Lögberg - 25.03.1926, Síða 2

Bis. 2.
LÖGBBKG FIMTUDAGINN,
25. MARZ 1926
Fjármálin á íslandi.
Ræða Jóns Þorlákssonar fjármálaráðherra
í neðri deild Alþingis í gær
('Morgunbl. 11. íebr. 1926J
Árið 1925 voru greáddar allar
lausaskuldir ríkissjóðs, sam-
tals 4 milj. kr.
ÁSur en eg vík að fjárlagafrum-j
varpinu fyrir 1927, sem hér liggur
fyrir, þykir mér rétt aS gefa sam-!
kvæmt venju yfirlit yfir hag ríkis-
sjóös á liöna árinu. Skal . eg straxi
geta þess’, aö niðurstaöan hefir orö-
ið öllum vonum hagstæöari, svo aö
tekist hefir aö greiöa aö fullu á
Ríkissj. Danmerkur _ 778000 —
umliðna árinu allar lauiaskuldir rík-
issjóðs, sem voru i ársbyrjun um 4
miljónir króna, og eg í yfirliti mínu
fyrir ári síöan gjöröi ráö fyrir aö
greiddar yröu á þremur árum, ef vel
gengi. Eftirfarandi yfirlit yfir hinar
einstöku tekju- og gjalda upphæðir,
gef eg með þeim venjulega fyrir-
vara, aö útborgunum og innbörgun-
um ársins er ekki lokið enn þá, og
geta upphæðirnar því breyzt eitt-
hvað.
Samtals danskar kr. 1477000
C. sterlingspdL
Landsbanki á hlaupar. £8246-14-8
Bókfært ca. kr............ 240000
Fjárlagagr..
Tekjur:
1. Fasteignaskattur..............
2. Tekjusk. og eignarskattur ..
3. Aukatekjur...................
4. Erfðafjárskattur.............
5. Vitagjald .. .................
6 Leyfisbréfagjöld..............
7. Útflutningsgjald.............
8. Áfengistollur................
9. Töbakstollu?.......... ....
10. Kaffi- og sykurtollur........
11. Vörutollur .. •..............
12. Annaö aöflutnings gjald
13. Gjald af konfekt og brjsgjörð
14. a. Stimpilgjald..................
14. b. Verðtollur...................
15. Lestagjald af skipum.........
16. Pósttekjur...................
17. Símatekjur.............*.. ..
18. Vineinkasala .. .’............
19. Tóhakseinkasala ..............
20. Steinolíueinkasala .. ........
21. Skólagjöld...................
22. Bifreiöaskattur .. .. ....
Aætlun
kr. kr.
215,000 234,000
800,000 2,250,000
280,000 422,000
30,000 36,000
195000 390,000
10.000 J2.000
700.000 1,189,000
430,000 808,000
400,000 630,000
890,000 1,082,000
1,120,000 2,134,000
115,000 228,000
15,000 25.000
600,000 410,000
2,074,000
30,000 43,000
350,000 561,000
1,000,000 1,487,000
300,000 500,000
200,000 450.000
Reikningur.
kr.
Samtals A-C kr. 39000000
Að meðtöldum gengismismun hafa
farið rúmar 4 milj. kr. til greiðslu
■þessara lausu skulda. Af tekjuafgang-
inum er þá ónotaö um 1% milj. kr.,
sem ætti að koma fram sem aukning
á sjóði frá Arsbyrjun til ársloka 192.5,
þegar LR fyrir það ár verður gerður
upp; nú var sjóöur reikningslega
2523715.08 í byrjun árs 1925, en ætti
þó að veröa um 3% milj. kr. i árs-
lokin, þegar allar tekjur eru komnar
inn.
Ríkisskuldir lækkaðar á 2 árum
um 6.38 milj. kr.
Jafnframt þessari greiðslu lausa-
skulda hafa að sjálfsögðu verið intar
af hendi umsamdar afborganir af öðr-
um skuldum ríkissjóðs. Einnig var á
árinu 1924 greidd um % miljón af
lausaskuldum. Niðurstaöan af öllum
þessum greiðslum er sú, að á þessum
tveim árum, 1924 og 1925, hafa skuld-
ir ríkissjóðs aö nafnverði lækkað úr
h. u. b. 18197000 kr. niður í 11815000
kr. Lækkun alls 6382000 kr.

A. Innlend lán.
Hagur ríkissjóðs batnað um
8V2 milj. hr.
Vér höfum þannig á þessum 2 ár-
um greitt nokkuð méira en þriðjung
rikisskuldanna. Á sama tíma hefir
sjóður rikissjóðs hækkað úr 1,627,000
kr. upp í h. u. b. 3750000 kr., eða
vaxið um 2123100 kr„ Þannig hefir þá
efnahagur ríkissjóðsins sjálfs batnað
á þessu tímabili samtals um 8% milj.
kr.
Það má nú eflaust segja með sanni
að þessi tvö ^iðustu ár hafa sýnt þa15,
að ríkisskuldir vorar eru þjóðinni vel
viðráðanlegar. Eg hefi þegar bent á,
að góðærið 1924 á mikinn þátt i því,
hve vel hefir nú ræst. En þar fyrir
væri ekki rétt að gleyma því, að góð-
æri gefur þvi aðeins fé til umráða
handa landsmönnum sjálfum, og rík-
issjóði þeirra að góðærið sé notað.
Undanfarinn vöxtur atvinnuveganna,
Ag þá einkum sjávarútvegsins, hefir
lagt grundvöllinn að þessum miklu
tekjum ríkissjóðs, en góðærið 1924
lagt þar á smiðshöggið. Hvað sem
menn annars vilja.segja um vöxt
sjávarútvegsins og straum fólksins
‘il sjóþorpanna, þá er það augljóst, að
frá atvinnurekstri kaupstaða og sjó-
þorpa stafar vöxturinn á tekjum rík-
issjóðs að miklu leyti. Þessu til stuðn-
ings skal eg einungis geta þess að af
öllum tekjúm ríkissjóðs 1925 hafa lög-
reglustjórar, bæjarfógetar og sýslu-
menn innheimt um 11 milj. 834 þús.
YFIRLIT yfir skuldir ríkissjóðs 1. janúar 1926.
kr. Þar af koma 7 milj. 155 þús. kr.
á iögreglustjórann og bæjarfógetann
í Reykjavík. Póststjórn, landsíma-
stjórn og einkasölurnar hafa innheimt
milfi 3 og 4 milj. kr., og á atvinna
kaupstaðanna óefað einnig drjúgan
þátt í þeim. Ef þjóðin sýnir nú þann
manndóm, að koma ámóta miklum
þrótti í landbúnað sinn, þá stendur
hagur hennar trau^tum fótum.
En þetta tvent, vöxtur atvinnuveg^
^nna og góðærið hefði þó ekki nægt
til að rétta við hag rikissjóðs, ef vant-|
að hefði viðeigandi tekjulöggjöf. Af
tekjum ársins 1925 stafar rúmlega 314
milj. kr. frá löggjöf 1924 og 1925. 1
fyrra gerði ég grein fyrir þvi, að um
114 milj. kr. af tekjum ársins 1924
stafaði frá ibreytingum á löggjöfinni
á því sama ári,. Samtals eru það þá
rúmar 5 milj. kr. á þessum tveimur
árum er stafa frá nýrri tekjulöggjöf
eða rúmlega sem svarar lausaskuldun-
um í byrjun timabilsins.
Skuldir ríkissjóðs.
Þó mikið hafi nú saxast á skuldir
ríkissjóðs, þá er bæði margt og mikið
ógreitt enn. Það er venja að birta
skrá yfir skuldir ríkissjóðs i lands-
reikningunum, en af því að þeir koma
fremur fáum mönnum í hendup, þykir
mér rétt að gefa í þetta sinn sundur-
liðaða skýrslu um eftirstöðvar lán-
anna eins og þær voru nú um nýliðin
áramót;
60,000
20,000
80,000
6,000
22,000 20,000
3. gr.
4. gr.
1. Afgiöld jarða
2. Tekjur af kirkjum
Tekjur af sílfurbergi..
35,000
100
20,000
36,000
15,071,000
Nr. Lánveitandi
1. Landsbankrnn . .
2. sami.......
3. íslanrsbanki ..
4. , Háskólinn .. ..
5. Innanríkislán ..
6. Landsbankinn . .
7. Veðdeildin .. ..
5. gr.
1.
2.
O
o.
4.
5.
6.
7.
1.
2.
3.
Tekjur af bönkum .... .. ..
Tekiur af Ræktunarsjóð
Vextir af bankavaxtabr ....
Fyrir útdregin bréf . ....
Vextir af innstæðum.........
Vextir frá Landsverzlun
Vextir af Viðlagasjóði .. ..
Óvissar tekjur..............
Endurgr. fyrirframgreiðslur .
Egr. lán og ándv. seldra eign
50,000 148,000
' 25,000 37,000
30,000 30,000
15,000
5,000
36,000
27,000
5,000
25,000 &5.000
75,000 80,000
50,000
2,600
73,000
19,000
362,000
B. Dönsk lán.
Bicuben........ ..
Danskir bankar ..
Statsanstalten ...
Dpnskir bankar .’.
Mikla norræna.....
sami.........
Kbh. Handelsbank
Danskir bankar.. ..
C. Lán í sterlingspundum
('Sterl. h.u.b. kr. 21.33J
1.
2.
3.
4.
5.
f
8.
175,000 397,000
1
1. Handhafar skuldabr.
Tekjur af skiftiraynt . ..
Tekjur alls.............
Gjöld
7. gr. Vextir af lánum..............
Afborganir fastra lána .. ..
Framlag til Landsbankans ..
8. gr. Borðfé H. Íl. konungsins ..
9. gr. Alþingi og yfirskoðun .. ..
10. gr. A. Ráðuneytið, rikisféh. o. fl . .
B. Hagstofan..................
C. Utanrikismál o, fl.........
11. gr. A. Dómgæzla og lögreglustj. ..
B. Ýmisleg gjöld..............
12. gr. Læknaskipun og heilbr.m ..
13. gr. A. Póstmál...................
Bi. Vegamál...................
C. Samgöngur á sjó .. .,
D. Landssímamál........7 .. ..
E. Vitamál.......
15. gr.
16. gr.
17. gr„
18. gr.
19. gr.
22. gr.
24. gr.
8,289,100
1,162,521 1,026,000
931,080 883,000
100,000 100,000
489,000
323,000
16,281,000
60,000
174.500
155,850
36.500
39.500
396.300
205,600
927,260
398,374
254,000
265,000
815.300
112,650
201,000
56,000
52,000
485,000
275,000
450,000
466,000
280,000
1,365,000
214,000
2,009,000
60,000
269,000
309,000
760,000
1,195,000
Lán tekið vegna Hvenáir Vextir Upphafl. Eftirstðv. Árl. afb.
Símalagninga tekið . 1916 % bankav. kr. 100,000 1. jan *26 kr. 64,000 kr. /4,000
Sama . 1918 — 85,000 57,800 3,400
Landsverzlunar .. . . 1918 — 1,000,000 300,000 100,000
. Landverzl o. f 1... . . 1918 5 1,000,000 1.000,000 engin
Verkl. framkv... . . 1920 5% 3,000,000 2,280,300 7,000
. Helgustaðanáma .. .. 1921 bankav. 70,000 42,000 7,000
. Staðarfells .. .. .. 5 Samtals A 9,500 ísl. I«r. 7,638 3,751,738 172 264,572
. Vífilstaðahæli .. . 1911? '4% 150.000 131,727 1,521
. Vaxtabréfakaup.. . 1909 4% 1,500,000 675,000 50,000
. sama 1912 4% 250,000 145,833 8,333
. Rvíkurhöfn o. fl. . 1913 4% 500,000 66,667 33,333
. Símalagningar .. . 1913 4 500,000 369,474 13,797
. sama .. .. . 1917 5 500,t)00 423.287 10,783
Skjpakaupa .. .. . 1917 bankav. 2,200,000 425,000 200,000
. Landsverzlun o.fl. . 1919 5 4,500,000 3,150,000 225,000
Samtals B danskar kr» 5,386,988 542,767
. Ýmsra útgjalda .. . 1921 7 2,712.983 2,676,574 36,409
Samtals A til C .. .. 11,815,300 843,748
Andlega stéttin Kenslumál .. .. 229,056 295,000 885,730 1,094,000 180,810 531,850 4,000 190,512 268,000 2,775,000
Vísindi, bókmenti, listir . Verkleg fyrirtæki Lögboðnar fyrirframgreiðslur Eftirlaun og styrktarfé .... Óviss gjöld Til Eimskipafél. íslands.. Greiðslur samkv. lögum m. m. 203,000 550,000 39,000 204,000 160,000 60,000 1,030,000
Gjöld samtals .. .. 8,274,395 11,021,000 5,269,000
Tekjuafgangur ....
Samtals 16,281,000
Tekju- og gjaldaliðir, er hafa far
ið fram úr áætlun að mun.
Eins og tekjuyfirlitið sýnir, hafa
fle.-ttir hinir stærri tekjuliðir farið
mikið fram úr áætlun, og þessir mest;
Verðtollur .............. 1774000 kr.
Tekju og eignarsk...... 1450000 —
Vörutollur............... 1014000 —
Útflutningsgjald ....... 489000 _____
Símatekjur ....—..........—487000 —
Áfengistollur ........... 378000 —
Ýmsir gjaldaliðir hafa lika farið
fram úr áætlun, og þessir mest:
Landsíminn ..............550000 kr.
Vegamál .................. 212000 —
Kenslumál ................ 259000 —
Heilribgðismá! ........... 268000 —
Orsakirnar tj! þess að tekjurnar
hafa farið svo mjög fram úr áætlun
er aðallega tvær. Hin fyrri er sú, að
tekjuáajltun ijárlaganna fyrir 192S
var mjög gætileg eða jafnvel lág.
Þessi fjárlög voru sett á þinginu 1924.
og um hina eldri tekjustofna var þá
áætlunin aðallega miðuð' við útkomu
næstu tveggja ára á undan, 1922 og
1923, sem voru tekjurýr ár. Um hina
nýju gjaldauka og gjaldstofna gengis-
viðaukann og verðtollinn, sem iög-
leiddir eru á þessu sama þingi, var
einpig gerð mjög varleg áætlön. Síð-
ari orsökin var árgæska 1924. Hinn
mikla hækkun á tekju og eignarskatt-
inum er bein afleiðing hennar, en
hækkunin á tolltekjum og öðrum tekju
liðum flestum á einnig rót sin^ að
rekja til hennar. Loks stafar hækk-
unin á útflutningsgjaldi að nokkru af
breyttri löggjöf frá síðasta ári.
Af hverju stafa umfram-
eyðslumar?
L mfram éyðslurnar á gjaldaliðum
stafa að talsverðu leyti af þvi, að
dýrtiöaruppbót opinberra Starfsmanna
var í fjárl. 1925 áætluð 50% af laun-
um upp að 4500 kr., en reyndist 78%
Við þetta hafa allar launagreiðslur
hækkað um nærri 19% frá J)ví sem
áætlað er í hlutaðeigandi fjárlaga-
grein. Ennfremur voru einstöku lög
ibundnar wpphæðir, sem máli skifta
of lágt áætlaðar í fjárlögunum. Um-
fi ameyðslurnar til vega og sima stafa
þó meðfram af því, , að heimilaðar
hafa verið framkvæmdir, sem ekki var
ætlað fé til í fjárlögunum, þar á með-
al einkum brúargerð á Vesturós Hér-
aðsvatna, ný símafina milli Fáskrúðs-
fjarðar og Egilsstaða á Völlum og
nýr sæsimi milli Vestmannaeyja oe
lands.
Af umframeyðslum til heilbrigðis-
niaJa stafa 196 þús. kr. frá styrk
oL u- ?JuklÍnga’ sem var áætlaður
300 þus. kr. en reyndist 496 þús. kr.
Af þeim upphæðum, sem greiddar
hafa verið samkvæmt sérstökum lög-
um og taldar eru til útgjaldan sam-
kvæmt 24. gr. fjárl. eru þessar hæst-
ar:
Flpaveitan ............... 277000 kr.
Ræktunarsjóður um .... 250000 —
Fjáraukalög 1925 .... 197000 —
Vesttnannaeyjahöfn .... 100000 —
Myntslátta ................ 37990 _
Tekjuafgangur ársins 1925 er
5‘/4 milj. kr.
Eftir þessu yfirliti um tekjúr og
gjold ætti tekjuafgangur ársins að
verða um 5V4 milj. kr. Af honum hafa
venð greiddar, eins og eg gat um í
upphafi allar lausaskuldir rikissjóðs,
en þær toldust í árslok 1924, sem hér
segir:
A. ísl. kr.:
Landsbanki á hlaupar. 394000 kr.
Sami, víxillán .......... 200000 —
Sami, Ián frá 1918 .... 500000 _
Islandsb. á hlaupar..... 249000 __
Landhelgissjóður ........ 840000 ___
í yfirliti þessu er, samkvæmt venju
landsreikninganna, einungis talinn sá
hluti enska lánsins frá 1921, sem rann
beinlínis til ríkissjóðs, en slept þeim
hlutanum, sem íslandsbanki og Lands
bankinn fengu, þó ríkissjóður gagn-
vart lánveitendunum standi einnig sem
skuldunautur fyrir þeim upphæðum.
Hin árlega afborgun er, eins og
yfirlitið sýnir 843748 krónur. Þessi
upphæð er samt breytileg, því að af-
borganir sumra lánanna hækka eftir
því. sem vaxtagreiðslan minkar. Á ár-
inu 1928 minkar hin árlega afborgun
hinsvegar um 333333 kr. við það að
greiðslu lánanna A. 3., B. 4. og B. 7.
verður þá lokið.
Útlitið lakara, en afkoman
síðustu ára.
Þó sjálfsagt megi segja að afkoma
ríkissjóðs árið sem leið hafi orðið ajl-
glæsileg, þá má ekki gleyma því, að
síðari hluta ársins hefir sortnað æði-
mikið að fyrir atvinnuvegum lands-
ins, svo sem eg mun víkja að síðar,
og því full ástæða til að halda áfram
að fara gætilega. Sumstaðar er nú þeg
ar orðið svo þröngt fyrir dyrum, að
nokkrir — þó eigi margir — gjaldend-
ur, sem greiða áttu háar upphæðir
tekjuskatt eftir árið 1924, munu ekki
geta staðið í skilum. Hefi eg hér að
framan talið tekju- og eignarskattinn
með þeim afföllum, sem vitanleg eru
en alt ástandið bendir nú til þess, að
hvorki megi vonast eftir tekjum í lik-
ingu við þær, er fengust 1925, né
heldur sé annað þorandi, en að létta
skattabyrðina á atvinnuvegunum.
Fjárlagafrumvarpið.
Þá skal eg snúa mér að frv. því til
fjárlaga fyrir árið 1927, sem fyrir
Iiggur. Tekjurnar eru áætlaðar....
................... kr. 10,442,100.00
og gjöldin ...........— 10,397.293,80
Fjárl.gr.
12. Sjúkrahús og læknisbústaðir
13. B. Nýir vegir....................
Til brúargerða.................
13. D. Nýir símar ...................
13. E. Nýir vitar ..;................
14! A. Húsabætur á prestsetrum ..
14. B. Skólahús og súndlaugar ....
16. Ýms verlíleg fyrirtæki ..........
kr.
343000
140000
90000
102800
50000
29000
89000
50000
kr.
290000
284000
200000
300000
170000
20000
13000
70000
Samtals ísl. kr. 2183000
B. danskar kr.
Landsbanki á hlaupar. 699000 kr.
Tekjuafgangur kr. 44,806.20
Vextir og afborganir lána minka
um 1 milj. kr. árl.
Tekjuáæjlunin er í heild um 600
þús. kr. hærri en á gildandi fjárlög-
um. Hefir þótt fært að hækka áætl-
unina um ýmsa tekjuliði dálítið með
hliðsjón af reynslu síðari ára. Gert
er ráð fyrir að gengisviðauki af vöru-
tollinum verði burtu fallinn, en um
það, hvort hann skuli falla burtu þeg-
ar á þessu ári, hefir stjórnin ekki
tekið ákvörðun, og þótti réttara að
ráðgast um þaíf við þær þingnefndir,
sem fá fjármálin til meðferðar. Gert
er ráð fyrir að verðtollur haldist, en
áætlað að hann lækki nokkuð umfram
þá lækkun, sem ákveðin er og gengur
í gildi 1. næsta mán.
Helztu breytingar.
Gjaldaáætlunin er einungis 80 þús.
kr. hærri en í núgildandi fjárlögum.
Helstu breytingafnar eru hér þær,
að útgjöld samkvæmt 7. gr., sextir
og afborganir lána, hafa lækkað um
fulla 1 milj. kr., og mun það atriði
ekki þurfa frekari skýringa en þegar
hafa verið gefnar. Hinsvegar er
stungið upp á hækkuðum framlögum
til nýrra verklegra framkvæmda, eink
um til vega, brúa, sima og vita, og
nema þessar hækkanir til veddegra
framkvæmda alls um 453 þús. kr.,
svo sem sjá má á eftirfarandi sam-
anburði: t 1 1 9: |
1
Ennfremur eru fjárlög til viðhalds
og umbóta ávegum hækkuð um 77
þús. kr., og til starfrækslu viðhalds
og smærri umbóta á símakerfinu, um
92 þús. kr., og nema þá þessar hækk-
anir, sem i rauninni eru allar til verk-
legra framkvæmda, 622 þús. kr.
Þá hefir áætlunin um styrk til
berklasjúklinga verið hækkuð um 200
þús. kfi. (úr 300 þús. upp í 500 þús.J
Með núgildandi löggjöf óbreyttri og
eftir reynslu siðasta árs má alls ekki
gera ráð fyrir að minni upphæð nægi,
miklu fremur hætta á, að þessi gjalda-
liður, sem virðist fara hraðvaxandi,
fari enn fram úr áætlun þegar til
kemur.
,Þá er í frv. gert ráð fyrir því ný-
mæfi, að taka upp aftur sendiherra-
embættið i Khöfn, og þar af leiðir 45
þús. kr. hækkun á kostnaðinum við
utanrikismál.
Loks nema framlögin til Ræktun-
arsjóðs, samkv. lögunum um ,hann,
102500 kr., sem er nýr gjaldaliður i
16. gr. þessa frv.
Enn má nefna hækkun á framlagi
rikissjóðs til landhelgisgæslu, sem
nemur raunverulega eftir frv. 60 þús.
krk, og leiðir af væntanlegri útgerð
hins nýja gæsluskips alt árið.
Hefi eg þá gert grein fyrir útgjalda
hækkunum, er nema samtals 1 milj. og
3 þús. 'kr. Að öðru leyti er um smá-
vægilegar breytingar ' og lagfæringar
á áætlunarliðum að ræða.
Að endingu skal þess getið, að
hækkun útgjaldanna til vegamála
stendur að nokkru í sambandi við þá
fyrirætlun stjórnarinnar, sem gerð er
grein fyrir i athugasemdum við frv.,
að hraða lagningu akvegar úr Borg-
arnesi norður um land, nokkru meira
en vegamálastjóri gerði ráð fyrir í
yfirlitstill. sínum, sem fjvn. þessarar
þingdeildar hafði til meðferðar á síð-
asta þingi, þannig, að þessi vegur
verði fullgerður rtorður að Bólstaðar-
hlíð i Húnavatnssýslu i síðasta lagi
árið 1932, ef engar óvæntar tafir koma
fyrir.
Fjárhagur þjóðarinnar.
Loks skal eg víkja nokkrum orðum
að almennri fjárhagsafkomu þjóðar-
innar síðasta ár, og horfunum, sem
fram undan eru.
Liðna árið var yfir höfuð fremur
hagstætt fyrir atvimuvegi þjóðarinn-
ar. Talið er, að útfluttar afuiðir hafi
numið nálega 71 milj. pappirskróna,
eða 50% milj. gullkróna, móts við
80 milj. pappirs króna, eða 43 milj.
gullkróna árið 1924. Eftir bráðabirgða
skýrslum gengisnefndarinnar um vöru
magn og verð útfluttrar vöru hefir
að vísu verðið í pappirskrónutali verið
lægra á öllum aðalafurðum lands-
manna síðastliðið ár en það var 1924,
nema saltkjöti. en sé reiknað eftir
gullverði, þá hefir verðið bæði á salt-
kjöti og verkuðum fiski veríð tals-
vert hærra en 1924, verðið á lýsi
nokkru hærra en 1924, verðið á blaut-
fiski og síld nálega óbreytt, verðið á
ull og gærum lægra en 1924. Vöru-
Samtals 893800 1347000
magn framleiðslunnar á árinu hefir
einnig yfirleitt verið meira en árið á
undan, og á aukning fiskiflotans í
ársbyrjun mestan þátt í því.
En þótt árið 1925 i heild þannig
sýni mjög viðunanlega niðurstöðu,
bæði hvað verðlag og framleiðslu
magn snertir, þá er ekki þar með
dregin rétt mynd af ástandinu. Eftir
spurnin hefir farið minkandi og verð
lagið lækkandi á ýmsum veigamestu
útflutningsvörunum, svo sem verkuð-
um smáfiski, blautfiski og síld. Horf-
urnar fram undan mótast af því lága
verði og þeirri dræmu eftirspurn, sem
nú er, og má þvi alls ekki g$ra ráð
fyrir öðru, en að afkoma atvinnuveg-
anna á hinu nýbyrjaða ári verði erf
tðari en á liðna árinu.
Gengismálið.
Gengi íslenskrar krónu hækkaði á
árinu úr tæpum 63 upp í 81% gullgild
an eyri. Þessi mikla hækkun var að
nokkru leyti bein afleiðing af hag-
stæðri útkomu ársins 1924, og fram-
haldi hennar fyrri hluta ársins 1925,
en að nokkru stafaði hún óefað af
samtima hraðri hækkun norsku og
dönsku( krónunnar. Hækkunin á gull-
verði útfluttrar vöru sýnir greinilega
•hið sama, sem einnig hefir komið í
Ijós annarstaðar, að gengishækkun
hefir ekki ávalt í för með sér sam
tíma tilsvarandi Iækkun á vöruverð
inu. t fyrstu verður gengisíhækkunin
til þess að hækka gullverðlagið raun-
verulega, og jafnvægi kemst ekki á
aftur, fyr en hið hækkaða gengi hefir
Staðið nokkurn tima. Það væri þvi
misskilningur að ætla, að öll gengis-
hækkunin hafi þegar á hinu liðna ári
bitnað á framleiðendum eða útflytj-
endum, sem lækkun á afurðaverði
þeirra að pappírskrónijtali.
Nokkuð af gengishækkuninni hafa
hinir erlendu kaupmenn orðið að
greiða með fiækkuðu gullverðlagi. En
hitt má vera öllum ljóst, að eins og
gengishækkunin yfir höfuð er bót í
búi fyrir verkamenn og innstæðu-
menn, af því að hún eykur kaupmátt
penin£a og verkálauna meðan krónu
talan er að semja sig eftir hinum
breyttu ^aðstæðum, svo þyngir hún
einnig um ' jafnlangan ‘tima róðurinn
fyrir atvinnufyrirtækjunum, einkum
þeim, er nota mikið iánsfé eða mikla
aðkeypta vinnu, eða hvort tveggja.
Þvi verður að gæta sérstakrar var-
úðar um álögur á atvinnufyrirtækin,
bæ^i beinar og óbeinar, þangað til
tilkostnaður þeirra, að krónutali, hef-
ir náð að laga sig eftir hinu hækkaða
peningagengi.
Bankarnir og seðlaútgáfan.
Aöstaða bankanna út á við hefir
árið •sem leið verið yfir höfuð mjög
góð. Innieign erlendis var í árslokinu
um 225 þús. sterlpd. eitthvað ofurlít-
ið minni en um næstliðin áramót. Að
innieignin erlendis ekki joltst á árinu,
þrátt fyrir aukið verðmæti útfluttu
varanna, stafar af því, að innflutn-
ingur var óvenju mikill, bæði vegna
mikilila framkvæmda í húsabygging-
um og aukningu fiskiflotans, og vegna
afnáms innflumingshaftanna, sem
verið höfðu síðan 1. apr. 1924.
Seðlaútgáfa rikissjóðs samkv. 1. nr.
7, 4. mai 1922, náði lágmarki, ef mið-
að er við mánaðamót eingöngu, í lok
aprílmánaðar, og nam þá 800 þús. kr.
Alls var þá seðlaveltan, er með eru
taldir hinir eldri Landsbankaseðlar,
um 7% milj. kr. Hámarki náði seðla-
útgáfa rikissjóðs svo í lok okt. og var
þá 5 milj. 726 þús. kr. Hefir þá seðla-
veltan í heild, talin á sama hátt, num-
ið nærri 11% milj. kr. Um áramótin
var hún aftur komin niður fyrir 9%
milj. kr., og hefir væntanlega farið
eitthvað lækkandi síðan.
Ræktunarsjóðurinn.
í sambandi við þessa stuttu skýrslu
um bankamálin þykir mér rétt að geta
þess, að Ræktunarsjóðurinn tók til
starfa samkv. hinum nýju lögum í
byrjun okt.
Síðan hafa verið veitt lán úr sjóðn-
um, er jjema samt, um 230 þús. kr.
Sjóðurinn hefir selt Jarðræktarbréf
fyrir litlu hærri upphæð. Samningur
hefir verið gerður við Landsb'ankann
um kaup á Jarðræktarbréfihn, svo sem
lögin áskilja, en þeim kaupum hefir
verið skotið á frést til þessa, eftir
ósk stjórnar Ræktunarsjóðsins, af því
að sjóðurinn hefir ekki þarfnast
þeirra. Jarðræktarbréfin hafa selst
affallalaust.
Eg vil svo enda mál mitt með þeirri
einlægu ósk, að Alþ, láti ekki hið
umliðna góðæri á neinn hát^ glepja
sér sýn í fjármálum, eða leiða sig
'burt frá þeirri braut gætni og varúð-
ar. sem það hefir fylgt þessi tvö sið-
ustu ár.
Hjálpaði þegar ekkert
annað dugði.
Kona í Ontario Mælir Sterklega
Með Dodd’s Kfdney Pills.
Mrs. P. Alexander var mjög lasin,
var ilt í bakinu og blóðið var
ekki heilbrigt.
Nickleton, Ont., 22. marz 1926.
(Einkaskeyti).—
Frá Mrs. P. Alexander, sem er
vel metin kona, kemur vitnisburð-
ur um það, hvað Dodd’s Kidney
Pills eru að gera fyrir konurnar í
Canada:
“Eg var mjög lasin, og var oft
ilt í bakinu,” segir Mts. Alexand-
er. “Blóðið var heldur ekki í góðu
lagi. í blöðunum las eg um Dodd’s
Kidney Pills, cfjg eg hugsaði mér
að eg skyldi reyna þær. Eg hefi
reynt mörg önnur meðul og hafa
tau ekki gagnað mér. Þegar eg
afði tekið helminginn úr fyrstu
öskjunni, fann eg að þjáningarn-
ar voru minni, svo eg hélt áfram
og tók tók alls úr þrem öskjum, og
eg get með sanni sasrt, að ekkert
getur jafnast á við Dodd’s Kidney
Pills, þegar um nýrnaveiki er að
ræða. Faðir minn hefir bær alt
af við hendina. Hann þjáðíst mik-
ið af nvrnaveiki.”
Hver kona, sem er taugaveikl-
uð og líður efcki vel, ætti að reyna
Dodd’s Kidney Pills, og það sem
fyrst.
Fáeinar vísur
sendar af Jakob Briem, ortar af Har-
aldi bróður hans, f. 3. sept. 1841, d.
.3 febrúar 1919.
1.
Öftigt þá menn skrúfa skrúfu
skrúfuförin verða tvenn.
Fálkinn veiðir fagra dúfu,
fálkann aftur veiða menn.
Eg hefi volki mörgu mætt,
misjafnt báran kvikar,
drukkið bæði súrt og sætt
sumíbl úr lífsins bikar.
3. ’
Eg hefi mína ára-tíð
átt við margt að stríða,
þó hafa jafnan fljóðin fríð
friðað hjartans kvíða.
Metin er við silfri sögn,
satt má oft kyrt liggja.
GuIIi ibetri þykir þögn,
þarfara að vita en hyggja.
5.
Af engu verður enginn frægur,
aldrei að heilu gróa sár.
Lofaðu’ að kveldi liðin dægur
lífs við enda runnin ár.
6.
Ytra borðið augað sér,
en ei hvað býr í sinni,
látún ‘blandið eiri er
oft und gyllinguuni.
/ 7.
Fegurðin er metin mest
manns af sljóum augum,
undir gulli ekki sést
eir í sviknum baugum.
8.
Hégómans um hála bauga
heimskan jafnan snýst.
Dygða-perlur drottins auga
dýrstar metur víst.
9.
Gengur oft í grýttum dal
gæða- feitur -sauður,
getur lika i gráum mal
gnægur fundist auður.
‘ . 10.
Munu flestir fyrst hið bezta kjósa,
er þó betra: ellidagttr
unaðsblíður sé og fagur.
11.
Eg hefi litinn eignást auð,
aldrei lært að spara.
Drottinn gaf mér daglegt brauð,
dýrstu þörf að svara. —
12.
Eg það hefi löngum lært,
—lífsraun á þá dýra—
einhentum er illa fært:
ausa, róa og stýra.
13.
Sléttubandavísur.
Jakoib leikur fljóð við fríð,
fremur tíðum gaman,
eykur vina brögðin blíð,
brjóstin þrengjast saman.
Saman þrengjast brjóstin blíð,
brögðin vina eykur,
gaman tíðum fremur, fríð
fljóð við Jakob leikur.
14.
Kvenna beztan kost þann tel,
kæn að ráða bögur.
Hún er djarfleg, vaxin vel,
viðmóts-blíð og fögur.
15.
Hérna megin fækkar frændum,
fjölgar aftur hinu megin.
Allir sama eiga í vændum.
Akur hver á hausti er sleginn.
16.
Sem sól i heiði
sig að leiði kveldi:
inndælt þykir öllum vera,
æfidaginn þannig bera. —
-lr!l,’líMI!llllllllíMII,ll,l!IIMIIIII!!imil,l',,,MMIIMIIII,imilll|||||ll|MiiiiiiiimiiimiPi
LOGBERGI
OG j
Söguna Peg
■
350 BLAÐSÍÐUR
lllllll
Fyrir $3.00