Lögberg - 06.01.1921, Blaðsíða 2

Bls.2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN,
6. JANÚAR 1921
Hið íslenzka fræðafélag
í Kaupmannahöfn.
Próf.
Eftir
Halldór Hermannsson.
Nú eru liðin átta ár siðan íslenzka
l;ræðafélagið var stofnað i Kaup-
mannahöfn, og eins og kunnugt er,
hafa að minsta kosti fjögur siðustu
árin verið mjög erfið fyrir alla þá
er fengust við ritstörf og bókaút-
gáfur. Það gegnir því hinni mestu
furðu, hve mikið þetta unga félag
hefir unnið á svo stuttum tima.
Sama árið og það kornst á fót lét
það prenta Endurminningar Páls
Aíelsteö og árið eftir Bréf hans til
Jóns Sigurðssonar. Þá byrjaði
])aö að gefa út jarðabók þeirra
Árna Magnússonar og Páls Vida-
líns, eitt hið merkasta rit um sögu,
menningu og ástand islenzku þjóð-
arinnar á seinni öldum; af henni
er nú komið út fyrsta bindið, sem
er um Vestmanneyja- og Rangár-
i. allasýslur, og tvö hefti af öðru
bindinu. Það er sérlega vönduð
útgáfa og annast þeir Bogi Th.
Mesteð og prófessor Finnur Jóns-
son hana. Þá er að telja hið merka
rit um Árferði á íslandi í þúsund
ár eftir prófessor Þorvald Thor-
oddsen, og Ferðabók hans um
ísland í fjórum bindum; er það
hin fróðlegasta bók um ástandið
skýra svo frá efninu, að alþýða
manna geti fengið réttan skilning á
þvi. En það er oft, að alþýðlegar
ritgerðir eru samdar af öðrum en
vísindamönnum, og því vill ein-
mitt slá út i fyrir slíkum höf-
undum; þeir þekkja stund-
um ekki málefnin til hlitar og hafa
eklci fylgst vel með hinni vísinda-
legu röksemdaleiðsiu eða skilja
liana ekki; missa þannig merg
málsins, misskilja eða hlaupa yfir á
hundavaði. Þá eru og stundum
ritgerðir slikra höfunda litaðar í
þjónustu einhverra pólitískra eða
annara kenninga. Vísindamaðurinn
sjálfur er því bezt fallinn til þess
að gera mönnum málið ljóst og
gcfa þeim rétta þekkingu á því;
hann getur bezt greitt kjarnann frá
aukaatriðunum; en sem sagt, það
er ekki ætíð, að hann geti skrifað
alþýðlega. En það er einmitt þetta,
sem dr. Thoroddsen getur gert svo
frábærlega vel. Og liann er auk
þess einn hinn víðlesnastj/og fróð-
asti íslendingur, sem nú er uppi,
ekki einasta í sinni eigin vísinda-
urein, heldur líka á flestum öðrum
sviöum. Hvað sem hann skrifar
um, þaö gerir hann skýrt og skemti-
legt til lestrar og ritar i þvi augna-
miði'að gefa lesendunum kreddu-
laust rétta þekkingu á efninu. Rit-
gerðimar, sem eru eftir hann í
, a | þessum finun árgöngum Ársritsins,
íslandi í lok nítjándu aldar. Þaerí€ru UUi .Eskukröggur og glæfra-
og Lýsing \ estmanne} jasóknai ] ferg;r A,rmeníusar Vambergs (i.
árg.*, um heim og geim, Þættir úr
alþýðlegri stjörnufræði (2. árg),
um einangrun og um landáþekking
eftir séra Brynjólf Jónsson á Of-
anleiti. Píslarsögu séra Jóns Magn-
ússonar gaf Sigfús Blöndal út fyr-
ir félagið og gefur sú bók oss ljós-
asta hugmynd um hjátrúna og
galdraofsóknirnar á 17. öld. Af-
mælisrit sendi félagið dr. Kristjáni
Kaalund á sjötíu ára afmæli hans
með ritgerðum eftir íslenzka yís- j urlanda, sem fjalla um hinar merki-
mdamenn. Ágætt Orðakver til leið-. jegu fornmenjarannsóknir, sem
beiningar í réttritun eftir próf. j <rergar ]lafa Verið á síðustu tímum
á Egyptalandi, Gyðingalandi og
Litlu Asíu. Þessar rannsóknir
hafa skýrt ínargt i gamla testa-
(3. árg.J, um Alexander Humboldt,
einn hinn mesta náttúrufræðing
seinni tíma, 150 ára minning (4.
árg.), og nú i þessum síðasta ár-
gangi eru lcaflar úr fornsögu Aust
í réttritun eftir
Finn Jónsson iét félagið og prenta,;
og byrjað hefir það að gefa út
Handbók i íslendingasögu eftir
Boga Th. Melsteð; er eitt bindi ,
komið út af henni. Nú i ár hefirj
komið út islenzkt málsháttasafn
eftir próf.. Finn og er málsháttun-
um þar raðað eftir efni. en ekki
mentinu og í fornsögu Gyðinga og
þeirra þjóða, er þeir áttu við, svo
sem Kanaaníta, Filisfea o. fl., og
auk þess um Hettita. þenna ein
kénniegfa og dularfulla þjóðflokk,
eins og i fyrri söfnum eftir staf- ■ sem láti5 hefir eftir sig svo marg-
rófsröð að eins. j ar menjar í I.itlu Asíu, en engum
Eg held ekki að það sé ofmælt,' hefir enn tekist að ráða áletranir
jægar litið er á alt lietta, að félagið j'eirra og aðrar fornleifar til hlít
hafi unnið hið jiarfasta verk ís- ar, og er hér mikið hlutverk fyrir
Ienzkum fræðum og bókmentum höndum handa vísindamönnum til
og að það eigi hinar beztu jiakkir að fást viö. \'onandi er að úlfúð-
skilið af íslendingum. Þess ber in, sem jiessi óhappa styrjöld hefir
og að geta, að frágangurinn hefir vakið hjá mönnum, hverfi innan
jafnan verið hinn bezti á bókum skamms, svo að vísíndamenn þjóð-
félagsins bæði • frá hendi höfund-;
anna og útgefendanna og lika að,
því er pappír og prentun snertir,
svo að varla munu finnast snotrari
anna byrji aftur á friðsamlegri
samvinnu til að leysa úr þessum
og öðrum gátum og auka þekking
una á fortíð mannkynsins. En
og smekklegri bækrr á isienzku. jæssar rannsóknir |)arna austur frá
Smekkvísi og snyrtileik hefir tíð-jliafa sýnt mönnum lengra aftur í
ast verið ábótavant í íslenzkri bóka- J tímann er menn höfðu nokkra
gerð; menn hafa látið sér meira hugmynd um, og merkilegt er að
um ]>að hugað að koma bókunum á sjá jiað hve lítið mannkynið hefir
prent en að hugsa um það hvernig brcyzt að hugsunarhætti, orðum
jiær litu út, er }>ví gleðilegt að sjá, og gjörðum á svo löngum tima.
að nú er frágangur og útlit bók- Sést ]>að bezt af efni bréfan.na, sem
anna að batna og hefir Fræðafélag- fundist hafa frá jiessum fjarlægu
ið gengið hér á undan með góðu tímum. |
eftirdæmi.
Próf.
Félagið var stofnað
af fáeinum
mönnum og hafði því fé af skorn-
um skamti til umráða. Þaö hefir
notið nokkurs styrks af opinberu
Finnur hefir ritað þar
greinar í 1. árg. um skáldamál
Bjarna Thorarensens og nm is-
lenzk fornkvæði fballadsj frá 15
ö!d. Þá eru og i ritinu greinar eft-
fe- hjá Dönum, og nú hefir cinn af ir ýmsa aðra itm söguleg og önnur
stofnendum Jtess, dr. Kristján Kaa- efni. Þannig er mn sögu frlands
lund, arfleitt það að öllum eignum að fornu og nýju, og er sannast að
sínum. Var það fallega gert af út-: segja. að þjóð þess lands hefir sætt
lendum manni og sýnir það vin- ostjórn, ólögum og hörmungum, og
áttuþel hans og velvilja til íslend-iekki furða þó hún hafi kveinað og
inga, enda hafði hann varið æfi hatað kúgara sína. Hætt er við að
smni. til gagns og sóma íslenzkum' hún spilli fyrir sér með ódáðaverk-
bókmentum. Þess ber að geta sem um um þeirn, er nokkur hluti henn-
gert er, og það má ekki gleymast,! ar fremur nú á síðustu dögum;
j>egar útlendir menn sýna landijgcta jieir menn, er slíkt gera, ekki
voru og þjóð slíka ræktarsemi. j unnið með Jæim neitt gagn þjóð
En auk allra þessara rita, er nú sinni. öllu heldur gera jreir hið'gagn
voru talin, hefir félagið séð sér fært, stæða. Stjórn Englendinga á ír-
að gefa út Ársrit með greinum um1 landi er hið stærsta pólitiska
ýmislegj efni fyrir almenning. j glappaskot þeirra, en nú eru jjeir
Fyrsta bindi þess kom út 1916 og fúsir að bæta úr því eftir hætti og
TIU he.fi r tivlpffn ArrvriX £:_i.,. ! nttn f /iX rár Lo-X I «ut TvA
nú hefir nýlega verið prentað fimta j
bindið; og j>að merkilega er, að i
]>rátt fyrir dý-rtiðina og alla erfið-1
ieikana, sem hún héfir haft i förj
með sér, hefir rit þetta stækkaðj
með ári^ hverju, svo að nú er það j
nálega tíu arkir að stærð, en er þój
selt við rnjög Iágu verði. Að efni
er það fjöbkrúðugt og lítur vel út;j
í því eru góðar mvndir
ættu írar að færa sér það i nyt. Þó
má ekki búast við þvi, að margra
alda hatri verði útrýmt á stuttum
tíma. íslendingum kann ef til vill
að finnast nokkuð líkt á komið með
írum og jieim sjálfum í sjálfstjórn
arbaráttu þeirra. En þar nú samt
óliku saman að jafna. Á eina hlið-
ina hafa Danir aldrci beitt slíkri
Iiörku við okkur eins og Englend-
, , - - °S nytur
j)að í því efni sjálfsagt góðs af }>ví: ingar við íra, en á hina hliðina hef
að vera prentað í Kaupmanna-
höfn, þar sem hægra er um vik að
ná i myndir en heima á íslandi.
Þegar litið er yfir þessa fimm
árganga Arsrits Fræðafélagsins, er
]>ar margt að *finna læsilegt og
fróðlegt. Og fyrst er þá að geta
hinna ágætu aljiýðlegu ritgerða dr.
Þorvaldar Thoroddsens. Það mun
varla sá maður uppi meöal islend-
mga, er geti ritað jafn skýrt og
-skemtilega sem hann. ITann hefir
þá gáfu, sem annars er sjaldfund-
in hjá einum og sama manni, að
geta ritað bæði visindalega og al-
þýðlega, en slikir menn eru hinir
þörfustu með hverri þjóð. Vís-
mdaleg starfsemi hefir auðvitað
það markmið, að láta sem flesta
njóta ávaxtanna af henni. Til þess
að ná J>ví takmarki, þarf þvi jafn-
framt vísindaritunum sjálfum að
ir heldur aldrei orðið svo náið
andlegt og veraldlegt samband milli
Danmerkur og íslands eins og milli
Irlands og Englands. Flestir írsk-
ir höfundar hafa ritað á enska
tungu og lieyra Jiannig til enskum
bókmentum, og hin írska
hefir horfið sem mælt mál á ír-
landi nema i afskektum bygð'um,
og sem ritmál hefir hún ekki verið
notuð neitt að ráði um langan ald-
ur; Jm3 hefir verið reynt að lífga
hana á seinustu árum og hefir sú
tikaun gengið upp og niður.
Um stjórnmál og önnur opinber
mál á ísiandi hefir Ársritið einnig
flutt greinar, og eru þær aðallega
cftir Boga Th. Melsteð. Þeim hef-
ir verið misjafnlega tekið á íslandi;
mörgum hafa bótt Jiær harðorðar
og fundizt að höfundurinn þar
t igtrð lœkning
á útbrotum.
ACferð sem gaf
fullan bata.
Wasing, Ont.
“Eg þjáðist af útbrota kláða, svo
illum að rúmfötin stundum vökn-
uðu á nóttunni.
í fjóra mánuði iþjáðist eg án af-
láts. Ekkert dugði þar til eg
treyndi “Fruit-a-tives og Sootha-
Salva”
Alls hefi eg notað þrjár öskjur
af “Sootha Salva” og tvær af
“Fruit-a-tives og er nú alheill.
G. W. Hall.
Bæði þessi ágætu meðul fást hjá
lyfsölum á 50 cent hylkið, 6 fyrir
$2,50, eða gegn fyrirfram borg-
un beint frá Fruit-a-tives Limited
Ottawa. Reynsluskerfur af
Fruit-a-tives kostar, 25 cent.

niiaii!iaii!!i
mmmmmmmmmmim
refsaöi löndum sínum í orði eins og
-----
Rehabeam forðum lyðnum með
sporðdrekum (gaddasvipur mun
það kallað i nýjustu þýðingunni). J
Getur og vel verið, að hann hafij
verið all aðfinningasamur um
margt og ef ti! vill um of í sumum
cfnum, en jafnaðarlegast hefir
hann þó gripið á kýlinu, og bent áj
niargt, sem aflaga fór og fáir
dirfðust að hreyfa við. Jafnframt
þvi sem hajin hefir látið sér einkar-J
ant um sjálfstæði landsins, hefirl
hann þó séð það einatt betur en
áðrir, að verklegar framfarir Voru
fyrsta skilyrðið fyrir því, að land-j
ið gæti fyllilega notið sjálfstæðis-'
ins, og þvi aldrei látið hjá líða að j
henda mönnum á J)aö sem til fram-j
fara horfði i þeim efnum og hvatt
þá til að hefjast handa. Eg held,
að nienn hafi ekki kunnað að meta’
þetta sem skyldi, ef til vill af }>ví
að þeir gátu stundum ekki felt sig
við framsetninguna. En Melsteð
hefir skrifað af einlægum áhuga
um þessi riiál og leiðarstjarna hans
hefir jafnan verið einlæg umhyggja
fyrir velferð landsins og ást til
j>ess. Eg trúi því fastlega, að menn
niu.ni, er frá liður, meta til fulln-
ustu starfsemi þessa manns og
komast að raun umjað hann hefir
\ erið hinn nytsamasti landi og þjóð
i afskiftum sínum af opinberum
málum.
Ársritið hefir og flutt myndir
með æfiágripi af nokkrum fslands-
vinúm erlcndis eða fræðimönnum,
sem lagt hafa stund á íslenzkt mál
og íslenzkar bókmentjr. Það mun
vist mörgum þvkja það skemtilegt,
að sjá hvernig }>essir menn líta út
og fá að vita dálítið um æfiferil og
verk Jreirra. í fyrsta heftinu voru
mvndir af Jjremur Svíum /Ceder-
sehiöld, Noreen og Kock) og í ár
af tveim Þjóðverjum ýGering og
Mozk), og hafa }>eir allir ritað mik-
i« utn islenzk fræði. Þessu ætti
Ársritiö að halda áfram.
Eitt er }>að, sem íslendinga hefir
vantað tilfinnanlega. en það er rit,
sem fræddi J>á um útlendar bækur
og bókmentir yfir höfuð. Bé>k-
mentafélagið fann til Jtessa og
reyndi að bæta úr því tneð j>ví að
láta “Skírni'' flytja árlega skrá yfir
helztu bækur, sem komu út á Norð-
urlöndum. Það voru þó bara titl-
arnir einar, sem liann flutti, en gaf
hér um bil engar upplýsingar um
ritin sjálf eða gildi ]>eirra að öðru
leyti. Þó mun skrá þess sjáifsagt
hafa leiðfceint mörgum manni ti!
j>ess að ná í rit um þau efni, seni
hann hafði áhuga á; eg veit það að
minsta kosti um sjálfan mig, að eg
hafði einatt gagn af henni, og eg
hefi oft hugsaö um það, hvort Bók-
mentafélagið hefði ekki átt að halda
áfram að birta hana, að vísu með
nokkrum upplýsingum um ritin eða
höfunda þeirra. Að nokkru leyti;
hefir nú Ársritið bætt úr Jiessu og
I því hafa árlega verið nokkrir rit-
dómar eða greinar tim helstu bæk-
ttr, sem komið hafa út í Danmörku
og Noregi, og eg held að það ætti
frantvegis ekki einungis að halda
því áfram, heldur einnig að auka
j>essa kafla með því að geta rnerkra
bóka á ensku, þýzku og jafnvel
frönsku. Til þessa þyrfti áuðvit-|
að samvinnu nokkurra manna, en!
með því mundi þjóðinni gert mikiðj
gagn, og mundi það verða til þess
að veita nýjum straumum inn íj
landið og kenna mönnum að þekkjaj
og lesa beztu bækumar, sem komaj
út, en ekki að láta þá vaða í óvissu
Um slikt, o<r bara að lesa þær bæk-
ur, sem þeit af tilviljun komast yf-.j
ir eða rekast á. Að gefa slíka rit- ^
skrá út heima á íslandi er örðugt,:
en tiltölulega hægt í Kaupmanna-
höfn, þar sem menn hafa aðgangs
að bókunum sjálfum eða að minsta^
kosti að tímaritum eða ritdómum,
sem um J>ær fjalla. Hér er gott
verkefni fyrir hendi handa Ársrit-
inu, en hvort það gæti borið kostn-
aðinn, sem það mundi hafa í för
með sér, veit eg ekki. Og þetta
mundi óefaö verða vinsælt meðal
íslendinga bæði austan hafs og
vestan.
NOKKUR KVÆÐI
Eftir Axel Thorsteinsson
TVÆR STÖKUR.
Skálda-Dauði.
Mér var ekki létt í lund,
lítið var um náðir,
þegar gengu Guðs á fund
Guðmundarnir báðir.
íslendingar erlendis.
Eins og rifin upp með rótum
reynitré,
fslendinga erlendis
eg alla sé.
FEGURSW LÖNDIN.
Fegurstu löndin, er leit eg
liggja norður í iiöfum,
þeir fegurstu víðir, er veit eg,
vaxa lijá feðranna gröfum.
Eg elska þau lönd 0g þá lýði,
'þó laugt burtu frá þeim eg stríði.
Noregs firði og Njálu land
norðurljósanna undraband
oft þar unaði vefja,
anda þjóðanna hefja
npp, upp í ljósið til himinsins hátt,
hátt yfir alt, sem er rotið og lágt.
Þar finst ei gull eður gimsteina fjöld,
en guð hefir blessað það öld eftir öld '
í striti og stríði
starfandi lýði,
or dýrka ei Mammon, því mannsins sál
er meira virði en ið rauða stál.
Eg elska þau lönd 0g þá lýði,
eg lofa þau dægurs í stríði,
|)ví alt, sem er fegairst, finst á þeim slóðum, —
eg fínn það, er dvel eg með erlendum þjóðmn.
TVÖ KVÆÐf
(Úr gömlum blöðum.)
Til stúlkn.
Þitt hörund var mýkra en mosinn,
er margar aldir var
að hylja hraungrýtið gráa.
sem gróður engan bar.
Og sál þín var eitt sinn einnig
eldfold, er breyttist í hraun
og árlega meiri mosi
í myrkri, þín voru laun.
En mosinn er von og vísir
og vegur hríslum bjarka;
það tekur aldir—en alt af
eitthvað vigst á að þjarka.
Svo áranna mjúkur þá mosinn
megi í hraun þinnar sálar
leggjast og vísir verða
viðum. ci' listhönd málar.
Kveðjustund (1914.)
Borgin var fegursta skrauti skreytt,
skrúðkhett mengið sig dansaði þreytt
í landinu söngva og sagna.
Blessaða land: Eg leit það kvöld
lýð þinn fagnandi: í heila öld
hafðirðu átt friði að fagna.
-Þar gengum við sarnan lilíð við hlið,
og hlógum og gleymdum að blasti oss við
erill á æfinnar stundurn.
Sem fölvi á kinn var þitt “Far vel” til mín
og feginleik rúinn eg liorfði til þín
og þá brosti sól vfir sundum.
Mín sál mætti þinni á þungri stund
meo J)ökk fyrir dagana liðnu, hvern fund,
er alt var af unaði vafið. —
Yið dvöldum þar saman, unz sólin hneig
og saman þar drukkum við skilnaðarveig.
En síðan—eg horfi vfir hafið.
i
1
1
i
t
a

1 I
■
|
|
■
H
H
Í
I
Koma séra Kjartans
til Victoria, B.C.
pað hefir dregist lengur enj
skyldi, að minnast opinberlega á
komu séra Kjartans Helgasonarj
hingað til bæjarins, pegar hann
var á fyrirlestraferðum sínum
hér vestra, en nú skal hennar bér
að nokkru getið, þvtí—“betra er
seint en aldrei”.
Séra Kjartan kom hingað tilj
bæjarins frá Vanouver, eftir há-j
degið á mánudaginn jþann 26. jan-j
úar 1920. Með honum kom, sem!
fylgdarmaður, séra Sigurður Ól-
afsson í Blaine, Wash. Christian j
Sívertz mætti þeim,' er þeir stigu
af skipi, og tók þá heim með sér. I
Áður hafði talast svo til á milli
vor þriggja, Christians, Einars
Brynjólfssonar og mín, að sam-
koman yrði ihaldin í húsi þeirra
hjónanna, Ghristians og Elinborg-
ar Sívertz, jafnvel þó þá yrði ekki
hægt að sýna íslenzku myndirnar,
sem séra Kjartan hafði meðferðis,
og sem oss þótti auðvitað mjög
slæmt, — því vér álitum naumast
gjörlegt að fara að leigja stóran
og dýran fundarsal fyrir 20—30
manns, en við fleirum gátum vér
ekki búist, sökum íslenzku fólks-
fæðarinnar hér.
Samkvæmt 'þessu flutti svo séra
Kjartan fvrirlestur sinn í húsi
Sívertz-hjónanna, að kvöldi hins
ofannefnda dags (26. jan.), og
var þar hálfur jþriðji . tugur
manna og kvenna saman kominn,
sem, undir kringumstæðunum,
telja mátti ágætt. — Fyrirlestur-
inn var svo ágætur, að öllum mun
hafa l'íkað hann ljómandi vel.
Hin óskráða efnisskrá sanikom-
unnar var á þessa leið:
Fyrst gjörði húsráðandinn( C.
S.), sem stýrði samkomunni, séra
Kjartan .kunnugan fólkinu, og
skýrði því svo í stuttri en gagn-
orðri ræðu frá öllum málavöxtum,
að því er vesturför séra Kjartans
snerti. pá hóf séra Kjartan máls
0g flutti hinn vinsæla og frábær-
lega vel hugsaða fyrirlestur sinn,
“l'm kraft tungunnar” — sem mig
minnir að hann segðist mundi
nefna fyrirlesturinn, ef hann ætti
að gefa honum nokkurt nafn. Séra