann vildi helzt alt af vera
að syngja, og talaði ekkert nema í Ijóðum.
“Hvað á þessi fíflska annars að þýða?”
sagði faðir hans gramur í geði. “Þú ert auma
barnið, það segi eg satt.”
“Það gengur svo glatt,” svaraði Þórkell.
“Og ekkert kunnirðu í námsgreinunum þín-
um í gær,” sagði faðir lians þá, enn önugri í skapi,
“það er nú reyndar engin nýung, því þú kant
þær altaf jafnt.”
“Mér er það ei tamt.”
en er þó að vona að það takist samt,”
svaraði,Þorkell litli þá og söng svarið með nýju
laígi.
Hann söng æfinlega ný lög, en hvar hann
lærði þau, eða hvaðan þau voru, það vissi hann
ekkert. Hann vissi það eitt, að indælustu tónar
hljómuðu sífelt fyrir eyrunum á honum, og það
var eins og ljóðin léku í kringum hann. Þess vegna
var honum svo tamt að tala í ljóðum.
Faðir hans var vel metinn s'kósmiður, og hann
óskaði einkis fremur en að sonur sinn yrði það
líka.
“Mig langar til að þú verðir sjálfstæður mað-
ur, sem dugur er í, en enginn leirbullari, ” sagði
hann einu sinni. “.ímyndarðu þér að slíkur og
þvílíkur leirburður gefi . . . ?”
“Það syngur hver með sínu nefi,” tók Þot-
kell þá fram í fyrir honum, en þó með hálfum
huga.
Faðir hans leit til hans reiðilega og bróðir
hans ávítaði hann fyrir bjánaskapinn.
En Þorkell muldraði í barm sinn með tárin í
augunum:
“Og vera má það verði’ eitt sinn,
að vængi hljóti söngur minn”
En þá fauk nú í föður hans fyrir alvöru.
Hann þreif í drenginn, hristi hann og grenjaði:
‘‘ Yiltu bera ]Tig að þegja?’’
“Eg skal ekkert segja,”, svaraði vesalings
drengurinn dauðhræddur.
“Bíddu við, óþokkinn þinn. Það má mikið
vera ef eg get ekki vanið þig af þessari heimsku,
ef eg tek mig til!” — Síðan dró hann drenginn
inn í dimt skúmaskot og lokaði hann þar inni. *
Þar^sat svo litli snáðinn í hnipri út í einu
horninu og furðaði sig á því, hvað líf hans var
raunalegt og hvers vegna hann var svo ólíkur
systkinum sínum og öllum öðrum börnum, er hann
þekti.
En þegar undrun hans steig sem hæst og tár-
in fengu yfirhöndina, þá hljómaði nýtt sönglag
fyrir eyrum hans og laginu fylgdu svo fögur
orð, að slíkt hafði hann aídrei áður heyrt, og orð-
unum fylgdu myndir af því sem þau lýstu. Það
var albjart í skotinu. Upp undir rjáfrinu sat
ljósálfur á geislabroti, sem lagði inn um smugu á
einu horninu, og harm lék á gullhörpu. Rósailm
lagði að vitum Þorkels, og hann heyrði fuglakvak
og straumnið. Hann sá öldurnar brotna, glitra
og falla; óteljandi verur, ungar og gamlar, ljótar
og fallegar, svifu fyrir sjónum hans og allar
hneigðu þær sig fyrir honum.
Þá kallaði faðir hans fyrir utan og var frem-
ur ómjúkur í máli: “Nú, nú! Ertu nú búin
að fá nóg af skáldskapnum eða hvað? Er ekki
nægilega að þér sorfið?”
“Æ, nú er alt horfið!” sagði Þorkell og
stundi við.
“Horfið! Hvað er nú það, sem er horfið?
Hefi'r þér liðið svo vel hérna inn í skotinu, að þú
þurfir að vera með þetta sólskinsandlit?” spurði
karlinn forviða og dró drenginn út úr sktoinu.
“Eins og eg er liérna lifandi, þá héld eg að
barnið sé ekki með öllurn mjalla.”
“Æ, hann gerir engum mein með þessu bögu-
raasi sínu, góði minn,” sagði móðir Þorkels og
faðmaði hann að sér blíðlega. “En það veit
guð að hann er ákaflega undarlegur og ólíkur öllu
öðru fólki hér.”
“Já, því er nú ver,” samsinti Þorkell rauna-
mæddur.
Svo liðu tímar fram.
Þá var það eitt heiðríkt og fagurt sumar-
kveld, að æskulýðurinn var saman safnaður við
danzleik fyrir utan bæinn. Fölur og grannvax-
inn piltur með dreymandi augnaráð, lék á hljóð-
færi fyrir dansinn. Það va'r Þorkell. Hljóð-
færaleikari gat hann orðið og ðkkert annað.
Ókunnur maður, fríður sínum og vel klæddur,
stóð þar hjá og horfði á. — Hann var á ferðalagi
og stytti sér stundir með því að horfa á skemtanir
æskulýðsins meðan hann beið farargreiðslu.
“Sýngdu nú fyrir okkur, Þorkell, á meðan
við hvílum okkur!” kallaði ung stúlka í hópnum.
“ Syngdu einhverja af vísunum þínum.”
Unglingurinn kastaði höfðinu aftur á bak,
lét aftur augun í svip og byrjaði síðan 'að syngja,
veikt og hikandi í fyrstu, en eftir því sem lengra
leið, varð söngur hans hreinni og styrkari, og að
lokum með svo mikilli tilfinningu að fuglarnir
hölluðu undir flatt og hlustuðu á hann. En dökku
augun ólcunna mannsins tindruðu þá eins og
stjörnnr og ánægjubros lék um varir hans.
Faðir Þorkells sat lieima, ^ramur í geði jT-
ir því, að eiga slíka landeyðu fyrir son, sem ekk-
ert gæti annað en “galað” og gargað á fiðlu.
1 sömu svipan var hurðinni lokið upp og inn
kom ókunnur maður prúðbúinn.
“Eruð þér Mattías skósmiður,” spurði
hann kurteislega.
“ Já.”
“Faðir Þorkells spilara?”
“Já, því miður.”
“Því miður, segið þér? Það ættuð þér ekki
að segja. Það verður eitthvað mikið úr honum
drengnum þeim, er fram líða stundir.”
“Eitthvað, :— hvað?” spurði skósmiðurinn
forviða.
“Já, fiðluleikari, söngvari, tónlistarmaður
eða eitthvað þesskonar. Eg ætla að biðja yður
lofa mér að taka pilt inn heim til að kenna honum
sjálfur, og þegar eg heyrði liann spila og syngja
þarna út á vellinum, þá skildist mér það undir eins
að hann er gæddur frábærum gáfum, sem ætlaðar
eru til þess að göfga oggleðja mannkynið. Vilj-
ið þér leyfa mér að taka hann með mér?”
“Já með gleði geri eg það. Ef þér getið
gert hann að manni, þá mun eg blessa yður eilíf-
legia,” sagði Mattías.
Og Þorkell fór með ókunna manninum út í
heiminn. — Mörgum árum seinna kom mjög
verðmætt bréf til skósmiðsins, og það var líka
þrungið af kærleika og hjartnæmum sonarorðum.
í niðurlagi bréfsins sagði Þorkell: “Nú sjáið
þið, ástkæru foreldrar, að eg er orðinn sjálfstæður
maðuj> fyrir leirburð minn og lagasmíðar. Eg
á stórhýsi, og þið eigið að koma til mín og búa í
því með mér.”
“Sagði eg ekki þetta alt af?” sagði þá föð-
uramma hans, sem enn var á lífi og komin yfiT
nírætt. ‘ ‘ Þarna er skímargjöfin! Eg vissi að .
hún mundi koma í Ijós á endanum.”
Æskan.
-------—0--------
Skrítlur.
Sykurmolinn.
Anna: “Viltu gefa mér annan sykurmola
mamma mín? Eg misti hinn niður.”
Mamma: “Gerðu svo vel. En reyndu svo
að finna hinn molann.”
Anna: “Það get eg ekki, því hann datt nið-
ur í — niður í — mig.”
Skilvís og skuldseigur.
Skilvís: “Hefirðu frétt það, að hann frændi
minn fótbrotnaði á hálkunni í gær, þegar hann
var að finna mann til þess að borga honum
skuld?”
Skuldseigur: “ Jú, jú. Þarna getur þú séð,
bvað af því leiðir að vera of fljótur að borga
skuldir sínar.”
Kennarinn er að útskýra erfiða reiknihgsað-
ferð fyrir börnum og áttu þau öll að taka vel eftir.
Þegar hann er búin að því, víkur hann sér að
dreng, drepur hendinni laust á enni hans og segir:
“Jæja, Viggó litli, er hún nú komin þarna
inn ? ’ ’
Viggó (horfir á mús, sem er að skjótast inn
í holu úti, og tekuT ekkert eftir skýringum kenn-
arans): “Nei, herra kennari; það sést á skott-
ið enn þá!”