Lögberg - 05.06.1924, Blaðsíða 4

BU. 4 é
LöCBERG, í J3MTUDAGINN 5. JÚNÍ. 1924,

föjbetg
Gefið út hvem Fimtudag af The Col-
ontbia Press, Ltd., (Cor. Sargent Ave. &
Toronto Str., Winnipeg, Man.
Tnlfliman N-6327 o<t N-6328
JÓN J. BILDFELL, Editor
Utanínkrift til blaSsin*:
THE SOLUMBIH PRESS, Ltd., Box 317Í, Winnipog, Har).
Utanáakrift ritatjórans:
fOiTOR LOCBERC, Box 3172 Wlnnipog, Rlan.
The ‘‘Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, in the Coiumbia
Building, 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba.
Ritstjóri Heimskringlu
á stampinum.
í síðasta tölublaði Heimskringlu stendur löng
grein, ritin af ritstjóranum þeim, sem snældugang-
urinn er nú orðinn tamastur, sem aÖ öllu sjálfráðu á
aö hafa það til síns ágætis, a8 bera brigÖur á rit-
stjórnarhæfileika vora, en sem tekst þó ekki giftu-
samlegar en svo, að hver maÖur sem greinina les, sér
gjörla, að hún er vindhögg eitt í því efni, en opin-
berar aftur þeim mun átakanlegar samvizkubit rit-
stjóra Heimskringlu út af framhleypni þeirri og
fruntaskap, sem hann er orðinn uppvís að í sam-
bandi við deilumál vor út af hag og ástandi Canada
og sérstaklega Manitobafylkis.
í grein þessn er ritstjórinn aÖ bregða oss um,
að vér höfum verið að hlaða hellum að höfði hon-
um síðan að hann tók við ritstjórn Heimskringlu.
Þetta er auðvitað út í hött sagt. Áreitni vor í hans
garð hefir verið stórum minni, en áleitni hans á oss.
Greínamar tvær, er hann reit um hag þessa fylkis
sællar minningar, bera þess ljósan vott; að minsta
kosti önnur þeirra, sem ekkert er annað en persónu-
leg ádeila á oss. En svo kom þriðja atrennan. Og,
viti menn! þá opnast fyrst augu .ritstjórans fyrir því,
sem hann hefði gert. Ó, eg aumur! Eg hefi rangl-
að villur vegar! Ritstjóri Lögbergs hefir rétt að
mæla. Og má greinilega sjá, hvernig að mannin-
um hefir verið innanbrjósts við þá skráveifu, þó að
hann reyni að bera sig mannalega.”
Þegar ritstjóri Heimskringlu fór að lýsa hag
og ástandi þessa lands, þó fór eitthvað líkt fyrir
honum og Jústisráðinu með töfraskóna í sögunni
hans H. C. Andersens. Jústisráðið hrópaði: “Það
er bölvuð skömm að því, að hér skuli ekki' vera
kveikt á neinum ljóskerum. Það er þvílík ófærð hér
sem menn séu að ösla í forarflóa.” Jústisráðið var
óánægt með yfirstandandi tíð, eins og ritstjóri Heims-
krinflu virðist vera með timana í Canada, og óskaði
sér að hann lifði' á öðrum tímum. Fyrir töfraskóna
veittist honum það, en í stað þess að ganga á stein-
lögðum strætum nútímans, stóð hann upp í klof niðri
í ólukkans forardíki.
Tilfinningum veslings Jústisráðsins þarf víst
ekki að lýsa í því vandræða-ástandi, og eitthvað
svipað hlýtur að hafa verið ástatt fyri’r hinum innra
manni ritstjóra Heimskringlu, eftir því sem honum
farast orð um timana hér í pappirskringlunni, sem
hann stjórnar nú snúning á. En alvaldur má sjá
fyrir, að ekki hendi hann hið sama og manninn, sem
sagt er um, að skugginn hafi tekið af öll ráð og leitt
eftir vild sinni.
Þegar ritstjórinn sá, að ekki var unt að komast
út úr vandræðunum, sem hann var kominn í og búið
var að reka hann á stampinn með staðhæfingar sín-
ar í greinum hans um fjárhag fylkisins, fer hann með
fleðulegri uppgerð að reyna að telja sér trú um, sitj-
andi á stampinum, að hann sé þó hreinskilinn, sann-
leikselskur og réttsýnn, því hann hafi' kannast við, að
andstæðingur sinn hafi farið með rétt mál. Já, hann
er með þeim ósköpum skapaður, eins og hann sjálfur
segir, hver sem í hlut á. En þess ber vel að gæta,
lesari góður, að hann gerði það ekki fyr en búið var
að Ieiða hann til sætis á stampinum, að hann er nógu
mikill maður til þess að gangast við sannleikanum.
O-jæja, það er svo sem ekki mikil hætta á því, að
skugga ber á hina sannleikselskandi sálu þessa mikla
dánumanns. Máske smá-blettir hafi klests á fyrstu
greinirnar hans tvær, sem ekki voru í nákvæmu sam-
ræmi við hans sólfögru sál, en svo kom yfirbótin—
'þvotturinn—útskafningin í þeirri þriðju, þó til þess
þyrfti að neyða hann eins og óstýrilátan angurgapa—
og sjá, þá var alt orðið hreint!
En því miður hefir það víst verfð meira i orði en
á bojrði, því enn ásækja hann einhverjir illir draumar
út af öllu þessu, og út af slíku draumafári ritar hann
grein sína í siðasta blaði sínu. Er sú grein ekkert
nnað en útúrsnúningur og ógeðslega rembingsleg
' mgloka um eitt og annað, sem í Lögbergi hefir stað-
ð fyr og síðar. Um efni blaðsins og málfæri, hefir
:ann margt að athuga. T. d. að vera að tala um arð-
berandi og óarðberandi skuldir. Veit ritstjóri Lög-
bergs annars nokkurn skapaðan hlut um þetta? Vita
stjórnir, eða stjórnmála- 'og fésýslumenn vestan hafs
nokkra minstu vitund um slíkt? Veit eiginlega nokk-
ur lifandi ræfilsrola um þau mál nema snældu-ritstjór-
inn á Heimskringlu ?
Það er svo sem ekki að furða, þó þessi “super-
man” líti svörtum augum á framtíð þessa giftusnauða
lands, sem í þeim óskapa vanda er statt, að eiga ekki
nema einn mann, sem skyn ber á svo þýðingarmikil
mál! Þó er engan veginn vonlaust um framtíðina, á
meðan þjóðin fær að njóta hans og hans ómetanlegu
fjármálaþekkingar og reynslu.
En svo er það fleira, en efni rítstjórnargreina
Lögbergs, sem athuga þarf. Málið þarf hann líka
heldur en ekki að taka til bænar. Þetta, sem hann
kallar “Mærðar timbur máli laufgað” hjá oss, er nú
ekki víst að allir líti sömu augum á og ritstjórinn. En
'það er eitt, sem einkum stingur málfræðinginn á Heims-
kringlu í hartað og sem hann gefur manni til kynna
með hinu ágæta íslenzka orði “sic”. En orðið, sem
hneykslinu olli, er “orktf-afl”, sem hann segir að sé ó-
hæfu tvítekníng. Svo er það og, ef orka þýðir ávalt
og aldrei annað en afl. En nú er því ekki að heilsa.
Enginn segir t.d. orkutaug, eða orkuvöðvi í staðinn
fyrir afltaug eða aflvöðvi. 1 orðabókum Cleasby og
Frizners segir, að orðið orka sé samstofna við orðin
yrkja, verk o.s.frv. Og mörg dæmi eru þar sýnd af því,
að orðið þýði starf. Og sé svo, erum vér ekki farnir
að kannast við, að það sé rangt að nota orðið í merk-
ing um starf og segja t.d. orkuafl í staðinn fyrir vinnu-
afl. Það er að minsta kosti ekki meira hneyksli, en
sumt af skáldaleyfum Heimskringlu-ritstjórans í níðinu
um hag þessa fylkis. Vér segjum samt ekki með þessu,
að ekki sé ákjósanlegt að vanda sem bezt til máls í
ræðu og riti og betur, en alment á sér stað á meðal
vor. En myndir orðsins orka eru margar, og þær eiga
fullan rétt á sér, eigi síður en þýðing þess, sú er rit-
stjóri Hieimskringlu þekkir. En alt þetta máls-umvönd-
unar fimbulfamb snældusnúðs ritstjórans, er auðvitað
út í hött, eins og alt annað og gert til þess að draga
athygli manna frá slysinu mikla, er hann henti og
hinum hörmulegu endurminningum um að hafa orðið
að eta ofan í sig það sem út af vörum hans hafði áð-
ur komið. Heitingar hans um að finna oss í fjöru,
eru og af hinu sama sprottnar. Unnum vér honum
þeirra heitinga fullkomlega og minnumst um leið
gamla málsháttarins, að oft verður heimskur maður
heiti'ngum feginn. Og um ritstjóra Lögbergs er það
að segja, að honum stendur alveg á sama um það, hve
brattan ritstjóri Heimskringlu reynir að bera halann—
snælduhnúðshalann—eftir skráveifuna. Ef honum er
fró í því að vera að reyna að veifa honum, þá er hon-
um það ekki of gott—og í sannleika marg-velkomið,
ef gleði hans yrði ekki alveg ei'ns aftanmjó við það,
eða að það gæti aukið þó ekki væri nema einni hárs-
breidd við hæð hans á stampinum.
—------o------
í þessari viku, eða nákvæmar sagt 3. júní, eru
tiu ár liðin síðan séra Jón Bjamason gekk til hinztu
hvílu si'nnar. Og að auki er nú í ár fimtugasta afmæli
þess, er hann 2. ágúst 1874 flutti í Milwaukee, Wis.,
fyrstu íslenzka prédikun í Ameríku. Hálfrar aldar
afmælisins verður nú í þessum mánuði, að því er aug-
lýst hefir verið, xækilega og hátíðlega minst á þingi
Hins ev. lút. kirkjufélags fslendinga í Vesturheimi', og
þá að sjálfsögðu einnig minst tíUnda dánardægursins.
Þegar séra Matth. Jochumsson forðum i heim-
sókn sinni hér vestra ávarpaði fslendinga í Winnipeg
á opinberri samkomu, hvatti hann oss meðal annars
til þess að standa í fylking með “fyrsta manni' yðar
Vestur-íslendinga’, eins og hann lýsti séra Jóni Bjarna-
syni, manninum, sem skáldið fimm árum síðar kvað
til í hinu mikla Ijóði, er hann nefndi “Haustkveðja”,
auk annars þetta:
“Þú, sem fyr til furðustranda
fluttir ungur hrausta sál,
þú, sem lífsins þrengri leiðir
þræða bjóst og flýja tál:
seg mér, hvar er hönd þín, hlýri?
heyrir þú minn vinar-róm?
hvar er eg, og hvar er leiðin?
hefirðu skilið lífsins dóm?
Veit eg'þú ert, vinur, nærri —
vötni’n þagna, kyrrist þeyr, —
er nú sem í rauða rökkri
ræði’ i næði vinir tveir:
þú, sem forðum, sterkur, stiltur,
stöðugur sem gróin björk,
eg sem pálma villi viður
vaxinn fram á eyðimörk.
Svör þín heyri’ eg, — heyrði fyrri—,
hressist eg og sönsum tek,
já, með ástar hlýju hjarta
hluttekning í lund mér vek.
Hafísköldum heljar rúnum
hugans visa skal á bug;
hjartað spyr ei hót um rúnir,
heldur kærleikstrú og dug.”
Ljóð þetta, sem birt var í “Minningarriti Jóns Bjarna-
sonar” samkvæmt ósk höf., er alls fimtán erindi, og
væri ekki úr vegi fyrir oss Vestur-íslendinga, á þess-
um tíu ára tímamótum, að renna augum yfir það, þvi
hér er um að ræða sumt af dýpstu eða hæstu tónum
ófjötraðs hjarta lista-skáldsins, auk þess sem það í
fáum meistara-dráttum lýsir inn í sál fyrirliðans vest-
ræna, er vér nú viljum mi’nnast.
Orð þau um Dr. Jón Bjarnason, sem hér fara á
eftir, voru borin fram á 78. afmælisdegi hans, 15. nóv.
síðastliðið haust, á árlegu minningarmóti í Jóns Bjarna-
sonar skóla. Eins og þeír, er lesa, sjá, voru orðin
miðuð við fæðingardag en ekki dánardægur séra Jóns,
en birt þó hér nú aðallega vegna ummæla tveggja
merkra Austur-Islendinga um séra Jón Bjarnason—
starf hans og stríð meðal vor og áhrif hans á íslenzkt
kirkjulíf einnig á ættjörðinni Þeim vitnisburðum sæm-
ir oss ekki að gleyma. Erirrdið, með lítilsháttar við-
bót hér og þar, og ummælin áminstu eru þannig:
Vinir! Eg mæltist til þess við þá', er boðið hafa til
minningarmóts þessa, að fá að segja hér fáein orð um
Dr. Jón heiti’nn Bjarnason, á 78. afmælisdegi hans, en
fyrir misskilning einhvern hefir því, sem eg kann að
segja, verið í tilkynningunni um athöfn þessa verið
gefið heitið “aðal-ræða”. Sizt af öllu ætlaðist eg til,
að eg yrði auglýstur aðal-ræðumaður. Það er því
ekki laust við, að eg sjái nú eftir að hafa beðið um
orðið, ekki þó svo mjög venga þess, að eg hafi ekkert
að segja, heldur hins, að svo margar endurminningar
um séra Jón koma fram í huga mínum, að þær vefjast
hver fyrir annari og hver um sig heimtar að hafa orð-
ið. En þar sem margi’r tala í einu, hvort heldur er í
huga manns eða á mannamótum, er haxtt við að rugl-
ingum komi á og áheyrandinn sé jafnnær eftir sem
áður. Og takist mér ekki að skýra í huga ýkkar neina
mynd eftirtektarverðrar lífseinkunnar vinarins látna,
væri mér víst betra að þegja. Sannleikurinn er nú þó
sá, fyrir mér ei’ns og mörgum öðrum, sem séra Jón
þektu bezt, að hann er ljúft umtalsefni—maður getur
ekki látið vera að minnast hans iðulega.
“Það er tungunni tamast sem hjartanu er kærast,”
segir ísl. málshátturinn, og við engan mann vandalaus-
an hefir muni minn tengst jafn-traustum böndum og
við séra Jón Bjarnason. Virðing mín fyrir honum
jókst æ með líðandi' tíð, frá því eg fyrst unglingurinn
um fermingar-aldur kyntist honum á Seyðisfirði árið
1880 og til hinnar síðustu stundar samvistar okkar hér,
er hann hvarf mér sjónum líkamlega. Og þau ár, sem
liðin eru síðan séra Jón lézt, hefir aðdáun mín fyrir
honum ef unt væri' aukist, því eg sé alt af betur og
betur hvilíkur maður hann var.
Eg tel það vissulega eina af beztu gjöfum guðs
mér til handa, að hann leyfði mér strax á æskuskeiði
að kynnast séra Jóni og frú Láru, hinni hreinhjört-
uðu, göfugu og mikilfiæfu konu hans; — henni verður
ekki gleymt, þegar hans skal minnast, því hún var
honum máttugur og—að hans eigin vitnisburði—ómiss-
andi styrkur í hinu göfuga lífsstarfi hans, baráttunni
fyrir andlegri og líkamlegri velferð íslenzku frum-
byggjanna hér vestra. Hún tók af öllu og heiibrigðu
hjarta þátt í starfinu og lagði fram sinn óeigingjarna
og mikla skerf til þess, að árangurinn mætti verða sem
mestur og viðtækastur. Og vissulega eru vel við eig-
andi orðin, sem letruð eru á bautastein þeirra til minn-
ingar um starf hennar, þessi úr Op. 14, 13: Því
þeirra verk fylgja þeim.
Um samvinnu þessa, þá er ekki kom opinberlega
fram, var mér ef til vill betur kunnugt en flestum öðr-
um, því ekki að eins var eg svo að segja um 30 ára
skeið heimagangur í húsi þeirra hjóna, heldur taldi
þar heimili mitt fyrstu ár mín hér í landi og leit til
þei'rra hjóna sem ástrikra foreldra, er eg vissi að á-
valt létu sér ant um velferð mina. Þótt mér hafi víst
að mjög litlu leyti tekist að tileinka mér hinar háu og
göfugu hugsjónir og lexíur fyrir lífið, sem við mér
blöstu daglega gegn um líf og athafnir þessara göfugu
og guðelskandi vina minna og velgjörðamanna, þá eru
þær engu að síður ógleymanlegar. Og þar var guðs-
óttinn sterkasta aflið, styrkasta stoðin, öruggasta vígið
gegn öllu aðkasti lífsins. Lotningin fyrir guðs orði,
sem oft á dag var um hönd haft, djúp og einlæg, og
hvort þeirra hjóna sem bænina eða versið las yfir borð-
um, lagði þar til heilt og óskift hjarta, sem birtist ó-
gleymanlega í rödd og svip lesandans og fylti hjörtu
áheyrandans unaði og lofgjörð. ^Ef eg mætti eða ætti
að rita einkunnarorð heimilisins þei'rra, þá yrði það
þessi játning Páls: “Ef vér lifum, þá lifum vér
drotni, og ef vér deyjum þá deyjum vér drotni; hvort
sem vér þess vegna lifum eða deyjum, þá erum vér
drottins.” Slík var hin háa og heilaga hugsjón, sem
eftir skyldi lifa á heimili' þeirra ljóst og leynt.
Ekki því að furða, þó hreinleiki hjartans væri ein
aðal lífseinkunn séra Jóns Bjarnasonar og þeirra
hjóna. Þegar hugur einhvers manns dregur lífsþrótt
sinn úr háu og heilögu andrúmslofti, fá athafnir slíks
manns á sig hreinleiksblæ, sem allir taka eftir og við-
urkenna. Þannig var séra Jóni farið og fyrir það fékk
hann viðurkenningu, ekki að eins vina sinna, heldur
einnig mótstöðumannanna. Enginn hefir dirfst, að
bera honum á brýn óeinlægni eða tvöfeldni. Svipur
mannsins bar hjartanu vitni, og alt það, er hann lét
til sín heyra í ræðu eða riti, hafði á sér sama hrein-
leiks- og einlægnisblæinn. Jafnvel þegar hann stóð í
stríðustu baráttu við óbilgjarna mótstöðumenn, út af
áhugamálum sínum, sem oft kom fyrir, var hreinleik-
inn og sannleiksfestan jafnan söm við sig. Svo mætti
að orði komast, að alt Ijótt og lágt hlypi í felur fyrir
séra Jóni. Það var eins og andrúmsloftið hreinsaðist
við nærveru hans. Til þessa hygg eg að flestir hafi
fimdið, sem meira eða minna kyntust honum, og eg
þykist þess fullviss að þið öll, hin eldri að minsta kosti,
sem hér eruð, munið taka undir þetta með mér, þótt
okkur hafi víst því miður fremur laklega tekist að til-
einka okkur fyri'rmynd þá, er guð gaf okkur í per-
sónu þessa látna vinar. Þeir sem bezt þekkja til séra
Jóns heitins, vita, að hér er ekkert oflof fram borið.
Hreinleiki hugarfarsins, sannleiksást hjartans og sam-
vizkusemi í smáu sem stóru, voru svo áberandi ein-
kenni mannsins, að allir með opin augu hlutu að sjá
þau og viðurkenna.
Þrátt fyrir þessa og aðra kosti, fyrirliðans látna,
sem svo mjög eru mér og öðrum vinum hans enn vak-
andi í hjarta, viljum við yíst allir og öll leggja áherzlu
á það, að enginn skilji usnsögn mina þannig, að við
viljum gera hann að heilögum manni eða dýrðlingi’.
Og þess verðum við, sem árlega minnumst afmælis
hans, að gjalda varhuga við, að þær minningarstundir
verði ekki að lofgjörðar-söng einum um persónu
mannsins, og missi svo hinn upphaflega tilgang sinn,
þann nefnilega, að hvetja okkur til starfs og fram-
kvæmda i þarfir málefnis þess, er guð sendi' hann til
að starfa meðal okkar og þjóðarinnar íslenzku yfir
höfuð, og sem við höfum nú tekið við að honum látnum.
Séra Jón var enginn mannadýrkari og sízt af öllu
vildi hann láta dýrka sig. Og jafnlitla aðdáun hafði
hann fyrir titlum eða nafnbótum. Eg minnist þess,
hve ve> sú lundemiseinkunn séra J. B. lýsti sér í þakk-
arorðum hans fyrir doktors-nafnbótina, er honum var
á kirkjuþingi 1909 tilkynt hún. Þegar hann hafði
þa'kkað upphefðina, sem sér væri færð, sagði hann að
sér þætti verst, ef hann yrði nú alt of mikið upp með
sér af henni. Og aldrei varð eg, þess var, að hann
ritaði “Dr.” framan við nafn sitt eða “D.D.” aftan við
það, þó aðrir væiu að tylla slíkum hégóma við það.
Málefnið, sem hann var kallaður til, var séra Jóni
alt; á bak við það vildi hann fela sig, ef unt væri.
Enda hafði hann að sjálfsögðu sínar veiku hliðar, eins
og aðrir dauðlegir menn. Hann var t.d. stórgeðja
maður og enda all-ráðríkur að eðlisfari. En á þess-
um ástríðum sínum sat hann meistaralega, svo að ljúf-
menskan varð ráðandi afl í lífi hans og allri fram-
komu.
Þá var frjálslyndi séra Jóns Bjarnasonar og um-
burðarlyndi við annarlegar stefnur og strauma, ekki
síður eftirtektarvert þeim, sem þektu hann bezt og
prédikanir hans bera með sér. Hann var í sannleika
frjálslyndur maður; fyrirleit alt ofbeldi og kúgun.
Hann vildi að félagshópar og einstaklingar réði sér
sem mest sjálfir, þótt í félagsböndum stæði. En lög-
hlýðni heimtaði séra Jón af sjálfum sér og öðrum.
Jafnvel þótt lögin virtust ósanngjörn og enda óþörf,
taldi hann sjálfsagt að hlýða þeim meðan þau væri í
gildi. Þetta náði jafnt til kirkjulegra mála sem ann-
ara mannfélagsmála. í bindindismálinu, t.d. var hann
fremur andvígur bannlöggjöf (prohibitionj vegna
hömlu þeirrar, er slikt legði á einstaklingsfrelsið og
hins ekki síður, að slíkt ákvæði hefði í för með sér
þann leiða ljóð, að veikir meðbræður, er vin hefðu um
hönd eða neyttu þess jafnvel í hófi, yrðu að lögbrots-
mönnum fyrir verknað, sem í sjálfu sér gæti verið
ósaknæmur. En séra Jón var þó engu að síður heill
og einlægur bindindisvinur. í því sem öðru gerði
hann háar kröfur til siðferðisþroska einstaklinganna.
Og sjálfsagt fanst honum það, að hver sá maður, sem
kristfla trú játaði og trúr vildi reynast hinum háu hug-
sjónum hennar, hlyti að styðja bindindismálið með
orði og eftirdæmi. fSbr. “Guðspjallamál” 2. sd. e. þ.J
Við heyrum þvi iðulega kastað fram, að séra Jón
Bjarnason hafi verið þröngsýnn, einkum í trúmálum.
Sá sónn er nú orðinn gamall, hefir þó einkum færst í
aukana síðan séra Jón féll frá. Þetta er orðið að hefð
og hver skriffinninn hefir það eftir öðrum, einkum
þeir, er í nöp virðast vera við kirkjufélagið og annan
árangur af starfi séra Jóns. Þetta sker okkur, vinina
hans, mjög i hjarta, einkum þar sem hann er nú ekki
nálægur til að bera hönd fyrir höfuð sér. — Ekki alls
fyrir löngu Varð eg mjög gramur út af einni slíkri
“lýsingu” af séra Jóni. Hún var í bæklingi eftir
mentamann, sem lengi hefir átt heima austur í Banda-
rikjum, en nú kvað vera i þann veginn að þiggja em-
bætti í Kaupmannahöfn. Ritið er skrifað á dönsku
og gefið út af kirkjulegu félagi í Danmörku. Bækl-
ingur þessi er um Vestur-Islendinga. Þar er farið
mjög loflegum orðum um gáfur J. B. og miklu mann-
kosti, en því bætt við, að í trúmálum hafi hann verið
afar-þröngsýnn. Höf. segir Dönum einnig, að “pési”,
sem séra J. B. hafi gefið út (Tikl. þar átt við fyrirlest-
ur hans: "ísland að blása upp”J,
muni ekki hafa borið neinn árang-
ur. 1 þessu efni mætti þó vísa til
skýrra vitnisburða tveggja merkra
íslendinga heima, er orð verða til-
færð eftir hér síðar. Og svo dæm-
ir lesarinn um. Höfundur þessa
danska rits var víst alókunnugur
J. B. og skildi hann lítt, eins og sjá
má af annari meinloku, sem hann
gæðir Dönum á um starf séra Jóns.
Hann segir að séra Jón hafi verið
einskonar vesturfara-agent og vilj-
að ginna alla íslendinga til Can-
ada. Þetta síðara er nóg til að
sanna ókunnugleik höfundarins öll-
um þeim, sem til þekkja. Eg var
að vonast eftir, að “Sam.” og “Lög-
berg” mótmæltu þessari umsögn,
þegar þau mintust á bæklinginn
danska. En þeim hefir víst fund-
ist hún slik undra-heimska, að ekki
væri svara verð.
Allir þeir, sem hlutdrægnislaust
vilja kýnna sér andastefnu séra Jóns
Bjarnasonar, eins og hún birtist x
ritum hans og starfi, munu fúslega
játa, að hann hafi verið sann-frjáls-
lyndur maður. En hann gerði ekki
þá göfugu lífseinkunn að gönu-
skeiði yfir óræktarmóa og mýrlendi'
ýmiskonar ímyndaðra “vísinda”-
landa 1 andans heimi, eins og svo
mörgum leiðtogum íslenzku þjóðar-
innar hefir orðið á, einkum á svæði
trúmálanna. Hann vildi heldur
láta telja sig þröngsýnan og gamal-
dags, en að staðhæfa sem “vísinda-
lega” sannaðar ýmsar getgátur
nýrra rannsókna, sem hann sam-
kvæmt sögulegri' reynslu taldi lík-
legt að ósannaðar yrðu óðar en
varði, eins og líka svo oft hefir
skeð. Trúarhugsjónir einstakling-
anna, þær er þeir hafa tekið að
erfðum frá móður og föður, voru
í huga séra Jóns of heilagar til þess
að hafa mætti að vísindalegu leik-
fangi. Óhrekjandi sannanir, mann-
lega talað, vildi hann fá fyri’r hverju
einu, áður en staðhæfing væri gerð
um áreiðanleik þess, einkum ef
slikt virtist geta komið i bága við
viðteknar hugsjónir almennings.
Ekki tjáði að rífa að eins niður með
j kaldranalegri gagnrýni og fara um
helgidóma trúarinnar óvirðulegum
orðum, er veikt gæti og hneykslað
trúarvissu smælingjans og ef til
vildi leitt hann burt frá heilögum
kærleikssannindum guðlegrar op-
inberunar í Jesú Kristi. Þegar slíkt
var gert af þeim, er til hirðisstarfs-
ins eru kallaðir, fyltist séra Jón
falslausri vandlæting.
Óhindraða rannsókn vildi séra
Jón hafa jafnt í trúmálum sem á
öðrum sviðum. En hún skyldi
gerð með það ei’tt fyrir augum, að
byggja upp og styrkja trúarmeðvit-
undina. Og hann greip á lofti
hverja þá nýja skýringu til dæmis
á erfiðum biblíu-setningum, er að
því miðuðu að trúarvissan glædd-
ist og lotningin fyrir kærleikanum
eilífa yrði' að ráðandi afli í hjört-
tim manna og lífi. Þessari stefnu
fylgdi séra Jón seint og snemma,
eða með öðrum orðum alla sína
starfsdaga til síðustu stundar
Þetta vitum við, eldra fólkið af
náinni kynningu við séra Jón. Og
við hina yngri vil eg segja: Látið
aldrei koma ykkur til að trúa þvi,
að séra Jón Bjarnason hafi verið
þröngsýnn maður, því slík stað-
hæfing er sprottin af vanþekkingu
á honum eða kastað fram af þeim,
sem á starf hans og stefnu líta með
hlutdrægnisaugum.
Þegar Einar Hjörleifsson, ný-
kominn til íslands, eftir að hafa
dvalið hér nokkur ár og kynst séra
Jóni vel, fer að tala um starf kirkju-
félagsins og stefnu opinberlega þar
heima, segir hann meðal annars:
Eg ber mikla virðxngu fyrir
vestur-íslenzku prestunum, sem
flestir hefðu getað átt kost á starfi,
sem bæði hefði verið náðugra, bet-
ur launað og betur þakkað en það
starf, sem þeir hafa valið sér með-
al landa sinna á sléttunum í Norð-
ur-Ameríku. Fyrir alt staglið um
pfstæki þeirra gef eg ekki túskild-
mg. Þeir hafa ekkert til saka unn-
ið annað en halda fram á þann
hátt, sem samvizka þeirra hefir
boðið þeim, því máli, sem þeir telja
helgast og dýrmætast allra mál-
efna..” —----“Eg hefi verið spurð-
ur að því hér heima, hverni'g standi
á öllu “kirkjuþrefinu” þar vestra.
— “Þrefið” svokallaða orsakast
auðvitað að miklu leyti af þeirri
mjög svo einbeittu mótspyrnu, sem
þar hefir risið upp gegn kirkju og
kristíndómi. Mönnum hefir verið
nauðugur einn kostur að verja sig,
verja sannfæringu sfna og annara,
sem halda fast við kristna trú.”
Svona lei't hr. E. H. á þetta mál
þá, af náinni og langri kynningu
starfsins kristilega hér vestra.
Eg get ekki stilt mig um að
minnast á aðra grein, um séra Jón
Bjarnason, eftir merkan og gáfað-
an Austur-íslending, núverandi
biskup, Dr. Jón Helgason. Þegar
séra Jóns var um aldamótin von til
íslands, bírti J. H. mynd af honum
í blaði sínu “Verði-ljós!” og fórust
þá orð um hann meðal annars á
þessa leið:
“Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að séra Jón Bjarnason
hefir um síðastl. hálfan manns-
aldur verið höfuðleiðtogi landa
vorra í dreifjngunni fyrir vestan
hafið og starfað að því af öllum
líkams og sálar kröftum, að íslend-
mgar þeir, sem tekið hafa sér ból-
festu fyrir vestan hafið, mættu
halda áfram að vera íslendingar,
mættu varðveita hið einkennilega
þjóðerni sitt sem íslendingar, inn-
an um allan þjóða,- tungumála- og
kynkvísla-blendinginn þarna vest-
ur á preríunum, og mættu umfram
alt halda áfram að vera kristin
þjóð, evangelisk lútersk þjóð, því
öílum nútíðar-íslendingum fremur
virðist séra Jón hafa hlotið fullan
s'kilning á því sambandi, sem er á
milli varðveizlu þjóðernisins og
varðveizlu hinnar kristnu trúar,
hversu hið síðartalda er eitt af höf-
uð-skílyrðunum fyrir hinu fyr-
nefnda.” —
------“Vér, sem sitjum hér heima
á fósturjörðinni, lítt kunnir öllu lífi
og háttum landa vorra þar vestra,
nema hvað vér til þekkjum af blöð-
um þeim og ritum, sem borist hafa
þaðan austur um hafið, vér getum
naumast gert oss í hugarlund hví-
líkt það verk er, sem séra Jón hef-
ir verið að vinna þar vestra öll
þessi ár, hversu mikið hann hefir
x sölurnar lagt fyrir þetta við-
fangsefni sitt, hversu mikilli bar-
áttu hann hefir átt í, hversu mikla
mótspyrnu hann hefir átt við að
stríða. En þegar vér virðum fyrir
oss hinn kirkjulega félagsskap landa
vorra vestra einan út af fyrir sig,
þar sem nú (1899) alls 24 íslenzk-
ir söfnuðir með sameiginlegri trú-
arjátningu hafa gengist undir ein
lög, til þess að starfa x einum og
sama anda, — Þegar vér vi’rðum
fyrir oss alt starf þessa kirkjufé--
lags meðal íslendinga, bæði inn á
við og út á við,------og síðast en
ekki sízt hversu það hefir á síðast-
liðnum árum verið að berjast fyrir
stofnun sérstaks skóla fyrir hinn
uppvaxandi lýð, þar sem honum
gæti' veizt sú mentun, sem vorir
tímar heimta, á grundvelli kristi-
legrar trúar, — þegar vér virðum
alt þetta fyrir oss og minnumst
þess jafnframt, að alt þetta er að
miklu leyti að þakka starfsemi séra
Jóns Bjarnasonar, alt þetta er að
miklu leyti beinlinis ávextir af ó-
þreytandi' elju og atorku, baráttu
og ‘bœnum þessa eina manns, þá
ætti hverjum skynberandi inanni
að vera það augljóst, að hér getur
ekki verið að ræða um sléttan og
réttan meðalmann, af flokki þeirra,
sem tólf fara í tylftina. — Og þó
mun sannleikurinn vera sá, að þeir
munu ekki margir menn íslenzkir á
vorum tímum, sem mei'ri hafi verið
skoðanamunur um meðal vor, en
um séra Jón Bjarnason.
“Fyrst eftir að rödd séra Jóns
tók að berast hingað heim með
“Sameiningunni”, var sú skoðun
almennust á séra Jóni hér heima, að,
eiginlega væri hann sá ofstækis-
maður í trúarefnum, sem engu tauti
yrði við komið. Þegar menn vildu
nefna áþreifanlegt dæmi upp á stak-
asta ófrjálslyndi og umburðarleysi
í trúarefnum, þá var sjálfsagt að
nefa séra Jón Bjarnason. Já, það
kvað svo ramt að þessu, að sum af
blöðum vorum gátu naumast nefnt
hann á nafn án þess um leið að
sparka í hann. Menn gerðu alt,
sem þeir gátu, til þess að sporna við
því, að “Sameiningin” næði hér út-
breiðslu, rétt eins og þjóð vorri’
væri einhver stórhætta búin, ef
anda séra Jóns tækist að hafa ein-
hver áhrif á hana. Og þeir menn
eru til, sem jafnvel enn í dag virð-
ast hallast að þeirri «koðun. Það
er ekki langt síðan vér heyrðum
skólamann einn íslenzkan lýsa há-
tíðlega yfir því, að hann “af prin-
sípi” læsi aldrei neitt það, er séra
Jón skrifaði—og þóttist auðsjáan-
lega að meiri maður. Oss lá við að
segja, að þeir menn væru sjálfum
sér verstir, sem slíkt bi'ndindi á sig
legðu; því meðan vér íslendingar
eigum ekki meira af sannarlega
frumlegum rithöfundum, en vér
eigum, þá virðist það óneitanlega
býsna einkennilegt “pri'nsíp” hjá
manni, sem annars nokkurn tima
lítur í íslenzka bók, að ganga fram
hjá þeim rithöfundi íslenzkum, sem
óhætt mun mega telja frumlegast
an allra, sem nú lifa og tala opin-
berlega á meðal vor, og hafa meira
af viti og snilli' til að bera en flest-
ir aðrir.-----En sem betur fer
munu þeir sífelt vera að fjölga, sem
líta öðrum augum á séra Jón
Bjarnason og eru farnir að sjá það,
að maðurinn er—andlega talað—
höfði hærri en allur lýður íslenzkra
kirkjumanna núlifandi. Þeir menn
hlytu líka að vera af steini gerðir,
sem á annað borð hafa gert sér
eitthvert far um að kynnast anda
þessa manns, eins og hann kemur
fyrir sjónir í ritgerðum hans, bæði
í “Sameini’ngunni” og “Aldamót-
um”, síðan þau komu til sögunnar,
ef þeir hafa ekki hlotið að dást að
krafti orða hans, skarpleik hugs-
ana hans, er lýsir sér í öllu því, sem
maðurinn segir, hinni' skýru og
skynsömu rökleiðslu hans, hinum
sannfærandi dæmum hans og jafn-
vel einnig hinum oft og einatt stór-
skornu og hrikalegu samlíki’ngum
hans.-------Já, skoðanir manna á
séra Jóni eru óðum að breytast hér
heima, en það teljum vér eitt af
hinum gleðilegu táknum timanna.
Viðurkenningin hlýtur ávalt að
koma í ljós um síðir, þegar vi'tið
og snildin eru annars vegar. Hitt
er ekki nema eðlilegt, að talsverð
barátta hefir orðið að ganga á und-
an og talsverð mótspyrna að koma
í ljós. — En þessi mótspyrna or-
sakast af þvi, að sjaldnast verður
bygt upp, svo að haldi komi, nema
jafnframt sé ei'tthvað rifið niður.